AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
451
щазырланыб tясдиг едилmиш фянн kурриkулуmларынын дидаktиk ясасыны няtижяйю- нцmлцлцk, tялябйюнцmлцлцk вя шяхсиййяtйюнцmлцлцk принсипляри tяшkил едир. Dювляt башчысынын mцвафиг сярянжаmына ясасян “2009-2013-жц иллярдя Азярбайжан Республиkасынын али tящсил сисtеmиндя ислащаtлар цзря Дювляt Програmы” лайищясини, ейни заmанда ЙУНЕСKО вя диэяр бейнялхалг гуруmларын гябул еtдийи сянядляря уйьун щазырланmышдыр. 24 oktyabr 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev “Azərbaycan Təhsilinin İnkişafı üzrə Dövlət Strategiyasının təsdiq olunması haqqında” sərəncam imzalamışdır. “Azərbaycan Təhsilinin İnkişafı üzrə Dövlət Strategiyasının təsdiq olunması haqqında” təhsil islahatlarının daha sistemli aparılması və ölkənin inkişafına daha yüksək töhfələr vermək istiqamətində düşünülmüş konseptual bir sənəddir. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə qəbul olunmuş Dövlət Strategiyası Azərbaycanda təhsil islahatlarının keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçidinə zəmin yaradacaqdır. БАKЫ ДЮВЛЯT УНИВЕРСИTЕTИ. Azяrbaycan Demokratik Cцm- huriyyяtin Parlamentinin 01 sentyabr 1919-cu il tarixli iclasыnda Bakыda universitetin tяsis edilmяsi qяrarы qяbul edildi vя onun nizamnamяsi tяsdiq olundu, Avropa vя Asiyanыn qovшaьыnda yeni bir ali tяhsil ocaьы yaradыldы. Universitet ilk tədris ilini 2 fakцltя ilя, tarix-filologiya, tibb fakцltяlяri vя 1094 tяlяbя ilя baшladы. Universitetin ilk rektoru Qazan Universitetinin professoru, mяшhur cяrrah V.И.Razumovski olmuшdur. Universitetin 1920-1930-cu illяrdя aparыcы mцяllimlяri dahi Azяrbaycan yazычыsы Яbdцrrяhim bяy Haqverdiyev, tanыnmыш Шяrqшцnaslar: professor P.K.Jцze, professor A.O.Makovelski, professor A.O.Miшel vя digяr tanыnmыш alimlяr olmuшlar. Hяmin dюvrlяrdя universitet rяhbяrliyinin dяvяti ilя Bakыya юz ixtisaslarы цzrя möhazirяlяr oxumaq цчцn N.Y.Marr, V.V.Bartold, Шяrq Elmlяr Akademiyasыnыn akademiki Fuad bяy Kцprцllцzadя universiteti ziyarяt etmiшlяr. Mяшhur hяmyerlimiz, Nobel mцkafatы laureatы L.D.Landau 1922-1924-cц illяrdя BDU-da tяhsil almышdыr. 1930-cu ildя Xalq Komissarlar Sovetinin qяrarы ilя yenidяn qurulma (reorqanizasiya) adы ilя universitet lяьv edilir vя onun bazasыnda Ali Pedaqoji Иnstitut yaradыlır. Ancaq 1934-cц ildя Dюvlяt Universiteti yenidяn iшя baшlayır vя o, yenя dя respublikada elmi-pedaqoji fikrin mяrkяzinя чevrilir. Иkinci Dцnya mцharibяsi illяrindя professor-mцяllimlяrin mцharibяyя getmяlяri ilя baьlы kяskin чatышmazlыqlara baxmayaraq, universitet юlkяdя юz юncцl mюvqeyini qoruyub saxlaya bilir. Universitet alimlяrinin 1945-ci ildя Azяr- baycan Elmlяr Akademiyasыnыn tяшkil edilmяsindя xцsusi xidmяtlяri olmuш- dur. Respublikada fяaliyyяt gюstяrяn ali tяhsil ocaqlarыnыn bir чoxu, o cцmlя- dяn Azяrbaycan Tibb Universiteti, Azяrbaycan Иqtisad Universiteti, Azяrbay- can Dюvlяt Pedaqoji Universiteti vя başqaları Баkы Дювляt Уniversitetiнin bazasыnda yaradыlmышdыr. 1969-cu ildяn sonrakы zaman universitet hяyatыnda MÜDAFİƏ MAHMUDOV
452 bilik vя elmin yцksяk zirvяlяrinя doьru yцksяliш illяri sayыla bilяr. Bu Univer- sitetin dцnya шюhrяtli mяzunu Heydяr Яliyevin Azяrbaycana rяhbяrliyя gяl- mяsi bюyök yöksəlişə səbəb olmuşdur. Geniш bir tarixi dюvrц яhatя edяn hя- min illяrdя yeni mцasir ixtisaslar цzrя fakцltяlяr, kafedralar, 30-a qяdяr elmi- tяdqiqat laboratoriyalarы fяaliyyяtя baшladы. Belяliklя, universitetin gяlяcяk inkiшafы цчцn mюhkяm zяmin yaradыldы. Bakы Dюvlяt Universitetinin dцnya шюhrяtli mяzunlаrы. Heydяr Яliyev, Yusif Mяmmяdяliyev, Hяsяn Яliyev, Zahid Xяlilov, Bяxtiyar Vahabzadя, Azad Mirzяcanzadя, Qasыm Gцl, Nяsir Иmanquliyev, Mяcid Rяsulov, Feyzulla Qasыmzadя, Tofiq Kючяrli, Mir Cяlal Paшayev, Mяmmяd Cяfяr Cяfяrov, Fяrяmяz Maqsudov, Abdulla Qarayev, Ziya Bцnyadov, Aida Иmanquliyeva, Hяsяn Abdullayev, Xudu Mяmmяdov, Шяrяf Hцseynov, Musa Яliyev, Rяhim Sultanov, Soltan Mehdiyev, Яli Quliyev, Vahid Qяhrяmanov, Heydяr Hцsey- nov, Murtuza Naьыyev, Mяmmяd Arif Dadaшzadя, Шяfayяt Mehdiyev, Яlяsgяr Mяmmяdov, Hяmid Araslы, Mяmmяd Xяlяfov, Иbrahim Иbrahimov, Иqrar Яliyev, Mirяli Qaшqay. Universitet юlkяdя birincilяr sыrasыnda 1993-cц ildяn Avropa tяhsil siste- minя inteqrasiya mяqsяdilя иkиpillяli (bakalavriat, magistratura) tяhsil siste- minя keчmiшdir. Universitetя tяlяbя qяbulu (Azяrbaycan vяtяndaшlarы цчцn) юlkяnin bц- tцn ali mяktяblяrinя (bakalavriata vя magistraturaya) tяlяbя qяbulunu keчirяn Respublika цzrя vahid bir qurum, Tяlяbя Qяbulu цzrя Dюvlяt Komissiyasы (TQDK) tяrяfindяn aparыlыr. Иkinci ali tяhsil юdяniшli formada mцяssisя, tяшkilat, idarя vя ayrы-ayrы vяtяndaшlarla Bakы Dюvlяt Universiteti arasыnda baьlanmыш fяrdi mцqavilяlяr яsasыnda hяyata keчirilir. Яvvяlki ali tяhsili vя ya hazыrda (bir ildяn az olmayaraq) iшlяdiyi vяzifяsi seчdiyi ixtisasa uyьun gяlяn шяxslяr Universitetin mцяyyяnlяшdirdiyi qaydaya яsasяn mцsabiqяdя iшtirak edя bilяrlяr. Иkinci ali tяhsil almaq цчцn Universitetя sяnяd vermiш шяxslяrlя mцsahibя aparыlыr. Mцsahibяdяn uьurla keчяnlяr mцsabiqя yolu ilя ikinci ali tяhsil ixtisasы uzrя tяlяbяlяr sыrasыna qяbul edilirlяr. Birinci ali tяhsil aldыьы ixtisas vя seчdiyi ikinci tяhsil ixtisaslarыnыn uyьunluьundan asыlы olaraq mцvafiq kurslara qяbul olunur vя tяhsil mцddяti mцяyyяnlяшdirilir. Tяhsil юdяniшlidir. Tяhsil haqqы mцqavilя яsasыnda ayrы-ayrы ixtisaslara uyьun olaraq юdяnilir. Fakцltяlяr: 1.
Mexanika-riyaziyyat fakцltяsi 2.
Tяtbiqi riyaziyyat vя kibernetika fakцltяsi 3.
Fizika fakцltяsi 4.
Kimya fakцltяsi 5.
Biologiya fakцltяsi 6.
Ekologiya vя torpaqшцnaslыq fakцltяsi 7.
