Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnformasiya texnologiyalari institutu
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.1. İnformasiya təhlükəsizliyinin yaşa uyğun xüsusiyy ətləri
- 6 yaşlı uşaqların İnternet təhlükəsizliyi.
- Everloop
- 2.3. Əşyaların İnterneti və uşaqlar
|
35
RƏQƏMSAL ALƏMDƏ UŞAQLARIN DAVRANIŞLARI Uşaqların İnternetdə qarşılaşdığı təhlükələrlə bağlı aparılan araşdırmalara görə İnternetdən istifadə zamanı onların əksəriyyətinin öz təəssüratlarını valideynləri ilə deyil, dostları, yaşıdları ilə bölüşdüyü məlum olmuşdur. Təhlükələrlə qarşılaşmış uşaqların yarıdan çoxunun isə bu mövzu barəsində heç kimlə fikir mübadiləsi aparmır. İnternetdən uşaqların istifadəsi onların yaş qruplarına görə fərqlidir. İstər sosial şəbəkələrdə, istərsə də rəqəmsal əşyalarla münasibətdə bu fərqlər özünü göstərir.
Yaş psixologiyası real həyatda olduğu kimi elektron mühitdə də fərqlidir. 6 yaş -17 yaş arası uşaqların İnternetdə hansı təhlükələrlə qarşılaşdığını nəzərdən keçirək [21]. 6 yaşlı uşaqların İnternet təhlükəsizliyi. Bu yaşda uşaqlar ətrafda olanlarla yeni tanış olur, həyatda hər şeyə müsbət baxışlarla baxırlar. Onlar öyrəndikləri hər bir şeylə, özlərinin oxuma və sayma qabiliyyətləri ilə fəxr edir və öz ideyalarını bölüşdürməyi xoşlayırlar. Bu yaşda uşaqlar
36
oyunları çox sevir və mausdan istifadə etməyi bəzən böyüklərdən yaxşı bacarırlar. Amma azyaşlılar oxumağı, yazmağı yeni öyrəndikləri üçün saytların axtarışında acizdirlər. İnternetə yalnız valideynlərinin iştirakı ilə daxil olmalıdırlar. Valideynlər onlara İnternetdə ünsiyyətin real olmadığını və qeyri-ciddi bir ünsiyyət olduğunu başa sal
malıdırlar. 7- 8 yaş arası uşaqların İnternet təhlükəsizliyi. Bu yaşda olan uşaqların yaş psixologiyasından asılı olaraq, onlar yalnız özləri istədiyi işləri görmək istəyirlər. Valideynlərdən icazə almadan nəsə etmək istəyi onlarda təbii bir hal kimi olar. Onlar texnologiyanı sürətlə öyrənirlər. Həmişə valideynlərinin icazə vermədikləri saytlara, çatlara baxmaq istəyi güclü olur. Bu yaşda uşaqlar sadəlövh və öz ailələrinə çox bağlı olurlar. Onlar ən çox oyunlarla maraqlanır, elektron poçtdan istifadə edirlər. Onların informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün İnternetdən istifadəni müəyyən qaydalara uyğun əməl edi
lməsinə təhrik etməlidir. Hətta bu siyahıları onların iştirakı ilə tərtib etmək lazımdır. Uşağa bütün bunların məhz onun təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün edildiyi başa salınmalıdır. “Ağ siyahı”da qeyd olunan və yalnız 37
valideynlərin icazə verdikləri saytlara baxa biləcəkləri izah olunmalıdır. Müxtəlif proqram təminatının köməyi ilə ödənişsiz proqram paketlərinə müraciətlərdə əngəllər yaradılmalıdır. Onların maraqları valideynlərinin icazəsi olmadan hər hansı faylları, proqramları və yaxud musiqini yükləməyə, ani mesajlaşmaya, İnternetdə “dost” axtarışına olduğundan, İnternetdə təhlükəli şəxslərlə və cinsi istismarçılarla qarşılaşma ehtimalı da yüksək olur. Daha çox vizual görün tü, şəkil, musiqi onların maraq dairəsində olur. 9- 12 yaş arası uşaqların İnternet təhlükəsizliy. Bu yaş qrupundan olan uşaqlar İnternet və orda mövcud olan informasiya haqda məlumatlıdırlar. Həmin informasiyanı görmək, oxumaq və eşitmək istəyi tam təbiidir. Erkən yeniyetməlik dövründə olduqları üçün davranışlarında sərbəstlik nəzərə çarpır. Bu yaşda uşaqlar İnternetdən ən çox dərslərini öyrənmək məqsədilə istifadə edirlər. İstifadə zamanı onlar daha çox arzuolunmaz məlumatlarla rastlaşa bilərlər. Bu məlumatların bloklanması valideynin nəzarəti altında həyata keçirilməlidir.
