Đ brahđm cəFƏrov

Mübarizətədbirləri. 
Arpabitkisininunluşehxəstəliyiiləmübarizədəəhə-
miyyətliməsələrayonlaşdırılmışyüksəkməhsuldar, 
müxtəlifxəstə-
liklərəqarşıqrupdavamlılığınamaliksortlarınyaradılmasıvəgenişistehsalatabura-
xılması-dır. 
Bununlayanaşısəpinmaterialınaciddidiqqətyetirilməli, 
toxumlaryüksəkreproduksiyalıolmalıvəistəniləninfeksiyadanazadedilməlidir. 
Elitvəsuper-elittoxumlardatəmizlik 
99,7%-dənazolmamalıdır. 
Ə
kinlərinfitosanitarvəziyyətinədaimnəzarətedilməlidir. 
Yüksəkaq-
rotexnikiqulluqişlərifonundaxəstəliyinil-kinsimptomlarıgörünənzaman 
25% 
tiltk.e.  (0,5  l/ha),  90%  kumulusi.t.  (4  kq/ha),  22,5%  folikurBT  (1  l/ha) 
preparatlarındanbiriiləişçiməhsulunməsarifi 
400 
l/haolmaqlaçiləməaparılır. 
Qeydedilməlidirki, 
ölkəmizinarpaəkinlərindəunluşehxəstəliyininyayılmasıminimuminkişafhəddindəo
lduğundanhələlikonaqarşıxüsusikimyəvimübarizətədbirləriaparılmır. 
 
Arpanınqarasürməsi- Ustilago nigra Tapke. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Ustilaginomycetes  sinfi, 
Ustilaginales sırası, Ustilaginaceae fəsiləsi, Ustilago cinsi 
Müasiradı:  
U.avenae (Pers.) Rostr. 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Xəstəlikbütündünyadagenişyayılmışdır. 
MDBməkanındaxəstəliyinəsasyayılmayerləriQafqaz, 
QərbiSibir, 
QazaxıstanvəUkraynadır. BuxəstəliyinAzərbaycandayayılmasıvəməhsuldarlığa 8-
12% ziyanvurmasıhaqqındaədə-biyyatməlumatlarımövcuddur. 
Ustilago 
nigra 
göbələyininteliosporlarızeytuni- 
qəhvəyirəngli, 
həlqəvivəyaoval, 
5,5-7,5 
x 
6-8 
mkmdiametrli, 
qılçıqlarlaörtülüdür. 
Cücərənzamanteliosporlar 
4 
ovalbazidisporlarlabazidilərəmələgətirirlər. 