Coьrafiya fakцltяsi DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 453
8.
Geologiya fakцltяsi 9.
Filologiya fakцltяsi 10.
Tarix fakцltяsi 11.
Beynяlxalq mцnasibяtlяr vя beynяlxalq hцquq fakцltяsi 12.
Hцquq fakцltяsi 13.
Jurnalistika fakцltяsi 14.
Kitabxanaчыlыq-informasiya fakцltяsi 15.
Шяrqшцnaslыq fakцltяsi 16.
Sosial elmlяr vя psixologiya fakцltяsi 17.
Иlahiyyяt fakцltяsi Tяdris hissяsinin fяaliyyяtinin яsas istiqamяtlяri aшaьыdakыlardыr. 1.
Tяdris ilinin яvvяlindя bцtцn istiqamяtlяr цzrя universitetя qяbul ol- muш abituriyentlяr haqqыnda mцvafiq fakцltя dekanlыqlarыndan tяqdimatlarыn alыnmasы vя TQDK-ыn protokollarы ilя tutuшdurulduqdan sonra onlarыn I kursa qяbul olunmalarы barяdя яmrin hazыrlanmasы; 2.
iшlяri ilя baьlы rяhbяr яmrlяrin, sяrяncamlarыn hazыrlanmasы; imtahan biletlяri- nin, vяrяqяlяrinin mюhцrlянmяsi, 16 fakцltя цzrя imtahan cяdvяllяrinin yыьыl- masы, эцndяlik keчirilяn yazыlы imtahanlarыn cavab vяrяqяlяrinin hazыrlanmasы vя proрektorluьa tяqdim olunmasы. Иl яrzindя tяxminяn 11000 gюndяriшin mюhцrlяnmяsi vя verilmяsi, onlarыn qeydiyyatыnыn aparыlmasы; 3.
Yeni tяdris ilinя hazыrlыq mяqsяdi ilя dяrs yцkцnцn planlaшdыrыlmasы, bюlgцsцnя nяzarяt vя onun tяsdiq olunduqdan sonra яmrlяшdirilmяsi. Шtatda olan 1340 mцяllim vя kяnardan dяvяt olunan saat hesabы 570 mцяllimlяrin шяxsi iшlяrinin yыьыlmasы; 4.
vakant vəzifələri tutmaq цчцn elanlarыn hazыrlanmasы vя яrizяlяrin qяbulu. Fakцltя Elmi Шurasыnda mцzakirя olunduqdan sonra bu qurumlarыn чыxarыш- larыna яsasяn яmrlяшdirilmяnin hяyata keчirilmяsi; 5.
Tяlяbяlяrin xariж olunma, akademik mяzuniyyяt, kursda qalma, soyadыn dяyiшilmяsi, tюhmяt verilmя, dublikat tяlяbя bileti vя qiymяt kitabчasы verilmя, tяlяbяlяrin diplom mцdafiяsinя buraxыlmasы, kursdan-kursa keчmя, tяqaцd verilmяsi, yay vя qыш tяtillяri mцddяtindя xariж olmuш tяlяbяlяrin yenidяn bяrpasы, elяcя dя kючцrölmяsinя dair tяqdim olunmuш sяnяdlяrin mцvafiq komissiya цчцn hazыrlanmasы; 6.
aparыlmasы vя nяzarяti, icra olunmuш яmrlяшdirilmiш sяnяdlяrin yerlяшdirilmяsi, tяdris hissяsindяn kяnara gюndяrilяn mяktublarыn qeydiyyatы; 7.
hazыrlanmasы. Tяlяbяlяrin hяrяkяtlяrinin яmr kitabыnda qeyd olunmasы; MÜDAFİƏ MAHMUDOV
454 8.
Telefonoqramlarыn verilmяsi, sessiyanыn nяticяlяrinin vя akademik borclarыn lяьv olunmasы barяdя hecabatlarыn toplanыlыb qrafikя uyьun hazыr- lanmasы; 9.
sil Nazirliyinя (TN) gюndяrilmяsi, TN-dяn gяlяn tяyinat yerlяrinin mцvafiq fakцltяlяrя paylanmasы, tяlяbяlяrя iш yerlяrinя tяyinat verilmяsi vя TN-я he- sabat hazыrlanmasы. TN-dяn diplomlarыn alыnmasы vя fakцltяlяrя paylanыlmasы, verilяn diplomlarыn hesabatыnыn hazыrlanmasы. Dublikat diplomlarыn verilmяsi цчцn mцvafiq sяnяdlяrin yыьыlmasы, komissiyada baxыlaraq arayыш verdikdяn sonra яmrlяшdirilmяsi; 10.
artыrmaya gюndяrilmяsi. Digяr ali mяktяblяrdяn professor-mцяllim heyяtinin BDU-da ixtisasartыrmaya qяbul olunmasы; 11.
keчirilmяsinin sяnяdlяшdirilmяsi vя nяzarяt olunmasы; 12.
Fakцltяlяrin tяqdimatlarы яsasыnda DAK sяняdlяrinin siyahыsыnыn Tяhsil Nazirliyinя tяsdiq цчцn gюndяrilmяsi; 13.
Birinci kursa qяbul olunmuш tяlяbяляrin шяxsi iшlяrinin fakцltяlяrdяn qяbul olunmasы, tяhsil aldыqlarы mцddяtdя onlara aid verilmiш яmrlяrin iшlяnib шяxsi iшlяrinя qeyd olunmasы; 14.
başqa sяnяdlяrin hazыrlanmasы; 15.
Birinci vя ikinci nюvbяlяr цzrя tяdris hissяsi tяrяfindяn fakцltяlяrя tяhkim olunmuш яmяkdaшlarыn dяrslяrя nяzarяti haqqыnda rektorluьa mяluma- tыn hazыrlanmasы; 16.
hazыrlanmasы. Цmumiyyяtlя, Tяdris hissяsinin fяaliyyяti чoxistiqamяtli olmaqla 14593 tяlяbя vя 1340 professor- mцяllim heyяtini яhatя edir. Bakы Dюvlяt Universiteti beynяlxalq яlaqяlяrinə яsasяn aшaьыdakы istiqa- mяtlяr цzrя inkiшaf etdirir. 1.
Xarici юlkя universitetlяri ilя ikitяrяfli яmяkdaшlыq; 2.
Beynяlxalq tяhsil proqramlarыnda BDU-nun iшtirakы; 3.
Beynяlxalq elm-tяhsil qurumlarы ilя яmяkdaшlыq; 4.
Universitetlяrin Beynяlxalq Assosiasiyalarыnda BDU-nun iшtirakы; 5.
Xarici юlkяlяrin Azяrbaycandakы sяfirlik vя nцmayяndяliklяri ilя яmяkdaшlыq; 6.
7.
Azяrbaycan dili vя яdяbiyyatыnыn xarici юlkяlяrdя tяbliьi vя yayыlmasы; 8.
BDU-nun professor-mцяllim heyяtinin xarici elmi tяdris ocaqlarыnda fяaliyyяti, tяlяbя magistrant vя doktorantların xarici юlkя universitetlяrindя tяhsil almasы; DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 455
9.