38
Bu yaş qrupundan olan uşaqların qarşılaşdığı təhlükələrin qarşısının alınması üçün onların kompüterdə işləmə müddəti müəyyən edilməlidir, İnternetə qoşulmuş kompüterin ümumi otaqda valideyn nəzarətində olması və valideyn nəzarəti proqramının kompüterə yazılması vacibdir. On lar İnternetdə daha çox İnternet-dostları ilə söhbət edir, bəziləri şəxsi görüşlərə həvəslənirlər. Şəbəkə oyunları oynayır, kompüterdən asılı ola bilirlər [22]. Nəticədə onların təhlükələrlə qarşılaşması baş verir. Elektron poçt, çatlar, mesajların ani mübadilə sistemləri, qeydiyyat formaları, alış-veriş saytlarında, şəxsi profilləri vasitəsilə və müxtəlif müsabiqələrdə qeydiyyat zamanı onlar şəxsi məlumatlarını qeyd edir, maraqlı informasiyanı kompüterdə yükləməyə cəhd edirlər. Bilməyərəkdən onlar virusları və yaxud hər hansı arzuolunmaz proqram təminatı yükləyirlər. Kompüterdə işləmək üçün valideynlər övladlarına məhdud qeydiyyat siyahısı yaratmalı, İnternetdən gələn hər hansı təhlükələr, dələduzluq, zərərli informasiya, zərərli proqramlar, cinsi istism ar və s. narahatlıqlar haqqında məlumat verməlidir. 39
17 yaş arası uşaqların İnternet təhlükəsizliyi. Bu uşaqlar valideynlərindən daha çox İnternetlə ünsiyyətdə olurlar, onlara nəzarət etmək valideyn üçün artıq xeyli mürəkkəbləşir. Ona görə də, valideyn-övlad arasında İnternet təhlükəsizliyi qaydalarına riayət etmək barədə bir növ razılaşma olmalıdır. Yeniyetmələr axtarış sistemlərindən, elektron poçtdan, mesajların ani mübadilə sistemlərindən aktiv istifadə edirlər, mu siqi və filmlər yükləyir, oyunlar oynayırlar və s. Bu yaşda olan oğlanlar bütün məhdudiyyətləri aradan qaldırmaq istəyirlər, hər şeylə maraqlanır, daha sərt yumora, qızğın oyunlara, yaşa uyğun olmayan şəkillərə üstünlük verirlər. Qızlar isə daha çox çatlarda ünsiyyət yaratmağa, İnternetdə cinsi mövzularda olan məlumatlara baxmağa üstünlük verirlər [23]. Elektron poçt, çatlar, mesajların ani mübadilə sistemləri, qeydiyyat formaları, şəxsi profillər vasitəsilə və müxtəlif müsabiqələrdə qeydiyyat zamanı
şəxsi informasiyanı verə, təsadüfən viruslar və yaxud hər hansı arzuolunmaz proqram təminatı yükləyə bilərlər. Onların azartlı oyunlara maraqları daha çox olur. 40
Bu yaşda uşaqların İnternetdəki bütün informasiyalara olan maraqları onların təhlükələrlə qarşılaşma ehtimalını artırır. Valideynlər onların İnternet-fəaliyyəti haqqında hesabatlarını nəzərdən keçirməlidir. Onlara spamdan qorunma yollarını göstərməlidir. Yeniyetmənin həqiqi elektron ünvanını İnternetdə qeyd etməsini, arzuolunmayan məktublara cavab verməməsini və xüsusi poçt süzgəclərindən istifadə etməsini övladlarına tövsiyə etməlidir. Valideyn yeniyetmənin ziyarət etdiyi saytlar ilə mütləq tanış olmalıdır. Dələduzluq, xəbərçilik, dedi-qodu və ya təhdid məqsədilə İnternetin istifadəsi mümkün olmadığı və bunun pis vərdiş olması haqqında övladına izah etməlidir. Məlum olduğu kimi müasir dövrdə İnternetdən istifadə telefonlara qədər gəlib çıxmışdır, amma uşaqlara İnterneti tamamilə qadağan etmək olmaz. Valideyn bunu qadağan etməkdənsə, uşaqlara nəyin zərərli, nəyin zərərsiz olduğunu izah et
məli və İnternetdən hansı müddətdə, necə istifadə etmək lazım olduğunu övladına başa salmalıdır [24].