184
 
 
Hiflərinqovuşması, 
sonrasporidilərinmayalanmasıilədikariotikmitselformalaşır.  
Belədikariotikmitselpatogenininfeksionstrukturudur. 
GöbələkasanlıqlaUstilago 
hordei 
iləçarpazla-nır. 
Patogentoxumlarınsəthindətelio-
sporlarlavəyaarpanıntoxumlarınınpərdəsialtındamitselləqışlayır. 
Cücərənteliosporlardançıxanhiflərtoxumunpərdəsialtındaistirahətstrukturudur. 
Onlartoxumlarcücərənzamanböyüməyəbaşlayır-lar. 
Đ
nfeksionhiflərbitkiyədaxilolur, 
hüceyrəarasıvəhüceyrələrdəbitkiiləbirgəinkişafedirvəböyümənöqtəsinəçatır. 
Sünbüllərəmələgələnzamanmitselsün-
bülünbütünhissələrinəsoxulurvətezlikləoradabudaqlanır. 
Sünbülünyoluxmuşhissələritündşokalad-
qəhvəyirənglitozkimisporkütləsinəçevrilir. 
Xəstəsün-büllərdeməkolarki, 
sağlamlarlaeynivaxtdaformalaşırlar.  Teliosporlarküləkləyayılırlar.Qurutorpaqvə 
15-21
0
Ctemperaturinfeksiyanıninkişafıüçünənəlve-rişliamillərdəndir. 
Aqrotexnikitədbirlərkompleksinəəməledilmədikdə, 
dərmanlanmamışto-
xumlarlasəpinapardıqdalokalepifitotiyalarcoğrafiərazininyerləş-
diyiiqlimqurşağındanasılıolmayaraqinkişafedəbilir. 
Xəstəliyəqarşıdavamlısortlarol-
madığındandigərkimyəvitədbirlərinhəyatakeçirilməsizəruridir. 
Mübarizətədbirləri.Arpabitkisininqaraçürüməsiiləmübarizədəyüksəkaqrof
onyaradılmasıiləyanaşıtoxumlarındərmanlanmasıəhəmiyyətlitədbirlər-dəndir. 
Birçoxölkələrdəbuxəstəliyəqarşıtoxumlarıyarımquruüsullaformalinməhluluilədər
manlayırlar.  Bununüçüntoxumlarsuiləyaxşıisladılırvə  4  saatmüddətində  su 
keçirməyən 
parça(brezent)altındasaxlanılır. 
Formalinlədərman-
lanmıştoxumlarınsonsaxlamahəddi 
5 
gündür, 
həttabuhaldatoxumlarhərgünqarışdırılır. 
Belədərmanlamaaparılmıştoxumlaruzunmüddətsaxlandıqdacücər-
məqabiliyyətiniitirirlər. 
Bununlayanaşıdigərtoxumdərmanlarındandaistifadəetməkolar: 
tərki-
bindəikitəsiredicimaddətebukonazol 60 qr/l + tiabendazol 80 qr/lolanvialTT (0,4; 
0,5 l/t), bunker 0,5 l/t, vitaras 2-3 l/tvəs. müasirtoxumdərmanlarıdır. 
 
Arpanın bərk və ya daş sürməsi-Ustilago hordei (Pers.) Lagerh. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetes sinfi, 
Ustilaginales sırası, Ustilaginaceae fəsiləsi, Ustilago cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 

185
 
 
Arpanınbuxəstəliyinədünyanınbütüntaxılçılıqrayonlarındarastgəlinir. 
MDBməkanındadagenişyayılmışdır.  Bərkvəyadaşsürməninepifitotiyasılo-kalxa-
rakterdaşıyırvəistənilənaqroklimatikzonadameydanaçıxabilir. 
Bununüçünaqrotexnikinormalarınpozulmasıkifayətdir. 
M.Seyidov, 
C.Ağayev 
(2005) 
məlumatlarınaəsasənhazırdaAzərbaycandaxəstəliyinayrı-ayrıekoloji-
coğrafizonalardamüəyyənsortlarauyğunlaşmışbirçoxfiziolojiraslarımövcuddur. 
Bərkvəyadaşsürməxəstəliyinintörədicisininxarakterikxüsusiyyətisün-
bülünmiloxundanbaşqabütünhissələrininnazikparıltılıpərdəiləörtülənqa-
raqonursporkütləsinəçevirməkdir. 
Xəstəsünbüllərsağlamlardansonraəmələgə-
lirlər. 
Sporkütləsibəzənarpanınyuxarıyarpaqlarındauzunsovzolaqlarşəklindəinkişafedirlə
r. 
Xəstəsünbülləryetişmədövründədahayaxşıseçilirlər. 
Telio-sporlarşarşəkilli, 
bəzənuzunsov,  3,6-7,2  mkmdiametrli,  hamarörtüklüvəzey-tuni-qəhvəyirənglidir. 
Teliosporlarcücərənzamandördhüceyrəlibazidilərfor-malaşdırır. 
Bazidilərdəisəovaldanuzunsovaqədərmüxtəlifformalıdördbazi-disporlarvardır. 
Teliosporlarıncücərməsizamanıəmələgələnferomonlaranas-
tomozlarınformalaşmasınıstimullaşdırır. 
Anastomozlarsporidilərinarasındaəmə-
ləgəlir. 
Mayalanmadansonrainfeksiondikariotikmitselinəmələgəlməsibaşverir. 
Sürməsünbülləribiçinzamanıdağılırvədənlərizibilləyirlər. Teliosporlardəninsəthin-
dəqışlayırlar. 
Onlartorpaqdamüvafiqnəmlikolduqdaarpatoxumlarıiləbirgəcücərirlər. 
Đ
nfeksiyahifibitkitoxumasınadaxilolurvəoradainkişafedir. 
Kollanmafazasındamitselinböyümənöqtəsinədaxilolmasıbaşverir. 
Çiçə-
yinformalaşmasıdövrünəyaxınmitselsünbülünbütünhissələrinəsoxulur, 
onlarıqarateliosporkütləsinəçevirir.  Teliosporlarparıltılınazikpərdəiləörtüldüyün-
dənyalnızbiçinzamanımexanikizədələnmələrdəndağılırlar. 
Đ
nfeksiyatorpağınyüksəkrütubətinəzərəalınmaqla 
14-
25
0
Ctemperaturdiapazonunda (optimal 20-24
0
C) inkişafedəbilir. Teliosporlar 25-
30
0
Ctempera-turda 16 saat, 20
0
C-də 24 saat, 5-10
0
Cisə 3 günsonracücərirlər. 
Məhsulitkisixəstəliyinyayılmasındanasılıdır. 
0,7-4,7%-
likyayılmadaməhsulitkisi 
22,3-31,6%-əçatır. 
Azərbaycanlıtədqiqatçılargöstərirlərki, 
xəs-
təliyəqarşımübarizətədbirlərigörülməsə, 
onunvurduğuziyan 
8-20%, 
bəzəndəartıqolabilər. 
Mübarizətədbirləri.'>Mübarizətədbirləri.Buğdanınqarasürməsindəolduğukimidir.  
 
