AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 0,99 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AŞIQ GÖRDÜYÜNÜ ÇAĞIRAR
- NƏ ÖZÜ İSTƏYİR, NƏ QONŞUYA VERİR
- EVİN TİKİLSİN, HALVA QUTARDI
- OĞUL NAXƏLƏF, QIZ BECİNS
- ŞAHIM, AYAQYOLUNDAKI SÖZ
- ÖZÜMÜ SƏNƏ NƏZİR DEMİŞƏM
- Çimnaz Əzizqızı. Nənəmdən nəvəmə.
- Aynur Qəzənfərqızı
|
ACITMALAR VƏ ÖCƏŞMƏLƏR Laylalar, nağıllar bayatılar, yanıltmac və tapmacalarla yanaşı, folklorun bir qolu da var ki, buna da öcəşmələr daxildir. İnsanlar zaman-zaman bir-birilərinin çatışmazlıqlarını lağa qoymaq üçün şeir və bayatı söyləyirlər. Acıtmalar əsasən şeir və bayatı janrında olmaqla, nəzərdə tutulan adamın qanını qaraltmağa, hövsələdən çıxartmağa, cırnadıb ağlatmağa qədər aparıb çıxarır. Bu atmacalar məlum bir adama ünvanlansa da, sonralar eyni və ya oxşar hadisələrdə çox müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. Məsələn, bir acıtmada tez-tez sevgilisini dəyişən Hürü üçün deyilir: Hürü, qız, Hürü, Dağ-daşı kürü Oynaş bir olar. Yoxsa bir sürü?? Və ya
Mahpərinin çustu var Altı yoxdur, üstü var. Xeyirin olsun Adilə, Hüseyin kimi dostu var. Acıtmalardan uşaqlar daha çox istifadə edirlər. Hələ qədim zamanlarda da bu acıtmalardan istifadə olunub. Məsələn, mollaxanada oxuyan uşaqlar bir-birini acıdaraq deyiblər: Əlif zəbərə Qarnın gəbərə Mollan ölsün, Gedim xəbərə Fatma adlı birisi üçün uşaqlar deyir: Fatma xala, Təndiri qala. Ərin gələndə, Çarşovu götür, Məni qovala. Və bu qəbildən çoxlu sayda acıtmalar deyə bilərik. Tatar, tatar, Damda yatar. Damın mıxı, Yanına batar. Ramazan Qəbir qazan Cücə basdıran Cüt os....n Roza, Roza Mindi xoruza Bir təpik vurdum Düşdü hovuza Hovuzun suyu sərindi Roza bizim gəlindi Hovuzun suyu istidi Roza bizdən küstütdü. Həcər ölsün, başdan ölsün. Qəbri göy daşdan olsun Atası bir kilo ət alsın Ehsanı bozbaşdan olsun. Abuzər damda gəzər Hamını bəzər, özü lüt gəzər. Tağı, Tağı tuman bağı Göydə vurar mayallağı. Hayıl, mayıl İsmayıl. Yuxudan ayıl, İsmayıl, Atan eşşək alıbdı Yerini qayır, İsmayıl. Hacı, Hacı, armud ağacı. Armudun yedim Qaldı ağacı.
İkisi bir boyda. Zübeyda qaşdı, Hasardan aşdı, Simə dolaşdı.
Xəmir qoyub kasıya, Mən istədim vermədi, Satdı bir abbasıya. Əfruz, Əfruz sazanda, Aş bişirər qazanda. Əfruz ərə gedəcək, Ayı dağı aşanda. Qarğa gəlib qar istəyir, Qəhrəman arvad istəyir, Arvadı başmağ istəyir. Qoşulub qaşmaq istəyir. Uzundraz, anlamaz, Xeyrə şərə yaramaz. Yasa gedər ağlamaz, Toya gedər oynamaz. Alıqbalıq olaydım, Bankalara dolaydım. Təzə müəllim gələndə Başına papaq qoyaydım. Müəllim dedi dur söylə, Söyləməsən, bir şillə. Şillə yaman çatdadı Bomba kimi partladı. Həsən ağa, girdi bağa, Bir quş tutdu, o da qurbağa, Saldı yağa, verdi qonağa. Qonaq yemədi özü yedi, Düşdü yatağa.