41
Veb 2.0 birlikdə və paralel bilik paylaşmasını həyata keçirən yeni nəsil veb texnologiyalarının gətirdiyi istifadəçi rahatlığı və sürətli rabitə ilə məlumat paylaşımının təmin edildiyi rəqəmsal platformadır. Sosial media sərbəst və özünəməxsus mübahisə fonu yaradır. Təhsil, tədqiqat və informasiya təmin etmək baxımından da çox əlverişlidir. Veb-
sayt sosial medianın geniş yayılmış fəaliyyət formasıdır, uşaq və yeniyetmələrə sosial qarşılıqlı fəaliyyət imkanı verir. Sosial şəbəkələr sosial medianın bir hissəsidir v ə ünsiyyət üçün geniş imkanlar yaradır [25]. İnternet istifadəçilərinin əksəriyyəti ən çox sosial şəbəkələrdə vaxt keçirir. Facebook, MySpace və Twitter kimi populyar sosial şəbəkələrlə yanaşı, kiçik yaşlılar üçün nəzərdə tutulmuş sosial şəbəkələr də mövcuddur. Bunlar haqqında bu bölmədə məlumat verilir. Gənc nəslin nümayəndələrinin sosial şəbəkələrə maraqları böyükdür. Elektron mühitdə fərqli insanlarla görüşmək yaxud informasiya paylaşmaq onları bu mühitə cəlb edir. Həddindən çox etibar etmək, qavrama qabiliyyətləri, ətraf mühiti öyrənmək marağı əslində onları təhlükəyə sürükləyir. Aparılan araşdırmalardan belə məlum
42
olmuşdur ki, sosial şəbəkə istifadəçiləri arasında hər 3 uşaqdan biri öz səhifəsinə kənar şəxslərin müraciətinə məhdudiyyət qoymur. İstifadəçinin özünü sosial şəbəkədə mətn və şəkillərlə təqdim etməsi cinayətkar və məsuliyyətsiz şəxslər tərəfindən istismara məruz qalmasına şərait yaradır. Ən böyük sosial şəbəkə olan Facebook öz saytında yaşı 13 yaşdan yuxarı olan istifadəçilərin qeydiyyatdan keçməsinə icazə verir. 2011-ci ildə Facebookda qeydiyyatdan keçmiş 7,5 mln. uşaq 13 yaşdan kiçik, onların 5 mln. isə hələ 10 yaşı tamamlamamış uşaqlar olmuşdur. 2012-ci ilin iyun ayından Facebook təmsilçisi Mark Zuckerberg sosial şəbəkədə 13 yaşdan yuxarı istifadəçilərin qeydiyyatdan keçməsini elan etmişdir. Xüsusi proqramlar vasitəsilə valideynlər öz övladlarının hesablarına baxa və onların hansı şəxslərlə əlaqə saxladığını öyrənə bilər [26]. Towave sosial şəbəkəsi də şəbəkəyə daxil olmaq üçün 13 yaşdan aşağı yaşı olan istifadəçini qeydiyyata almır. Bu qadağaların olmasına baxmayaraq, çox vaxt uşaqlar sosial şəbəkəyə daxil olmaq üçün yaşlarını böyük göstərməklə qeydiyyatdan keçir lər . Sosial şəbəkə mühiti böyüklər üçün təhlükəsiz ola bilər, 43
çünki onlar öz dostları, həmkarları, həmfikirləri və s. ilə söhbət edir, informasiya paylaşırlar. Uşaqlara gəldikdə isə, fərqli vəziyyət yaranır, onlar şəbəkənin o biri ucunda olan şəxsin cinayətkar, yoxsa mədəni, faydalı bir insan olduğu haqda məlumatsızdırlar. Uşaqları cinayətə, yolverilməz vərdişlərə, terrora cəlb edən insanlar ən çox sosial şəbəkələrdə ünsiyyət qurur, onları dini qurumlara, icmalara, müəyyən pisniyyətli insanların təsiri altına salan qruplara cəlb edərək uşaqların psixologiyasını dəyişməyə çalışır, bununla da onun mənəviyyatını zəhərləyir. Uşaqların sosial şəbəkələrdə ünsiyyət qurduğu insanlarla münasibəti valideyn nəzarəti altında olmadıqda, zaman keçdikcə pis nəticələrə gətirib çıxara bilər. Uşaqlar üçün nəzərdə tutulan bir neçə məhşur sosial şəbəkələri və onların missiyalarını aşağıda qeyd edə bilərik [27].
