AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu



Yüklə 3,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə35/41
tarix14.01.2017
ölçüsü3,82 Mb.
#5285
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   41
 

401


яlavя fяnlяrin tяdrisi шяklindя icazя verilirdi. Gimnaziyalar yalnыz universitetя 

daxil olmaq цчцn bir pillя kimi nяzяrdяn keчirilirdi, belяliklя, gimnaziyalarыn 

silk xarakteri nяzяrя alыnaraq, raznoчinlяr, demяk olat ki, ali tяhsilя bura-

xыlmыrdыlar. Buna baxmayaraq, 1853-cц ildя yalnыz Peterburq Universitetindя 

raznoчinlяrin sayы  tяlяbяlяrin  цmumi sayыnыn 30%-ni tяшkil edirdi. Dюvlяt 

nяzarяtinin zяif olduьu nяcib pansionlar vя  fяrdi mяktяblяr baьlanmышdы, 

onlarыn tяdris planlarы  dюvlяt mяktяblяrinin tяdris planlarы ilя uyьunlaшmalы 

idi. Mяhz Xalq Maarif Naziri S.S.Uvarov tяrяfindяn 21 mart 1833-ci il 

tarixindя  mяшhur formula “pravoslavlыq, mцtlяqiyyяt, xяlqilik  иряли  сцрцлдц”. 

Rus professorlarы rus prinsiplяrinя  яsaslanmыш rus elmini tяdris etmяli idi. 

1850-ci ildя yeni nazir Шirinskiy-Шixmatov I Nikolaya aшaьыdakы fikirlяri 

mяruzя edirdi: “Elmin bцtцn  яsasnamяlяri mцcяrrяd mцhakimяlяr  цzяrindя 

deyil, dini hяqiqяtlяrя  vя ilahiyyətə  яsaslanmalыdыr”. O yazыrdы: “Aшaьы  tяbя-

qяyя aid шяxslяr universitetlяrin vasitяsilя  юz tяbii halыndan,  шяraitindяn 

kяnarlaшdыrыldыqda, narahat vя narazы insanlara чevrilirlяr”. Universitetlяrdя 

vя digяr ali tяhsil mцяssisяlяrindя rektorlarыn, prorektorlarыn vя professorlarыn 

seчki yolu ilя  tяyin edilmяsi prosesi lяьv olundu, onlar birbaшa Xalq Maarif 

Nazirliyi tяrяfindяn tяyin olunurdu. Professorlarыn xarici sяfяrlяrinin sayы 

ixtisarlaшdы, tяlяbяlяrin qяbulu mяhdudlaшdы, tяhsil haqqы tяtбиг олунду. Bцtцn 

fakцltяlяr цчцn ilahiyyət, kilsя tarixi fяnlяrinin tяdrisi mяcburi idi. Rektorlar 

vя dekanlar mяcburi qaydada professorlarыn tяqdim etdiklяri proqramlarыn 

mяzmununda “pravoslav kilsяsinin məqsədini  vя ya dюvlяt mцяssisяlяrinin 

idarя edilmя  üzrə  mяnяviyyatыna zidd olan heч bir mяlumatыn olmamasыnы” 

izlяmяli idi. Tяdris planlarыndan alman alimlяri tяrяfindяn bu elmin mцasir 

inkiшafы sяbяbindяn lazыmsыz qяbul edilmiш fяlsяfя fяnni xaric edildi. Mяntiq vя 

psixologiya kurslarыnыn tяdrisi bцtюvlцklя ilahiyyət professorlarыna hяvalя 

edildi. Tяlяbяlяr arasыnda fяnnin mюhkяmlяndirilmяsi  цчцn, yяni onlar 

цzяrindя aшkar vя gizli nяzarяt tяdbirlяri hяyata keчirilirdi. Moskva universi-

tetinin inspektoruna mцxtяlif saatlarda vя hяr zaman qяflяtяn dюvlяt hesabыna 

tяhsil alan tяlяbяlяrin otaqlarına  gяlmяk, onlarыn tanышlыqlarыna vя  mцntяzяm 

kilsя ziyarяtlяrinя nяzarяt etmяk hяvalя edilmiшdir. Tяlяbяlяr mцяyyяn forma 

geyinirdi, hяtta onlarыn saч  dцzцmц, davranышы, hяrяkяt tяrzi vя  гиdalar belя 

nizamnamяdя qeyd edilirdi. 1839-cu ildя bяzi gimnaziyalarda vя qяza mяktяb-

lяrindя (4-cц sinifdяn baшlayaraq) sяnaye, tяbiяt tarixi, kimya, яmtяяшцnaslыq, 

mцhasibatlыq, möhasibat, ticarяt qanunvericiliyi vя mexanika fяnlяrinin tяdris 

olunduьu real шюbяlяr aчыldы. Oraya raznoчinlяr qяbul edilirdi, onlarыn  яsas 

vяzifяsi nazirin yazdыьы kimi, dюvlяtin aшaьы tяbяqяlяrini, onlarыn mцlki mяiшя-

tiни, hяyat tяrzinя uyьun olan mюvqedя saxlamaq, onlarы qяza mяktяblяrи ilя 

kifayяtlяnmяyя vadar etmяkdir, bununla da яsas mяqsяd, yяni onlarыn gimna-

ziya vя universitetlяrdя  tяhsil almaьa yol verilmяmяsi mяqsяdi mцvяffяqiy-

yяtlя icra olunmalы idi. Бu  жцр yanaшma klassik tяhsildяn cяmiyyяtin real 

tяlяbatlarыna tяrяf addыm kimi qiymяtlяndirilя bilяr. 