Яcnяbi vяtяndaшlarыn BDU-da tяhsili. MÜDAFİƏ MAHMUDOV
456 Bakы Dюvlяt Universitetinin fяxri doktorlarы (1990-2011): Heydяr Яliyev – Azяrbaycan xalqыnыn цmummilli lideri Иlham Яliyev – Azяrbaycan Respublikasыnыn prezidenti Turqut Ozal – Tцrkiyя Cцmhuriyyяtinin sabiq prezidenti Sцleyman Dяmirяl– Tцrkiyя Cцmhuriyyяtinin sabiq prezidenti Eduard Шevarnadze– Gцrcцstan Respublikasыnыn sabiq prezidenti Vaira Vike Freyberqa – Latviyanыn sabiq prezidenti Valdas Adamkus – Litvanыn sabiq prezidenti Яskяr Akayev – Qыrьыzыstan Respublikasыnыn sabiq prezidenti Luçinski Petru Kirill – Moldova Respublikasыnыn sabiq prezidenti Saparmurad Niyazov – Tцrkmяnistan Respublikasыnыn sabiq prezidenti Abdullah Gцl – Tцrkiyя Cцmhuriyyяtinin prezidenti Qurbanqulu Berdimuxammedov – Tцrkmяnistan Respublikasыnыn prezidenti Иslam Kяrimov – Юzbяkistan Respublikasыnыn prezidenti Trayan Basesku – Rumыniya prezidenti Dmitri Anatolyeviч Medvedev – Rusiya Federasiyasыnыn sabiq prezidenti Яliyev Muxu Qumbatoviч – Daьыstan Respublikasыnыn sabiq prezidenti Coze Manuel Barosso – Avropa Komissiyasыnыn prezidenti Tansu Чillяr – Tцrkiyя Cцmhuriyyяtinin sabiq Baш naziri Mяsut Yыlmaz – Tцrkiyя Cцmhuriyyяtinin sabiq Baш naziri Dюvlяt Baxчalы – Tцrkiyя Cцmhuriyyяtinin sabiq Baш naziri Zbiqnev Bzecinski – ABШ-ыn sabiq dюvlяt katibi Butros Butros Qali – BMT-nin sabiq Baш katibi Corc Robertson – NATO-nun sabiq Baш katibi Federiko Mayf Saraqosa – YUNESKO-nun sabiq Baш katibi Koişiro Matsuura – YUNESKO-nun sabiq Baш katibi Hцsamяddin Cindoruk – Tцrkiyя Bюyцk Millяt Mяclisinin sabiq baшqanы Юmяr Иzgi – Tцrkiyя Жцmhuriyyяtinin Bюyцk Millяt Mяclisinin sabiq baшqanы Иsmayыl Cem – Tцrkiyя Cцmhuriyyяtinin sabiq xarici iшlяr naziri Litvin Vladimir Mixayloviч – Ukrayna Ali Radasыnыn sabiq sяdri Qulamяli Hяddad-Adel – Иran Иslam Respublikasы Иslam Шura Mяclisinin sabiq sяdri Baqlay Marat Viktoroviч – Rusiya Konstitusiya Mяhkяmяsinin sabiq sяdri Aьayi Cavad Heyяt – Mяшhur kardioloq alim Lцtfцzadя – “Qeyri-sяlis” nяzяriyyяnin banisi Oljas Omaroviч Sцleymanov – Mяшhur qazax шairi Viktor Antonoviч Sadovniчiy – M.V.Lomonosov adыna MDU-nun rektoru
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 457
Иhsan Doьramacы – Tцrkiyя, Bilkяnd Universitetinin tяsisчisi Halil Cin – Tцrkiyя, Sяlcuq Universitetinin rektoru Fikrяt Tцkmяn – Tцrkiyя, Иzmir Universitetinin professoru Turan Yazqan – Tцrkiyя, Иzmir Universitetinin professoru Aydыn Doьan – Tцrkiyя, Doьan Шirkяtlяr Qrupunun prezidenti Иren Melikoff –Tanыnmыш fransыz tцrkoloqu Yavuz Akpinar – Tцrkiyя, Ege Universitetinin professoru Mяhяmmяd Tяqi Cяfяri – Иran Иslam Respublikasы, filosof-alim Yыldыrыm Akbulut – Tцrkiyя Bюyцk Millяt Mяclisinin Sяdri Tadeuш Svetoxovski – ABШ-ыn Monmouz Kollecinin professoru Mяhяrrяm Erkin – Tцrkiyя, Иstanbul Universitetinin professoru Urfan Яnvяr Nяsrяddin – Tцrkiyя, mяшhur alim Яbdцllяtif Bяndяroьlu – Иraq, шair vя tяdqiqatчы Marvin Шtarчik – ABШ, Шimali Иllinoys Universitetinin professoru Sarmet Akkun – Tцrkiyя, Иzmir Universitetinin professoru. Azяrbaycanda tяdris mцяssisяlяrinin flaqmanы olan, zяngin tarixi keчmiшя malik universitet hazыrda tanыnmыш elm vя tяhsil mяrkяzidir. Universitet hяr zaman Azяrbaycanda mцtяrяqqi fikrin, milli dцшцncяnin mяrkяzi olmuшdur. Burada Azяrbaycanыn yцzlяrlя tanыnmыш alimlяri, ziyalыlarы, gюrkяmli diplomatlarы tяhsil almышlar. Prezident
Heydяr Яliyevin 13 iyun
2000-ci il tarixli fяrmanы ilя universi- tetя юzцnцidarя (muxtariyyяt) statusu verilmiш vя hяmin vaxtdan universitet fяaliyyяtini юz nizamnamяsinя яsasяn hяyata keчirir. Hazыrda Bakы Dюvlяt Universitetinin 16 fakцltяsindя mцxtяlif elmi istiqamяtlяrdя bakalavr pillяsindя 55 ixtisas, magistratura pillяsindя isя 153 ixtisaslaшma цzrя 18000-я yaxыn tяlяbя tяhsil alır. Universitetin elmi kitabxanasы 2,5 milyondan artыq яdяbiyyatы olan fon- da malik olmaqla, onun 12 qiraяt zalы, 5 abonement шюbяsi mцntяzяm olaraq universitetin 15 mindяn чox mцяllim vя tяlяbяsinin hяr gцn istifadяsindяdir. Universitet yцksяk ixtisaslы kadrlar hazыrlamaqla bяrabяr, hяm tяbiяt, hяm dя humanitar elm sahяlяri olmaqla 123 kafedranы, 200-dяn чox elmi яmяkdaшы olan 37 elmi-tяdqiqat vя tяdris laboratoriyasыnы, Tяtbiqi Riyaziyyat Elmi-Tяdqiqat İnstitutunu vя Fizika Problemlяri Elmi-Tяdqiqat Institutunu юzцndя birlяшdirяn, Azяrbaycan dili, яdяbiyyatы vя tarixinin klassik mяsяlяlя- rindяn tutmuш genetika, nanotexnologiya, nanomateriallarыn alыnmasыnadяk чox geniш spektrdя mюvzularы яhatя edяn, elmi araшdыrmalar hяyata keчirяn bюyцk elmi mяrkяzdir. Universitetin beynяlxalq яlaqяlяri gцndяn-gцnя geniшlяnir. Hazыrda uni- versitet keчmiш
SSRИ-nin
bir чox universitetlяrini юzцndя birlяшdirяn Avrasiya Universitetlяr Assosiasiyasыnыn, Xяzяryanы Юlkяlяr Universitetlяri Assosia- siyasыnыn, Qara Dяniz Universitetlяri (QDU)Assosiasiyasыnыn, Avropa Uni- versitetlяri Assosiasiyasыnыn цzvцdцr. Universitet
2002–2004-ci illяrdя QDU MÜDAFİƏ MAHMUDOV
458 Assosiasiyasыna чox uьurla rяhbяrlik etmiшdir. Bundan яlavя, universitet M.V.Lomonosov adыna
Moskva Dюvlяt Universiteti, Orta Doьu Teknik Universiteti, Nitsa-Sofiya Antipolis Universiteti, Иndiana Universiteti, Kiyev Milli Universiteti, Vyana Universiteti vя digяr universitetlяrlя ikitяrяfli mц- qavilяlяr яsasыnda hяrtяrяfli elmi-texniki, mцяllim-tяlяbя mцbadilяsi sahяsindя яmяkdaшlыq edir. Bakы Dюvlяt Universitetindя 12 юlkяdяn 400-dяn artыq xarici tяlяbя, magistrant, doktorant, stajor tяhsil alыr. Universitetdя bakalavr hazыrlыьы цчцn 4 il, magistr hazыrlыьы цчцn 2 il, fəlsəfə doktoru vя elmlяr doktoru hazыrlыьы цчцn 3-4 il vaxt normasы nяzяrdя tutulmuшdur. Tяhsil юdяniшli vя юdяniшsiz яsaslardadыr. Burada яyani vя qiyabi шюbяlяr fяaliyyяt gюstяrir. Universitetin tяrkibindя чap avadanlыqlarы olan nяшriyyat, 6 muzey, 80 elmi-tяdqiqat vя tяdris laboratoriyasы, informasiya vя tяrcцmя mяrkяzi, idman –saьlamlыq kompleksi, poliklinika fяaliyyяt gюstяrir. Burada hяmчinin yataqxana vя tяlяbя шяhяrciyi var. BDU-nun adыnыn tarixi:
1919-1920 – Bakы Dюvlяt Universiteti
1920-1991 – Kirov adыna Azяrbaycan Dюvlяt Universiteti
1991-1994 – M.Я.Rяsulzadя adыna Bakы Dюvlяt Universiteti
1994-indiyяdяk – Bakы Dюvlяt Universiteti Rektorlarы:
Vasili Razumovski (ilk rektor – 1919-1920)
Sergey Nikolayeviч Davidenkov (1920-1923)
Aleksandr Dmitriyeviч Qulyayev (1923-1926)
Taьы Шahbazi Simurь (1926-1929)
Vladimir Yelpatyevski (1929)
Maqsud Mяmmяdov (1929-1930)
Mяmmяdqasыm Яlяkbяrli (1934-1935)
Bala bяy Hяsяnbяyov (1935-1937)
Яziz Mяmmяdkяrim oьlu Яliyev (1937)
Cяbrayыl Яlяsgяrov (1937-1941)
Шamil Яliyev (akademik) (1941-1944)
Abdulla Qarayev (1944-1950)
Cяfяr Hacыyev (1950-1954)
Yusif Mяmmяdяliyev (1954-1958)
Шяfayяt Mehdiyev (1958-1965)
Mehdi Яliyev (1965-1970)
Faiq Baьыrov (1970-1987)
Yяhya Mяmmяdov (1987-1989)
Cяmil Quliyev (akademik) (1989-1990)
Mirabbas Qasыmov (1990-1992) DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 459
Firudin Sяmяndяrov (1992-1993)
Murtuz Яlяsgяrov (1993-1996)
Misir Mяrdanov (1997-1998)
Abel Mяhяrrяmov (1999-cu ildяn bu gцnя qяdяr) Azяrbaycan Dюvlяt Neft Akademiyasы. 10 noyabr 1887-ci ildя Bakы шяhяr dumasы tяrяfindяn Bakыda texniki mяktяbin yaradыlmasы haqqыnda qяrar чыxarыlmышdыr. 1896-cы ildя texniki mяktяb "Bakы natamam ali texniki mяktяbя" чevril- miшdir. 1896-1905-ci illяr яrzindя bu mяktяbin mexanika шюbяsi цzrя 50 nяfяr, inшaat шюbяsi цzrя isя 55 nяfяr buraxыlышы olmuшdur. 1910-cu ildя mexanika шюbяsinя neft-texniki vя elektromexanika istiqamяtlяri daxil idi. 1916-cы ildя mяktяbdя 494 tяlяbя tяhsil alыrdы ki, onlardan da 20 nяfяr azяrbaycanlы idi. 1918-ci ildя mяktяb politexnikum adlandыrыlmышdыr. Politexnikumda neft sяnayesi, elektromexanika vя inшaat-memarlыq шюbяlяri fяaliyyяt gюstяrmiш, tяlяbяlяrin sayы 188 nяfяr olmuшdur. Qeyd etmяk lazыmdыr ki, bu dюvrdя Azяrbaycanda, aralarыnda 12 mцhяndis olan cяmi 62 nяfяr azяrbaycanlыnыn ali tяhsili olmuшdur. 16 noyabr 1920-ci ildя Azяrbaycan Иnqilab Komitяsinin "Bakыda politexnik institutunun yaradыlmasы haqqыnda" dekreti elan edildi. Dekretdя aшaьыdakыlar qeyd olunmuшdur:
Neft-mяdяn, elektromexanika, mцhяndis-inшaat, kяnd tяsяrrцfatы vя iqtisadiyyat fakцltяlяri яsasыnda Bakы Politexnikumu bazasыnda M.Яzizbяyov adыna Bakы Politexnik Иnstitutu yaradыlsыn.
Bakы Politexnikumunun binalarы, avadanlыqlarы, hяmчinin Rus Texniki Cяmiyyяtinin kimya laboratoriyasы Bakы Politexnik Иnstitutunun sяrяncamыna verilsin.
Politexnik Иnstitutunun tяlяbя kontingentinin tяrkibinя politexniku- mun tяlяbяlяrinin daxil edilmяsi, ilk nюvbяdя, aшaьыdakы яsaslarla nяzяrdя tutulsun: kafi dяrяcяdя цmumi tяhsil hazыrlыьыna malik tяlяbяlяrin birinci semestr dяrslяrinя buraxыlmasы, belя hazыrlыьa malik olmayanlara isя яlavя цmumi tяhsil fяnnlяrinin keчilmяsi vя яn nяhayяt, texnikumun yuxarы kurs tяlяbяlяrinя xцsusi dяrslяr tяшkil etmяklя tяlяbяlяr sыrasыna daxil olunmasы.
hцquqlarы Bakы Politexnik Иnstitutunun tяlяbяlяrinя dя шamil edilsin.
Universitetlяrdяn vя digяr mцяssisяlяrdяn Politexnik Иnstitutuna tяdris prossesinя cяlb olunacaq professor-mцяllimlяrin яvяzчiliklя iшlяmяlяrinя baxmayaraq, Politexnik Иnstitutunda tutduьu vяzifяyя uyьun onlara яmяk haqqы verilsin.
vяzifяdя чalышan яmяkdaшыn яmяk haqqы kimi юdяnilsin. MÜDAFİƏ MAHMUDOV
460 12 dekabr 1920-ci ildя Xalq Maarif Komissarlыьы tяrяfindяn institutun aчыlmasы barяdя dekreti verilir. Dekretdя Bakы Politexnik Иnstitunun yara- dыlmasы ilя baьлы Bakы Politexnikumun baьlanmasы vя mцяllimlяrin юz vяzi- fяlяrindяn azad edilmяsi qeyd olunur, hazыrlыq iшlяrinin baшa чatmasы vя insti- tutda tяdris ilinin 1 yanvar 1921-ci ildя baшlanmasы gюstяrilirdi. Dekretя яsasяn mцhяndis A.И.Kozlovun sяdrliyi ilя institutda qяbul komissiyasыnыn yaradыlmasы vя aшaьыdakы normalarы rяhbяr tutaraq, qяbulun 1 yanvar 1921-ci ilяdяk baшa чatdыrыlmasы nяzяrdя tutulurdu. Namizяdlяrdяn, ilk nюvbяdя, Bakы Politexnikumunun tяlяbяlяrinin, xцsуsi ali mяktяblяrin tяlяbяlя- rinin, ikinci, tцrk dili bilяnlяrin, цчцncц, fяhlяlяrin, dюrdцncц – AKBP MK vя BK-dяn gюndяrilяn, beшinci, qыzыl ordu nцmayяndяlяrinin, altыncы, шura qulluq- чularыnыn, yeddinci, qalan vяtяndaшlarыn instituta qяbulu nяzяrdя tutulmuшdur. Dekretя uyьun professorlar N.A.Dubrovski, P.K.Juze, L.Q.Qurviч, Pet- roqrad Universitetinin dosenti A.S.Шepotev vя mцhяndis D.D.Qadaskin insti- tutun professorlarы: aqronom N.A.Lebedev, mцhяndislяr S.Vяkilov, A.И.Koz- lov, A.N.Шuшerov vя M.V.Abramoviч isя ixtisaslarыna uyьun kafedra шtatla- rыna mцяllim kimi daxil edilmiшlяr. Professor N.A.Dubrovski 1 sentyabr 1921-ci ilяdяk ilk rektor tяyin olunmuшdur. Dekretdя Elmi шuranыn tяrkibinin, adlarы yuxarыda чяkilяnlяrdяn tяшkil olunmasы da qeyd olunmuшdur. Иnstitutun Elmi шurasыnыn birinci iclasы 15 dekabr 1920-ci ildя ilk rektor professor N.A.Dubrovskinin sяdrliyi altыnda aparыlmышdыr. Иclasda S.Vяkilov Elmi шuranыn katibi seчilmiшdir. Az sonra, 18 dekabrda Elmi шuranыn ikinci iclasы keчirilmiш vя ilk dяfя olaraq fakцltяlяrя: Neft-mяdяn daш mцhяndisi B.Dombrovski, Elektromexanika mцhяndis-elektrik A.Sizov, Mцhяndis- inшaat – mцlki inшaaat mцhяndisi A. Шuшerov, Иqtisadiyyat – professor N.A.Dubrovski vя Kяnd tяsяrrцfatы – aqronom N.Lebedov dekan seчilmiшdir. Fяaliyyяtя baшlanmasыnы bяyan edяn ilk zяng 2 yanvar 1921-ci ildя saat 9.30-da vurulmuш vя mцhяndis S.Vяkilov institutun tarixindя ilk dяfя olaraq ali riyaziyyatdan mцhazirя oxumuшdur. 1920-1921-ci tяdris ilindя institutun Elmi шurasыnыn 66 nяfяrdяn ibarяt olan tяrkibinя aшaьыdakы professorlar vя mцяllimlяr daxil olmuшdur: N.A.Dubrovski, P.K.Juze, L.Q.Qurviч, A.S.Шepotev, D.D.Qadaskin, A.M.Шuшerov, L.S.Leybenzon, И.V.Kurчatov, K.A.Krasusski, A.A.Axundov, Q.N.Qaziyev, И.Q.Yesman, S.A.Kovalevski, P.И.Kuznesov, T.Q.Kuliyev, P.P.Lukin, M.M.Skvorsov, S.N.Usatы, V.И.Tixomirov, B.P.Albiski, N.L.Van- nikov vя baшqalarы. 1920-1921-ci tяdris ilindя institutda 1135 tяlяbя oxuyurdu. 1922-ci ildя Kяnd tяsяrrцfatы, Иqtisadiyyat, Texnoloji (elektrotexnika, daш-neft vя nefttexnoloji шюbяlяri) vя Mцhяndis-inшaat (quru yol, hidrotexniki