Arpanıntozsürməsi - Ustilago nuda (C.N.Jensen) Rostr. 
 
Təsnifatdayeri: 

186
 
 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Ustilaginomycetes  sinfi, 
Ustilaginales sırası, Ustilaginaceae fəsiləsi, Ustilago cinsi 
Sinonimləri: 
Ustilago nuda var. hordei C.N. Jensen, Ustilago tritici f.sp. hordei Boerema 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Xəstəliyəarpabecərilənbütünregionlardarastgəlinir. 
PatogenMDBməka-
nındagenişyayıldığından,  deməkolarki,  hərilməhsuldarlıqüçünrealtəhlükələryara-
nır. 
BəziillərdəRusiyaFederasiyası, 
Belorus, 
Qazaxıstan, 
Ukraynakimiöl-
kələrdəlokalepifitotiyalarformasındainkişafedir. 
Buxəstəlikhazırdaölkəmizdədəgenişyayılmışdır. 
Tozsürməxəstəliyininsimptomlarısünbülləmədövrüasangörünür. 
Arpa-
nınsünbülüteliosporlardanibarətolantünd-qəhvəyiqaratozkütləsinəçevrilir. 
Bəzixəstəsünbüllər, 
həttasağlamlardanhündürolabilirlər. 
Yoluxmuşsünbüllə-
rinəksəriyyətisağlamlardanerkənəmələgəlirlərvəəvvəlcəteliosporunqaratozkütlə-
sinazikmembranlaörtülüdür. 
Sünbülbağlamadandərhalsonramembrandakəsiklərəmələgəlir, 
sporlarkü-
ləklədağılırlar. 
Birneçəgünmüddətindəsünbülünmiloxuçılpaqlaşır, 
bəzənisəonlarsaxlanılır. 
Đ
nfeksiyayauğramıştoxumlarcü-
cərməqabiliyyətiniitirirvəxaricigörkəmcəsağlamkimigörünürlər.  Ustilago  nuda 
göbələyininmitselisahibintoxumasındainkişafedir, 
ə
vvəlcəorəngsizdir. 
Sünbülbağlamadövrünəyaxınmitselhifləriqalınlaşırvəteliosporaçevrilirlər. 
Teliosporlartünd-qəhvəyi,  oval,  tikanlarlaörtülü,  3,6-9,0  mkmdiametrlidir.  On-
larcücərənzamanbazidiləriformalaşdırır. 
Mayalanmadansonraəmələgələnin-
feksiondikariotikmitselistirahətmitseliformasındaarpa-
nıninfeksiyayauğramıştoxumlarınınrüşeymindəsaxlanılır. 
Đ
nfeksiyauğramıştoxumlarcücərənzamangöbələyinhiflərihüceyrəaralarındainkişaf
edir,  bitkiiləbirgəyaşayırvəsünbülədüşür.  Adətənmitselsünbülünbütünhissələrinə, 
miloxuistisnaolmaqlakeçirvəsünbülbağlamanınbaşlan-
ğ
ıcınayaxınyoluxanorqanıqaratozkütləsinəçevrilir. Teliosporlarküləkləyayılırlar. 
Xəstəliyininkişafınarütubətlisoyuqhavavəmülayimtemperatur 
(16-20
0
C) 
ə
lverişlişəraityaradır. 
Beləşəraitarpanınçiçəkləməsinidahauzunmüddətliedir. 
Çiçəkləmədövrüyağangüclüyağıştoxumlarınsirayətlənməsini 
10 
dəfəyük-
səldir.Xəstəliyintəsirindənməhsulitkisipatogeninyayılmaxarakterindənvəfaizindən
asılıdır.  Ortaməhsulitkisi  20%  vədahaçoxolabilir.  Ukraynadaortaitkilər  14%-
ə
qədərkimihesablanmışdır. 
Mübarizətədbirləri. Arpanınqarasürməsindəolduğukimidir. 
 
