AZƏrbaycan respublikasinin prezidenti yaninda döVLƏT İdarəÇİLİk akademiyasi

 

Demokratik dövlətçilik mədəniyyəti haqqında 

 

Kulturologiyanın aktual tədqiqat obyektlərindən biri dövlətçilik mədə-

niyyətidir. Mədəniyyətin sosial institutu və cəmiyyətin siyasi təşkilatı olan 

dövlət, müxtəlif siniflər və sosial qrupların maraqları ilə sıx bağlıdır. Müx-

təlif sinifli cəmiyyətlərə - quldarlıq, feodalizm, kapitalizm, sosializm kimi 

müxtəlif dövlətçilik tipləri aiddir. Tarixi tipindən asılı olmayaraq, hər bir 

dövlət, – vasitəsilə cəmiyyətin idarə edilməsini həyata keçirən siyasi təşki-

lat kimi, özünün məzmunu, funksiyalarının qarşılıqlı münasibəti, fəaliyyəti-

nin forma və metodları ilə fərqlənir. Milli konsolidasiya və milli dövlətçili-

yin möhkəmləndirilməsi prosesi gedən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, bir 

qayda olaraq, vahid milli mədəniyyətin inkişafı əsasında etnik və nəsli- qə-

bilə ayrılığının aradan qaldırılma vasitəsi kimi dövlət quruculuğunun unitar 

formasına üstünlük verirlər.  

Cəmiyyətin idarə edilməsi və onun strukturlarının qorunmasını  həyata 

keçirən əsas siyasi təşkilat kimi, dövlətin sabitliyi dövlətçilik mədəniyyətin-

dən, ideologiyanın düzgünlüyündən, daxili və xarici siyasətdən, beynəlxalq 

münasibətlərdən, sosial və iqtisadi inkişafın effektivliyindən, təhlükəsizlik 

sistemindən xeyli dərəcədə asılıdır. Dövlətçilik forması, idarə üsulu forması, 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

53

siyasi rejim və dövlət aparatı  sıx qarşılıqlı  əlaqəli və qarşılıqlı asılıdırlar. 

Dövlətçilik forması ilə idarə üsulu forması vahid ideologiya və iqtisadi mə-

dəniyyətlə birləşmişlər. Dövlət quruluşu forması  dövlətin qarşılıqlı əlaqəli 

hissələrə bölünməsi və dövlətin mərkəzi orqanlarının və onun tərkib hissə-

lərinin, - regionların tarixi, milli və iqtisadi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, 

inzibati-ərazi və muxtar qurumlar arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin xa-

rakteri ilə  şərtlənir.  İdarəçilik üsulu forması  qurumun strukturu və  təşkil 

edilmə qaydası ilə dövlətin ali və yerli orqanları arasındakı qarşılıqlı müna-

sibət prinsipləri və səlahiyyətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi ilə şərtlə-

nir. Siyasi rejim dövlət orqanları fəaliyyətinin məcburi və əqidə metodlarını, 

həmçinin fəaliyyət texnologiyalarını müəyyən edir.  

Müasir dövlət istehsal vasitələrinin başlıca mülkiyyətçisi və cəmiyyətin 

bütün ictimai həyat fəaliyyətinin siyasi təşkilatçısı, qanunvericisi, inzibatçı-

sı və hakimi kimi çıxış edir. O, şəxsi, qrup və milliləşdirilmiş mülkiyyətin 

təminatçısıdır, cəmiyyətin müxtəlif sosial qruplarının əmək və kapital ma-

raqlarının balansını formalaşdırır və qoruyur. Müasir dövlət funksiyalarına 

öz vətəndaşlarının həyat fəaliyyəti üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına və 

