AZƏrbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ F. KÖÇƏRLİ adina respublika uşaq kitabxanasi elmi-metodika şÖBƏSİ
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II.Yubiley tədbirlərinin keçirilməsi
- “Köçərli lektoriya həftəsi”
- “Köçərli lektoriya həftəsi”
- Sərgidə veriləcək sitatlar: 1.
- Akademik Bəkir Nəbiyev 2.
- Akademik Kamal Talıbzadə 3.
- Yazıçı Mir Cəlal Paşayev 5.
- Şair Abdulla Şaiq 6.
- Ədəbiyyatşünas, yazıçı Y. V.Çəmənzəminli 8.
- Yazıçı, dramaturq Şıxəli Qurbanov 13 9.
- Dahi türkçü”Tərcüman”qəzetinin baş redaktoru İsmayıl bəy Qaspralı 12.
- Yazıçı, şair, ictimai xadim Eynəli Sultanov 13.
- I gün – Yuxarı yaş qrup oxucularımızın görkəmli ədəbiyyatşunas Firidun bəy Köçərli haqqında hazırladıqları məruzələri tədbir
- Pıspısa xanım və Siçan bəy
- II gün – Kitabxanada yuxarı yaş qrup oxucular F. Köçərli haqqında hazırladıqları məruzələri ilə çıxış edirlər. Məruzəsi ən yaxşı olan oxucu
|
11
II.Yubiley tədbirlərinin keçirilməsi Bu il Azərbaycan ədəbiyyatının qüdrətli ədəbiyyatşünası, folklor tədqiqatçısı, sevimli pedaqoqumuz Firidun bəy Köçərlinin anadan olmasının 150 ili tamam olur. Bu münasibətlə respublikanın bütün mədəniyyət müəssisələrində, eyni zamanda kitabxanalarda yubiley tədbirlərinin keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Kitabxanalarda bununla əlaqədar maraqlı tədbirlər keçirmək olar. İlk növbədə kitabxanada F.Köçərlinin 150 illik yubileyi münasibəti ilə “Köçərli
sinif şagirdləri, ali təhsil müəssisələrinin müəllim və şagird kollektivi iştirak edə bilərlər. Tədbiri keçirmək üçün kitabxana bağçalarla, məktəblərlə, ali təhsil ocaqları ilə əməkdaşlıq etməlidir. “Köçərli lektoriya həftəsi” ərzində yuxarı yaş qrup oxucular sevimli pedoqoqumuz Firidun bəy Köçərli haqqında maraqlı məruzələr hazırlayırlar. Ən yaxşı hazırlanmış məruzə müdriyyət tərəfindən qiymətləndirilir. “Köçərli lektoriya həftəsi”nin I gününü balaca oxucularımıza həsr edək. İlk əvvəl “Köçərli lektoriya həftəsi” açıq elan edilməlidir.Tədbirin birinci hissəsində yuxarı yaş qrup oxucular F.Köçərli haqqında hazırladıqları məruzələri ilə çıxış edirlər. Ən yaxşı məruzə kitabxana rəhbərliyi tərəfindən mükafatlandırılır. Yaxşı olar ki, həmin gün F.Köçərlinin “Balalara hədiyyə “ kitabında olan nağıllar əsasında hazırlanmış ucadan oxu, səhərciklər təqdim olunsun, II günü “Balalara hədiyyə” kitabında verilmiş oyunlar oxucular arasında keçirilsin. III günü yubilyarla bağlı sual-cavab, test sorguları keçirilsin. Sorguda fərqlənən oxucular mükafatlandırılsın. IV gün rəsm müsabiqəsi, şeir musiqisi, V gün isə yubilyara həsr olunmuş ədəbi-bədii gecə ilə “Köçərli lektoriya həftəsi”nə yekun vurulsun. Qeyd edim ki, “Köçərli həftəsi”nin hər bir günündə kitabxanaçı tədbirdən sonra oxucuları yubilyara həsr olunmuş sərgiyə baxmağa və kitabxanaya ekckursiyaya dəvət etsə daha yaxşı olar. “Köçərli lektoriya həftəsi”nin təşkilində kitab sərgisinin təşkili vacibdir. Sərgidə F.Köçərlinin indiyə qədər çap olunmuş kitabları, onun haqqında şair və yazıçıların yazdığı əsərlər ilə yanaşı, dövrü mətbuatda da yer alan materialların nümayişi nəzərdə tutulmuşdur. Sərgi müxtəlif başlıqlar altında keçirilə bilər. Məsələn: “Firidun bəy Köçərli - 150”, “Ədəbiyyatımızda yaşayan həyat”, “Qüdrətli ədəbiyyatşünas, folklor tədqiqatçısı”, “Yorulmaz maarifçi Firidun bəy Köçərli”, “Tariximizin fəxri: F.Köçərli”, “İlk folklor antologiyasının banisi”, “Böyük maarifpərvər: F.Köçərli” və s. İndi isə sərginin nümunəsini veririk. 1.