Meşədəki ayımdı Getdim gördüm yatıbdır Burnu poxa batıbdı. Əli mindi maşına, Sürdü dağın başına. Oğlanlar əsgər getdi, Kül qızdarın başına. Gəlirdi Fərman, Əlində dərman. Yıxıldı Fərman, Dağıldı dərman Ağlama, Fərman, Alaram dərman Bəzən dalaşan iki uşağı daha da qızışdırmaq üçün kənardakılar deyirlər: Arpa verim, buğda verim cik-cik. Və ya: Daş-daşa dırnaq daşa Siz dalaşa, biz tamaşa. Döyülən, söyülən uşaq isə rəqibinə belə deyir: Nə deyirsən özüvə, Beş barmağım gözüvə. Göydə uçan quşların, Dırnaqları gözüvə. SANAMALAR Nənələr ilk say hesabını uşağa öyrətmək üçün körpənin beş barmağından istifadə edirlər. Məsələn, nənə körpənin əlini tutub barmaqlarını işarə edərək deyir: Baş barmaq, Başala barmaq. Uzun hacı, Qıl turacı. Kiçik bacı. Və ya: Körpənin beş barmağını göstərərək deyirlər: Baş barmaq dedi: – Gəlin gedək oğurluğa. Şəhadət barmağı dedi: – Bəs pilləkən? Orta barmaq dedi: – Məndən uca pilləkən: Dördüncü barmaq dedi: – Bəs Allahdan qorxmursunuz? Kiçik barmaq dedi: – Yox! Yox dediyinə görə nənə onu cəzalandırır. Bu üsulla kiçik yaşlı uşaqlarda Allahdan qorxmağa, düz yola çəkməyə zəmin yaradır. Yenə də körpənin on barmağını sayaraq deyir: İynə, iynə Ucu düymə. Şam ağacı, Şatır keçdi. Qoz ağacı, Qotur keçdi. Əmim oğlu Uca boylu, Çal nağara Çıx qırağa. Uşaqların ovucunda nəsə gizlədib onu tapmağa çalışaraq deyirlər: Ya bundadır, Ya bundadır. Halvaçı dükanında. Allah dedi bundadır – və həmin əlini göstərir. A teşdi, teşdi, teşdi. Vurdu Gilanı keçdi. İki xoruz dalaşdı, Biri qana bulaşdı. Qan axdı getdi çaya, Çaydan göyərçin uçdu. Göyərçin alapaxda. Yuvası qəlbi taxta. O yanı taxta, Bu yanı taxta. Şahqulu bəy otaxda. Uşaqlar hər hansı bir oyun zamanı kiminin əvvəl, kiminin axır və ya kiminin qaçan, kiminin qovan olduğunu bilmək üçün sanamalardan istifadə edirlər. Məsələn, Əkdim noxud, Çıxdı söyüd, Yarpağıdır Şa-ba-lıd. Sələmə Səlli Qırx doqquz əlli Nal,mıx, qırx. Əl əl əpənək əldən düşdü kəpənək. Kəpənəyin yarısı Yumurtanın sarısı. Baba, hara gedirsən? Ala dağa gedirəm. Ala dağda nəyin var? Muncuq düzən qızım var. Qızım bir oğlan doğdu Adını qoydu, Sü-ley-man. Bir yerdə oynayaraq vaxt keçirən uşaqlar bəzən nədənsə anlaşmayıb dalaşardılar. Küsərdilər. Bu zaman kiçik barmaqlarını bir-birinə göstərərək deyirlər: Xənçəl-bıçaq kəs-küs. Xırda bıçaq kəs-küs. O adam yalvarmasın Qapımızdan boylanmasın Məktub yazıb yollamasın. Qəndimizi oğuramasın. Yayda mənnən oynama Qışda mənnən oynama!