  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

402 



II Aleksandrыn tяhsil islahatы. II Aleksandr dюvrцndя  hяyata keчirilmiш 

islahatlarыn arasыnda Rusiya tяhsilinin yenidяn qurulmasы  mцhцm yer tutur. 

1864-cц ildя “Иbtidai mяktяblяr haqqыnda “Əsasnamя” qяbul edilmiшdir вя bu 

Əsasnamяdя ibtidai tяhsilin tяbяqяdяn kяnar olmasы tяsdiq olunmuшdu. Dюv-

lяt mяktяblяri ilя юзял mяktяblяrin aчыlmasы həyata keçirilirdi. Яsas mяktяblяr 

kimi gimnaziyalar vя progimnaziyalar da fяaliyyяt gюstяrirdi. Gimnaziyalar 

klassik vя realnı (1782-ci ildя realnı  mяktяblяrя  чevrilmiшдиr) gimnaziyalara 

ayrыldы. Rяsmi olaraq gimnaziyaların qapıları  qяbul imtahanlarыndan keчяn 

bцtцn tяlяbяlяr цчцn aчыq idi. Universitetlяrя isя yalnыz klassik gimnaziyalarыn 

mяzunlarы  vя ya gimnaziyada xцsusi imtahan verяn tяlяbяlяr buraxыlыrdы. 

Realnı  mяktяblяrin mяzunlarы  анжаг universitetлярə yox, башга ali tяhsil 

mцяssisяlяrinя  qяbul oluna bilяrdi.  Бu zaman Peterburq Texnoloji Иnstitutу, 

Moskva Ali Texniki Mяktяbi, Moskvadakы Petrov adыna Tяsяrrцfat Akade-

miyasы kimi ali tяhsil mцяssisяlяri tяsis olunmuшдур. 1863-cц ildя universi-

tetlяrя muxtariyyяtiн верилmяси, universitet шuralarыna bюyцk hцquqlar verяn, 

elmi cяmiyyяtlяrin aчыlmasыna icazя verяn vя  hяtta universitetlяrя senzurasыz 

elm vя  tяdris nяшrlяrinin buraxыlmasыna icazя verяn yeni universitet nizam-

namяsi qяbul olundu. Rektorlar vя dekanlar yenidяn seчki vasitяsilя  tяyin 

olunmaьa baшladы, professorlar yenidяn xaricя  gюndяrilir, fяlsяfя  vя  dюvlяt 

hцququ kafedralarы bяrpa olundu, aчыq mцhazirяlяrin sayы artdы, tяlяbя qяbulu 

цzrя mяhdudiyyяtlяr lяьv olundu. Иctimaiyyяtin, cяmiyyяtin tяhsil sistemindя 

rolu artdы.  Бu illяrdя belя  mяktяblяrin bцtцn dяrsliklяri mяrkяzlяшdirilmiш 

шяkildя Xalq Maarif Nazirliyindя  tяsdiq olunurdu. 1970-ci illяrin  яvvяlindяn 

baшlayaraq, mяrkяzlяшdirilmя prosesi daha da gцclяndi: bu hяm tяdris 

planlarыna, hяm dя proqramlara (onlar unifikasiya edilmiшдиr) vя  tяlяbя 

seчiminя dя aid idi. 

XIX яsrin ikinci yarыsыnda rus tяhsil sisteminин rolu olduqca bюyцk idи. 

Pedaqoji cяmiyyяtlяr, savadlыlыq komitяlяri yaranыr, müəllimlər qurultayı kечи-

рилирди. Faktiki olaraq rus cяmiyyяti,  яsasən, mяktяbяqяdяr tяhsiliни, ibtidai 

xalq tяhsilini, peşə mяktяbini, qadыn vя mяktяbdяnkяnar tяhsili nяzarяt altыnda 

saxlayыrdы. 

Русийа яразисиндя tящсилин tарихи гядиm заmанлардандыр. ХЫХ ясрин сон-

ларына kimi Русийа ящалиси tящсил сявиййясиня эюря Авропанын бир чох юлkялярин-

дян  эеридя  галырды.  ХВЫЫЫ  ясрдя  Русийа  tядрис  mцяссисяляри  дювляtин  щярби  вя 

игtисади гцдряtинин эцжляндирилmяси mягсядляриня хидmяt едирди. Чар Ы Пйоtрун 

дюврцндя  али  mяktяблярдя  охуmаьын  юзцня  гуллуг  kиmи  бахылырды, tялябяляр 

mяважиб  алыр  вя  юз  вязифялярини  ижра  еtmядиkдя  cидди  хидmяtи  жязалар  алырдылар. 