ictimai tərəqqiyə nail olunmasına istiqamətlənmiş  hərtərəfli sosial-mədəni 

siyasətin həyata keçirilməsi daxildir. Bu siyasətin əsas istiqamətləri - elm, 

təhsil, texnoloji, hüquqi, iqtisadi, maliyyə-kredit, vergi, gömrük, beynəlxalq 

siyasət, incəsənət və  mədəni irsin qorunması sahəsindəki siyasət, ictimai 

asayişin qorunması, müdafiə, milli təhlükəsizlik və başqalarıdır. Dövlət an-

timonopolist siyasətin köməyi ilə  rəqabət mübarizəsini tənzimləyir, anti-

böhran siyasəti vasitəsilə isə - cəmiyyətin sosial-mədəni terapiyasını təmin 

edir, sosial ziddiyyətləri və yanlış idarəetmə qərarlarının neqativ nəticələri-

ni aradan qaldırır. Dövlət idarəçiliyi orqanları öz funksiyalarını yerinə yeti-

rərkən nəinki qanunvericiliyi, hakim strukturların siyasi qərarlarını və dün-

ya elminin nailiyyətlərini, həmçinin xalqın həyat fəaliyyətinin  əsası olan 

milli ideologiyanı, mədəni (o cümlədən, dini) dəyərlər sistemini, milli eti-

kanı, ənənələri, adətləri, maarifçilik sisteminə əsaslanan KİV və dini idarə-

lərin fəaliyyətini də əldə rəhbər tuturlar. 

Məlumdur ki, müasir dövlətlərdə həm demokratik, həm də avtoritar si-

yasi rejimlər qurula bilər. Demokratik ölkələrdə dövlət deyil, insan, onun 

hüquqları və azadlıqlırı, sağlamlığı, mülkiyyəti, rifahı və gələcəyi ən yük-

sək dəyərdir. Vətəndaşlar dövlət üçün deyil, konstitusiyanı əldə rəhbər tu-

tan güclü dövlət vətəndaşlar üçün, onların münasibətlərini tənzimləmək və 

həyat fəaliyyətlərini təmin etmək üçün mövcuddur. Dövlət, cəmiyyətin so-

sial-mədəni inkişafının, zəruri hüquqi intizamın, vətəndaşların həyat fəaliy-

yəti və azadlıqlarının etik normalarını qoruma aləti kimi nəzərdən keçirilir. 

Bunu nəzərə alaraq, bürokratiya “qüdrətinin” aradan qaldırılması və “sosi-

Fuad Məmmədov

 

 

54

al” dövlətə qarşı təhlükə olan birtərəfli, yanlış qərarların blokada mexaniz-

minin hazırlanması üçün demokratik dövlətlərin konstitusiya normaları hər 

il parlament qarşısında öz fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat verməyi 