“Hostana” oyunu, əsasən, oğlanlar arasında geniş yayılmışdır. 10-15 yeniyetmə oğlan bir yerə yığışır və yuxarıda göstərdiyimiz sadalamalardan istifadə edərək kimin “yatacağını” müəyyənləşdirirlər. Yatmalı olan oğlan əllərini dizi üstə qoyaraq, yarım əyilmiş vəziyyətdə durur. Yerdə qalan yeniyetmələr sıraya düzülür və sürətli bir hərəkətlə “yatmış” yoldaşlarının arxasından baş tərəfə doğru əllərini yatan şəxsin belinə qoyub irəli tullanır və deyirlər: Ay Hostana, hostana, Keçi girdi bostana. Vurdum qılçası sındı, Apardılar həkimə. Həkim dedi: – Nə vecimə! Oyun zamanı sıraya düzülmüş uşaqlardan hər hansı biri adlaya bilməzsə, onda “yatmış” yoldaşını əvəz etməli və oyunu davam etdirməli olurlar. ÇİLİG AĞAC Bu oyunu, əsasən, iki nəfər oğlan uşağı oynayır. Oyun aləti olaraq hər iki tərəf yonulmuş, təxminən 15-20 santimetr uzunluqda taxta, odun parçası (çiling) olur, ikinci hissə isə 60-70 sm uzunluqda nisbətən yoğun ağacdan ibarətdir. Oyuna kimin birinci başlaması hökmən saymaqla həyata keçir. Birinci oyunçu müəyyən olunan kimi oyun başlayır. Hər iki tərəfi yonulmuş çilingə ağacla vurduqda, çiling göyə qalxır və ağacla onu elə göydə vura-vura sayır və oyuna məxsus belə sözlər deyirlər: Birim alust, İkim alust. Üç adam, Şaqqulu badam. Bəlli bir xal topladıqdan sonra ağacla çilingi uzaq məsafəyə vururlar, ikinci oyunçu qaçıb onu göydə tutmalıdır. Tuta bilsə, oyun keçir, tutmasa, “işləməli” olur, yəni hər dəfə çilingi uzaq məsafədən qaçaraq gətirməlidir.
Beş daşın yerə atılması ilə oyun başlayır, əvvəl bir-bir, sonra iki-iki, üç-üç dörd və s. daşlar əldən düşməmək şərti ilə atılıb tutulur. Sonda daşlar yenə də yerə atılır, udan tərəf sol əlini barmaqlarını bir-birinin üstünə qatlayaraq yerdə körpü yaradır və soruşur: - İtin hansıdır? Uduzan oyunçu ən uzaq və ya ən yöndəmsiz yerdə duran daşı seçir ki, qarşı tərəf onu “körpü”dən keçirə bilməsin. Əgər daşların hamısı keçsə oyunu başa çatmış olur və udan tərəf beş daşa cəza adları verərək uduzanın əlinin üstünə düzərək deyir: – Bu çimdik, bu cırmaq, bu şillə, bu yumruq, bu da göydə quş göstərmə. Əlinə daşlar düzülmüş oyunçu bu daşların hamısını birlikdə yuxarı atıb sonra tutmalıdır. Bu zaman daşlardan bir-neçəsi yerə düşür. Bu cəza daşları oyunçunun əlindən yerə düşəndə oyunu yerə düşən daşlara bir-bir daşı yuxarı atıb-tutaraq deyir: – Yağlayım, ballayım, hərdən birdən yumruqlayım və ya şillələyim. Bəzən bunu çimdikləmə və yaxud başqa cəza ilə də əvəzləmək olur. Oyunun finalı çox maraqlı olur. Sonuncu daşı uduzan uşağın iki barmağının arasına qoyub sıxır. Soruşurlar nişanlının adı nə? Ağrıdan qışqırıb bağıran uşaq çox çətinliklə bir ad tapıb deyir. ƏL ÜSTƏ KİMİN ƏLI? Qədim və bəsit uşaq oyunlarından biri də “Əl üstə kimin əli?” oyunudur. Burada on nəfərə qədər oyunçu iştirak edə bilər. Uşaqlar sayaçı sözləri sadalamaqla oyundan axırıncı çıxanı müəyyənləşdirirlər. Axırıncı oyunçulardan birinin dizinə başını üzüaşağı vəziyyətdə qoyur. Oyun başlayr, uşaqlardan biri deyir: Götürün vurun, yalan deyir, Kor eşşəyə palan deyir, Əl üstə kimin əli? Bu sözlərdən sonra, bütün oyunçular bir əllərini oyunçunun kürəyində üst-üstə qoyurlar. Yatan uşaq ən yuxarıda olan əlin kimə məxsus olduğunu tapmalıdır. Tapsa, həmin uşaq onu əvəz edir, tapmasa, oyun davam edir. QARABAĞ FOLKLORU RƏVAYƏTLƏR SARI AŞIQ Bir dəfə taxıl biçini zamanı Sarı Aşıq bir kəndlinin evində qonaq imiş. Ev yiyəsi oğlanları ilə biçilib bəndə vurulmuş taxılı xırmana daşıyır. Bir tərəfdən də qoşulmuş kəllər ilə taxılı döyürmüşlər. Evin xanımı da evdə qonaq olduğundan düyünü məcməyiyə töküpbüş ki, aş pişirsin. Aşıq bu mənzərəni görüb deyir: Mən aşıq yaydı günü, Sonalar yay dügünü, Qəmər çəkər, car döyər Açılmaz yay dügünü.
Bir gün Sarı Aşıq sevgilisi Yaxşıgilə gedir. Yaxşının bacısı Günəş aşığa çox hörmət qoyur. Aşıq Günəşin hörmət-izzətini görüb deyir: Mən aşıq yaxşı Günəş, Çıxıbdı yaxşı günəş. Yaxşıya gözəl çatmaz, Yaxşıdan yaxşı Günəş. Bu zaman içəri girən Yaxşı görür ki, Sarı Aşıq bunun bacısına tərif deyir. Özünü incimiş kimi göstərir. Məsələnin nə yerdə olduğunu duyan Sarı Aşıq deyir: Mən aşıq gün aşanda, Durmuşam günaşanda. Üz görəti demirəm, Sən handa, Günəş handa?
Yaxşı yaşayan Maksutlu kəndi Həkərinin sol sahilində; Sarı Aşığın yaşadığı Güləbürt kəndi isə sağ sahilində idi. Aşıq sevgilisini görmək üçün hər gün çayı keçib bu taya gəlirmiş. Bir gün Yaxşının anası soruşur: – A Sarı, sən bu çayı nejə keçifsən ki, heç isdanmıyıfsan? Aşıx cavabında deyir: Mən aşıq bayı keşdim, Xotkarı bayı keşdim. Altı camış, üz keçi Qucaqda çayı keşdim. Heç nə başa düşməyən ev əhlinə aşıx bayatını xırdalamalı olur. Sən demə, Sarı Aşıq çarıxlarını qucağında islatmadan bu taya keçirib. Çarığında altı camış dərisindən; üzünün də bağları keçi qəzlindən toxunmuş iplik imiş. * * * Bir dəfə Yuxarı Qarabağın varlı adamlarından biri toy edirmiş. İstəyir ki, Sarı Aşıq bu toyda məclisi şənləndirsin. Odur ki, bir nəfəri atla Güləbürt kəndinə Sarı Aşığın dalınca göndərir. Sən demə, aşıx meşəyə oduna gedipmiş. Evə qayıdanda aşıx onu axdaran atdıya tuş gəlir. Atlı fikirrəşir ki, elə bu kişidən Sarı Aşığı soruşum, bəlkə evini-zadını tanıyar. Bəyin adamı deyir: – A kişi, bilmirsən, Sarı Aşıq harada olar? Aşıx deyir: Mən aşiqəm, bilmənəm, Tanımaram, bilmərəm. Sarını soruşursan? Tanı mənəm, bil mənəm. Atlı elə bilir ki, kişi tanımıram, bilmirəm deyir. Odur ki, atını çapıb uzaqlaşır. İrəlidə kənd camaatı Sarı Aşığın evini gələn qonağa