Русийада 1724-cц  илдя  чар I Пйоtрун  фярmаны  иля  илk  универсиtеt  Пеtербург 

Елmляр  Аkадеmийасы  йанында  йарадылmышдыр,  илk  али  mяktяблярдя  пешя  tящсил 

програmларынын  mащиййяtи  tялябяляри  сырф  пешя  вярдишляриня  йийяляндирmяkдян 

ибаряt иди. 18-жи ясрин иkинжи йарысында Mосkва Uниверсиtеtи, Пеtербург Mядян 

Mяktяби, Tибб-Cярращлыг Akадеmийасы,  илk  Рус  елmи  жяmиййяtи,  ХЫХ  ясрин 



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

403


биринжи  йарысында  ися  Kазан,  Пеtербург  вя  с.  шящярлярдя  универсиtеtляр 

йаранmышдыр.  Русийанын  яразисиндя 1897-жи  илдя 9-49 йашлы  ящалинин  анжаг 

29,6%-и  савадлы  иди.  Русийада  али  tящсил  mярkязляшяряk  дювляt  щаkиmиййяtи 

nəzarətində  форmалашmышдыр.  Онун  йараtдыьы  щяр  нюв  али  tящсил  mцяссисяляри 

дювляtин  иди,  йяни  дювляt  вясаиtляри  щесабына  сахланырды  вя  онларын  яmлаkы  щяр 

щансы диэяр бир шяхся mянсуб дейилди. 

1918-cи илдя халг mаарифи сисtеmи йарадылды вя kился дювляtдян, mяktяб ися 

kилсядян  айрылды. 1918-жи  илин  оktйабрында  “РСФСР-дя  ващид  яmяk mяktяби 

щаггында“  Ясаснаmя  гябул  олунду.  Ясаснаmядя 8-17 йашлы  ушагларын  ижбари 

пулсуз  tящсили  нязярдя  tуtулурду. 1926-жы  илдя  РСФСР-дя  ящалинин 60,9%-и, 

1939-жу  илдя 89,7%-и  савадлы  иди. 1930/31-жи  иллярдя  kянд  йерляриндя  цmуmи 

ижбари ибtидаи, шящярлярдя вя фящля гясябяляриндя цmуmи ижбари йеддииллиk tящсиля 

kечилди. 1920-1930-cу  иллярдя  цmуmи  tящсил  сявиййясинин  арtmасында  фящля 

фаkцлtяляринин ролу юзцнц яkс еtдирди. 

Сов. ИKП 24-cц гурулtайынын (1971) гярарларына mцвафиг олараг РСФСР 

Али Совеtинин сессийасы (1974, авгусt) “РСФСР-дя щаmылыгла орtа Tящсиля kечи-

дин” баша чаtдырылmасы tядбирляри щаггында гярар гябул еtди. 1981-1983 tядрис 

илиндя mцхtялиф tящсил сащяляриндя 52 mилйондан чох, о жцmлядян цmуmtящсил 

mяktябляриндя 20,1 mил.,  орtа  ихtисас  mяktябляриндя 2,6 mил., tехниkи  пешя 

mяktябляриндя 2 mил. шаэирд, али mяktяблярдя 3 mил. tялябя охуйурду. Сов. ИKП 

MK  вя  ССРИ  Назирляр  Совеtинин 1987-жи  илин  mарtында  “Юлkядя  али  вя  орtа 

ихtисас  tящсилинин  йенидян  гурулmасынын  ясас  исtигаmяtляри”  бир  kонсепtуал 

сяняд kиmи гябул едилmишдир. 

1991-cи  иля  гядяр  Русийа  tящсил  сисtеmинин  инkишафынын  бир  щиссясиня 

РСФСР-ин  tяшkил  еtдийи  ССРИ-дя  tящсилин  инkишафынын  ващид  kонсепсийасы  kон-

tеkсtиндя бахылырды. О вахtлар беля бир kонсепtуал сяняд Сов.ИKП MK вя ССРИ 

Назирляр  Совеtинин 1987-жи  илин  mарtында  гябул  едилmиш  “Юлkядя  али  вя  орtа 

ихtисас tящсилинин йенидян гурулmасынын ясас исtигаmяtляри” иди. Лаkин ССРИ-нин 

даьылmасына  эяtириб  чыхаран  mялуm  сийаси  щадисяляр  республиkада  tящсилин 

инkишафынын юз сtраtеэийасынын mцяййянляшдирилmяси проблеmини Русийа Федера-

сийасынын  дювляt  сийасяtиндя  юн  плана  чыхарды.  Русийанын  илk  президенtи 

Б.Н.Йелtсинин  “РСФСР-дя  tящсилин  инkишафы  цзря  биринжи  дяряжяли  tядбирляр 

щаггында” 1991-жи илин ийунунда чыхmыш илk фярmаны онун преаmбuласындан да 

эюрцндцйц  kиmи  “Русийанын  инtеллеktуал, mядяни,  вя  игtисади  поtенсиалынын 

инkишафы, tящсил сферасынын приориtеtлийинин tяmин едилmяси цчцн tящсилин mцсtясна 

юняm  дашыmасындан”  чыхыш  едирди.  Фярmан  илk  нювбядя 1991-cи  илин  сонларына 

гядяр Русийада tящсилин инkишафынын Дювляt Програmынын йарадылmа зяруряtини 

mцяййянляшдирди. 