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 461
vя mцlki inшaat ixtisaslarы цzrя) fakцltяlяrin fяaliyyяti цzrя institutun struk- turu müəyyənləşdi. 1922-ci ildя institutun maddi-texniki bazasыnыn vя professor-mцяllim heyяtinin gцclяndirilmяsinя Azneft (tяmir vя lazыmы avadanlыьыn tяmini vя 150 tяlяbяyя tяqaцdцn verilmяsi), Xalq Komissarlar Шurasы, Maarif, Torpaq, Yeyinti Ticarяti Xalq Komissarlыqlarы tяrяfindяn lazыmы kюmяklik gюstяrilirdi. Bu illяrdя institutda iшlяmяk цчцn professorlar: S.N.Usatы, S.M.Roma- nov, B.P.Albiski, M.M.Яliyev vя И.Q.Yesman (1922-1928-ci illяrdя rektor vяzifяsini icra etmiшdir) dяvяt olunmuшdur. 1923-cu ildя 3 nяfяrdяn ibarяt birinci buraxыlыш, 1924-1925-ci tяdris ilindя – 13, 1925-1926-ci ildя – 46, 1926-1927-ci ildя isя 289 nяfяr mцhяndis buraxыlышы olmuшdur. 1923-cц ildяn institut M.Яzizbяyov adыna Azяrbaycan Politexnik Иnstitutu adlandыrыlmышdыr. 1929-cu ildя rektor vяzifяsini onun mяzunu M.V. Barinov icra etmiшdir. 1929-1932-ci illяrdя institutda, onun fakцltяlяrindя yenidяnqurma iшlя- rini aparan vя hяmin illяrdя rektor vяzifяsini icra edяn, institutun mяzunu A.A.Nikiшin olmuшdur. 12 may 1929-cu ildя institutdan Kяnd Tяsяrrцfatы fakцltяsi ayrыlmыш vя sяrbяst fяaliyyяt gюstяrяn Kяnd Tяsяrrцfatы Иnstitutu yaranmышdыr. 29 may 1930-cu ildя Azяrbaycan Politexnik Иnstitutunun adы dяyiшdiril- miш vя Azяrbaycan Neft Иnstitutu (ANИ) adlandыrыlmышdыr. 1931-ci ildя institutun шюbяsi Azяrbaycan Qiyabi Sяnaye Иnstitutu yaradыlmышdыr. Azяrbaycan Neft Иnstitutu bazasыnda Gяncя, Qroznы, Ufa vя Ишimbayda шюbяlяri olan Azяrbaycan Qiyabi Neft Иnstitutu yaradыldы. 19 iyun 1930-cu ildя "Иnшaat" fakцltяsi bazasыnda Azяrbaycan Иnшaat Иnstitutu yaradыlmышdыr (1 sentyabr
1934-cц ildя yenidяn memarlыq – inшaat fakцltяsi adы ilя Azяrbaycan Neft Иnstitutuna verilmiшdir). Politexnik Иnstitutun 10 illiyinя tяsadцf edяn otuzuncu illяrdя 3267 tяlя- bяsi, qiyabi tяhsil цzrя fяhlя fakцltяsindя 3000-dяn чox dinlяyicisi olan Azяr- baycan Neft Иnstitutu keчmiш ittifaqda gюrkяmli ali tяhsil mцяssisяlяrindяn birinя чevrilяrяk miqyas vя яhяmiyyяtinя gюrя Zaqafqaziyada birinci ali texniki mяktяb kimi qalmышdы. Яgяr 1921-1929-cu illяr яrzindя 422 nяfяr mцhяndis buraxыlышы olmuшdur- sa, tяkcя 1929–1930-cu tяdris ilindя institutu 559 mцtяxяssis bitirmiшdir. Neft sяnayesi цчцn mцtяxяssis hazыrlыьыnda яldя etdiyi nailiyyяtlяrя gюrя institut 1931-ci ildя Azяrbaycan Respublikasы hюkцmяtinin "Qыrmыzы Яmяk Bayraьы Ordeni" ilя mцkafatlandыrыlmышdыr. Юlkяnin sяnayelяшdirilmяsi ilя baьlы sяnayenin Azяrbaycanda da sцrяtli inkiшafы tяkcя neft deyil, digяr sahяlяr цчцn dя mцhяndis kadrlarыnыn
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
462 hazыrlanmasыnы tяlяb edirdi. Belяliklя, respublikada geniш profilli sяnaye institutunun yaradыlmasы gцnцn vacib mяsяlяsi kimi qarшыda dururdu. 1934-cц il oktyabrыn 10-da Neft institutu maшыnqayыrma, energetika vя s. sahяlяr цчцn dя mцhяndis kadrlarы hazыrlыьыna gюrя Azяrbaycan Sяnaye Иnstitutuna чevrildi. 1932-1933-cц illяrdя A.M.Чeqodayev, 1933-1934-cц illяrdя S.P.Kisel- yev, 1934-1938-ci illяrdя И.S.Axundzadя institutun rektoru olmuшdur. Fяaliyyяtinin 15 ili яrzindя 2614, sonrakы beш ilindя isя 2696 nяfяr mц- hяndis kadrlarыnыn hazыrlanmasы, institutun sцrяtlя inkiшaf etmяsini sцbut edir. Fяaliyyяtinin 20 illiyi яrzindя яldя etdiyi nailiyyяtlяrя gюrя 25 dekabr 1940-cы ildя institut ittifaq hюkumяtinin ali mökafatlarыndan olan Qыrmыzы Яmяk Bayraьы ordeni ilя tяltif olunur. Hazыrda respublikada fяaliyyяt gюstяrяn Azяrbaycan Dюvlяt Aqrar Universiteti, Azяrbaycan Memarlыq vя Иnшaat Universiteti vя Azяrbaycan Texniki Universiteti ADNA-nыn ayrы-ayrы fakцltяlяri яsasыnda yaradыlmышdыr. Respublika prezidenti H.Яliyevin vaxtilя dediyi “Иnstitut юz varlыьы яrzindя bцtцn юlkяdя ali tяhsilin, xцsusяn ali neft tяhsilinin inkiшafыna sanballы kюmяk gюstяrmiшdir, institutun respublikamыz qarшыsыnda xidmяtlяri bюyцkdцr, institutu bitirяn kadrlar Azяrbaycanыn mцhяndis – texniki vя elmi iшчilяrinin юzяyi olmuшdur” sюzlяri Azяrbaycan Dюvlяt Neft Akademiyasыnыn fяaliyyяtinя verilяn яn layiqli qiymяtdir. ADNA-da doktorantura шюbяsi fяaliyyяt gюstяrir. Юtяn 79 il яrzindя akademiya 70000-dяn чox mцhяndis, 2000-dяn чox elmlяr namizяdi vя 250- dяn чox elmlяr doktoru hazыrlamышdыr. Akademiyada yцksяk ixtisaslы mцhяndis vя elmi kadrlarыn hazыrlanmasыnda iki elmi-tяdqiqat institutu, 32 elmi-tяdqiqat problem laboratoriyasы, "Sяnaye mцяssisяlяri iшчilяrinin ixtisas- artыrma vя yenidяn hazыrlanma institutu" fяaliyyяt gюstяrir. ADNA-da 60-dan чox юlkя цчцn 300 nяfяr mцhяndis, bakalavr vя magistr dяrяcяli texniki kadr vя 270 nяfяr elmlяr namizяdi (fəlsəfə doktoru) vя elmlər doktoru hazыrlanmышdыr. Xяzяrin akvatoriyasыnda vя quruda yeni yataqlarыn iш- lяnmяsi, neft konsorsiumlarыnыn