Arpanıncırtdanpası- Puccinia hordei G.H. Otth. 

187
 
 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Urediniomycetes  sinfi, 
Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Dünyanınarpabecərilənbütünregionlarındaqeydəalınmışdır. 
MDBməka-
nındahəmyazlıq,  həmdəpayızlıqarpadatəsadüfedilir.  M.Seyidov,  C.Ağayevin 
(2005) 
məlumatlarınagörəAzərbaycanınAbşeronvəCə-
nubiMuğanbölgəsindəgenişyayılmışxəstəliklərdəndir. 
Puccinia  hordei  göbələyitaminkişaftsiklinəmalikdir.  Beştipspormərhə-
ləsiəmələgətirir: 
teliosporlar, 
bazi-bazidiosporlar, 
spermasiyalar, 
etsisporlarvəuredinosporlar. 
Teliosporlarikihüceyrəli, 
ellipsoidalvəyasancaqşəkilli, 16-23 x 35-50 mkmölçülü, azcadartılıarakəsməlidir. 
Telilərçoxzamanarpayarpaqları-nınaltsəthindəəmələgəlirlər. 
Teliosporlarpatogeninqışlamamərhələsidir. 
Yaz-dateliosporlarcücərirlər, 
buzamanhaploidnüvələrindiploidəkeçməsimüşahidəolunur. 
Bununardıncameyozbarverir, 
böyüməborularıəmələgəlir. 
Bazidio-
sporlararalıqsahibbitkini-  qaranquşotunu  (Ornithogalum  umbellatum  L.)  yolu-
xurvəhaploidspermaqonilər, 
etsilərəmələgəlirlər. 
Sperma-
siyalarbitkiniyoluxabilmirlər. 
Spermasiyanıbirsperma-
qonidəndigərinəköçürəndəqarışıqmitselbaşverir, 
nəti-
cədəanastomozlarəmələgəlirvədikariotikhüceyrələr- 
etsisporlarmeydanaçıxır. 
Eləetsisporlardaarpanıyoluxurlar. 
Uredinalaradətənyarpaqlarınüstsəthində, 
bəzənyarpaqqınlarındasəliqəsizyerləşir, 
tək-tək, 
həlqəvi, 
tozlanan, 
açıqsarıvəyaqəhvəyi-qonurdur.  Uredinosporlarbirhüceyrəli,  şarabənzər  (21-30  x 
18-22 
mkm) 
simkariontəşkiledənikihaploidnüvəlidir. 
Xəstəliktörədiciəsa-
sənmitselformasındapayızlıqarpanınyarpaqlarında, 
bəzənisəyabanıdənlilər-
dəqışlayır. 
Sporlarıncücərməsiüçündamcısutələbolunur, 
bunagörədəinfeksiyanıninkişafınaşehinmövcudluğuəlverişlişəraityaradır. 
Ə
lverişlimühitamillərişə-raitində- 
temperatur 
15-25
0
Cinfeksiya 
6-8 
saatmüddətindəhəyatakeçirilir. 
Növ-bətiuredinosporgenerasiyası 
7-10 
gündənsonraəmələgəlir. 
Uredinosporlarkü-
ləkləyayılırlar.Epifitotiyaillərindəməhsuldarlığakəskinzərbəvurulur. 
Məhsulitkisibelərayonlarda 10-20% vədahaçoxolur. 
Mübarizətədbirləri.Sahələrdəyüksəkaqrofonyaradılmalıdır. 
Aralıqsa-
hibbitkiləriməhvedilməli, 
bitkilərinnormalböyüməsivəinkişafınıtəminedəntədbirlərkom-