Русийа  tящсил  сисtеmинин  сtруktуру,  онун  фунkсионаллыьы  вя  инkишафынын 

цmуmи принсипи, еляжя дя онун башлыжа сосиал хараktерисtиkалары Русийа Федера-

сийасынын  tящсил  сферасында  федерал  ганунверижилийи  иля  mцяййян  олунmушдур. 

Щазырда бурайа “Tящсил щаггында” Федерал Ганун (1996-жы ил) вя “Али вя али 



  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

404 



tящсилдян сонраkы пешя tящсили щаггында” Федерал Ганун (1996-жы ил), Tящсилин 

инkишафынын  Федерал  Програmы, 10 апрел 2000-cи  ил  tарихли  Федерал  Ганун 

дахилдир. 

Онлардан биринcиси база ганунудур, чцнkи бцtцн tящсил сисtеmиня аиддир 

вя  илk  дяфя 1992-cи  илдя  гябул  едилmишдир,  иkинcи  ися  tаmаmлайыжы  kиmи  бахыла 

биляр, йяни али mяktяб сферасында база щцгуги mцнасибяtляри ачыглайыр. Русийа 

tящсил сисtеmи няйи tяжяссцm еtдирир? Ясас гануна уйьун олараг, онун башлыжа 

елеmенtляри  ашаьыдаkылардан  ибаряtдир: tящсил  програmлары  вя  дювляt tящсил 

сtандарtларынын  варислийи; tящсил  програmлары  вя  дювляt tящсил  сtандарtларыны 

эерчяkляшдирян  tящсил  mцяссисяляри; tящсили  идаряеtmя  органлары  вя  онлара  tабе 

идаряляр вя tяшkилаtлар vardır. 

Русийа Федерасийасынын “Али вя али tящсилдян сонраkы пешя tящсили щаггын-

да”  Федерал  Гануну  али  mяktяб qanunlarına,  база  ганununa  даща  иkи  еле-

mенtин ялавя олунmасына сябяб олmушдур. Онлардан бири елmи tядгигаtлар апа-

ран  вя  али  tящсилдян  сонраkы  пешя  tящсилинин  фунkсионаллыьыны,  инkишафыны  tяmин 

едян  идаряляри  вя  tяшkилаtлары,  диэяри  ися  ижtиmаи  вя  дювляt-ижtиmаи  бирлиkляри 

юзцндя бирляшдирир. 

Илk иkи пилля, ибtидаи цmуmи tящсил вя ясас цmуmи tящсил Русийанын бцtцн 

вяtяндашлары  цчцн  ижбаридир.  Нювбяtи  tящсил  пилляси  али  пешя  tящсилидир.  Али 

tящсилдя цч пилля вар. Онлардан биринcиsi даваmиййяt mцддяtи азы дюрд ил олан 

tящсил  програmы  цзря  баkалавр  ихtисасы  алmагla  bağlıdır.  Сонраkы  иkи  пилля, 

mцвафиг олараг mцtяхяссис вя йа mаэисtр ихtисасларыдыр (mцtяхяссис вя mаэисtр 

пилляси). “Али вя али mяktябдян сонраkы пешя tящсили щаггында” федерал гануна 

уйьун  олараг “mцtяхяссис”  вя “mаэисtр”  ихtисасларынын  биринжисинин  mяниmся-

нилmясинин  mиниmал  mцддяtи  беш  ил,  иkинжи  ися  алtы  ил  tяшkил  едир.  Щюkуmяt 

гярарына уйьун олараг, пилляляр сявиййя kиmи ифадя олунmушдуr, пилляли щазырлыг 

ися  йалныз  баkалавр  вя  mаэисtр  схеmи  цзря  нязярдя  tуtулурду. Mцtяхяссисин 

щазырланmасы mцсtягил програm kиmи mцяййян едилирди. Mцtяхяссис вя mаэисtр 

щазырлыьы  програmлары  ийерархиk mцнасибяtляря  mалиk  дейилдир.  Онларын 

арасындаkы  фярг  ондан  ибаряtдир  kи, mцtяхяссислярин  щазырлыг  програmы  даща 

праktиk  йюнцmлцдцр, mаэисtр  щазырлыьы  програmы  ися  mязунун  фяалиййяtинин 

елmи-педагоъи нювцня mейiллидир. Сонунжу пилля, dokturанtурада эерчяkляшди-

рилян али mяktябдян сонраkы пешя tящсилидир. Бу пилля програmыны mяниmсяmяk 

щцгугу mцtяхяссис вя йа mаэисtр ихtисасына mалиk шяхсляря верилир. Диссерtасийа 

mцдафия едянляр илk алиmлиk дяряжяси – фялсяфя доktору ады алырлар. 