hökumətin öhdəsinə qoyur. Yüksək demokratik dövlət idarəçiliyi mədəniy-

yəti,  vətəndaşların sosial vəziyyətini pisləşdirən və dövlətin özünə ziyan 

vuran siyasətçi və məmurların fəaliyyətini istisna edir. Avtoritar idarəetmə 

üslubu  milli maraqlara cavab verən tərəqqipərvər islahatları  və innovativ 

fəaliyyəti ləngidən qeyri-məhdud və mütləq bürokratiya hakimiyyətinin 

formalaşmasına səbəb olur. O, korrupsiya və yoxsulluq yaradır, vətəndaşla-

rın yaradıcı təşəbbüsünü və sosial fəallığını sarsıdır, ölkənin sosial-mədəni 

və siyasi həyatında onların fəaliyyət səviyyəsini azaldır. Həyat fəaliyyəti 

demokratik prinsiplər və dəyərlər üzərində qurulan demokratik dövlətlərin 

təcrübəsində  avtoritar idarəetmə üslubu dövlətə  və onun vətəndaşlarına 

mənəvi və maddi zərər vuran, qeyri-etik və qeyri-qanuni hal kimi nəzərdən 

keçirilir. Bu baxımdan, ictimai inkişaf tələbatlarından asılı olaraq, demok-

ratik ölkələrin demokratik idarəetmə sistemi vaxtaşırı islahat yolu ilə dəyiş-

dirilir və təkmilləşdirilir. M. Ponyatovski, C. Adair və digər tanınmış mütə-

xəssislərin konsepsiyalarına görə, dövlətin həyat fəaliyyətinin bu və ya di-

gər sahəsinin idarə edilməsi hüququ xüsusi biliklərə, idarəetmə qabiliyyəti-

nə və liderlik keyfiyyətlərinə, təcrübəyə və səriştəyə malik intellektuallara 

verilməlidir (“iddia edilməlidir”). Bu insanların seçilməsi “vəzifə hakimiy-

yətinin” deyil, “biliklər hakimiyyəti” və  “şəxsiyyət hakimiyyətinin” prin-

sipləri əsasında qurulmalıdır. Bu problemin həll edilməsi üçün ölkənin in-

tellektual resursları barədə, onların dövlət idarəçiliyi sistemində milli ma-

raqlara uyğun məhsuldar istifadəsi məqsədilə obyektiv informasiyanın ol-

ması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 

Amerika sosioloqu A. Kassineli və onun ingilis həmkarı M. Stüart de-

mokratik və totalitar dövlətçiliyi çoxpartiyalı (demokratik) və  təkpartiyalı 

(totalitar) sistem əlamətlərinə görə fərqləndirirlər. Buna baxmayaraq, görü-

nür ki, siyasi rejim xarakteri idarəçi elitanın təbiəti və məqsədləri ilə şərtlə-

nir. Variantlarından biri şəxsi hakimiyyət rejimi olan avtoritar rejim üçün 

səciyyəvi cəhət, arxasında xüsusi dairələrin maraqları dayanan sosial və si-

yasi demaqoqluqdur. Demokratik rejim üçün xarakterik cəhət sosial-siyasi 

həyatın bütün sahələrinin geniş surətdə demokratlaşdırılması, milli maraq-

ların prioriteti əsasında şəxsiyyət və cəmiyyətin maraqlarının harmonizasi-

yası xarakterikdir. Xalq hakimiyyəti prinsipi ilə, dövlətin xalq qarşısında 

məsuliyyəti və ona hesabat verməsi ilə şərtlənən demоkratik ölkələrin döv-

lətçiliyi,  ümumi ictimai maraqların keşiyində durmaq iqtidarı olan hüquqi 

sistemdə ifadə olunur və möhkəmləndirilir. Demokratik dövlətçilik özünün 

dəyərlər sistemi sayəsində,  şübhəsiz, keçmişə gedib çıxan, özgə  ərazilərin 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

55

işğal edilməsi və başqa xalqların əsarət altına alınması və qarət edilməsi si-

yasətindən imtinanı nəzərdə tutur. Buna baxmayaraq müasir dünya siviliza-

siyası, ayrı-ayrı dövlətlərin (və ya onların qruplarının) öz monopolist iradə-

sini beynəlxalq hüqüq subyektlərinə zorla qəbul etdirmək, onların əsas iqti-

sadi mövqeləri idarəçiliyini öz nəzarətinə götürmək, beləliklə, onların real 

müstəqilliyini məhdudlaşdırmaq cəhdləri kimi eqoistlik və avtoritarlıq təza-

hürlərindən hələ tam azad deyil.  

Totalitar dövlət quruluşundan demokratik dövlət quruluşuna keçid, post-

sovet ölkələrinin gündəminə, demokratik mədəniyyətin prinsipləri və  də-

yərləri əsasında düzgün siyasi həllini tələb edən bir sıra aktual problemlər 

çıxarmışdır. Tarixi təcrübə göstərdi ki, hakimiyyətə inamın azalmasının və 

inkişaf etmiş ölkələrdə böhran vəziyyətinin yaranmasının daha çox yayıl-

mış səbəbləri həyat səviyyəsinin aşağı vəziyyətdə olması, hakimiyyətin zə-

ifliyi, feodal mentaliteti, korrupsiya, seçki və  təyinatların  ədalətsizliyi və 

başqalarıdır. Eyni zamanda o ölkələrdə ki, hakimiyyət ağlın hisslərdən üs-

tün olduğunu nümayiş etdirir, biliyə  və  məsuliyyətə,  ədalətə, xoş  mərama 

və müdrikliyə istinad edirdi, müxtəlif sosial qruplara məxsus vətəndaşların 

maraqlarına, dövlətin möhkəmləndirilməsinə və inkişafına cavab verən zid-

diyyətli sosial və siyasi problemlər daha optimal, harmonik həllini tapırdı. 