188
 
 
pleksihəyatakeçirilməlidir.  Xəstəliyinkütləviinkişafetdiyiillərdətilt  (0,5  l/ha) 
məsarifləçiləməaparılır. 
 
Arpanın zolaqlı və ya gövdə pası-Puccinia graminisPers. f. secalis 
Erikss et Henn.f. tritici Erikss et Henn. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Urediniomycetes  sinfi, 
Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Xəstəliyəarpabecərilənbölgələrinəksəriyyətindərastgəlinir. 
Ə
dəbiyyatməlumatlarındagöstərilirki, 
bəziillərdəxəstəliyinepifitotiyaşəklindəinkişafıməhsuldarlıqüçündərealtəhlükətörə
dir. 
Xəstəliyintörədicisibəziillərdəgövdə, 
yarpaqqınları, 
yarpaqvəsünbülpulcuqlarındamüvafiqsimptomlarəmələgətirir. 
Ə
v-
vəlcəpasaoxşarqonuruzun-sovtozlananyastıcıqlar- 
uredinalarformalaşır. 
Sonraonlarqovuşurvəuzunzo-laqlarəmələgətirir. 
Epidermisindağılmasınəticəsindəzolaqlarınətrafındahaşiyəqeydəalınır. 
Vegeta-
siyanınsonundauredinoformalaşanorqanlardavəonlaraya-
xıntoxumasahələrindəqara,  qabarıq,  ölçüləri  22  mm-əqədərolanteliləryerlə-şir. 
Xəstəliktörədicininbiolojiinkişafxüsusiyyətlərivəmorfolojiəlamətləribuğ-
danınzolaqlıvəyagövdəpasındaolduğukimidir. 
Xəstəliyinteliosporlarıbitkiqalıqlarındaqışlayır. 
Qışlayanteliosporlaryaz-
dacücərirlər.  Cücərməüçüngeniştemperaturhəddigöstərilir  9-29
0
C  (optimal  18-
22
0
C). 
Havanınyüksəknisbirütubəti 
95-100% 
ekolojiamilləriçərisindəhəl-
ledicidir. 
Teliosporlarıncücərməsibuğdadaolduğukimionlarınyetişmədərəcə-
sindənasılıdır. 
Xəstəlikgüclüinkişafedənzamanbitkilərinquraqlığadavamlılığıkəskinazalır, 
fotosintezprosesipozulur, cılızdənlərformalaşır. Bəzənməhsulitkisi 20-25%-əçatır. 
Mübarizətədbirləri.Buğdanıncırtdanpasındaolduğukimidir. 
 