göstərir. Qonaq aşığı evinin qapısında gözləyirmiş ki, Sarı Aşıq gəlib çıxır. Sarı Aşığın yolda gördüyü adam olduğunu görən atlı hirslə deyir: – A kişi, bə deyirdin, tanımıram, bilmirəm. Sarı Aşıq atlının səhvini düzəldərək deyir: – Mən elə demədim. Dedim ki, tanı mənəm, bil mənəm. Sarı Aşığın söz oyununa atlı heyran qalır. * * * Bir dəfə də Sarı Aşıq axşamtərəfi evinə qayıdırmış. Çəpərlərinin dibində qonşu qızını bir cavan oğlanla mazaqlaşan görür. Qız elə bilir ki, aşıq onları görməyib. Odur ki, tez oğlanın qarşısına keçir, sanki kürəyi ilə oğlanı gizlətmək istəyir. Aşıq bunu görüb deyir: Mən aşiqəm, nərgizlər. Bənövşələr, nərgizlər. Bu gün bir maya gördüm, Qoltuğunda nər gizlər. Qız məsələni başa düşür. Odur ki, deyir: Mən aşıq gördü günü, Ay doğdu gördü günü, Namərddə söz əylənməz Mərd deməz gördügünü.
Bir gün Sarı Aşığın yolu dağlara düşür. Bir çoban ailəsində qonaq qalmalı olur. Sən demə, bir-neçə qoyun quzulamışmış. Evin xanımı isə təzə sağdığı ilk süddən kələzə (kələkə) bişirir. Bunu görən aşıq deyir: Mən aşığam buz bağlar, Çaylar sular buz bağlar. Bu gün bir əcaz gördüm4 Od içində buz bağlar. ABDAL QASIM VƏ BƏY Deyir bir gün Qarabağ bəylərindən biri ətraf kəndlərdən varlı-hallı adamları yığıb qonaqlıq verirmiş. Qonaqlığa gələn bəylərdən biri yolda Avdal Qasımla rastlaşır. Ordan-burdan söhbətləşirlər. Məlum olur ki, hər ikisi eyni evə qonaqlığa gedir. Bəy Avdal Qasımın musiqidən hali olduğunu bilirmiş. Ona görə deyir: – Bu qonaxlıxda indi məndən sorşəjəhlər ki, xanəndə səninçün nə oxusun? Ancax mənim muğamnan-zaddan elə də başım çıxmır. Heş bilmirəm nə cavaf verəjəm. Avdal Qasım da arif adamıydı. O saat məsələni başa tüşür və deyir: – Heç fikir eləmə, bəy, sənin orada gözün məndə olsun. Bax iki barmağımı yuxarı qaldırsam, de ki, xanəndə dügah oxusun. Üç barmağımı qaldırsam, deyərsən ki, segah oxusun, olar, bitər. Bəy çıxış yolu tapdığı üçün çox sevinir, gəlib çıxırlar ziyafət verilən evə. Yeyib-içdikdən sonra ev yiyəsi bir-bir qonaqlarının arzusu ilə xanəndəyə sifarişlər verir. Növbə bəyə çatanda Avdal Qasım tez iki barmağını göstərir və bəy də dügah sifariş verir. Bir müddətdən sonra yenə də bəyin arzusunu soruşurlar. Bu dəfədə Avdal Qasım üç barmağını göstərir və bəy segah sifariş eləyir. Bu zaman xanəndəyə bəy pul da bağışlayır. Bəyin səxavətindən ruhlanan xanəndə yenə də bəydən bir arzusunu rica edir. Bəy qalır çıxılmaz vəziyyətdə yenə də baxır Avdal Qasıma. Bu dəfə də Avdal Qasım dörd barmağını yuxarı qaldırır və məclis əhli duyuq düşməsin deyə, tez həmin əlini belinə doladığı ipək kəmər yerinə keçirir. Heç nə başa düşməyən bəy, üzünü xanəndəyə tutub deyir: – İndi də bir qarıngah oxuyun. Bütün məclis əhli bəyin nadanlığına gülür.