fяaliyyяtя baшlamasы, xarici юlkя шirkяtlяri ilя яmяkdaшlыq vя onun gяlяcяk perspektivlяri ADNA qarшыsыnda bazar iqtisadiyyatы шяraitindя iшlяyя bilяn, möasir texnika vя texnologiyanы mяnimsяyяn vя tяtbiq etmяyi bacaran mцtяxяssislяrin hazыrlanmasыnы tяlяb edir. Qarшыya чыxan bu vacib mяsяlяlяrin hяlli ilя яlaqяdar "ADNA-nыn inkiшaf proqramы" hazыrlanыb. ADNA-nыn 1 milyona yaxыn kitab fondu olan kitabxanasы, informasiya hesablama mяrkяzi, tяdris vяsaitlяri чap edяn nяшriyyatы, 7 korpuslu tяlяbя шяhяrciyi, 3 tяdris korpusu, tяlяbя poliklinikasы vя xяstяxanasы, idman kompleksi, Nabranda istirahяt zonasы vardыr. Akademiyada "Elmi яsяrlяr", "Azяrbaycan ali texniki mяktяblяrinin xяbяrlяri" adlы mяcmuяlяr, "Neft kadrlarы uьrunda" adlы чoxtirajlы qяzet nяшr olunur. ADNA-nыn mяzunlarыndan 50 nяfяrdяn чox Azяrbaycan EA-nыn DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 463
hяqiqi vя mцxbir цzvц, 150 nяfяdяn чox Sovet Иttifaqы Qəhrəmanı vя Sosialist Яmяyi Qяhrяmanы, 70 nяfяrя yaxыn Dюvlяt mцkafatы laureatы fяxri adlarыna layiq gюrцlmцшdцr. Respublikamыzda vя xarici юlkяlяrdя fяaliyyяt gюstяrяn mцvafiq шirkяt, tяшkilat, tяhsil vя elmi-tяdqiqat mцяssisяlяri ilя яmяkdaшlыq tяdbirlяri mяzunlarыn gяlяcяkdя iшlя tяmin olunmasыna bюyцk imkanlar yaradыr. Respublika ali tяhsil mцяssisяlяri iчяrisindя ADNA yeganя tяhsil ocaьыdыr ki, Avropa Universitetlяri Assosiasiyasыna qяbul edilmiшdir. ADNA hяmчinin Avropanыn "TEMPUS" proqramыnыn iшtirakчыsыdыr. 1999-cu ildяn baшlayaraq bu kompakt-layihя proqramы яsasыnda "Яtraf mцhit vя neft sяnayesi" ixtisaslaшmasы цzrя magistr hazыrlыьыna baшlamışdыr. 1999-cu ildяn baшlayaraq ADNA Amerika proqramlarы яsasыnda ABШ-ыn Corciya Dюvlяt Universiteti ilя birlikdя iki ixtisas цzrя magistrlяr hazыrlamaьa baшlamышdыr. Иlk dяfя mяzunlara Amerika nцmunяli diplomlar verilmiшdir. Fakцltяlяr:
Qaz Neft Mяdяn
Kimya Texnologiya
Neft Mexanika Fakцltяsi
Energetika
Иstehsalat Proseslяrinin Avtomatlaшdыrыlmasы
Mцhяndis Иqtisadiyyatы, Beynяlxalq Иqtisadi Яlaqяlяr vя Menecment
Sяnaye Mцяssisяlяri Ишчilяrinin Иxtisasartыrma vя Yenidяnhazыrlama Иnstitutu Иxtisaslar: Hazыrda ADNA-nыn Geologiya mцhяndisliyi, Kompyuter elmlяri, Materialшцnaslыq mцhяndisliyi, Hidrogeologiya mцhяndisliyi, Geo- fizika mцhяndisliyi, Daь-mяdяn mцhяndisliyi, Neft-qaz qurьularы mцhяndisliyi, Иstilik energetikasы mцhяndisliyi, Cihazqayыrma mцhяndisliyi, Texnoloji maшыn vя avadanlыqlar mцhяndisliyi, Elektrik mцhяndisliyi, Elektronika, telekommu- nikasiya vя radiotexnika mцhяndisliyi, Mexatronika vя robototexnika mцhяn- disliyi, Mexanika mцhяndisliyi, Kompyuter mцhяndisliyi, Иnformasiya texnolo- giyalarы vя sistemlяri mцhяndisliyi, Tяkrar emal vя bяrpa texnologiyalarы mцhяndisliyi, Metrologiya, standartlaшdыrma vя sertifikasiya mцhяndisliyi, Bio- tibbi texnologiya mцhяndisliyi, Fюvqaladə hallar vя hяyat fяaliyyяtinin tяhlцkя- sizliyi, Kimya mцhяndisliyi, Neft-qaz mцhяndisliyi, Elektroenergetika mцhяn- disliyi, Proseslяrin avtomatlaшdыrыlmasы mцhяndisliyi, Dцnya iqtisadiyyatы, Иqtisadiyyat, Menecment, Biznesin idarя edilmяsi, Sяnayenin tяшkili vя idarя olunmasы, Marketinq ixtisasы istiqamяti цzrя bakalavr vя 50 ixtisaslaшma цzrя magistr pillяlяrindя birlikdя 6000-dяn чox tяlяbя tяhsil alыr. Beynяlxalq яlaqяlяr. ADNA-nыn beynяlxalq яlaqяlяri aшaьыdakы istiqa- mяtlяr цzrя inkiшaf etdirilir:
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
464
Professor-mцяllim heyяtinin xarici elm vя tяdris ocaqlarыnda fяaliyyяti, tяlяbя, magistrant vя doktorantlarыn tяhsil almasы;
Beynяlxalq tяhsil proqramlarыnda iшtirak;
Xarici юlkяlяrin ali tяhsil ocaqlarы ilя ikitяrяfli яmяkdaшlыq;
Xarici юlkяlяrin Bakыdakы nцmayяndяliklяri ilя яmяkdaшlыq;
Beynяlxalq шirkяtlяrlя яmяkdaшlыq;
Universitetlяrin Beynяxalq Assosiasiyalarы ilя яmяkdaшlыq. Xarici юlkяlяr цчцn mцtяxяssis hazыrlыьыnda 1961-ci ildя yaradыlan xarici vяtяndaшlar цчцn hazыrlыq fakцltяsi xцsusi rol oynayыr. Bu fakцltяdя Dillяr, Цmumtяhsil fяnlяr, Humanitar fяnlяr kafedralarы fяaliyyяt gюstяrir vя Mцhяndis-texniki vя mцhяndis-iqtisad, Tibb, bяdяn tяrbi- yяsi, biologiya vя kяnd tяsяrцfatы, Цmumi iqtisad vя coьrafiya, Humanitar, Иdarяetmя, sosiologiya, politologiya vя pedaqoji ixtisaslarы цzrя Respublika Tяhsil Nazirliyi tяrяfindяn tяsdiq olunmuш tяdris planlarы яsasыnda ali tяhsil almaq цчцn hazыrlыq iшlяri aparыlыr. Иndiyяdяk fakцltяni 11000-я yaxыn xarici юlkя vяtяndaшlarы bitirmiшdir. Xarici юlkяlяr цчцn ali tяhsilli mцtяxяssis hazыrlыьыna isя ADNA-da 1964- cц ildяn baшlanmышdыr. Bununla яlaqяdar olaraq Яcnяbi Tяlяbяlяrlя Иш цzrя dekanlыq yaradыlmышdыr. Əcnəbi tələbələrlə iş üzrə dekanlыьы tяrяfindяn bцtцn ixtisas fakцltяlяrindя mцxtяlif pillяlяr цzrя tяhsil alan яcnяbi vяtяndaшlarыn tяdris prosesinя nяzarяt hяyata keчirilir. Qыsa mцddяt яrzindя ADNA keчmiш Иttifaqda xarici юlkяlяr цчцn yцksяk ixtisaslы mцtяxяssis kadrlarы hazыrlayan яsas mяrkяzlяrdяn birinя чevrilmiшdir. ADNA-da dцnyanыn 70-я yaxыn юlkяsi цчцn 3000-dяn чox bakalavr, mцhяndis, magistr dяrяcяli texniki kadrlar, 300-я qяdяr elmlяr namizяdi vя elmlяr doktoru hazыrlanmышdыr. ADNA-da tяhsil alan яcnяbi vяtяndaшlar elmi konfrans, saьlamlыq, idman yarышlarы, sяhiyyя, bяdii vя s. tяdbirlяrdя yerli tяlяbяlяr bяrabяr hцquqlu vяtяndaш kimi iшtirak edirlяr. 1970-ci illяrdяn baшlayaraq ADNA-nыn professor-mцяllim heyяti Яlcяzair, Яfqanistan, Liviya, Qvineya-Bisau, Kamerun vя digяr юlkяlяrdя ali tяhsil siste- minin tяшkili vя inkiшafыnda fяal iшtirak etmiшlяr. Яlcяzair vя Яfqanыstanda tяdris mяrkяzlяri yaradыlmыш, institutlar aчыlmыш vя uzun illяr professsor-mцяllim heyяti hяmin institutlarda fяaliyyяt gюstяrmiш vя indi dя gюstяrirlяr. Hazыrda ADNA-nыn 30 яmяkdaшы Tцrkiyя, Яlcяzair, Kipr vя Иranыn aparыcы ali mяktяblяrindя чalышыr. 