Başlıq: İlk folklor antologiyasının banisi. 2.
F.Köçərlinin portreti. 3. Görkəmli insanların F.Köçərli haqqında söylədikləri sitatlar. 4. Dövrü mətbuatda çap olunan məqalələrin kartotekası. 5. Kitablarının nümayişi. 6. Şeir parçası. 7. F.Köçərlinin hikmətli sözləri. 12
1. Firidun bəy Köçərli Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı tarixində ilk dəfə olaraq ədib və şairlərimizin böyük əksəriyyətini əhatə edən ədəbiyyat tarixini yazmışdır. Bu əsərdə 129 şairin ədəbi irsi və onlardan böyük bir qisminin tərcümeyi-halı verilmiş, əsərləri haqqında orijinal fikirlər söyləmişdir. “Azərbaycan ədəbiyyatı” təkcə F.Köçərlinin yaradıcılığında deyil, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin tarixində görkəmli yer tutur. Firidun bəy Köçərlinin həm tənqidi məqalələrində, həm də tədqiqatçılıq fəaliyyətində bariz şəkildə nəzərə çarpan xüsusiyyətlərdən ən başlıcası, onun müasirlik problemini həmişə diqqət mərkəzində saxlamasıdır. Akademik Bəkir Nəbiyev 2. Firidun bəy Köçərli ədəbiyyat tarixi yaratmaq işinə son dərəcə ciddi yanaşmış, onun bir sıra prinsiplərini doğru dərk etmişdi. Odur ki, “Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatı” kitabını “material” hesab edənlər, onun elmi mahiyyət daşımağını iddia edənlər ciddi səhv edirlər. Köçərli təzkirəçiliyin çərçivəsini dağıdıb, ədəbiyyat tarixinin tədqiqinə yeni bir istiqamət vermişdir. Akademik Kamal Talıbzadə 3. Firidun bəyin ədəbiyyat tədqiqatı Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı üçün çox qiymətli və tarixi xidmətdir. Onun sayəsində qədim dövrün bir çox şairləri və əsərləri meydana çıxarılıb xalqa tanıdılmışdır. 4. Onun əsərləri uzun illər qədim ədəbiyyat tarixçiləri üçün mənbə və vəsait olmuşdur. Köçərlinin əsərləri yalnız ədəbiyyatı öyrənmək deyil, həm də qiymətləndirmək təşəbbüsünü irəli sürən əsər idi. Yazıçı Mir Cəlal Paşayev
yorulmaz bir maarifçi kimi əbədi iz buraxmışdır. Millətimizin istedad və məharəti – fitrilərinə və əhvali – ruhiyyəsinə aşina olmaq istəyənlər möhtərəm bəradərim Firidun bəy Köçərlinin tərif etdiyi “Balalara hədiyyə” kitabçasından istifadə edə bilərlər.
Firidun bəy Köçərli ən müqtədir, ən sevgili ədiblərimizdən biridir. Bu şəxs ədəbiyyat tariximizi yazmaqla bütün keçmişimizi diriltdi. Şairlərimizin ülvi ruhlarını canlandırdı və həyati– fikriyyəmizi təbii yoluna saldı.