Орtа tящсилдян сонраkы щяр пиллядя mцtяхяссислярин щазырлыьы цчцн бир йох, 

бу  вя başqa  пешяйя  вя  йа  ихtисаса  йюнцmлцлцйц  иля  фярглянян  бир  нечя  tящсил 

програmындан  исtифадя  едилир.  Эюсtярилян  бцtцн  пилляляр  Tящсилин  Бейнялхалг 

Сtандарt Tяснифаtына  уйьун  олараг, (бейнялхалг  сtандарt tящсил  дяряжяси) 

яняняви вя йа форmал tящсиля аид едилир. 

Шаэирдлярин вя йа tялябялярин tялиmиня башлаmагдан юtрц tядрис mцяссисяси 

mцвафиг сявиййяли tядрис програmыны reallaşdırma щцгугуна лисензисйасы олmа-



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

405


лыдыр. Tящсил  mцяссисяси  аttесtасийадан  вя  онун  ардынжа  дювляt  аkkредиtа-

сийасындан  уьурла  kечдиkдян  сонра  tящсил  щаггында  нцmуняvи  дювляt  сяняди 

верир. Она ясасланараг tящсил mцяссисяси mязунларынын щазырланmа сявиййясинин 

дювляt tящсил  сtандарtына  уйьунлуьу  mцяййян  едилир.  Фаktиk  олараг,  аkkре-

диtасийа щаггында сяняди tящсил mцяссисяси о  щалда алыр  kи, онун фяалиййяtинин 

няtижяляри tаmаmиля tанынан kейфиййяt норmасыны tяmин еtсин. 

Эерчяkляшдирилян програmларын сявиййясиня вя исtигаmяtиня уйьун олараг 

tящсил mцяссисяляри tипиня вя нювцня эюря хараktеризя едиля биляр. Tящсил mцясси-

сяляринин  tипи  ясас  еtибариля  tящсил  програmларынын  гябул  едилmиш  ясас,  ялавя, 

цmуmtящсил  вя  пешя  tяснифаtы  иля  баьлыдыр.  Форmал  tящсиля  аид  tящсил  програm-

ларыны reallaşdıran tящсил mцяссисяляри ашаьыдаkы tипляря аид едиля биляр: 

* mяktябягядяр təhsil; 

* цmуmtящсил (ибtидаи цmуmи, ясас цmуmи, орtа (tаm) цmуmи tящсил); 

* пешя (ибtидаи, орtа, али, али mяktябдян сонраkы пешя tящсили) təhsili. 

Əняняви олараг Русийада tящсил mцяссисяляринин бу tипляринин адларындан 

исtифадя  едилир:  ушаг  баьчасы, mяktяб, tехниkи-пешя  mяktяби,  орtа  хцсуси  tящсил 

mцяссисяси, али tящсил mцяссисясидир. 

Ялавя  tящсил  програmларыны reallaşdıran tящсил  mцяссисяляри  бу  tипляря 

айрылыр: 

* ушагларын ялавя tящсил mцяссисяси; 

* йашлыларын ялавя tящсил mцяссисяси. 

Rusiya Federasiyasы Mцstяqil Dюvlяtlяr Birliyindя (MDB) tяmsil olunan 

яn bюyцk dюvlяtdir. Keчmiш SSRИ-nin varisi olan Rusiya Bolonya prosesinя 

ilk qoшulan юlkяlяrdяn biridir. Son 10 ildя tяhsil sisteminin yenidяn qurulmasы 

цчцn юlkяdя ciddi tяhsil islahatlarы aparыlыb. 

Rusiya Federasiyasыnda mюvcud olan dюvlяt, юzяl, bяlяdiyyя tяhsil mц-

яssisяlяri fяaliyyяtlяrini hюkumяt tяrяfindяn tяsdiq olunmuш  nцmunяvi  яsas-

namяlяrя uyьun qururlar. Rusiyanыn tяhsil sistemi aшaьыdakы tяhsil  pillələrinə 

bюlцnцr: 

* mяktяbяqяdяr tяhsil; 

* цmumi tяhsil; 

- ibtidai цmumi tяhsil; 

- яsas цmumi tяhsil; 

- orta цmumi tяhsil; 

* orta peшя tяhsili; 

- ixtisaslы fяhlяlяrin hazыrlыьы; 

- orta sяviyyяli mцtяxяssislяrin hazыrlыьы; 

* ali tяhsil; 

- bakalavriat; 

- magistratura; 

- elmi-pedaqoji kadrlarыn hazыrlыьы. 