Uşaqlar üçün yeni və əyləncəli sosial şəbəkədir [28]. 5-16 yaşda olan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Burada təhsil mövzuları, cizgi filmləri, video və həftəlik məqalələr eksklüziv oyunlarla zəngin və təhlükəsizliyi təmin olunmuş mühitdir. İnternet asılılıq, sataşma və şiddətə qarşı maarifləndirmə layihələri nəzərdə
44
tutulub. Sosial məsuliyyət və təhlükəsizlik divar mövzularında öz əksini tapır. Etik normaya uyğun olmayan ifadələr, söyüş və yersiz mesajlaşmanın qarşısını almaq üçün saytda filtr qoyulmuşdur. Təhsil mövzuları, sağlamlıq və fitness, yaradıcı layihələr və təlim fəaliyyəti ilə bağlı məqalələr şəbəkədə paylaşılır. Valideynlər uşaqların hesablarına (hətta dostu kimi təsdiq etdiyi insanlara belə) baxa bilir, deməli, onların bütün fəaliyyətlərini izləyə bilirlər. Saytda uşağın iştirakını təsdiq etmək üçün valideynlə onlayn sənəd imzalanır.
İdman, musiqi və zarafatlar ətrafında silsilə yaradara
q, uşaqların əlaqə və maraqlarını təmin edir. Saytda valideyn nəzarəti təmin edilir. Uşaqlar dostlar əlavə edə və digər uşaqlarla əlaqə yarada bilərlər, amma həmişə onların hesablarının monitorinqi valideynlərinin ciddi nəzarəti altında olur. Bu sayt yeniyetmələr üçün nəzərdə tutulub.
Sayt yeniyetmələr üçün nəzərdə tutulub [29]. Sosial şəbəkə kimi ən çox reklam, televiziya, kino və musiqi ilə bağlı oyunlar, viktorinalar və müxtəlif məzmunlu materiallar yerləşdirilir. Fanlala sosial şəbəkəsi tələb edir ki, 13 yaşına çatmamış uşaqların şəbəkəyə qoşulması üçün nizamnaməyə uyğun olaraq valideynin icazəsi vacibdir.
45
Bundan sonra onlar fanklublara qoşula və ya öz dostları ilə qruplar yarada bilərlər. Yoursphere – Bu sayt da uşağın hesabının işə düşməsindən əvvəl valideyn icazəsini tələb edən saytdır. Uşaqlara idman, televiziya verilişləri və onlayn oyunlar kimi maraqlara əsaslanan "sahələri" və şəxsi bloqları yaratmağa imkan verir. 18 yaş altında olan yeniyetmələri qeydiyyata alır. Yoursphere.com saytı ən çox gənclərin özünü təqdim etməsini, onların səsini, maraqlarını, istedad və istəklərini təmsil edir. Bu dünya ictimaiyyətinə öz fikirlərini, ideyalarını, sosial qarşılıqlı əlaqələrini, dostluq "sahələri" vasit
əsilə dünya ilə qarşılıqlı maraq yaratmaq, birləşdirmək və paylaşmağa razılıq verən gənclər platformasıdır. Valideynlər arasında körpülər yaradır. Onların övladları arasında rəqəmsal savadlılığı artırmaqla, alətlər və informasiya ilə təmin etmək, yaranmış boşluğu sağlam və müsbət onlayn təcrübə ilə doldurur. Kidzworld
– Sayt 9- 14 yaş intervalında olan uşaqları qeydiyyata alır. Müxtəlif əyləncə, məsləhətləşmələr, oyunlar, bloqlarda saytın sosial şəbəkələr hissəsi, lövhə və dostları ilə əlaqə yaratmaq moderatoru və s. təqdim olunur [30]. 46
Bu sosial şəbəkəni çox vaxt Facebook-la müqayisə edirlər. giantHello sosial şəbəkəsi özünü təqdimetmə, bəyənmə, foto, video yükləmələr, statusun yeniləşməsi və s. kimi xüsusiyyətlərə malikdir. Uşaqlar fərdi məlumatlarını yerləşdirməzdən əvvəl, giantHello valideyn təsdiqlənməsi tələb edir. Onlar yalnız elektron poçt vasitəsilə dostlar dəvət edə bilərlər. 7-13 yaş arası uşaqları ətrafında birləşdirir [31]. Şəbəkələrdə ünsiyyətin müsbət cəhətləri odur ki, uşaqları dünyaya inteqrasiya edir, onların insanlarla virtual ünsiyyət qurmaq bacarığını formalaşdırır, qısa zaman kəsiyində hər hansı bir problemin həllində yardım almaq, uğurlarını nümayiş etdirmək yaxud biliklərini bölüşmək imkanı və s. yaradır. 2.3. Əşyaların İnterneti və uşaqlar Son zamanlar “Əşyaların İnterneti” termini geniş istifadə olunur. Əşyaların İnterneti (Əİ) rəqəmsal texnologiyaların gündəlik həyatımıza nüfuz etməsinin təzahürüdür. Bir-biri ilə əlaqəli kompüterlərin eyni zamanda əşyalar ilə bağlılığını göstərir. Zaman keçdikcə indiki İnternet mühitindən fərqli olaraq, bizi əhatə edən bütün əşyaların İnternetə qoşulması Əİ-ni (Internet of Things - İoT) 47
reallaşdıracaq [32]. Tədqiqatçı J.Pascual-Espadanın fikrincə: "Əİ-nin mahiyyəti, məqsədi odur ki, müvafiq formada istifadə olunan hər hansı əşya və ya obyekt ona bənzər formada istifadə olunan digər obyektlərlə İnternet strukturu vasitəsilə ünsiyyət qurmağa qadirdir" [33]. Bu da bir və ya bir neçə əşyanın fəaliyyətini digər əşya ilə əlaqələndirir. Məsələn, soyuducudan götürülmüş süd onlayn şəkildə yeni südün sifarişinə imkan yaradır. Maşınlardan kitablara, elektrik alətlərindən qidalara, soyuduculardan suqızdırıcılarına, ağıllı binalardan ayaq qabılara kimi hər şeyi əhatə edən, ümumiyyətlə, bir-biri ilə bağlantısı olan bir inkişaf olacaqdır. İnternet inkişaf etdikcə texnologiyalarla qarşılıqlı münasibətin yeni formaları meydana çıxmağa başlayır. İnternet istifadəçilərinin həm də uşaqlardan ibarət olması və azyaşlıların texnologiyalara olan maraqlarına və hədsiz öyrənmək həvəsinə baxmayaraq, yeni texnologiyaların sürətlə artması və bu təsirlərlə toplanılan məlumatların dəyəri haqqında biliklər azlıq təşkil edir. Uşaqların həyatında əşyalar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə kiçik yaşlı uşaqlar üçün gündəlik fəaliyyət, adətən, oyuncaqlardan ibarətdir. Rəqəmsal oyuncaqlar 48
mövcud olduğu müddətdə uşaqların işıq və ya siqnallarla qarşılıqlı münasibətinin rəqəmsal təsiri zaman və məkan çərçivəsində birbaşa manipulyasiyaya səbəb olur. Uşaqların rəqəmsal texnologiyalara olan münasibətində fərqliliklər yaranır. Onların istifadə etdikləri maus və klaviatura qurğuları artıq öz təyinatını dəyişməyə başlamışdır. İnterfeys və qurğular sensor ekran və jestlərin tanınma qurğuları kimi müasir qarşılıqlı əlaqə formaları ilə əvəz edilmişdir. Uşaqların əlaqə və hərəkətlərini əhatə edən çoxlu sayda qurğu mövcuddur. Məsələn, KidFit – uşaqların fiziki fəaliyyətini qeydə alan və ona cavab verən qola taxılan fitnes qurğusudur. HereO – valideynlərin uşaqlarının harada olduğu haqqında məlumat verən saatdır [34]. Spourting uşaq monitoru – uşaqların yuxu saatlarını qeydə alır və onun haqqında əks əlaqəni təmin edir [35]. Əİ-nin uşaqların həyatında fəaliyyətinə nəzər yetirmək üçün “Teddy the Guardian” oyuncağını nəzərdən keçirək [36 ]. Bu yumşaq, rəqəmsal ayı oyuncaqdır - uşaqların ürək döyüntüsü, oksigen çatışmazlığı, bədən temperaturu və stress səviyyəsi kimi vacib sağlamlıq parametrlərini qeydə alır və xəbər verir. Bu ayı, adətən, ənənəvi testlərlə bağlı uşaqların narahatlığını əhəmiyyətli dərəcədə azaldan və bu 49
məlumatların səhiyyə mütəxəssislərinə çatdırılması üçün xəstəxanalarda istifadə olunur. Əİ uşaqların əşyalarla münasibəti haqqında məlumat əldə etməyə qadirdir.“Teddy the Guardian” topladığı biometrik məlumatlar səhiyyə mütəxəssisləri tərəfindən istifadə olunur. Lakin həmin məlumatın səhiyyə şirkətlərindən başqa valideyn və digər şəxslər üçün nə dərəcədə dəyərli olduğunu təsəvvür etmək çətin deyil. Digər Əİ qurğuları daha az şəxsi məlumat toplamasına baxmayaraq, uşaqların gündəlik fəaliyyətinə xüsusi təsir göstərə bilər. Nə qədər məlumatın toplandığı və istifadə edildiyini araşdırmaq çox vacibdir. “Teddy the Guardian” uşaqlar üçün adi yumşaq oyuncaqd
ır. Uşaq oyuncağı qucaqlamaqla səhiyyə fəaliyyətinin interpretasiya olunmuş formasını həyata keçirir. Bu səbəbdən qarşılıqlı əlaqələrin yeni formaları uşaqların müxtəlif fəaliyyətini bir araya gətirə bilər. Oyuncağın səhiyyə xidməti ilə əlaqəsi haqqında uşağın biliyi həmin oyuncağın qoruyucu kimi qavranılmasına səbəb ola bilər (oyuncağın adı da buradan götürülmüşdür: Guardian – qoruyucu, müdafiəçi). Uşaqlar və onların valideynləri Əİ-dən asılıdır və
50
gündəlik əşya olaraq rəqəmsal texnologiyaların interfeysinə çevrilir. Texnologiyalar daha çox inkişaf etdiyinə görə uşaqlar öz hərəkətlərinin necə qeydə alındığı və istifadə edildiyi ba rədə xəbərdar deyildir. Uşaqlar səbəbsiz şəkildə Teddyni qucaqlamaqla digər insanları şəxsi biometrik məlumatlarla təmin edir. Şübhəsiz ki, valideynlər öz uşaqları üçün tədbir görmək məqsədilə bu məlumatları əldə etməlidirlər. Lakin Əİ-nin açıq olması həmin məlumatın mühafizəsi üçün böyük təhlükə yaradır. Bu qurğular rahatlıq, təhlükəsizlik və ya idman məqsədi üçün əlverişlidir. Buna baxmayaraq, həmin qurğuların meydana gətirdiyi bəzi problemlər vardır. Uşaqların gündəlik fəaliyyətini əhatə edən qurğuların gündən-günə artması onların fəaliyyətini necə dəyişdirir, onların fəaliyyəti haqqında məlumat hansı məqsədlə istifadə olunur, uşaqlar və onların valideynləri həmin texnologiyalardan nə dərəcədə asılıdır? Bu qurğuların uşaqların davranışına nə dərəcədə təsir etməsi, həmin qurğular vasitəsilə əldə olunan məlumatın necə istifadə olunması, bu barədə uşaqların xəbərdar olub- olmaması, onların münasibətdə olduğu bu texnologiyalardan istifadəsi bütün bu problemlər haqqında araşdırmaların aparılmasını zəruri edir. Zaman keçdikcə yeni texnologiyalar 51
uşaqların həyatına inteqrasiya edir. Bu problemlərin daha dərindən tədqiq edilməsinin vacibliyi ortaya çıxır. |