Ədəbiyyatımızı müntəzəm bir şəklə salmaq və ümumən tanıtmaq əhəmiyyətli məsələlərdəndir. Bu yolda iyirmi ildən bəri çalışması ilə və ədəbiyyatımızı nizama salması ilə məşhur olan şəxsiyyət – Firidun bəy Köçərlidir. Ədəbiyyatşünas, yazıçı Y. V.Çəmənzəminli 8. Firidun bəy Köçərli Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin öyrənilməsi sahəsində böyük iş görmüşdür. Onun bu sahədə yaratdığı əsər ədəbiyyat tarixinin yaradılması yolunda atılan əhəmiyyətli bir addım idi. Yazıçı, dramaturq Şıxəli Qurbanov
13
F.Köçərli məşhur ədəbiyyat tarixçisidir. Bütün məşhur ədəbiyyat tarixçiləri kimi, o da ədəbiyyat tarixinin məhz şifahi xalq yaradıcılığından başlandığını çox yaxşı bilirdi. Əməkdar elm xadimi Paşa Əfəndiyev 10. Firidun bəy Köçərli böyük pedaqoqdur. Qori müəllimlər seminariyasının Azərbaycan şöbəsini Qazaxa köçürməklə xalqımızın maariflənməsində əvəzolunmaz əməyi olan şəxsiyyətdir. Firidun bəy sadəcə praktik müəllim deyildi. O, tədqiqatçı – alim, ədəbiyyatşünas, nəzəriyyəçi – pedaqoq və yüksək mədəniyyətli humanist, ziyalı idi. Pedaqogika elmləri doktoru Əhməd Seyidov
məhkum düşməsi, məhkum bir millətin yox olması məktəbsizlikdən irəli gəlir”. Bu çətin illərdə, 1886-ci ildə F.Köçərli Azərbaycan teatrının əsasını qoymuş bir şəxsiyyətdir. Dahi türkçü”Tərcüman”qəzetinin baş redaktoru İsmayıl bəy Qaspralı 12. F.Köçərli Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini dirildən bir şəxsiyyətdir. Yazıçı, şair, ictimai xadim Eynəli Sultanov 13. F.Köçərlinin qələmə aldığı “Balalara hədiyyə” kitabından vətən qoxusu, dağların ətri, köçərilərin tüstüsü gəlir. Ədəbiyyatşünas, pedaqoq Əli Sultanlı 14. Firidun bəyin arxivi XX əsr ictimai həyatımızın güzgüsüdür. Professor Əziz Şərif
I gün – Yuxarı yaş qrup oxucularımızın görkəmli ədəbiyyatşunas Firidun bəy Köçərli haqqında hazırladıqları məruzələri tədbir iştirakçıları tərəfindən dinlənilir. Yaxşı məzmunu ilə fərqlənən məruzə kitabxana rəhbərliyi tərəfindən mükafatlandırılır. II hissədə “Balalara hədiyyə” kitabında olan nağıllar və təmsillər üzrə hazırlanmış səhərciklər təqdim olunur. Kitabxananın girişi və oxu zalı bayram münasibətilə bəzədilir. Divarlardan şarlar, əlvan rəngli bayraqlar asılır, F.Köçərliyə həsr olunmuş kitab sərgiləri təşkil edilir. Tədbir iştirakçıları üçün səhnə düzəldilir. Səhnənin baş tərəfində F.Köçərlinin şəkli asılır, digər tərəfində F.Köçərlinin nağıl qəhrəmanları öz geyimlərində otururlar. Kitabxanaçı bayramı açıq elan edir, F. Köçərlinin həyat və yaradıcılığı haqqında tədbir iştirakçılarına ətraflı məlumat verir.
Sonra kitabxanaçı nağıl qəhrəmanlarını uşaqlara təqdim edir və kiçik yaşlı oxucuların iştirakı ilə F.Köçərlinin “Qarı və buz”, “Pıspısa xanım və Siçan bəy” nağılı, “Eşşək və 14
dəvə”, “Darı və buğda” təmsili əsasında səhərciklər keçirilir. Səhərcikləri təqdim edirik:
Səhnə dekorasiyalarla bəzədilir. Kitabxanaçı təmsildə olan hər bir obrazın əlcək kuklasını əlində tutaraq təmsili söyləyir. Bir gün bir qarı inəyini apardı suvarmağa. İnəyin ayağı buzun üstündən sürüşüb yıxıldı və qıçı sındı. Onda qarı buza dedi: Qarı: A buz, sən nə güclüsən? Buz: Əgər mən güclü olsaydım, gün məni əritməzdi. Qarı: A gün, sən nə güclüsən? Gün: Əgər mən güclü olsaydım, bulud qabağımı kəsməzdi. Qarı: A bulud, sən nə güclüsən? Bulud: Mən güclü olsaydım, yağış məndən yağmazdı! Qarı: A yağış, sən nə güclüsən? Yağış: Əgər mən güclü olsaydım, ot məndən bitməzdi. Qarı: A ot, sən nə güclüsən? Ot : Mən güclü olsaydım, qoyun məni yeməzdi! Qarı: A qoyun, sən nə güclüsən? Qoyun: Əgər mən güclü olsaydım, qurd məni yeməzdi! Qarı: A qurd, sən nə güclüsən? Qurd: Mən güclü olsaydım, it məni boğmazdı. Qarı: A it, sən nə güclüsən? İt: Mən güclü olsaydım, çoban məni döyməzdi. Qarı: A çoban, sən nə güclüsən? Çoban: Mən güclü olsaydım, xanım məni söyməzdi. Qarı: A xanım, sən nə güclüsən? Xanım: Əgər mən güclü olsaydım, siçan torbalarımı kəsməzdi. Qarı: A siçan, sən nə güclüsən? Siçan: Əgər mən güclü olsaydım, pişik məni yeməzdi! Qarı: A pişik, sən nə güclüsən? Pişik: Pişik iki əllərini qabağa, iki ayaqlarını dala qoyub, gərdənini çəkib, quyruğunu qalxızıb, gözlərini bərəldib, dilini çıxarıb, qarıya dedi:
Güclüyəm ha, güclüyəm,
Dəmir daraq dişliyəm.
Yük üstü yaylağımdır,
Yük altı qışlağımdır.
Kürsü üstə duraram,
Bığlarımı buraram... Növbəti səhərciyi ”Pıspısa xanım və Siçan bəy” nağılından hazırlamaq olar. Səhnəni nümayiş etdirəcəyimiz nağıla uyğun bəzəməliyik. Məsələn: dekorativ ağaclar, güllər, təpəciklər, quşlar və s. Aparıcı: Biri var imiş, biri yox imiş, allahdan başqa heç kəs yox imiş. Bir də bir Pıspısa xanım var imiş. Bir gün bu Pıspısa xanımın
15
könlünə ərə getmək düşdü. Geyindi-kecindi, bəzəndi-düzəndi, öz evinin qapısına çıxdı və dedi: Pispisa xanim: Ərə gedirəm, ərə gedirəm, ər olmasa, gora gedirəm! Aparıcı: Bir odunçu gəlib keçəndə Pıspısa xanımı görüb dedi: Odunçu: Mənə gələrsənmi? Pıspısa xanım: Məni döyəndə nə ilə döyərsən? Odunçu: Balta ilə vuraram əzilərsən. Pıspısa xanım: Yeri, yeri, mən sənin tayın deyiləm. Aparıcı: Odunçu getdi. Pıspısa xanım yenə başladı: Pıspısa xanım : Ərə gedirəm, ərə gedirəm, ər olmasa, gora gedirəm! Aparıcı:
Bir də gördü ki, kürəkçi gəlir. Kürəkçi: Pıspısa xanım, mənə gələrsənmi? Pıspısa xanim: Məni döyəndə nə ilə döyərsən? Kürəkçi: Bir kürək çalaram, xıncım-xıncım olarsan! Pıspısa xanım: Yeri, yeri, mən sənin tayın deyiləm. Aparıcı: Kürəkçi də getdi. Pıspısa xanım: Ərə gedirəm, ərə gedirəm, ər olmasa, gora gedirəm! Aparıcı: Bu halda siçan oradan keçirdi. Gördü Pıspısa xanım bəzənib- düzənib, geyinib-kecinib, özünə zinət verib, evin qapısına çıxıb:
Qara xaradan don geyib əyninə,
Ucunu qatlayıb salıb çiyninə.
Tökübdür üzünə qara tellərin,
Yuyub tərtəmiz, aparı əllərin.
Çəkib gözlərinə qara sürmələr,
Salıb başına əbrələr, tirmələr,
Xuraman-xuraman ki rəftar edir,
O rəftara sərvi-giriftar edir.
Soluna baxır, gah baxır sağına,
Baxır gah qolundakı qolbağına.
Durub hər yana o baxır naz ilə,
Deyir bu sözü xoş bir avaz ilə:
Gedirəm ərə, mən gedirəm ərə.
Ər olmasa, axır gedirəm gora. Aparcı:
Siçan bəy gəldi Pıspısa xanımın yanına, dedi: Siçan bəy: Salaməleyk, Pıspısa xanım, sevgili canım, ruhi-rəvanım, canü cananım, tabu təvanım! Kefin, halın? Həmişə beləcə kefdə, gəzməkdə, seyri-səfada olasan! Pıspısa xanım: Ay əleykəssalam. Siçan bəy, top qara birçək, yerişdə ördək, dişləri mixək, qıçları dirək, hamıdan göyçək, dəxi nə demək? Halın, kefin kökdümü? Damağın çağdımı, canın-başın sağdımı?! Siçan bəy :
Sağ ol, Pıspısa xanım, əzizim-canım, mənə gələrsənmi? Pıspısa xanım:
Məni döyəndə nə ilə döyərsən? 16
Siçan bəy: Səni döymərəm, döysəm də quyruğumu molçi eylərəm, batıraram xanımların sürmədanına, gözünə sürmə çəkərəm. Pıspısa xanım:
Sənə gedərəm. Aparıcı: Razı oldular. Toy elədilər. Pıspısa xanımı Siçan bəy aldı, apardı evinə. Bir zaman yaxşıca yeyib-içib kef elədilər. Aparıcı:
Siçan bəy: Sən evdə otur, mən gedirəm şah evinə, sənə noğul-nabat, şirni və hər cürə həlviyyat gətirim. Qoy yanına, könlün istədikcə at ağzına, xırıldat, ye. Pıspısa xanım: Get, amma tez gəl. Sənsiz damın altında tək otura bilmirəm, qorxuram. Siçan bəy:
Qorxma, tez gələrəm! Aparıcı: Pıspısa xanım oturdu, oturdu, qərarı tutmadı. Fikirləşdi ki, Siçan bəy gəlincə durub onun paltarlarını aparıb dəvəizi dərin göldə yuyum, sərim, qurudum, gələndə verim geysin əyninə ki, üst-başı təmiz olsun. Aparıcı: Siçan bəyin paltarını götürüb apardı yumağa. Amma yuyanda ayağı sürüşüb düşdü dəvəizi dərin gölə. Sağa dolandı, gurp düşdü, sola dolandı, şarp düşdü, nə qədər əlləşdisə çıxa bilmədi, hər nə qədər çapaladısa, qurtara bilmədi. Dəvəizi dərin göldə az qaldı, çox qaldı, gördü ki, bir neçə atlı gedir. Durdu çağırmağa: Pıspısa xanım:
Tapur-tupur atlılar,
Qolları bazbatdılar.
Şah evinə gedərsiz,
Siçan bəyə deyərsiz:
Pıspısa Püstə xanım,
Dabanı xəstə xanım.
Düşüb dəvə gölünə,
Boğulur xəstə xanım. Aparıcı: Gəlib gördülər ki, bunları çağıran bir dozanqurdudur, düşübdür, dəvəizi dərin gölə, boğulur. Bunları görəndə Pıspısa xanım:
Börkü dəlik Solub bəyə:
Saçı uzun, saray xanım,
Donu uzun, daray xanım, Pıspısa xanım paltar yuduğu yerdə sürüşüb dəvəizi dərin gölə, boğulub ölür, durmasın, özünü mənə tez yetirsin! Aparıcı: Atlılar çox təəccüb edib, getdilər şah evinə. Gördüklərini orada nağıl elədilər. Siçan bəy şirni sandığının içində gəzirdi, bu xəbəri eşidib qaçdı və tez özünü Pıspısa xanıma yetirdi. Gəldi gördü ki, Pıspısa xanım dəvəizi
17
dərin göldə batır, çıxır. Az qalıb ki, canı çıxsın. Cəld əlini uzadıb dedi: Siçan bəy:
Əlini mənə cik-ərəcik! Pıspısa xanım:
Yeri, mənciyəz səndən küsərəcik! Siçan bəy dedi: Əlini mənə cik-ərəcik! Pıspısa xanım:
Yeri, mənciyəz səndən küsərəcik! Siçan bəy:
Əlini mənə cik-ərəcik! Pıspısa xanım :
Yeri, mənciyəz səndən küsərəcik! Aparıcı: Axırda siçanın acığı tutdu, bir ovuc palçıq götürüb çırpdı pıspısa xanımın başına və dedi: Siçan bəy:
Küsərəciksən-küsərəcik,
Üstünə palçıq enirəcik. Aparıcı: Pıspısa xanımın oradaca canı çıxdı. Yazıq Pıspısa xanım.
Eşşək: Mən hamıdan fağıram, Palçığa batanda uca dağdan ağıram. Çöllərdə qalanda mən yiyəmi çağırram, Kərənaydan yoğun səsim var mənim, Atlar ilə böyük bəhsim var mənim!
Dəvə: Heç heyvan götürməz mənim yükümü, İgid oğlan gərək çəkə ipimi, Ərəbistan içər mənim südümü, Uzaq-uzaq mənzillərim var mənim, Uca-uca dəyələrim var mənim!
Darı:
Mənə darıcan deyərlər Yağ, bal ilə yeyərlər Ehtiyatla götürüb; Güclə saca yetirərlər.
Buğda:
Yastı-yastı yatarsan, Kol dibində bitərsən. Məndən sənə qarışmasa Palıddan da betərsən!
18
Tədbirin birinci hissəsi Firidun bəy Köçərlinin həyat və yaradıcılığına həsr olunur. İkinci hissədə balaca oxucularımızla oyun keçiririk. “Vur nağara, çıx qırağa” oyunun sözlərini uşaqlar oyunu icra edərkən deyirlər. Uşaqlar dövrə vurub oturur, ayaqlarını bir yerə uzadırlar. Onların biri başlayır bu sözləri oxumağa. Hər kəlməni deyəndə əlini növbə ilə yoldaşlarının və özünün ayağının üstünə qoyur. İynə-iynə, Ucu düymə, Bal ballıca, Ballı keçi, Şam ağacı, Şatır keçi, Qoz ağacı, qotur keçi. Happan,
Huppan, Qırıl.
Yırtıl, Su iç – Qurtul. Əmim oğlu, Uzunbığlı, Haldırım dedi, Huldurum dedi, Göyə bir ağac atdı. Qarğı sapı Gül budağı, Motala-motal, Tərsə motal, Ellər atar, Qaymaq qatar. Ağ quşum – ağar çinim, Göy quşum – göyərçinim, Vur nağara, Çıx qırağa. Mətnin sonundakı “çıx qırağa” sözləri hər kəsin ayağının üstünə dəyirsə o, ayağını çəkir. Sonra yenə başdan həmin sözlər oxunur və uşaqlar bir-bir ayaqlarını çəkirlər. Hər kəsin ayağı axıra qalsa, onu üzü üstə uzadır, əllərini yumruq tutub bir- birinin üstə onun arxasına qoyub soruşurlar: -
Tapsa, onu durğuzurlar, tapmasa, “götürün vurun, yalandır!” deyib onu bir neçə dəfə astaca vururlar və yenə soruşurlar: -
Uşaq tapanadək onu astaca yumruqlayırlar.
|