  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

406 



Rusiyanыn mяktяbяqяdяr tяhsilindя  uшaqlarыn saьlamlыьыnыn qorunmasы 

kimi kifayяt qяdяr geniш kompleks vяzifяlяr yerinя yetirilir vя ailяlяrlя 

qarшыlыqlы  sяylяr  яsasыnda uшaqlara mяnяvi dяyяrlяr aшыlanыr, onlarыn hяrtяrяfli 

vя harmonik inkiшafы  цчцn zяruri  шяrait yaradыlыr. Mяktяbяqяdяr tяhsil 

mцяssisяlяrinя  tяlim-tяrbiyя prosesinin prioritet istiqamяtlяrinin, tяhsil proq-

ramlarыnыn seчimindя sяrbяstlik verilib. Bu da, юz nюvbяsindя, mяktяbяqяdяr 

tяhsildя rяngarяngliyя sяbяb olur. 

Юlkяdя  fяaliyyяt gюstяrяn mяktяbяqяdяr tяhsil mцяssisяlяri bir sыra 

cяhяtlяrinя  gюrя bir-birindяn fяrqlяnir. Bu baxыmdan uшaqlarыn bir vя ya bir 

neчя prioritet istiqamяtdя (intellekt, bяdii-estetik, fiziki vя s.) inkiшafыnы nяzяr-

dя tutan uшaq baьчalarы,  яsasяn fiziki vя psixi cяhяtdяn qцsurlu uшaqlarыn 

tяlim-tяrbiyяsi ilя mяшьul olan uшaq baьчalarы, sanitar-gigiyenik, profilaktik vя 

digяr saьlamlaшdыrыcы proseduralarыn hяyata keчirildiyi uшaq baьчalarы, univer-

sal uшaq baьчalarы (onlarыn tяrkibinя mцxtяlif sяviyyяli цmumi inkiшaf, bяrpa 

vя saьlamlaшdыrыcы qruplar daxildir) vя  uшaq inkiшaf mяrkяzlяrinin, bцtцn 

uшaqlarыn saьlamlыьыnы, fiziki vя psixoloji inkiшafыnы  nяzяrdя tutan uшaq baь-

чalarыnы эюсtяря bilяrik. 

Rusiyada kюrpяlяr evlяri dя  fяaliyyяt gюstяrir. Lakin son 10 il яrzindя 

kюrpяlяr evlяrinin sayы  nяzяrячarpacaq dяrяcяdя azalыb. Bu, mцxtяlif iqtisadi 

vя digяr amillяrlя яlaqяdardыr.Юlkяdя mяktяbяqяdяr tяhsil mцяssisяlяrinя 3-6, 

kюrpяlяr evlяrinя isя 1-3 yaшlы uшaqlar qяbul olunur. Mцсtясна hallarda isя 2 

aydan 1 yaшa qяdяr olan uшaqlar da kюrpяlяr evlяrinя verilя bilяr. Mяktяbя-

qяdяr tяhsil mцяssisяlяri dюvlяt, bяlяdiyyя  vя  mцxtяlif idarяlяr tяrяfindяn 

maliyyяlяшir. Son zamanlar юzяl mяktяbяqяdяr tяhsil mцяssisяlяri dя fяaliyyяtя 

baшlayыb, hansı ki, onlar юlkя цzrя cяmi 8 faiz tяшkil edir. 

Rusiyada uшaqlarыn yalnыz 59 faizi uшaq baьчalarыna gedir. 20 faiz uшaq 

isя baьчaya getmяk цчцn nюvbя gюzlяyir. Bir sыra valideynlяr isя hяlя dя uшaq-

larыnы baьчalara vermяk barяdя dцшцnmцrlяr. Bu baxыmdan dюvlяt 3 yaшa qя-

dяr uшaqlar  цчцn kейфиййяtли  tяlim proqramlarы  qяbul edilməsinin vacibliyiни 

юnя чяkir. 

Цmumi orta tяhsilin ilk пилляси olan ibtidai tяhsildя uшaqlar яtraf mцhit, 

цnsiyyяt vяrdiшlяri, tяtbiqi tapшыrыqlarыn hяlli barяdя ilkin biliklяrя yiyяlяnir. 

Uшaqlarыn  шяxsiyyяt kimi formalaшmasыna vя inkiшafыna gюstяrdiyi tяsirя  gюrя 

ibtidai tяhsil dюvlяt vя cяmiyyяt цчцn olduqca яhяmiyyяtlidir. 

Rusiyada icbari ibtidai цmumi tяhsil hamы  цчцn  яlчatan hesab olunur. 

Иbtidai mяktяblяrdя uшaqlarыn tяlim-tяrbiyяsinя 6 yaшdan (uшaьыn saьlamlыьы ilя 

яlaqяdar ciddi sяbяb olarsa, 8 yaшdan gec olmayaraq) baшlanыr. 

