Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti

Birbaşa xarici investisiya daxilolmalarına təsir edən faktorlar.

Birbaşa xarici investisiya daxilolmalarına təsir edən faktorları siyasi, iqtisadi, psixoloji, sosial, mənəvi və əxlaqi dəyərlər kimi sıralamaq mümkündür. Xüsusilə bu faktorlar başlıca məqsəd olan qazanc və qazanc gəliri transferini təmin edən amillər olaraq qiymətləndirilməkdədir. Bunlar aşağıdakı formada göstərə bilərik: (2;43) 
İqtisadi faktorlar – Bu faktorlar xarici kapitalın gedə biləcəyi ölkədə axtardığı ən əhəmiyyətli iqtisadi faktor bazarın bpyük olmasıdır. Bu böyüklük yalnız ev sahibi olan ölkənin əhalisi ilə bağlı olmayıb, həmçinin, effektiv tələbi ilə də əlaqədardır. Bu kontekstdə xarici kapitalın gedə biləcəyi ölkənin real şəkildə satınalma gücünün olması vacibdir. Bu təşviqlərin müxtəlif olması xarici kapital üçün əhəmiyyətlidir. Fərqləndirici başqa ünsür də, istehsal faktorlarının mövcud siyasi vəziyyətinin investisiya qərarlarına göstərdiyi təsiri və həmçinin, iqtisadiyyatın stabil olaraq böyümə potensialının mövcud olmasını gözləməkdədir. (12;34) 

Siyasi faktorlar- BXKİ investorunun daha çox diqqət göstərdiyi mövzu investisiya qoyacağı dövlətin siyasi və iqtisadi stabilliyə malik olmasıdır. Qlobal şirkətlər, ümumi şəkildə, bir dövlətin siyasi vəziyyətinin investisiya qərarlarına təsir göstərdiyini söyləməkdədirlər. Bir çox hallarda şirkətlər qeyri‐stabil siyasi mühitə malik ölkələrdə investisiya qoymaqdan çəkinirlər. Siyasi stabillik iqtisadi stabilliyi təmin edən ünsür olduğuna görə xarici kapital investisiyalarına ayrıca olaraq təsir etməkdədir. Ona görə ki, xarici kapital ilk əvvəl, güvən gözləməkdədir. 

Risklərini ən az səviyyəyə endirmək məqsədilə qlobal şirkətlərin də izlədikləri müxtəlif strategiyalar var: 

‐ Şirkətin istehsal prosesi üçün əhəmiyyətli olan bir parçanın kontridarəsini əlində saxlaması; 

‐ Mülkiyyətin gələcək zamanda yerli ölkəyə transfer olunmasının planlaşdırılması; 

‐ Ortaq formada təşəbbüslər qurma;

‐Xarici investisiyanı sığortalamaq; 

‐ İnvestisiyaların qarşılıqlı qarantiya olunması anlaşmaları və s. 

Əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə görülən xarici kapital əleyhinə fikirlər yeni investisiyalardakı risk səviyyələrini yüksəltməkdə, narahatlıq və qorxu içərisində işləyən mövcudların ölkə iqtisadiyyatı ilə inteqrasiyasına mane olmaqdadır. Xarici kapitaldan geni miqyasda yararlanan İrlandiya, Macarıstan, Belçika, Yunanıstan kimi ölkələrə nəzər yetirdikdə, bu ölkələrin xarici kapital üzrə ön mühakiməli fikirlər daşımadığı hiss edilməkdədir. Psixoloji cəhətdən rahatlaşan xarici kapitalın həmin ölkələrin iqtisadiyyatlarına müsbət şəkildə təsiri də çoxdur. 
Birbaşa xarici kapital investisiyalarına təsir edən sosial faktorların ən vaciblərindən biri də, iş gücü bazarında olan tənzimləmələr və həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətinin effektivliyidir. Mənəvi və əxlaqi dəyərlər-Ölkənin sosial quruluşu, ənənəvi xüsusiyyətlər mənəvi və əxlaqi dəyərlərin xarici kapital investisiyalarına neqativ şəkildə təsir göstərməməsi lazımdır. İqtisadi nəzəriyyədə əxlaqi dəyərlərin investisiyaya təsir göstərməməsi bildirilsə də, təcrübədə xarici investorların özlərini əcnəbi olaraq hiss etməyəcəkləri şəraitdə işləmək istəməyi seçəcəkləri bilinməkdədir. Xalqını tanıdıqları, reaksiyalarını təxmin etdikləri, mədəniyyətinə aşına olduqları bir ölkədə satış və istehsal fəaliyyətlərini reallaşdırmaq daha məqsədəuyğun formada olacaqdır. 
Qısa şəkildə desək, rentabellik və ticari düşüncələr ilk seçim səbəbi olmaqla yanaşı, əxlaqi və sosial dəyərlərdəki fərqlərin xarici investisiya qərarlarına təsir etdiyini fikirləşə bilərik. Digər əhəmiyyətli amillərlə yanaşı, Amerika və Qərbi Avropa mənşəli kapitalın əsasən öz aralarında investisiya qoymaqlarının bir səbəbi də bu faktordur.

Xarici sərmayə qoyan firmalar investisiyanın qoyulduğu dövlətin sosial və iqtisadi siyasətlərində tutarlı olmasını istəməkdədirlər. Çünki, bu faktorları investor qlobal şirkətin sadəcə mənfəətinə və satış hasilatına deyil, eyni zamanda qlobal bazarlardakı və əsasən, gedilən ölkələrdəki varlığına və bu varlığın davamlılığına da təsir göstərməkdədir.

4. 
   Birbaşa xarici investisiyanın cəlb edilməsi
   

Xarici investisiyaların iqtisadiyyata cəlbi ölkəmizin müəyyənləşdirdiyi iqtisadi inkişaf strategiyasının vacib tərkib hissəsidir. Son illər ölkədə olan iqtisadi inkişaf və siyasi sabit vəziyyət xarici dövlətlərin ölkəmizin iqtisadiyyatına uzunmüddətli formada sərmayə qoymağa görə marağını daha da artırmışdır. 
İndiyə qədər respublikada investorların mənafe və hüquqlarının qorunması, xarici və yerli sahibkarlara eyni iş mühitinin yaradılması mülkiyyətin toxunulmazlığı, əldə olunmuş mənfəətdən maneəsiz şəkildə istifadə edilməsi ilə əlaqədar mühüm qanunlar qəbul olunaraq hüquqi baza yaradılmışdır. (20) Hal-hazırda ölkəmizdə investisiya fəaliyyətini tənzimləyən 2 qanun var: 

Prezidentin 1995-ci il 13 yanvar tarixli 952 saylı Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu” və 1992-ci il 15 yanvar tarixli 57 saylı Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Xarici investisiyaların qorunması haqqında Qanunu”. Bundan əlavə, ölkəmiz bir çox xarici ölkələrlə ikiqat formada vergi tutmanın aradan götürülməsi, investisiyaların təşviqi, qarşılıqlı qorunması barədə sazişlər imzalamışdır.

Gəlirin başqa valyutalara konvertasiya olunması, xarici ölkələrə köçürülməsi və yaxud reinvestisiya olunması ilə bağlı bütün məhdudiyyətlər ləğv olunmuş, bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə əsasən vahid olaraq valyuta məzənnəsi təşkil edilmişdir. Bu tədbirlər xarici investorların, həmçinin, beynəlxalq maliyyə qurumlarının, iqtisadi təşkilatların ölkəmizə olan marağını daha da çoxaltmışdır. 
Hazırda ölkədə baş verən iqtisadi islahatların davamı, biznes mühitinin daha çox yaxşılaşdırılması, neft sektoru ilə yanaşı, qeyri-neft sektorunun da inkişafı ilə əlaqədar tədbirlər reallaşdırılır. Azərbaycanın iqtisadiyyatına investisiyaların cəlb edilməsi üçün “açıq qapı” siyasəti həyata keçirilir. 

Xarici investorlar üçün ölkəmizin üstünlükləri: 

-Xarici investisiyalar üçün əlverişli mühit: 

- Regionda adambaşına düşən ən çox BXİ göstəricisi. 

- İnvestorlara görə hüquqi təminatlar. 

- Sürətli şəkildə inkişaf edən, açıq iqtisadiyyat: 

- Ümümi Daxili Məhsulun illik 26, 4 % çoxalması. 

- Xarici ticarət dövriyyəsinin illik 19, 8 % artımı. 

- Orta idxal dərəcəsi: 5, 7 % təşkil edir.

- Qeyri-neft sektorunda olan geniş imkanlar: 

Son 5 il ərzində bir çox iqtisadi fəaliyyət sahələrində artım aşağıdakı formada olmuşdur:

sənaye - 7, 5 dəfə artmışdır,

tikinti - 3, 8 dəfə artmışdır,

ticarət - 3, 5 dəfə artmışdır,

nəqliyyat, rabitə - 2, 9 dəfə artmışdır,

sosial xidmətlər - 2, 8 dəfə artmışdır,

kənd təsərrüfatı - 2, 1 dəfə artmışdır. 

- Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edənlərə vergi güzəştləri 

- Təbii ehtiyatlar: münbit torpaq və faydalı qazıntılar 

-Əlverişli strateji mövqe: 

- Xəzər və Mərkəzi Asiya regionuna birbaşa şəkildə çıxış. 

- Beynəlxalq ticarətdə iştirak.

- İnkişaf edən Avropa faktoru və həmçinin, yeni qonşuluq siyasətinə qoşulma. 

-Rəqabət qabiliyyəti olan yerli işçi qüvvəsi