Arpanınseptoriozu- Septoria nodorum (Berk.) Berk. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Ceolomycetes  sinfi, 
Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Septoria cinsi 
Biolojiqrupu: 

189
 
 
Nekrotrof 
 
Dünyanınbütünölkələrindəgenişyayılmışdır. 
Ölkəmizinarpaəkinlərindədərastgəlinir. 
Đ
lkininfeksiyamənbəyibitkiqalıqları, 
toxumlarvəpayızlıqarpadır. 
Xəstə-
liyinilkinəlamətləriyazdayarpaqayasında, 
yarpaqqınlarındaqəhvə-
yiləkələrşəklindəzühuredir. 
Müəyyənzamandansonrayarpaqdamarlarıboyuncaxloroz-luhaşiyəli,  1-2  smuzun-
luqdaovalqırmızı-qəhvəyiləkələrşəklindəəmələgəlir-lər. 
Ləkəninsəthindətünd-
qəhvəyipiknidlərdağınıqvəziyyətdədir. Sirayətlənmişgövdəbuğumlarıqəhvəyiolur, 
quruyurlarvətündpiknidlərləörtülürlər. 
Piknidləreynizamandatoxumlarınsəthindədəinkişafedəbilirlər. 
Onlarqəhvəyi, 
ş
arşə-killi, 
66-150 
mkmdiametrli, 
yoluxmuştoxumanınepidermi-
sinəyarımyüklənmişvəziyyətdədir. 
Piknosporlarəngsiz, 
1-3 
arakəsməli, 
uclarındahəlqələnmişdir. 
Piknosporlarrütubətlidövrdəəmələgəlir. 
Damcısuiləyayılırvəbütünvegeta-siyamüddətindəyoluxmalarasəbəbolur. 
Möv-
sümünaxırındayoluxmuşyarpaq-lardapiknidlərinardıncakisəmərhələsi- 
psevdotesilərmeydanaçıxırlar. 
Psevdo-tesilərtünd-qəhvəyi, 
qaraolmaqlasahibintoxumasınayüklənmişdir. 
Onlarşarşə-killi 
(160-300 
mkmdiametrli)  və  qısakonikağızcıqlıdır.  Asklarsilindrik-  san-caqşəkilli,  8  asko-
sporludur.  Askosporlarküləkləyayılırlar.  Böyüməboruları  (həmpiknosporlar, 
həmdəaskospor) 
yarpaqtoxumasınaağızcıqlakeçirvəsahi-bintoxumasınıdağıdır. 
S.nodorumgöbələyininarpadanayrılmışizolyatlarıyalnızarpanıyoluxur. 
Arpanınyoluxmasıüçün 
6 
saatlıqnəmliktələbolunur. 
Sporlarıncücərməsivəbitkiləriyoluxmasıüçünoptimaltemperatur 
15-25
0
C-dir. 
Lakinxəstəlikgeniştemperaturdiapazonunda 
5-35
0
Cinkişafedir. 
Đ
nkubasiyadövrühavaşəraitindənasılıdırvə 
10-20 
güntəşkiledir. 
Rütu-
bətlivəküləklihavaepifitotiyanınəmələgəlməsinəsəbəbolur. 
Septoriozlayoluxmayarpaqlarınvaxtındanəvvəlqurumasınasəbəbolur, 
bunöqteyi- nəzərdənarpabitkisindəgedənbirçoxfiziolojiproseslərpozulur. 
Mübarizətədbirləri. 
Xəstəlikləmübarizədəmüxtəliftədbirlərkomplek-
sininhəyatakeçirilməsivacibdir. 
Davamlısort, 
qidalıtorpaq, 
yaxşıaqrotexnikifondabecərilmişbitki, 
eləcədəmüxtəlifxəstəliklərəqarşıtoxummaterialınınsə-
pindənəvvəldərmanlanmasıseptoriozaqarşıprofilaktikiəhəmiyyətdaşıyır. 
Bü-
tünbunlarlayanaşıunluşeh, 
pas, 
sünbüllərdəfuzariozkimixəstəliklərləmüba-
rizədətətbiqedilənbəzifungisidlər  (folikurBT,  1  l/ha;  tilt  0,5  l/ha;  skor  0,2  l/ha) 
septoriozadaöldürücütəsirgöstərir.  