Иbtidai mяktяblяrdя rus dili, oxu, xarici dil, riyaziyyat, яtraf mцhit, 

tяsviri incяsяnяt, musiqi, texnologiya, fiziki mяdяniyyяt fяnlяrinin tяdrisi icba-

ri xarakter daшыyыr. Fяnlяrin tяdrisi  цчцn ibtidai mяktяbdя  mцvafiq  шяraitin 

yaradыlmasыna xцsusi diqqяt yetirilir. Proqram цzrя xarici dil ikinci sinifdяn 

tяdris olunur. Texnologiya fяnninin "Kompyuterdя iш tяcrцbяsi" (informasiya 



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

407


texnologiyalarыndan istifadя) bюlmяsinin tяdrisinя  üçüncü sinifdяn baшlanыr. 

Rus dili vя яdяbiyyat fяnni isя federal tяhsil proqramыnda iki variantda tяqdim 

olunur: rus dilindя tяdris aparan mяktяblяr vя qeyri-rusdilli tяhsil mцяssisяlяri 

(digяr xalqlarыn doьma dillяrindя tяdris aparan mяktяblяr). 

Иbtidai mяktяb federal tяhsil sisteminin qarшыsыnda duran aшaьыdakы яsas 

mяqsяdlяrя nail olunmasыnы tяmin etmяlidir: 

 

mяktяblinin  шяxsiyyяtinin inkiшafы, onun yaradыcыlыq qabiliyyяtinin, 



юyrяnmяk maraьыnыn, arzusunun vя oxumaq bacarыьыnыn formalaшdыrыlmasы vя 

inkiшaf etdirilmяsi; 

 

mяnяvi vя estetik hisslяrin tяrbiyя olunmasы,  юzцnя  vя  яtraf mцhitя 



qarшы emosional mцsbяt mцnasibяtin formalaшmasы; 

 



biliklяr sisteminin, bacarыq vя  vяrdiшlяrin, fяaliyyяtin mцxtяlif nюvlя-

rinin hяyata keчirilmяsi tяcrцbяsinin mяnimsяnilmяsi; 

 

uшaqlarыn fiziki vя psixi saьlamlыьыnыn mцhafizяsi vя  mюhkяmlяn-



dirilmяsi; 

 



uшaqlarыn fərdiliyinin qorunmasы vя dяstяklяnmяsi. 

Цmumi orta tяhsil Rusiya tяhsil sistemindя  яsas yerlяrdяn birini tutur. 

Orta tяhsil mцяssisяlяri sыrasыna ашаьыдаkылар aiddir: 

 



orta цmumtяhsil mяktяblяri; 

 



ayrы-ayrы fяnlяrin dяrindяn юyrяnilmяsini hяyata keчirяn xцsusi mяktяblяr; 

 



gimnaziyalar; 

 



liseylяr; 

 



axшam mяktяblяri; 

 



internat tipli tяhsil mцяssisяlяri; 

 



fiziki vя psixi qцsurlu uшaqlar цчцn xцsusi mяktяblяr; 

 



mяktяbdяnkяnar tяhsil mцяssisяlяri (uшaq musiqi mяktяblяri, incяsяnяt 

mяktяblяri, xor vя xoreoqrafiya studiyalarы, folklor ansambllarы, uшaq-yeniyet-

mя idman mяktяblяri, gяnc texniklяr stansiyalarы, istirahяt mяrkяzlяri vя s.). 

Adяtяn, цmumtяhsil mцяssisяlяrinя uшaqlar 6 vя ya 7 yaшыnda daxil olur, 

17 vя ya 18 yaшda orta mяktяbi bitirirlяr. Цmumi orta tяhsilin standart mяk-

tяb proqramы IX vя ya XI sinиfя qяdяr nяzяrdя tutulur. Dяrslяr sentyabrыn 15-

dя baшlayыr vя mayыn sonunda baшa чatыr. Tяdris ilinin bюlцnmяsinin iki яsas 

цsulu var: 

 

tяdris ili iki yarım ilə bюlцnцr vя hяr yarım ilin sonunda tяtillяr verilir; 



 

tяdris ili 3 rцbя  bюlцnцr vя  rцblяr birhяftяlik tяtillя baшa  чatыr. Bu 



zaman hяr rцb 5 bloka bюlцnцr. 

Hяr rцbцn sonunda bцtцn fяnlяr  цzrя yekun qiymяtlяndirmя aparыlыr. 

Hяr ilin sonunda isя шagirdlяrin illik qiymяtlяri mцяyyяn olunur. Bяzяn rцb-

lцklяrlя yanaшы, yarыmilliyin nяticяlяri  цzrя  dя qiymяtlяndirmя aparыlыr. Pis 

oxuyan, illik qeyri-kafi qiymяtlяr almыш шagirdlяr sinifdя saxlanıla bilяr. 


  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

408 



XI sinifdя, elяcя dя IX sinfin sonunda шagirdlяr bir sыra fяnlяr цzrя imta-

hanlar verir. Bu imtahanlarыn vя illik qiymяtlяrin яsasыnda attestat qiymяtlяri 

mцяyyяnlяшdirilir.  Иmtahanlar keчirilmяmiш  fяnlяr  цzrя isя  rцblяrя  яsasən 

чыxarыlmыш illik qiymяtlяr attestata yazыlыr. 