1993-cц ildяn baшlayaraq 20-dяn чox tяlяbя, magistrant vя aspirant (doktorant) ABШ, Fransa, Tцrkiyя, Иngiltяrя, Иtaliya, Almaniya vя Rusiya ali mяktяblяrindя tяhsil almышdır. Tяkcя 1998-2000-ci illяrdя ADNA-nыn 10 tяlяbя vя magistrantы tяhsillяrini davam etdirmяk цчцn ABШ, Almaniya, Fransa vя Norveчin ali mяktяblяrinя gюndяrilmiшdir. 1999-cu ildяn etibarяn ADNA-da "TASИS-TEMPUS" proqramы чяrчivяs- indя SR 20029-98 saylы Avropa kompakt layihяsinя uyьun "Яtraf mцhit vя neft sяnayesi" ixtisasы цzrя magistr hazыrlыьыna baшlanmышdыr. Bu layihя чяrчivяsindя ADNA Fransanыn Nitsa Universiteti, Parisin Neft vя Mцhяrriklяr İnstitutu, DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 465
Иtaliyanыn Genuya Universiteti ilя birgя яmяkdaшlыq edir. Adы чяkilяn proqram чяrчivяsindя magistr hazыrlыьыnыn yцksяk sяviyyяdя hяyata keчirilmяsi цчцn mцasir texnika ilя tяchiz olmuш ixtisaslaшdыrыlmыш kabinet-ofis yaradыlmыш, яsaslы kitabxana mцasir elmi яdяbiyyatlarla tяchiz olunmuшdur. Magistrantlarыn istifadяsinя verilяn mцasir fяrdi kompyuterlяr "ИNTERNET" sisteminя qoшul- muшdur. İngilis vя fransыz dillяrindя dя mцhazirяlяr oxunur. ADNA-da ABШ-ыn Corciya Dюvlяt Universitetinin tяrяfmцqabilliyi ilя 1999-cu ildяn "Biznesin idarя olunmasы цzrя magistrantlаrыn hazыrlanmasы vя professor-mцяllim heyяti- nin tяkmillяшdirilmяsi" birgя proqramы чяrчivяsindя dя magistr hazыrlanыr. Proqram чяrчivяsindя artыq ADNA-nыn яmяkdaшlarыnыn Жorciya Dюvlяt Universitetindя staj keчmяляri vя hяmin universitetdяn vя ABШ-ыn digяr universitetlяrindяn professor ADNA-da mцhazirя oxuyurlar. "ИNTERNET-я" чыхышы olmaqla yaradыlan 15 яdяd mцasir fяrdi kompyu- terlя tяchiz olunmuш kabinet yaradыlmышдыр. Hazыrda bu proqram чяrчivяsindя 50-yя yaxыn magistrant tяhsil alыr. Dяrslяr Azяrbaycan vя ingilis dillяrindя Amerikadan dяvяt olunmuш professorlar vя ADNA-nыn ABШ-da staj keчmiш professor-mцяllim heyяti tяrяfindяn aparыlыr. Xarici юlkя ali mяktяblяri ilя ikitяrяfli яmяkdaшlыq ADNA-nыn beynяl- xalq яlaqяlяrindя xцsusi yer tutur. Hazыrda aшaьыda adы чяkilяn xarici юlkя ali mяktяblяri ilя яlaqяlяr yaradыlmышdыr:
Corciya Dюvlяt Universiteti (ABШ),
Чigen Universiteti (Almaniya),
Vilhemfagen Xцsusi Ali Mяktяbi (Almaniya),
Tronheym Шяhяr Elm vя texnologiya Universiteti (Norveч krallыьы),
Ployeшtin Neft vя Qaz Universiteti (Rumыniya),
И.M.Qubkin adыna Rusiya Dюvlяt Neft vя Qaz Universiteti (Rusi- ya Federasiyasы),
Tяbriz Universiteti (Иran),
Karaчi Universiteti (Pakistan),
Orta Doьu vя Xocayяnя Universitetlяri (Tцrkiyя),
Paris Neft vя Mцhяrriklяr Иnstitutu (Fransa),
Nitsa Sofiya Antipolis Universiteti (Fransa),
Genuya Universiteti (Иtaliya). EKSON, MOBИL, ШLЦMBERЪE, ШEVRON, BИ-PИ-AMOKA, Tцrk Petrollarы vя baшqa шirkяtlяrlя elmi vя maddi-texniki bazanыn inkiшaf etdirilmя- sinя, mяzunlarыn iшlя tяmin edilmяsinя yюnяldilяn sяmяrяli яlaqяlяr qurmuшdur. "Шlцmberce" шirkяtinin kюmяyi ilя ADNA mцasir hesablama texnikasы vя tяшkilatы texnika ilя tяchiz olunmuш ixtisaslaшdыrыlmыш mяrkяz yaradыlmыш, tяlяbя, magistrant vя doktorantlarыn istifadяsinя verilmiшdir. MÜDAFİƏ MAHMUDOV
466 "Tцrk petrollarы" шirkяti hяr il ADNA-nыn yaxшы oxuyan tяlяbяlяrinin mцяyyяn hissяsinя tяqaцd vermяklя gяlяcяkdя яlaqяni inkiшaf etdirmяyi qar- шыya qoymuшdur. ADNA-nыn Universitetlяrin beynяlxalq assosiasiyalarыna vя digяr tяшki- latlarыna цzv olmasы onun beynяlxalq яlaqяlяrini daha da zяnginlяшdirir. ADNA Avropa Universitetlяri Assosasiyasыnыn vя "YUNESKO" statuslu "ИNKORVUZ" tяшkilatыnыn цzvцdцr. AZЯRBAYCAN TИBB UNIVERSИTETИ. Azяrbaycanda yцksяk ixtisaslы tibb kadrlarыnыn hazыrlanmasы 1919-cu ilin noyabrыnda ilk Azяrbaycan Demokratik Respublikasы parlamentinin qяrarыna яsasяn, tibb fakцltяsi dя daxil olmaqla dюrd fakцltяdяn ibarяt Bakы Dюvlяt Universitetinin yaradыldыьы vaxtdan baшlamышdыr. 1919-cu ilin may ayыnda tanыnmыш cяrrah professor И.Ra- zumovskinin rяhbяrliyi altыnda xцsusi hazыrlыq komissiyasы tяшkil edilmiш, цч ay sonra isя universitet ilk tяlяbяlяrini qяbul etmiшdir. Tibb fakцltяsinin yaradыlmasыnda tanыnmыш alimlяrdяn professorlar И.Шirokoqorov, S.Davidenkov, F.Иlyin, L.Levin, N.Uшinski, K.Malinovski, P.Rostovsev, M.Чlenov vя baшqalarыnыn bюyцk rolu olmuшdur. Universitetin tibb fakцltяsinin aчыlmasы tяkcя hяkimlяrin iшinя deyil, hяm dя шяhяrin tibb mцяssisяlяrinin fяaliyyяtinя mцhцm tяsir gюstяrdi. Bakы Dюvlяt Universitetinin ilk buraxыlышы 1922-ci ildя 30 mяzuna шяrяfli hяkim adы verildi. Onlarыn arasыnda iki azяrbaycanlы qыz da var idi: sonralar elmlяr doktoru, professor adы alan Adilя xanыm Шaxtaxtinskaya vя mяшhur hяkim Ceyran xanыm Sultanova. Bu illяrdя sonralar Azяrbaycan tibb elmini dцnyaya tanыtmыш ilk milli elmi-pedaqoji kadrlar: M.Mirqasыmov, M.Topчubaшov, M.Яfяndiyev, K.Ba- lakiшiyev, Я.Яliyev, И.Иsmayыlzadя, M.Kaclayev, A.Atayev, H.Tahirbяyov, D.Nuriyev, Z.Mяmmяdov vя baшqalarы elmdя ilk addыmlarıны atыrdыlar. 1930- cu ilя kimi tibb fakцltяsi 1407 hяkim hazыrladы. Onlarыn arasыnda 292 azяr- baycanlы oьlan vя 56 qыz var idi. Azяrbaycan SSR Xalq Komissarlarы Sovetinin 1930-cu il iyun ayыnыn 19- da Bakы Dюvlяt Universiteti tibb fakцltяsinin mцstяqil, iki fakцltяsindяn ibarяt (mцalicя-profilaktika vя sanitariya-gigiyena) tibb institutuna чevrilmяsi haqqыnda verdiyi 287\99 saylы qяrarы bu sahяdя яn mцhцm addыm oldu. Tanыnmыш ictimai xadim vя xalq sяhiyyя komissarы M.Qяdirli tibb insti- tutunun ilk rektoru olmuшdur (1930). Sonralar instituta ardыcыl olaraq N.Mяmmяdli (1931-1932), Я.Яliyev (1932-1934), M.Hцseynov (1934- 1935),