Demokratik dövlətlər ona əsaslanırlar ki, avtoritar idarəetmə üslubu xalqın 

maraqlarını məhdudlaşdırır və onları ayrı-ayrı siyasətçi və mənurlardan ası-

lı vəziyyətə salır, bu da dövlət quruculuğu prosesini ləngidir, sosial və siya-

si stabillik faktoru olan orta sinfin formalaşmasına mane olur. Demokratik 

üslub isə,  əksinə, hakimiyyətin xalqa məxsus resurslardan volyuntarist və 

ədalətsiz istifadəsi imkanını minimuma endirir. Hakimiyyətin yüksək nüfu-

zu onun cəmiyyətə, öz xalqına, ölkənin ayrılıqda götürülmüş hər bir vətən-

daşına xidmətin effektivlik dərəcəsi ilə doğruldulmalıdır. Bunu nəzərə ala-

raq demokratik dövlət quruluşu cəmiyyətin demokratik mədəniyyətinin fa-

siləsiz inkişafını, demokratik idarəetmə mədəniyyətinin təkmilləşdirilməsi-

ni, icra hakimiyyətinin fəaliyyəti üzərində parlament və ictimai nəzarətin 

təmin edilməsini, konstitusiyaya zidd olan və dövlətin özülünü dağıdan so-

sial bəla kimi bürokratizm və korrupsiya ilə mübarizəni nəzərdə tutur. 

Demokratik dövlətçilik mədəniyyəti - siyasi və iqtisadi mədəniyyətin, vətən-

daş cəmiyyəti mədəniyyətinin fasiləsiz inkişafını, qeyri-hökumət təşkilatlarının 

idarəetmə mədəniyyəti daxil edilməklə, dövlət aparatının, dövlət və sosial ida-

rəetmənin formaları, metodları  və texnologiyalarının təkmilləşdirilməsini nə-

zərdə tutur. Bu – məmurların öz xalqına qayğısını, onların ölkə vətəndaşlarına 

hörmətini təmin edən maarifçilik idarə üsuluna, insanların maddi rifahı və hə-

yat keyfiyyətinin inkişafına yardım edən müntəzəm sosial-mədəni və iqtisadi 

tərəqqiyə əsaslanan mədəniyyətdir. Yalnız belə idarəetmə üsulu xalqın höku-

Fuad Məmmədov

 

 

56

mətə inamına səbəb olar, dövlətin təhlükəsizlik maraqlarına cavab verən sosial 

və siyasi sabitliyi təmin edə bilər. O eyni zamanda vətəndaşların təhsilə və xal-

qın fəal kulturoloji maarifə  sərbəst keçməsini nəzərdə tutur. Demokratik cə-

miyyət və hüquqi dövlət quruculuğu yoluna qədəm qoymuş ölkələrin milli-

dövlət inkişafının mümkün qədər yüksək sürətini təmin etmək üçün, ilk növbə-

də, feodal maneələri dəf etmək lazımdır. Yaponiya təcrübəsinin göstərdiyi kimi, 

bu problemin həlli yolu intellektual mədəniyyətin (təhsilin, elmin və innovativ 

fəaliyyətin) qabaqlayıcı inkişafı, güclü milli ideya və milli mədəniyyətin hərtə-

rəfli demokratlaşdırılması, müəyyən sayda idarə funksiyalarının ölkə vətəndaş-

larına və qeyri-hökumət təşkilatlarına verilməsi, onların siyasi həyatda iştirakı-

nın genişləndirilməsidir.  

Demokratik dövlətçilik düşünülmüş sosial və kadr siyasətinin, vətəndaş-

ların Vətən qarşısındakı xidmətlərinin ədalətlə qiymətləndirilməsi və qəbul 

edilməsinin, insanın fəaliyyət qabilyyətləri,  əhəmiyyəti və  nəticələrinə 

adekvat olaraq, yüksək bölgü münasibətləri mədəniyyətinin həyata keçiril-

məsini tələb edir. Demokratik ölkələrin sosial-mədəni arxitektura quruculu-

ğu əhalinin bütün təbəqələrinin maraqlar balansının və gözləmələrinin he-

saba alınmasını, proteksionizmin və favoritizmin istisnasını, dövlətin mütə-

rəqqi inkişaf maraqlarında şəxsiyyətin daha dolğun inkişafını və onun yara-

dıcılıq potensialı və nailiyyətlərinə imkan yaradan bütün vətəndaşlar üçün 

bərabər ilkin şərtlərin təminatını nəzərdə tutur. Bununla bərabər dövlətçilik 

mədəniyyəti,  həm də iqtisadi inkişafdan gələn gəlirlərin sosial sahələrdə: 

