Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»

Polistirenin istehsal sxemi 

---

12 

 

Stirenin  kopolimerləşməsi  nəticəsində  əldə  edilən  polimer  məhsulları  isə 

polistirenin  istifadə  sahələrini  genişləndirir  və  bu  polimerləri  bildiyimiz  ən  faydalı 

maddələrdən birinə çevirir. 

Element üzvi polimerlər. Element-üzvi polimerlər son zamanlarda kəşf olunan 

yeni qrup yüksəkmolekullu birləşmələrdir. Tərkibində müxtəlif elementlər: B, Si, Al, 

Ti  və  s.  olduğu  üçün  bu  polimerlərin  çox  maraqlı  və  gözlənilməz  xassələri  vardır. 

Göstərdiyimiz  elementlər  polimerlərinə  əsas  zəncirinə  −𝐵 − 𝑁−, 𝐴𝑙 − 𝑂 −

𝑆𝑖−, −𝑇𝑖 − 𝑂 −  və s. qruplar şəklndə daxil olur. 

Silisium  ümumi  polimerlərin  geniş  yayılmış  nümayəndələri  poliüzvi-

siloksanlardır: 

 

 

 

 

 

Burada, R – radikaldır. 

Poliüzvisiloksanlar  istehsalında  xammal  kimi  alkilxlorsilanlardan  və 

ortosilisium turşusunun əvəz edilmiş efirlərindən istifadə olunur.  

Alkil xlorsilanlar üç növdə olur: RSiCl

3

, R

2

SiCl

2

, RSiCl. Bu maddələr bir neçə 

üsul  ilə  alına  bilər.  Qrinyar  sintezi,  silisium  hidridlərin  doymamış  birləşmələrlə 

reaksiyası,  alkil  xloridlərin  metal  silisium  ilə  reaksiyası  və  s.  nəticəsində.  Alkil 

xloridlərin metal silisium ilə reaksiyası bu üsullardan geniş yayılanı və əlverişlisidir: 

2𝑅𝐶𝑙 + 𝑆𝑖 → 𝑅

2

𝑆𝑖𝐶𝑙

2

 

Katalizator  kimi  mis  işlədilir.  Adi  şəraitdə  alkil  xlorsilanlar  əsasən  kəskin 

qoxulu rəngsiz maye halındadır. 

Ortosilisium  turşusunun  əvəz  edilmiş  efirləri  üç  funksional  RSi(OR')

3

, 

difunksional  R

2

Si(OR')

2

  və  monofunksional  R

3

SiOR'  ola  bilər.  Bunlar  iki:  alkil 

xlorsilanların eterifikasiyası 

                R             R           R 

                │            │           │ 

... —O—Si—O—Si—O—Si— ... 

                │            │           │ 

                R             R           R  

 

 

 

 

 

 

 

 

---

13 

 

R

n

SiCl

4-n

+(4-n)R'ONa  →  R

n

Si  (OR')

4-n

+(4-n)NaCl  və  metal-üzvi  birləşmələrin 

təsiri nəticəsində alkoksi qruplarının əvəz edilməsi 

 

Si(OR')

4

+RMgX → RSi(OR')

3

+R'OMgX 

üsulu ilə alınır. 

Adi şəraitdə bu efirlər rəngsiz maye halındadır.  

Poliüzvisiloksanların  alınma  reaksiyası  iki  mərhələlidir:  alkil  xlorsilanların  və 

ortasilisium  turşusunun  əvəz  edilmiş  efirlərinin  hidroliz  məhsullarının  kondens-

ləşməsi. 

Monomerin funksionallığından asılı olaraq həm hidroliz, həm də kondensləşmə 

müxtəlif mexanizm üzrə gedə bilər. 

Üçalkil xlorsilan hidroliz olaraq monofunksional üçalkil hidrosilan əmələ gətirir. 

 

R

3

SiCl+H

2

O → R

3

SiOH+HCl 

 

Törəmələrin kondensləşməsi nəticəsində dimer alınır: 

 

 

 

Dimerin  tərkibində  reaksiyaya  girə  bilən  funksional  qruplar  olmadığı  üçün 

zəncirin uzanması qeyri-mümkündür. 

Dialkil  dixlorsilanın  hidrolizi  suyun  miqdarından  asılı  olaraq  iki  istiqamətdə 

gedə bilər: 

a) Suyun miqdarı az olduqda 

 

R

2

SiCl

2

 + H

2

O → RSiCl(OH) + HCl 

 

b) Suyun miqdarı kifayət qədər olduqda 

 

R

2

SiCl

2

 + H

2

O → R

2

Si(OH)

2

 + 2HCl 

 

R

3

Sl  OH+H  OsiR

3 

−𝐻

2

𝑂

→    R

3

—Si—R

3 

 

 

 

---

14 

 

 

Hidroliz məhsulunun quruluşundan asılı olaraq kondensləşmə  də müxtəlif üsul 

ilə  gedə  bilir.  Əgər  hidroliz  (a)  sxemi  üzrə  gedirsə,  onda  polimer  pilləli 

polikondensləşmə mexanizmi ilə alınır: 

 

 

 

 

 

Sistemdə  suyun  miqdarı  az  olduğu  üçün  əmələ  gəlmiş  dimer  qismən  hidroliz 

olunur. Bu törəmələr yenidən kondensləşir və zəncir uzanır: 

 

 

 

 

 

Polimerin ümumi quruluşu: 

 

 

 

 

 

Əgər  hidroliz  (b)  sxemi  üzrə  gedərsə,  onda  tam  hidroliz  nəticəsində  əmələ 

gəlmiş silandiollar polimer alınmasına səbəb olur: 

 

 

 

 

 

         R                       R                                       R            R 

         │                       │                                      │            │ 

Cl —Si—OH+HO—Si—Ci                     Cl —Si—O—Si—Cl         

         │                       │                                      │            │ 

         R                       R                                      R             R        

 

 

 

-H

2

O 

           R             R                                        R           R            R           R 

           │            │                                        │           │            │           │ 

2Cl —Si—O—Si—OH                     Cl —Si—O—Si—O—Si—O—Si—Cl         

           │            │                                        │           │            │           │ 

           R             R                                        R           R             R          R 

 

 

 

-H

2

O 

              R                   R    

              │                   │ 

Cl—  —Si—O—   —Si—Cl                

              │                   │ 

              R             n     R      

                  

                  

               

          R                   R                    R 

          │                   │                   │   

HO—Si—O—    —Si—O—   —Si—OH 

          │                   │                   │     

          R                   R              n    R 

 

---

15 

 

 

Alkil üçxlorsilanın hidrolizi aşağıdakı sxem üzrə gedir: 

 

 

3

3

2

OH

RCi

RSiCl

O

H

HCl