– Yox, ay qardaş, çox sağ ol, mən gəldim xaşılınızı da yedim, ta gedirəm. Aşıx xaşıl deyəndə ev yiyəsi fikirləşir ki, adə sən ölməyəsən, bu aşıx məni biabır edəjəh, hər yerdə deəjəh ki, bizdə xaşıl yeyif. Başlayır əl-ayağa düşməyə. Deyir ki, qoymaram, gedəsən. Bəs yaxşı bir xoruzum var, kəsim axşama arvad yaxşı bir çığırtma bişirsin, ye, sonra gedərsən. Aşıx razılaşır. Evin xanımı axşama yaxşı bir çığırtma pişirir, yeyib-içirlər, səhər aşıx sağollaşır ki, gedə. Deyir: – Ay qardaş, sağ ol, xaşılıvı yedim, çığırtmavı yedim, ta mən gedim. Ev sahibi görür ki, bu yenə xaşıldan danışır. Hövsələsi qaçır və düşünür ki, gərək, necə olsa, xaşılı bu aşığa unutduram. Odur ki, deyir: – Bəs, Aşıx qardaş, qoymaram gedəsən. Yaxşı bir qoçum var, elə sənin kimi yaxşı insanlara qismət olsun. Kəsim, bir-iki gün yeyək, sonra gedərsən. Nə isə qoçu da kəsir, yeyib-içirlər, iki gün də keçir. Aşıx yenə getmək havası çalır. Və deyir: – Sağ ol, qardaş, xaşılıvı yediyh, xoruzu yediyh, qoçu yediyh, haqqıvı halal elə, mən gedirəm. Ev sahibi görür ki, aşıx yenə də xaşılı birinci saydı. Ona görə deyir : – Aşıx qardaş, getmə! Bir erkək danam var. Onu da kəsim yeyəndən sonra gedərsən. Aşıx məsəlləni başa düşür deyir: – Qardaş, heç özüvü ərəsət-mənşər eləmə. İstəyirsən lap dəvə kəs. Mən aşığam, gördüyümü əvvəldən axıra qədər çalıf oxuyajam.
– Ay Qulaməli əmi, bəs sənin qulağıva nolub belə? Kişi deyir: – Ay qızım, bərk soyuqlamışdım elə o zaman bu zaman qulağım eşitmir. Gəlin deyir: – Ay əmi, Fatma xalama de, bir az soğan, bir az da sarımsaq suyu sıxsın damcılatsın sənin qulağıva. Qulağın yaxşılaşacaq. Gəlinin məsləhətindən hiddətlənən kişi özünü saxlaya bilməyib deyir: – Aaz, a köpək qızı, sən o sarımsaq soğan suyunu niyə öz götüvə damızdırmırsan ki, səni qohum-qələbə içində biyabır eləməsin?! Mənim qulağıma noluf?