IX sinfя qяdяr oxumaq icbaridir, X vя XI siniflяr цzrя tяhsil isя kюnцl-

lцdцr. XI sinfi bitirяn  шagird tam orta tяhsil barяdя attestat, IX sinfi uьurla 

baшa vuran шagird isя яsas цmumi tяhsil haqda шяhadяtnamя alыr. 

IX sinfin mяzunu tяhsilini orta ixtisas (texnikum, kollec, bir sыra tibbi, 

pedaqoji vя başqa orta ixtisas mяktяblяri) vя peшя tяhsili mцяssisяlяrindя (orta 

peшя texniki, peшя texniki mяktяblяrindя) davam etdirя bilяr. Ali mяktяbя da-

xil olmaq цчцn tam orta tяhsil özrə attestat vя ya peшя texniki mяktяbin, texni-

kumun diplomu tяlяb olunur. 

Mяktяblяrin bir чoxu 6-gцnlцk iш hяftяsi яsasыnda fяaliyyяt gюstяrir. Hяr 

gцn 4-7 dяrs keчilir. Dяrslяr 45 dяqiqя davam edir. Hяmчinin dяrslяrin hяftяdя 

5 gцn keчilmяsi dя mцmkцndцr. Bu zaman dяrslяrin sayы 9-a qяdяr, dяrs saatы 

isя 45 dяqiqяdяn 35 dяqiqяyя  qяdяr azaldыla bilяr.  Шagirdlяr mяktяbdя  dяrs-

lяrdяn  яlavя, ev tapшыrыqlarыnы da yerinя yetirir. Mцяllimlяrin qяrarыna uyьun 

olaraq aшaьы siniflяrin шagirdlяri цчцn ev tapшыrыqlarы verilmяyя bilяr. 

Rusiyada ixtisaslaшmыш orta mяktяblяrя  vя ya ayrы-ayrы ixtisaslaшmыш 

siniflяrя dя tяsadцf olunur. Bu halda bяzi fяnlяrin (xarici dil, fizika, riyaziyyat, 

kimya, biologiya vя s.) daha dяrindяn tяdrisi tяшkil olunur. Иxtisas fяnlяri цzrя 

dяrslяr яnяnяvi mяшьяlяlяrdяn яlavя dяrs yцkц ilя fяrqlяnir. 

Rusiyada gцn яrzində mяktяb шяbяkяsi dя inkiшaf edir. Bu mяktяblяrdя 

uшaqlar nяinki  цmumi tяhsil alыr, onlarla bюyцk hяcmdя  dяrsdяnxaric iшlяr 

aparыlыr, dяrnяklяr, bюlmяlяr vя  uшaqlarыn  яlavя  tяhsili  цzrя digяr birliklяr dя 

fяaliyyяt gюstяrir. 

Uшaqlarыn  яlavя  tяhsilini tяmin edяn mяktяbdяnkяnar mцяssisяlяrdя 

musiqi, idman vя başqa istiqamяtlяr цzrя mяшьяlяlяr keчirilir. Bu mяktяblяrin 

fяaliyyяti uшaqlarda yaradыcыlыq potensialыnыn inkiшafыna tяkan verir, onlarыn 

ixtisas vя gяlяcяk hяyat yolunu mцяyyяnlяшdirmяlяrinя kюmяk edir. 

Rusiya Federasiyasыnda peшя tяhsilinя xцsusi yer verilir. Юlkяdя 280-dяn 

artыq ixtisas цzrя peşə mцtяxяssislяrin hazыrlanmasы hяyata keчirilir. 

Peшя  tяhsili iki яsas tяdris proqramы  цzrя aparыlыr: baza sяviyyяsi vя 

yuxarı sяviyyя. Baza sяviyyяsini mяnimsяyяn mяzuna L-texnik dяrяcяsi verilir. 

Tяhsil mцddяti bir ildən чox olan yuxarı sяviyyяli peшя tяhsili baza sяviyyяsinя 

nisbяtяn daha dяrin vя geniш hazыrlыьы nяzяrdя tutur. Peшя hazыrlыьыnы dяrinlяш-

dirяn mяzuna L-baш texnik dяrяcяsi verilir. 

Hazыrda Rusiyada iqtisadiyyat vя sosial sahяlяrdя 21,6 milyon peшя tяh-

silli mцtяxяssis чalышыr. Bu isя mяшьul olan яhalinin цmumi sayыnыn 34 faizinя 

bяrabяrdir. 

Orta peшя  tяhsili mцяssisяlяrindя  яyani,  яyani-qiyabi (axшam), qiyabi 

oxumaq mцmkцndцr. Peшя tяhsili mцяssisяlяrinя яsas цmum tяhsil (цmumtяh-



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 


Yüklə 3,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin