Aparan yol kimi

demokratiyanın 
hüquqi 
mədəniyyətinin 
inkişafıdır.  Cəmiyyət  və  dövlət  həyatının  demokratikləşdirilməsinə 
yardım  edən  bir  sıra  yeni  qanunların  qəbul  edilməsi  ilə  yanaşı, 
demokratik  idarəetmə  mədəniyyətinin  formalaşdırılması  məqsədi  ilə 
2001-2002-ci 
illərdə 
Azərbaycanda 
Ombusman 
institutunun 
yaradılması  mühüm  əhəmiyyət  daşımışdır.  Ombusmanm  mühüm 
vəzifələrindən  biri 
dövlətin  hökumət  orqanları  tərəfindən  qeyri- 
peşəkar  idarəetmə  nəticəsində  insanların  pozulan  hüquqlarının 
bərpasıdır.
Bununla  bərabər,  Azərbaycanda  ölkə  həyatında  real  dəyişiklikləri 
əks  etdirən  müasir qanunlar qəbul  edilsə  də,  cəmiyyətdə  onlann  zəif 
icrası  göz  qabağıdadır,  belə  ki,  ayn-ayn  vətəndaş  və  məmurların 
kifayət  qədər  yüksək  olmayan  intellekt,  hüquqi,  etik  və  idarəetmə, 
eləcə  də  məsuliyyət  mədəniyyətinin  aşağı  səviyyəsi  bu  işi  əngəlləyən 
səbəblərdəndir.  Pis  idarəetmədən qətiyyətlə  imtina  etmək  lazımdir ki, 
cəmiyyət  və  dövlət  bundan  zərər  çəkməsin.  Düzgün  idarəetmə 
vətəndaşla  hökumət  arasında,  xoş  münasibətlərin  formalaşmasına 
yardım  edir  ki,  bu  da  ölkənin  sosial-siyasi  inkişafının  təhlükəsizliyi 
üçün zəruri  olan  şərtlərdəndir.  İlk  növbədə, Azərbaycanın  hər yerində 
qanununn aliliyi prinsipinim gözlənilməsinə nail olmaq vacibdir.
385

---

fu a d  M am m odov
K u ltu ro lo g iva  efTcktivll hoval to faallvvata aparan vol
Beynəlxalq  təcrübə  göstərir  ki, 
demokratiya  prinsipləri  və 
dəyərlərinə  əsaslanan  effektiv  sosial  və  dövlət  idarəçiliyi  bir  sıra 
hüquqi, etik və idarəetmə məsələlərinin həllini nəzərdə tutur:
V  qanunun  aliliyinin  təmin edilməsinə cavabdeh olan  vətəndaş və 
vəzifəli  şəxslərin qanunu icra mədəniyyətinin və qanunvericiliyinin 
davamlı olaraq təkmilləşdirilməsi;
V  baza  siyasi  və  inzibati  sənədlərin  və  onların  idarəetmə 
sistemində düzgün istifadəsinin şəffaflığı;
V  vəzifəli  şəxslər tərəfindən  vəzifədən  sui-istifadə,  proteksionizm, 
monopolizm, 
korrupsiya 
hallarının 
aradan 
qaldırılmasında 
vətəndaşların ədalətlilik hüququnun müdafiəsi, bölgü münasibətləri 
mədəniyyətinin inkişafı;
V  ombusman 
institutunun  yardımı  ilə  dövlət  strukturu  ilə 
vətəndaşlar,  eləcə  də  ölkə  vətəndaşları  arasında  ziddiyyət, 
toqquşma  və  mübahisələrin  etik  tənzimlənməsi  və  yüksək  hüquq 
mədəniyyəti;
V  dövlət  quruculuğu  və  idarəçiliyinin  prosesləri  effektivliyinin 
ictimai monitorinq proqramlarının hazırlanıb, reallaşdırılması;
V  məmurlar  və  əhali  üçün  demokratiya,  sülh,  vətəndaş  cəmiyyəti, 
hüquqi,  etik,  idarəetmə,  istehsal,  məişət  və  gender  mədəniyyəti 
problemləri 
üzrə 
daim 
fəaliyyət 
göstərən 
kulturoloji 
maarifləndirmənin təşkili.
Son olaraq,  qeyd  etmək  lazımdır ki, milli mədəniyyətin inkişafında 
müəyyən  nəticələrin  əldə  edilməsinə  baxmayaraq,  bu  gün  həlli  tələb 
olunan  bir  çox  problemlər  mövcuddur.  Cəmiyyətdə  mədəniyyət 
anlamına  məhdud  yanaşma,  insan  inkişafında  onun  universal  rolunun 
qiymətləndirilməməsi,  köhnəm  “sovet”  mədəniyyət  struktur  və 
sistemlərinin  üstün  fəaliyyəti, bir sıra “sovet” düşüncə stereotiplərinin 
aradan  qaldırılması  zərurətiləri,  kulturoloji  elm  və  təhsilin  inkişafi 
üçün  əlverişli  şəraitin  olmaması,  ölkədə  kulturoloq  müəllim, 
tədqiqatçı  və  idarəçilərinin  olamaması  və  s.  bunlara  aiddir.  Əfsuslar 
olsun ki, ölkə bürotratiyasının bir hissəsi hələ də, dövlət və cəmiyyətin 
idarəedilməsi  sisteminin  effektivliyinə  neqativ  təsir  göstərib,  təbii 
ziddiyyət  və  çətinlikləri  yaradan,  sovet  inzibati  amirlik  düşüncələri 
stereotiplərindən  azad olmamışdır.  Bunun  nəticəsidir ki, bəzi hallarda, 
ziyalıların 
dövlət  əhəmiyyəti  daşıyan  tərəqqipərvər  təşəbbüsləri
386
Luad.MaiTimylnv
Kulturologiva cfTcklivli ha\aı ta faaliyyala aparan \o l
diqqətdən  kənarda  qalır.  Bununla  yanaşı,  alim  və  qeyri-hökumət 
təşkilatlarının 
cəmiyyətin 
strateji 
maraqlarına 
cavab 
verən 
tərəqqipərvər  təşəbbüslərinə  yardım  etmək,  demokratik  dövlətin 
vəzifəsi  oplaraq  qalır.  Demokratik  dövlətin  bürokratiyası  cəmiyyətdə 
tərəqqipərvər  yeniliklər  uğrunda  mübarizəni  stimullaşdırmalı  və 
убагапап  tormozlama  mexanizmlərini  aradan  qaldırmalıdır.  Bunun 
üçün,  o,  demokratik  idarəetmə  mədəniyyətinə  yiyələnməli,  sosial- 
mədəni  inkişafın  beynəlxalq  təcrübəsi  və  dünya  elminin  ən  yeni 
nailiyyətlərinə  əsaslanan  interaktiv  kulturoloji  təhsil  və  maarif 
sisteminin  köməyi  ilə  öz  bilik  və  bacarıq  səviyyələrini  daim 
təkmilləşdirməlidirlər.  Bu  məqsədlə,  bütün  səviyyələrdəki  məmurlar 
üçün  demokratik  idarəetmə  mədəniyyəti  üzrə 
xüsusi 
interaktiv 
treninqlərin  təşkil  edilməsi  mühüm  əhəmiyyət  daşıyır. 
Bu. 
Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin inkişafi, siyasi stabillik və sosial 
harmoniyanın  əldə  edilməsinə  yardım  edən  dövlət  quruculuğu  və 
idarəedilməsinin  aktual  problemlərinin  həlli  yollarına  yeni  baxış  və 
yeni  həyat  fəlsəfəsinin  formalaşdınlmasında  ağrılı  prosesləri 
əhəmiiyyətli  dərəcədə  sürətləndirər  və  tədricən  totalitar  düşüncə 
stereotiplərindən  azad olmağa kömək edər.
Bu  problemlərin  kulturoloji  təhlili,  keçid  dövrünün  tələblərinə 
uyğun  olaraq,  azərbaycan  xalqının  milli  maraqlarına  cavab  verən, 
Azərbaycan  Respublikasında  kulturoloji  elm  və  təhsilin  inkişafına 
hərtərəfli  dövlət yardımının zəruriliyini  göstərir.  Dövlət milli inkişafın 
mühüm  prioritetlərindən  biri  olan  ruhi  mədəniyyətin  və  “ruhi 
istehsal"-ın  qabaqlayıcı  inkişafını  müəyyən  etməlidir.  Cəmiyyətin 
müxtəlif  sahələri  üçün  şəxsiyyət  və  liderlərin  etik  və  peşə 
hazırlığlında,  eləcə  də,  milli  ideologiyanın  formalaşdınlmasında 
kulturologiyanın  əhəmiyyətini  vurğulayaraq,  bu  mühüm  fənnin 
tədrisinin  ölkənin  ali  və orta  məktəblərində  ,  həmçinin  məktəbəqədər 
müəssisələrində  tədrisinin  dərinləşdirilməsi  və  genişləndirilməsinə 
qanunvericilik səviyyəsində yardım etmək zəruridir.  Dövlət idarəçiliyi 
strukturlarında  çalışmaq  üçün  ekspert-kulturoloqların  cəlb  edilməsi, 
bütün  səviyyəli  məmurlar və  geniş əhali  üçün mədəniyyət üzrə daim 
fəaliyyət göstərən  kulturoloji  treninqlərin təşkili mühüm məsələlərdən 
biridir.
387

---

Kuad  Mammadov
Kullurologiva clTcktivlI  haval  v» foaljytata aparan yol
Azərbaycan  mədəniyyətinin  zamanın  tələblərinə  cavab  verən  real 
modemləşdirilməsinə  yardım  etmək  məqsədi  ilə,  dövlət bir  sıra  ciddi 
addımlar  atmalıdır.  Xüsusilə,  Azərbaycanda  kulturologiyanın  elm  və 
tədris  fənni  kimi  institutlaşdınlmasını  və  ölkənin  əsas  sosial-mədəni 
siyasət  prioritetləri  olan  intellektual,  etik,  hüquqi  və  idarəetmə 
mədəniyyətinin  bərqərar olmasını  təmin edən  qanunun  qəbul  edilməsi 
zəruridir.  Mədəni  dəyişikliklər  çərçivəsində  “mədəniyyətşünaslıq” 
fənninin ibtidai və orta məktəb proqramlarına daxil  edilməsini, Bakıda 
və  Azərbaycanın  regionlarında  xüsusi  kulturologiya  məktəblərinin, 
eləcə  də  ölkənin  ali  məktəblərində  kulturoloji  təhsil  proqramlarının 
genişləndirilib, dərinləşdirilməsini təmin etmək lazımdır.
Azərbaycanda  Şərqin  və  Qərbin  inkişaf  etmiş  ölkələrinin  zəngin 
sosial-mədəni  təcrübəsinin  tədqiqi  və tətbiqi  məqsədi  ilə kulturologiya 
institutunun  yaradılması,  eləcə  də  Bakıda  Beynəlxalq  Dünya 
Mədəniyyəti  Universitetinin açılması  aktual əhəmiyyhət kəsb edir.
Mədəniyyətin  struktur və  sisteminin  innovativ  islahatı  çərçivəsində 
mədəniyyətin  inkişafi  problemləri  üzrə  Milli  Şuranın  yaradılması, 
təhsil  və  mədəniyyət  nazirliklərinin  vahid  Sosial-Mədəni  İnkişaf 
Nazirliyinə  inteqrasiyası,  eləcə  də 
Azərbaycan  mədəniyyəti 
inkişafının Milli onilliyinin keçirilməsi  xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Bakıda  kulturologiya  üzrə  elmlər  namizədi  və  doktorların  hazırlığı 
üçün 
milli  və  dünya  mədəniyyətinin  tarix  və  nəzəriyyəsi  üzrə 
sahələrarası  Dissertasiya  Şurasının  yaradılması  mühüm  vəzifələrdən 
biridir.  Bu  Şuraya  tarix,  fəlsəfə,  psixologiya,  mədəni  antropologiya, 
sosiologiya,  politologiya,  məntiq,  iqtisadiyyat,  etika,  estetika, 
filologiya, 
pedaqogika,  dilçilik,  incəsənətşünaslıq 
sahəsində
mədəniyyətin  tarixi  və  nəzəriyyəsi  üzrə  əsərləri  olan  ekspertlər  daxil 
olmalıdır.
Mədəniyyətin  demokratikləşdirilməsi  prinsipinə  uyğun  olan  milli 
maraqlardan  çıxış  edərək,  ruhi  mədəniyyətin  modernləşdirilməsi  və 
demokratikləşdirmə problemləri  ilə məşğul  olan ölkənin aparıcı qeyri- 
hökumət  təşkilatlan  ilə  dövlət  strukturlan  arasında  stabil  əməkdaşlıq 
və  tərəfdaşlığa  nail  olmaq  vacibdir.  Bu  məqsədlə,  kulturologiya  və 
mədəni  siyasətin  işlənməsi  ilə  bağlı  problemlərlə  məşğul  olan  apancı 
qeyri-hökumət  təşkilatlanna  mədəniyyət  və  təhsil  üzrə  milli 
hesabatlann surətlərinin göndərilməsi məqsədəuyğundur.
388
Fu_ad_M?mmadov
Kulturologiya cffektivli havat  va fəalivvata aparan  vol
Tərəfimizdən  apanlan  kulturoloji  təhlil  göstərir  ki,  müasir 
Azərbaycanın  dövlət  sosial-mədəni  inkişaf  strategiyalannın  əsasını 
azərbaycan  xalqının  gələcək  pozitiv  obrazı  qoyulmalıdır.  Bu  obraz 
ideoloji  kateqoriya  olaraq,  hər  bir  şəxs  və  bütün  cəmiyyət  üçün, 
özündə  insanın  mütləq  dəyər  prioritetlərini,  onun  mənəvi  kamillik  və 
maddi  rifahının  birliyini,  eləcə də  xalqın  milli-mədəni  dəyər,  ideal  və 
maraqlarını  əks  etdirərək,  dünyada  qəbul  edilən  sistemli  elmi  təhlil 
əsasında  müəyyən  edilməlidir.  Bizim  tədqiqatımız,  Azərbaycanın 
dünya  inkişaf  səviyyəsindən  çoxillik  geriləməsini  qısa  müddətdə 
aradan  qaldırıb,  burada  paralel  olaraq,  sənaye  və  bilik  cəmiyyəti 
qurmağa  imkan  verən,  hansı  sosial-mədəni  inkişaf  yollan  və 
texnologiyalan  seçilməlidir,  sualına  cavab  verməyə  yardım  etmək 
məqsədi  daşıyır1.  Təhlil  göstərir  ki,  bu  məsələnin  uğurlu  həllinə, 
yalnız,  cəmiyyətin  yüksək  intellektual  mədəniyyətinin  qabaqlayıcı 
inkişafına,  apancı  dünya  ölkələrinin  zəngin  təcrübəsini  yaradıcı 
istifadə  edib,  dəqiq  kulturoloji  təhlilini  keçirməklə 
nail  olmaq 
mümkündür.  Ölkədə  yüksək  iqtisadi,  texnoloji,  etik,  hüquqi  və 
idarəetmə  mədəniyyətinin  qarşılıqlı  şərtlənən  inkişafi  mühüm 
şərtlərdəndir.
Vətəndaşlann ruhi kamilliyi, maddi rifahına istiqamətlənən effektiv 
milli  inkişafa  nail  olmaq  üçün  düzgün  -   beynəlxalq  münasibət  və 
dövlət  idarəçiliyinin  prioritet,  strategiya  və  texnologiyalan,  dövlət  və 
cəmiyyətin  inkişaf  sürəti  və  əməyin  yüksək  keyfiyyətli  vacibdir. 
Həyatın dialektikası  belədir ki, inkişaf məqsədinin özü və bizim təbiət 
və  cəmiyyət  haqındakı  bilik  səviyyəmiz  dəyişir.  Deməli,  dövlət 
siyasəti  elmin,  beynəlxalq  təcrübənin,  dünya  və  milli  inkişaf 
tendensiyalannm  kulturoloji  proqnozlaşdınlmasının  son  nailiyyətləri 
üzərində  qurulmalıdır.  Yalnız  bu  zaman.o  ,  dünya  sivilizasiyası 
məkanında  və  zamanında  cəmiyyətin  və  dövlətin  rəqabətəqabil, 
persprktivli, effektiv və davamlı inkişafını təmin edə bilər.
Bütöv  sosial  sistem  olan  mədəniyyətin  yeni  anlamının  dərk 
edilməsi  və milli  inkişaf,  ideologiyanın  təkmilləşməsi,  yüksək  etikalı 
cəmiyyətin  yaradılması,  effektiv  dövlət  quruculuğu  və  dövlət 
idarəçiliyinin 
yaradılmasında 
onun 
qeyri-məhdud 
uni\ersal 
imkanlarını görmə qabiliyyəti müstəqil Azərbaycan Respublikası üçün 
strateji  əhəmiyyət  daşıyır.  Dövlətin  strateji  prioriteti  olan  yüksək  ruhi

---

F u a d  M a m m a d o t
J ^ iu m k g b t p ffck ı M İ B t a l  a  f»»livv?ı» аРагапуд1
mədəniyətin qabaqlayıcı  inkişafi və modernləşdirilməsi sosial həyatda 
neqativ  hallarla  effektiv  mübarizə  aparmağa,  korrupsiya,  yoxsulluq, 
cəhalət,  etik  və  hüquqi  savadsızlıq, 
yerlibazlıq  və  Azərbaycanın 
ictimai  tərəqqisini  buxovlayan  digər  insani  çatışmamazlıqlarla 
mübarizə aparmağa imkan verəcəkdir.
Respublika  mədəniyyətinin  struktur  və  sistemində  qloballaşma