Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti

1.2.2 Birbaşa Xarici İnvestisiya Yatırımları.

Birbaşa xarici investisiyalar - Xarici sahibkar kapitalının ölkədə olan uzunmüddətli kapital qoyuluşu tərəfindən çıxış edən investisiya forması. Bu investisiyalar xarici investorların ölkələrindən kənar ərazidə müəssisə yaratması imkanını və həmçinin, onların fəaliyyətində nəzarətini təşkil edir. Xarici müəssisələrin qazandığı bütün gəlirlərin investor tərəfdən idarə olunmasına imkan yaradır. 

Birbaşa xarici kapital investisiyaları ümumi olaraq uzun müddətli (5-10 il daha uzun müddətli) investisiyaları əhatə edir. Birbaşa xarici kapital icazəsinin alınması, sabit investisiyanın başlaması və bitirilməsi, istehsala keçilməsi orta müddətli zamanın keçməsini vacib edər. 

BXKİ-da əsas şirkət törəmə şirkətə qismən müstəqillik tanısa da, çox vaxt idarə funksiyasını öz əlində tutmaqdadır. Əsasən, ana şirkət standart və keyfiyyəti müəyyənləşdirmə mövzularında əsasən konservativ şəkildə davranmaqdadır. 

BXKİ-da xarici investor, kapitalla birgə istehsal texnologiyasını, menecment bilgisini, risk, təşəbbüs və orqanizasiya quruluşunu da özüylə gətirir. Dolayısıyla, bu tip investisiyalarda ev sahibi olan ölkənin yeganə gəliri finansman ehtiyacını qarşılamaq deyil, həmçinin, texnoloji açığını da bağlamaqdır. 
BXKİ‐da investor əsasən xarici hüquqi şəxsdir. Dolayısıyla, bu tip investisiyalarda qərarlar qrup olaraq alınmaqda, həmçinin, investisiya miqdarı böyük həcmlərə çatmaqdadır. 

BXKİ‐nda qazanc gəlirlərinin əsas şirkətin yerləşdiyi ölkəyə transferi firmanın mənfəət durumuna və hökumətlərin bu haqda davranışlarına bağlıdır. Məsələn, bəzən hökumətlər, qazancların təkrar investisiyaya çevrilməsinin təmin edilməsi məqsədilə, mənfəət transferi əməliyyatlarını çətinləşdirməkdədirlər. 

Xarici investisiya əhatəsində birləşsələr də birbaşa xarici investisiyalar və portfel xarici investisiyalar bir birindən fərqlənən yatırımlardır. Birbaşa xarici investisiyaların əsas özəlliyi xaricdə əsasən yeni yaradılan və ya satın alınaraq isdifadə edilən mövcud istehsal müəssisəsinin idarə edilməsinə xarici şirkətin sahib olmasıdır. Portfel investisiya qoyuluşlarında isə bundan fərqli olaraq səhm sahibinin şirkətin idarə edilməsi üzərində dolayı nəzarət haqqı vardır. Yəni portfel investisiyalar hər hansı bir şirkətin səhmlərinin xarici şirkət tərəfindən satın alınmasıdır. Portfel investisiya qoyuluşları zamanı xarici ölkəyə sadəcə olaraq müəyyən miqdar valyuta girişi olur.

Birbaşa xarici investisiya qoyuluşlarında isə ölkədə qalma müddətinə əsasən uzunmüddətli investisiya qoyuluşları olduğundan inkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən böyümə məqsədiylə daha şox isdifadə edilməkdədir. Beynəlxalq iqtisadi ədəbiyyatlarda birbaşa sözünün investisiya qoyuluşlarıyla yanaşı müəyyən idarəetmə mlumatları, müxtəlif texnologiyaların və s. ölkəyə daxil olduğunu açıqlayır. Və bununlada birbaşa xarici investisiyalar səhm gəlirləri səbəbiylə ölkəyə gələn portfel investisiyalardan ayrılır. Birbaşa xarici investisiyalar məhsul və xidmətlərin instehsalı ilə əlaqədar olaraq daha çox transmilli şirkətlər tərəfindən qoyulur. 

3.