elm, təhsil, səhiyyə, əhalinin sosial təminatı və s. necə paylanması ilə mü-

əyyən edilir. Əgər avtoritar rejimlər çox vaxt ictimai şüurla manipulyasını 

asanlaşdıran kütlələrin cahilliк  və qeyri-mütəşəkkilliyinə istinad edirlərsə, 

məktəbi və kilsəni dövlət nəzarəti altına qoyurlarsa, demokratik dövlətlər 

xalqın ümumi təhsili və maariflənməsinə, azad sahibkarlığın, şəxsi mülkiy-

yətin, “üçüncü sektorun”, KİV və  vətəndaş  cəmiyyətinin  digər institutları-

nın inkişafına kömək edirlər.  

Demokratik dövlətçiliyin əsasını təşkil edən fundamental mədəni dəyər-

lər sistemi və milli mədəniyyət birliyi özündə yalnız xalqın özünəməxsus 

milli ənənələri, xüsusiyyətləri və ideallarını əks etdirməli deyil. O həm də – 

azadlıq,  ədalət, qanunun və insan hüquqlarının aliliyi, xüsusi mülkiyyətin 

toxunulmazlığı, xeyirxahlıq, şəxsiyyət ləyaqətinə hörmət, düzlük, sosial və 

siyasi məsuliyyət kimi universal demokratik mədəniyyət dəyərlərini də nə-

zərdə tutur. Demokratik dövlətçiliyin mədəni dəyərlərinin əsasını insanın ən 

yüksək dəyər kimi qəbul edilməsi təşkil edir, dövlətin bütün fəaliyyəti onun 

əsasında və onun naminə qurulur.  

Demokratik ölkələrin dövlət quruluşunun əsas formaları unitar və federa-

tiv quruluşdur.  Кapitalist cəmiyyətinin inkişaf qanunauyğunluqlarına daha 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

57

çox uyğun gələn  dövlət quruluşunun unitar forması  dövlət idarəçiliyi və 

iqtisadi inkişafın milli miqyasda mərkəzləşdirilməsi ilə xarakterizə edilir. 

ABŞ, Kanada, İsveçrə, Argentina, Braziliya, Avstraliya və başqa ölkələr-

də bərqərar olan dövlət quruluşunun federativ forması  ərazi  əlamətlərinə 

görə qurulur və milli-ərazi məsələlərinin daha yaxşı tənzimlənməsinə im-

kan verir. Bununla belə, cəmiyyətin mədəni xüsusiyyətləri ilə  şərtlənən 

dövlətçilik inkişafının eyni qanunauyğunluqları müxtəlif formalarda özü-

nü göstərə bilər. Dövlət quruluşunun seçim tipi hər bir ayrı ölkənin tarixi 

inkişaf şəraitindən asılıdır. İnkişaf etməkdə olan dövlətlər üçün unitar for-

malı dövlətçiliyin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o, feodal mentallığı qa-

lıqlarının, tayfa, irqi və dini ədavətlərin, etnik separatizmin aradan qal-

dırlmasına və milli konsolidasiya prosesinə kömək edən vahid mədəniy-

yətin formalaşdırılmasına imkan yaradır.

7

 

Bir sıra daha uğurlu demokratik ölkələrin dövlətçiliyi, hüquqi baxımdan, 

irsi hökmdar və parlament kimi iki hakimiyyət mənbəyinə əsaslanan liberal 

konstitusiyalı monarxiyadır. Burjua monarxiyaları iki tipdə olur: dualistik və 

parlamentar. Ciddi feodalizm qalıqlarının mövcudluğu ilə fərqlənən, keçmiş-

də Prussiya, Almaniya, Avstriya, Rumıniya və digər dövlətlərdə yayılmış du-

alist monarxiyada, - siyasətçiləri və məmurları vəzifəyə təyin etmək və vəzi-

fəsindən kənar etmək, orduya və polisə rəhbərlik etmək hüququnu, qanunve-

rici təşəbbüs və  əmrlərin verilməsi hüququnu, veto hüququ və parlamentin 

vaxtından əvvəl buraxılması hüququnu, adətən, dövlət başçısı özündə saxla-

yır. Parlament monarxiyalı Birləşmiş Krallıq, Belçika, Norveç, İsveç, Yapo-

niya və digər ölkələrdə kral tərəfindən təyin edilmiş dövlət üzvləri parlamen-

tin etimad qərarından asılıdır. Hökumət başçısı  təxirəsalma veto hüququna 

malikdir. Lakin konstitusiyada nəzərdə tutulan xüsusi hallarda о, parlamentin 

vaxtından əvvəl buraxılması hüququna malikdir.   