190
 
 
Qeydetməklazımdırki, 
ölkəmizindənli-taxıləkinlərindəocümlədən, 
arpasahələrindəseptoriozxəstəliyininepifitotiya,  yənikütləvişəkildəinkişafımüşahi-
dəedilməmişdir. 
 
Arpanıntünd-qonurləkəliyi - Bipolaris sorokiniana 
(Sacc.) Shoemaker 
 
Təsnifatdayeri:  
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Bipolaris cinsi 
Biolojiqrupu:  
Nekrotrof 
 
Dünyanınarpabecərilənbütünrayonlarındarastgəlinir. 
XəstəlikMDBmə-
kanındadagenişyayılmışdır.  Buxəstəlikölkəmizinarpaəkinlərindəepizodikxa-rak-
terdaşıyır. 
Đ
nfeksiyamənbəyibitkiqalıqları, 
toxumlar, 
torpaq, 
payızlıqarpavədənliotlardır. 
Yarpaqlardanəlavəkökləri, 
sünbülvədənləridəsirayətlənir. 
Tünd-qo-nurləkəli-
yinsimptomlarısahibbitkiningenotipindən, 
bitkinininkişaffazasın-dan, 
ə
trafmühitşəraitindənasılıdır. 
Xəstəliyinilkinəlamətləriyazdacücər-
tilərdəovalqəhvəyiləkələrformasındaəmələgəlir. 
Ləkələrxlorotikhaşiyəlidir, 
onlaryarpaqvəyarpaqqınlarındabitkinininkişafınınbütünmərhələlərindəinki-
ş
afedirlər.  Yaşlıbitkilərdələkələrhəlqəvi,  uzunsov,  damarlarlaməhdudlaşantünd-
qəhvəyidir. 
Xəstəlikgüclüinkişafedənzamanləkələrqovuşurvəbütünyar-
pağıəhatəedirlər. 
Yarpaqlarınşiddətliyoluxmasızamanıvəgöbələküçünəlve-
rişlişəraitdə,  sünbülvədənlərdəsirayətlənir.  Patogeninmitselitündzeytunidənqəh-
vəyiyəqədərrənglidir.  Konididaşıyanlar  (50-150  x  6,0  -8,5  mkm)  tək-
təkvəyaqruphalındadır.  Konidilər  (30-134  x  12-30)  zeytuniqəhvəyi,  uzunsov-
yumurta-yaoxşar, 
3-10 
eninəarakəsməlivəuclarındadiyircəklidir. 
Göbələktoksinlərəmələgətirir. Əsastoksiniisəhelmintosporoladlanır. 
Təbiətdəcinsimərhələsinəçoxnadirhallardarastgəlinir.  Hordeum,  Triti-cum, 
Secale, Avenae, Panicum, Sorghum, Zeacinslərininnövləriniyoluxur. 
Uzunmüddətli 
(16 
saatdançox) 
isti 
(20
0
C-dənyuxarı) 
vərütubətlihavaepifitotiyanıninkişafınasəbəbolur. 
Xəstəliyininkubasiyamüddətiətrafmühitşəraitindənasılıdırvə 3-6 güntəşkiledir.  
Ə
dəbiyyatməlumatlarındagöstərilirki, 
B.sorokinianaŞimaliQafqazregio-
nuüçünxüsusilətəhlükəlidir. 
Qazaxıstandaxəstəliyingüclüinkişafızamanıməh-
sulitkisi 25-45%, Rusiyada 41,4%-dir. 

191
 
 
Mübarizətədbirləri.Toxumlarınkontaktvəsistemfungisidlərlədərman-
lanması  (vitaros  2-3  l/ha;  bunkerl/ha)  vacibdir,  çünkiilkininfeksiyamənbəyisi-
rayətlənmiştoxumlardır. 
Aqrotexnikitədbirlərəəməledilməsi, 
bitkiqalıq-
larınınməhvedilməsi, 
növbəliəkinvəs. 
səmərəlidir. 
Da-
vamlısortlardanistifadəekolojitəmizməhsulalmağayönəlir. 
 