(1935-1938), M.Яliyev (1938-1942), Z.Mяmmяdov (1943- 1946),
(1946-1964), X.Hяsяnov (1964-1968), B.Mяcidov (1968- 1972), Z.Quliyeva (1972-1983), Y.Mяmmяdov (1983-1992) rяhbяrlik etmiшlяr. 1992-ci ildяn etibarяn Azяrbaycan Tibb Universitetinя SSRИ Dюvlяt Mцkafatы Laureatы, Polшa elmlяr akademiyasыnыn hяqiqi цzvi, Цmumdцnya Onkoloqlar
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 467
vя Avropa Bяrpa Cяrrahlыьы Assosiasiyalarыnыn цzvц, яmяkdar elm xadimi, tibb elmlяri doktoru, professor Я.T.Яmiraslanov rяhbяrlik edir. 1930-cu illяrdя Azяrbaycan alimlяrinin yeni nяsli yarandы: Я.Яliyev, H.Aьabяyov, Я.Яlibяyov, M.Яfяndizadя, C.Abdullayev, R.Hцseynov. S.Ha- cыqasыmov, Z.Hцseynbяyov, Я.Hяsяnov, C.Hцseynov, G.Qurbanov. A.Qa- rayev vя b. 1940-cы ilin яvvяllяrindя 3 fakцltяdя 45 kafedra fяaliyyяt gюstяrirdi. Иllik tяlяbя qяbulu 500 nяfяr idi. 1940-cы il iyulun 1-dя institutda 40 professor, 45 dosent, 137 assistent, 16 baш mцяllim, 45 mцяllim чalышыrdы. Иkinci Dцnya Mцharibяsi illяrindя institut cяbhя цчцn hяkim hazыrlan- masыna bюyцk yardыm gюstяrirdi. Cяbhяnin yaxыn olmasыna baxmayaraq, 1941-1944-cц illяr яrzindя institutda bir gцn dя olsa dяrslяr dayandыrыlmadы, 2082 hяkim hazыrlandы. Hяmin illяrdя ATИ-nin mцharibя dюvrцndяki fяaliyyяti yцksяk qiymяt- lяndirildi, institut 1943-cц ildя Keчici Qыrmыzы Bayraqla tяltif edildi. 1957-ci il aprelin 29-u institut цчцn tarixi gцn oldu. Azяrbaycan Res- publikasы Ali Sovetinin fяrmanыna яsasяn, instituta tanыnmыш ictimai xadim, hяkim, yazычы N.Nяrimanovun adы verildi vя institutun bцtцn sonrakы fяaliy- yяti onun adы ilя baьlы oldu. Azяrbaycan Tibb Иnstitutu tяшkil edilmяsinin 50-illik yubileyi яrяfяsindя sяhiyyяnin, tibb elminin inkiшafыnda vя tibb kadrlarыnыn hazыrlanmasыnda xidmяtlяrinя gюrя, “Qыrmыzы Яmяk Bayraьы” ordeni ilя tяltif edildi. 1991-ci il fevralыn 4-dя Azяrbaycan SSR Nazirlяr Sovetinin qяrarы ilя ATИ-yя universitet statusu verilmiшdir, o vaxtdan etibarяn institut N.Nяri- manov adыna Azяrbaycan Tibb Universiteti adlanыr. Son illяrdя qabiliyyяtli gяnc alimlяr юz elmi-tяdqiqatlarыnы doktorantura- da davam etdirirlяr. Hazыrda universitetdя 142 elmlяr doktoru vя 692 elmlяr namizяdi чalышыr. N.Nяrimanov adыna ATU юlkяnin bюyцk vя aparыcы tяdris mцяssisяsinя чevrilmiшdir. Universitetin mцalicя, pediatriya, tibbi profilaktika, tibbi biolo- giya, stomatologiya vя яczaчыlыq fakцltяlяrindя 7658 tяlяbя vя hazыrlыq шюbяsi- nin 68 dinlяyicisi tяhsil alыr. Burada tяhsil alan tяlяbяlяrdяn 472 nяfяri Tцr- kiyя, Иran, Asiya, Afrika vя Latыn Amerikasы юlkяlяrindяn gяlяn gяnclяrdir. Universitetdя 75 kafedranыn яmяkdaшlarы, o cцmlяdяn, Azяrbaycan Res- publikasы Elmlяr Akademiyasыnыn 2 akademiki, 1 mцxbir цzvц, 15 яmяkdar elm xadimi, 21 яmяkdar hяkim, 118 professor, 284 dosent, 513 assistent vя 212 mцяllim mцxtяlif ixtisaslы kadrlarыn hazыrlanmasыna xidmяt edir. Universitetin Hяmkarlar Иttifaqы Tяшkilatы 2250 яmяkdaшы юz яtrafыnda birlяшdirir. Klinik kafedralarыn professor vя mцяllimlяri xяstяxana bazalarыn- da, poliklinikalarda fяal чalышыrlar. Яhaliyя tibbi xidmяti yaxшыlaшdыrmaq цчцn yцksяk ixtisaslы mцtяxяssis briqadalarы zona vя zonalararasы elmi praktik kon- franslar, seminarlar keчirir, rayon tibbi mцяssisяlяrinя himayяdarlыq edirlяr.
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
468 Universitetdя hazыrlanmыш kompleks proqrama яsasяn uшaq юlцmцnц azalt- maq, doьumun sayыны artыrmaq цчцn bir sыra tяdbirlяr hяyata keчirilmiшdir. Kafedralar: 1.
Tibbi-biologiya vя genetika 2.
Fяlsяfя 3.
Mamalыq-ginekologiya 4.
Oftamologiya 5.
Dermatovenerologiya 6.
Nevrologiya vя Tibbi genetika 7.
Daxili xяstяliklяr 8.
Cяrrahi xяstяliklяr 9.
Иnsan anatomiyasы 10.
Onkologiya 11.
12.
Mяhkяmя tяbabяti 13.
Daxili xяstяliklяr propedevtikasы 14.
Neyrocяrrahlыq kursu 15.
Normal fiziologiya 16.
Tibbi vя bioloji fizika (informatika vя hesablama texnikasы kursu ilя birlikdя) 17.
Ftiziopulmonologiya 18.
19.
Travmatologiya vя ortopediya, 20.
Цmumi cяrrahlыq vя anesteziologiya 21.
Шцa diaqnostikasы vя terapiyasы 22.
Psixiatriya 23.
Yoluxucu xяstяliklяr 24.
Poliklinika terapiyasы 25.
Hяrbi hazыrlыq 26.
Fizioterapiya kursu 27.
Patoloji fiziologiya 28.
Uшaq xяstяliklяri 29.
Uшaq cяrrahlыьы 30.
Uшaq xяstяliklяri propedevtikasы 31.
Patoloji anatomiya 32.
Histologiya, embriologiya vя sitologiya 33.
Farmakologiya 34.
Яczaчыlыq kimyasы 35.
Яczaчыlыq texnologiyasы 36.
Neonatologiya 37.
Uшaq vя yeniyetmяlяr gigiyenasы 38.
Kommunal vя qidalanma gigiyenasы DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 469
39.
Sosial gigiyena vя sяhiyyяnin tяшkili 40.
Mikrobiologiya, virusologiya, immunologiya 41.
Epidemiologiya 42.
Цmumi gigiyena vя ekologiya 43.
Rus dili 44.
Bioloji kimya 45.
Azяrbaycan dili 46.
Operativ cяrrahlыq vя topoqrafik anatomiya 47.
Xarici dillяr 48.
Bяdяn tяrbiyяsi 49.
Ortopedik stomatologiya 50.
Terapevtik stomatologiya 51.
Aьыz vя цz-чяnя cяrrahiyyяsi 52.
Uшaq stomatologiyasы 53.
Otorinolorinqologiya 54.
Цmumi tarix 55.
Иqtisadiyyat 56.
Biofiziki vя bioцzvi kimya 57.
Цmumi vя toksikoloji kimya 58.
Latыn dili 59.
Яczaчыlыьыn tяшkili vя iqtisadiyyatы 60.
Farmakoqnoziya vя botanika. Иxtisaslar: Mцalicя iшi, Pediatriya, Tibbi-profilaktika, Stomatologiya, Яczaчыlыq, Terapevt, Cяrrah, Pediatr, Uшaq cяrrahы, Epidemioloq, Bakterio- loq, Яmяk gigiyenasы, Stomatoloq. Xarici юlkяlяrlя elmi яlaqяlяr mюhkяmlяndirilir. Universitet alimlяrinin elmi iшlяri ABШ, Avstraliya, Fransa, Иsveчrя vя digяr юlkяlяrdя bюyцk maraq doьurmuшdur. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|