Kapitalist dövlətçiliyinin  ən yüksək və daha çox yayılmiş forması de-

mokratik respublikadır ki, onun dövlətçilik və dövlət idarəçiliyinin  əsası 

millətin iradəsidir. Prezidentin şəxsiyyətindən, parlamentin və hökumətin 

şəxsi heyətindən asılı olmayaraq, demokratik respublikada rəsmi hakimiy-

yət formal olaraq, xalq çoxluğuna mənsubdur. Demokratik respublika, öl-

kənin avtoritar hakimiyyətinin təmsiledici orqanları və qeyri- hökumət təş-

kilatları  tərəfindən lüzumsuz nəzarətlə idarə edilməsi rejimindən imtina 

edilməsini, maliyyə oliqarxiyası  və iri monopoliyalar hakimiyyətinin ara-

dan qaldırılmasını nəzərdə tutur.  

                                                            

7

 Əlbəttə, unitar quruluşa

 

və prezident idarəçiliyi

 

formasına malik maksimal dərəcədə  mər-

kəzləşdirilmiş dövlətlər, dövlət idarəçiliyində  və demokratik azadlıqların məhdudlaşdı- 

rılmasında avtokratik tendensiyalar üçün zəmin yaratma təhlükəsi törədir.  

Fuad Məmmədov

 

 

58

Demokratik respublikalar da iki tipə bölünür: parlamentli və prezident 

(dualist).  Parlamentarizm  əmək və kapital arasındakı ziddiyyətin aradan 

qaldırılmasının, bəşəri dəyərlərin prioritetləri  əsasında demokratik cəmiy-

yətin müxtəlif sosiumları arasında maraqların uyğunlaşdırılmasının və hu-

manist dünyagörüşün yüksək mədəni standartlarına sadiqliyinin qeyri-sinfi 

vasitəsi kimi nəzərdən keçirilir. Parlament respublikası hökumətin təşkilini 

parlament çoxluğu adından nəzərdə tutur. Bu hökumət parlament qarşısında 

məsuliyyət daşıyır. Parlament tərəfindən etimadsızlıq rəyi göstərildiyi halda, 

hökumət istefaya gedir, yaxud hökumət başçısı parlamenti buraxır və yeni 

seçkilər təyin edir. Dualist prezident respublikasının xüsusiyyətləri  ondan 

ibarətdir ki, fəaliyyətlərinə görə onun qarşısında məsuliyyət daşıyan nazir-

ləri prezident özü təyin edir. Hesab olunur ki, prezident hakimiyyəti forma-

sı milli maraqlara daha yaxşı tərzdə uyğun gəlir və icra hakimiyyətinin zəif-

liyini və parlamentin üstünlüyü ilə bağlı “demokratiyanın artıqlığından ya-

ranan çatışmamazlıqları” aradan qaldırmağa imkan verir.  

Ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin və onun sosial rifahının cəmiyyətin 

ruhi mədəniyyət səviyyəsindən asılı olduğunu nəzərə alaraq, aydın olur ki, 

sosial mədəniyyətin demokratlaşdırılması, dövlət idarəçiliyi mədəniyyəti-

nin təkmilləşdirilməsi, ölkənin idarə edilməsi və onun monitorinqində qey-

ri-hökumət təşkilatlarının geniş iştirakı – demokratik dövlətçiliyin inkişafın-

da və dövlət idarəçiliyinin effektivliyində  zəruri  şərtdir.  Şübhəsiz, hər bir 

ayrılıqda götürülmüş demokratik ölkənin dövlətçilik mədəniyyəti və dövlət 

idarəçiliyinin effektivliyi milli liderlərin, siyasətçi və bütün səviyyələrdən 

olan məmurların ümumi və idarəetmə  mədəniyyəti səviyyəsindən, onların 

bilik və təcrübəsindən, alicənablıq və mərhəmət dərəcəsindən, onlar tərəfin-

dən həyata keçirilən sosial siyasətin ədalətliliyindən asılıdır. Bununla belə, 

dövlət ictimai fikri formalaşdıran çox böyük təbliğat maşınına malikdir. Bu 

imkanlardan xalqın kulturoloji maarifləndirilməsi məqsədləri üçün səmərəli 

istifadə etmək zəruridir, bu gün onsuz həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsi, 