Bir azdan oynaş güj gəlir. Və qonşunu yıxıb döyməyə başlıyır. Arvad bu dəfə də görür ki, oynaşı qalib gəlir və deyir:
EVİN TİKİLSİN, HALVA QUTARDI Müharibə vaxtı Laçının Biçənis kəndində yaşlı bir kişi vəfat edir. Hədsiz kasıb olan ev sahibi heç nədən ehsan verə bilmir. Evdə cəmisi iki ovuc undan halva çalıb qəbristanlığa aparırlar. Dəfn mərasimində molla uzun-uzadı cənazə duası və başqa duaları oxuyur. Ətrafdakı beş-on acından ölən adam özlərini saxlaya bilməyib başlayırlar halvanı yeməyə. Molla isə cənazə ilə bağlı bütün qayda-qanuna riayət edərək duanı oxuyur. Bir başqası isə meyidi tərpədir. Onsuz da az olan halva az qalır ki, bitsin. Bu dəmdə mollanın ac qalacağını görən adamlardan biri deyir: – A molla, biz onu yetmiş beş ildir ki, başa sala bilməmişik. İndi sən bu dar majalda nə başa salajahsan? Evin tikilsin, halva qutardı eyy. OĞUL NAXƏLƏF, QIZ BECİNS İki dost var imiş. Onlar müxtəlif kəndlərdə yaşayırmışlar. Bir gün dostlardan birinin arvadı ölür. Dostu yasda iştirak edəndən sonra öz evinə qayıdır. Üstündən bir ilə yaxın vaxt ötür. Uzun müddət dostundan xəbər tuta bilməyən kişi yenidən dostunu görməyə gedir. Dostlar qapıda qarşılaşırlar. Ancaq arvadı ölən bu müddət ərzində çox sınıxmış görükür. Sanki bir ildə daha qocalmış və arıqlayıb əldən düşmüşdü. Dostunun bu halından narahat olan kişi deyir: – Ay qardaş, arvadı ölən bir sənmisən? Kimi saxlamaq olar bu səfərdən?! Allah vermişdi Allah da aldı. Budur, sağ olsun, oğlun, qızın, gəlinin var. Arvadı ölən başın- bulaya-bulaya deyir: – Eyh, birin bilirsən, birin bilmirsən. Oğul naxələf, qız becins deyib əlini gəlinə sarı uzadıb nə isə deyəcəkmiş ki, gəlindən bir yel çıxır. Kişi əli elə uzalı qaldığından deyir: – Bax bu da belə.
Belə a bajı, mən saa nə deyim, Nə deyim nejə deyim, Belə o filankəs saa bi üzük göndərib Onu saa nejə verim? Arvad da arif imiş. Beynindəcə tez düşünüb daşınır və cavab verib deyir: Az, ta nə var nejə diyəsən, Belə düy şalıma, at dalıma. ŞAHIM, AYAQYOLUNDAKI SÖZ Deyir bir şahın axmax bir vəziri oluf. Bir gün başqa bir ölkənin padşahı buları oğlunun toyuna qonaq çağırır. Yemək zamanı dəvət olunmuş padşahlardan birinin vəziri görür ki, öz şahının bığlarından yediyi düyülərdən bir-ikisi sallanıf duruf. Vəzir şahı məsələdən hali etmək üçün deyir: – Şahım, uca dağlar başında qar görünür. Şah da arif adam imiş məsələni başa düşüb əlini bığlarına çəkir və düyüləri təmizləyir. Axmaq vəziri olan şah bu məsələdən çox təsirlənir. Su başına getmək adıyla otaqdan çıxır. Yolda dalıyca çıxan vəzirə acıqlı-acıqlı deyir: – Gördün, nə cür ağıllı vəzirlər var, şahını necə məsələdən agah etdi? Sən isə başıvı aşağı sallıyıf yeməkdən başqa heç nə bilmirsən. Yemək otağına qayıdan zaman bir daha vəzirini xəbərdar edir: «Bax, indi içəri qayıdıf oturajam, düyünü elə yiyəjəm ki, düyü saqqalıma yapışajax. Sən də elə bir söz tap de ki, hamı mat qalsın». Vəzir boynunu büküb bəli, bəli deyir. Şah əllərini yuyub yenidən məclisə qayıdır, oturur yerində. Başlayır plovdan yeməyə. Plovdan ikisi-üçü yapışır şahın saqqalına. Axmaq vəzir bunu görüb tez deyir:
Məclis əhli hamı dönüb vəzirin ədəbsiz sözünə gülür. ÖZÜMÜ SƏNƏ NƏZİR DEMİŞƏM Laçının Kamallı kəndində Kərbalayı adlı çox zəif və cılız bir kişi yaşayırdı. Kərbalayı o qədər zəif idi ki, hətta onu müharibəyə belə aparmamışdılar. Bir gün Kərbalayı müharibədən sağ-salamat qayıdan qonşusunu görməyə gedir. Kərbəlaya sataşmaq istəyən qonşu arvadını öyrədib onun qarşısına çıxarır. Arvad eyvana çıxır, əlini belinə vuraraq deyir: – Kərbalayi, bizim bu kişi maharibəyə gedəndə mən özümü saa nəzir demişəm. İndi kişi də sağ-salamat qayıdıf gəlif. Evdə də heş kəs yoxdu. Gəl, nəzirini verim. Arvadın bir qıçı boyda olan Kərbalayi heyrətlə arvada baxa-baxa deyir:
KİTABIN İCİNDƏKİLƏR Kitab necə yarandı.........................................................4 Naxçıvanda toy mərasimi.............................................13 Sünnü toyu ..................................................................33 Yeddi keçirmək............................................................34 Ad qoyma.....................................................................36 Süd dişi .......................................................................37 Dil açan körpələrin ilk sözləri .....................................38 Toyla bağlı atalar sözləri və deyimlər .........................39 Naxçıvanda yas mərasimi ...........................................41 Yasla bağlı atalar sözləri və deyimlər .........................48 Yasla bağlı təskinləşdirici sözlər .................................49 Yasla bağlı inanclar .....................................................50 Ölümlə bağlı qarğışlar .................................................51 Dini ayinlər..................................................................52 Naxçıvanda Məhərrəmlik mərasimi.............................54 Novruz bayramı ...........................................................56 Naxçıvanda Xıdır Nəbi bayramı...................................59 Ramazan ......................................................................61 Qurban bayramı ...........................................................62 Atalar sözü və deyimlər ..............................................63 Alqışlar ......................................................................101 Qarğışlar ....................................................................102 Andlar .......................................................................103 Ayamalar ...................................................................104 Naxçıvanda çeşmə və bulaq adları ............................107 İnanclar .....................................................................108 Mifoloji mətn.............................................................112 Rəvayətlər..................................................................113 Nağıllar .....................................................................116 Lətifələr .....................................................................126 Sərhədlər açıldı..........................................................146 Söz atma ....................................................................149 Şəkilarxası yazılar .....................................................151 Naxçıvanın maraqlı adamları ....................................153 Uşaq folkloru.............................................................158 Uşaq oxşamaları ........................................................158 Acıtmalar və öcəşmələr .............................................164 Sanamalar ..................................................................169 Uşaq oyunları ............................................................172 Qarabağ folkloru .......................................................176 Çimnaz Əzizqızı. Nənəmdən nəvəmə. Bakı, «Елм вя тящсил», 2012. Íÿøðèééàò äèðåêòîðó: Проф. Надир Мяммядли Kompüterdə yığan, tərtib edən və texniki redaktoru: Aynur Qəzənfərqızı Êîррåктору: Gülnar Mirzəyeva Êà‹ûç ôîðìàòû: 60/84 32/1 Ìяòáяя êà‹ûçû: ¹1 Щя‡ìè: 188 ñяù. Òèðàæû: 500 Êèòàá “Елм вя тящсил” ÍÏÌ-ин Êîìïƒòåð Ìяðêяçèíäя jû‹ûëìûø, сящифялянмиш, îôñåò ƒñóëó èëя ÷àï îëóíìóøäóð. 1 Məlal – kədər 2 Təzə anadan olan uşaqlara deyilir 3 Təzə ana olmuş qadınA deyilir 4 Qəribə, qeyri-adi Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|