Arpanın alternariozu- Alternaria spp., A.alternata Fr. Keissler,  
A. tenuissima Simmonsvəbaşqaları 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Alternaria cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Arpanınalternariozunahəryerdəyüksəktezliklərastgəlinir. 
MDBölkələ-
rininarpaəkinlərindəəsasənA.alternatagenişyayılmışdır. 
Alternariacinsininnövləriarpanınqararuşeymxəstəliyinintörədicilərihesabedi
lirvərüşeymzonasındaepidermisinörtüyününqaralmasışəklindəzü-huredir. 
Cinsinnövlərindəzeytunisadə,  bəzənbudaqlananilkinkonididaşıyan-lararastgəlinir. 
Konidilərsadəvəyabudaqlananzəncirlərdəaçıq-qəhvə-
yidəntündqəhvəyiyədəkrəngli,  əksyumurtaşəkillidir.  Konidilər  3-10  eninə,  1-5 
uzunu- 
naarakəsməlidir. 
Törədiciyarpaqvətoxumların, 
nadirhallardaisəmüxtəliffəsilə-
lərədaxilolanbitkiləringövdə,köksistemininparazitidir. 
Patogenininkişafıüçünəlverişlişəraithavanınyüksəknisbirütubətivə 
20-
25
0
Ctemperaturunmövcudolmasıdır.  
Tədqiqatçılarınəksəriyyətiocümlədən    F.B.Hannibal  (2004)  hesabedirlərki, 
dənlitaxıllarıntoxumlarınınAlternariacinsininnövləriiləyolux-
masıməhsulitkisinəsəbəbolmur, 
səpinkeyfiyyətlərinəəhəmiyyətlitəsirgöstərmir. 
LakinAlternarianövlərininçoxukəndtəsərrüfatıməhsullarını,ocümlədənarpadən-
lərinimetabolitləriiləçirkləndirir. 
Bumetabolitlərbitkilər, 
heyvanlarvəinsanlarüçüntoksikidir. 
Ə
nböyüktəhlükəniA.alternata, 
A.tenuissimatörədir, 
beləki, 
bunövləralternarial, 
tenyazonturşusuvəs. 
metabolitləriburaxırlar. 
Mübarizətədbirləri.Ölkəmizinarpaəkinlərindəalternariozxəstəliyiküt-
ləvişəkildəqeydəalınmamışdır. 
Onagörədəxəstəliyəqarşıxüsusimübarizətədbirləriaparılmır. 
Xəstəliyəqarşıdavamlısortlardanistifadə, 
növbəliəkinsiste-minəəmələedilməsi, 

192
 
 
torpağınaqrokimyəvianalizinəuyğunbalanslaşdırılmışgübrənorma-
larıvədigəraqrotexnikitədbirlərkompleksibitkilərinalternariozaqarşıdavam-
lılığınıyüksəldir. 
 
 
 
ARPABĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Arpanınqarasürməsi 
Ustilago nigra Tapke. 
tightrope.it (solda), mkk.szie.hu (sağda) 

193
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Arpanınbərkvəyadaşsürməsi 
Ustilago hordei (Pers.) Lagerh. 
superstock.com 
Ustilago hordei (Pers.) Lagerh.- 
teliosporlar 
Arpanın cırtdan pası  
Puccinia hordei G.H. Otth. 
ipmimages.org 
Puccinia hordei G.H.Otth.- 
uredino və teleytosporlar 

194
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Arpanın septoriozu 
Septoria nodorum (Berk.) Berk. 
agroteh-garant.ru 
Septoria nodorum (Berk.) Berk.- 
sporlar 
Arpanınunluşehi 
Blumeria graminis (DC.) Speer  f. hordei 
agroteh-garant.ru 
Blumeria graminis (DC.) Speer  
f. hordei- konidi sporlar 

195