vətəndaşların məhsuldar fəaliyyəti və “biliklər cəmiyyətinə” sürətli keçidi 

təsəvvür edilməzdir.  

Demokratik ölkələrin dövlət quruculuğu güclü sosial dövlətin yaradıl-

masına, “biliklər cəmiyyətinin” inkişafına və yüksək rifaha yönəldilir. De-

mokratiyanın siyasi mədəniyyəti inkişafının mühüm vəzifələri: dövlətçilik 

mədəniyyətinin, parlamentаrizm mədəniyyətinin inkişafı, prezident haki-

miyyəti institutunun, siyasi və inzibati-dövlət idarəçiliyi texnologiyalarının 

təkmilləşdirilməsi, hüquqi mədəniyyət və müstəqil məhkəmə üsul-idarəsi-

nin, partiya sistemi və siyasi plüralizmin azad inkişafıdır. Demokratik ölkə-

lərin rəhbərliyi yüksək ruhı mədəniyyətin – milli həmrəylik, ölkənin inkişafı 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

59

və tərəqqisinin əsası, xalqın intellektual potensialının isə - dövlətin strateji 

mədəni varı olduğunu nəzərə alır.  

Dünyanın inkişafı və milli inkişafın tələbat və perspektivlərinin sistemli 

təhlili inandırıcı surətdə göstərir ki, demokratiyanın dəyərlər sisteminə uy-

ğun olaraq, inkişafın məqsəd və vasitəsi, onun sosial – mədəni inkişafı, ri-

fahı və həyat keyfiyyəti iqtisadiyyat deyil, məhz insandır, onun mədəniyyə-

tidir. Dünya demokratik ölkələri dövlətçilik mədəniyyətinin  əsas prinsipi, 

cəmiyyətin inkişafının əsas strateji resursunun insan kapitalı olması məntiqi 

üzərində qurulmuşdur. Söhbət siyasətçilərin və  məmurların, alimlərin və 

diplomatların, istehsalçıların və sahibkarların, ölkənin bütün vətəndaşları-

nın intellektual inkişafı, peşə səriştəsi və sosial etikasına aid prinsiplər, me-

yarlar və tələblərdən gedir. Bu tezis ölkənin tərəqqisi və onun vətəndaşları-

nın ümumi rifahına nail olmaq kimi başlıca məqsədi də əhatə edir.

8

 

Həlli demokratik ölkələrin dövlətçilik mədəniyyətinin pozitiv inkişa-

fına yardım edən aktual milli problemlər sırasına dünya təcrübəsində re-

al dəyişikliklərə, informasiya cəmiyyətinin inkişaf tendensiyalarına və 

qloballaşma çağırışlarına adekvat olan intellektual, etik, hüquqi, idarəet-

mə mədəniyyətinin qabaqlayıcı inkişaf prioritetlərinin yaradılmasını, in-

novativ həyat fəaliyyəti və idarəetmə texnologiyalarının işlənib hazır-

lanmasını aid etmək lazımdır. Bütün səviyyələrdə olan məktəblərdə elm 

və tədris fənni kimi kulturologiyanın hüquqi, təşkilati və informasiya tə-

minatının təsdiqinin universal kulturoloji biliklərə malik yüksək ixtisaslı 

idarəçi kadrların hazırlığının və yenidən hazırlığının genişləndirilməsi-

nin inkişaf etməkdə olan ölkələrin vacib inkişaf mənbəyi olduğunu eti-

raf etmək lazımdır. Əmək mədəniyyəti problemlərinin və sənaye cəmiy-

yəti və bilik cəmiyyətinin paralel quruculuq modellərinin elmi işlənib 

hazırlanması da aktual məsələdir.