Đ brahđm cəFƏrov

Mübarizətədbirləri. 
Kompleksaqrotexnikitədbirlər, 
davamlısortlardanistifadə, 
növbəliəkinsisteminədönmə-
dənəməledilməsisəmərəlidir. 
Vegetasiyadövrüxəstə-
liyinilkinsimptomlarıgörünəndəməhlulunməsarifi  400-500  l/haol-maqla,  tilt  (0,5 
l/ha),  bayleton  (0,2-0,3  kq/ha),  skor  (0,1  l/ha)  preparatlarındanistifadəedilir. 
Sonillərunluşehxəstəliyinəqarşıyaxınvəuzaqxariciölkələrdətriazolqrupunadaxilola
nfolikurBT 
2 
komponentlisistemfungisidindənistifadəedilir. 
Bupreparathəmprofilaktiki, 
həmdəmüalicəvitəsirəmalikdir. 
Fungisidintəsiredicimaddəsitebukonazol  125  qr/lvətriadimefondan  100  qr/liba-
rətdir.  Pre-paratformasıkonsentratemulsiyadır.  Təsirmexanizmiingibirləşdirmə, 
biosin-tez, erqosteroldanibarətdir.  
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan şəraitində buğdanın unlu şeh xəstəliyi-
nə qarşı kimyəvi preparatlarla xüsusi mübarizə tədbirləri aparılmır, lakin son illər 
istehsala  buraxılan  sistem  təsirli  fungisidlərin  əksəriyyəti  sahələrdə  baş  verən 
kompleks  xəstəliklərə  təsir  etdiyindən  həmin  xəstəliyin  də  kütləvi  inkişafı  üçün 
zəmin yaranmır.   
Buğda yarpaqlarının septoriozu-Septoria tritici 
 Berk. &M.A.Curtis 
 
Təsnifatda yeri: 
Fungi  və  ya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Ceolomycetes  sinfi, 
Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Septoria cinsi 
Müasiradı: 
Septoria  curtisiana  Sacc.,  S.graminum  Desm.,  Sphaerella  graminicola 
Fuckel. 
Biolojiqrupu:          
Nekrotrof 
 
Septoriozuntörədicisihəryerdəgenişyayılmışdır,  lakinRusiyanıncənubəyalət-
lərində,Ukraynanıncənub-şərqində, 
Moldovadadominantlıqedir. 
Ölkəmi-
zindəbuğdaəkinlərindəbuxəstəliyərastgəlinir. 
Xəstəliktörədicibütünvegetasiyamüddətindəəsasənyarpaqları 
(nadirhal-
lardayarpaqqınlarıvəgövdə) 
yoluxur. 
Yarpağınhərikitərəfindələkələrxətli, 
sarıtəhər-qəhvəyi, 
pasabənzər-qonurvəyaşıltəhərqonurolmaqla, 
mərkəzdəbə-
zənağaran,  haşiyəsizvəyasarı,  tünd-məxmərihaşiyəli,  ölçüləri  5-10x  2-5  mm-dir. 

162
 
 
Bəzənləkələrqovuşurlar. 
Ləkəninmərkəzindəkiçik, 
ş
arşəkilli, 
tünd-
qonurpiknidlərəmələgəlirlər.  Törədicibitkiqalıqlarındavəcücərtilərdəpiknidvəmit-
selhalındasaxlanılır. 
Piknidlərqışlayanyarpaqlardaformalaşırlar. 
Pikno-
sporlarvəaskosporlarbuğdacücərtiləriniyoluxanilkininfeksiyamənbələridir. 
Piknidləraçıq-qəhvəyi, qonurvəyasarı, şaraoxşar, yarımyüklənmişdiametri 75-270 
mkm-dir,  ağızcığıhəlqəvidir.  Piknosporlardarsilindrik,  düzvəyaəyridirlər,  yaşıltə-
hər, 3-5, bəzən 5-7 arakəsməlidir. Xəstəliktörədicibuğdadanəlavəarpa, çovdar, və-
ləmirvədənliotlarıdasirayətləndirir. 
Piknosporlaryağışdamcılarıvəhavaaxınıiləyayılır. 
Onlardamcısumühi-
tindəoptimaltemperatur 
20-22
0
Colmaqlaintensivcücərirlər. 
Xəstəliyininkuba-
siyamüddəti  6-9  gündür.  Vegetasiyamüddətindətörədicibirneçəinkubasiya  ve-rir. 
Xəstəliktez-tezyağışyağanbölgə-
lərdədahaintensivinkişafedir.Xəstəlikgenişyayılmışvəzərərlidir. 
Buğdabitkisiseptoriozlayoluxanzamanassimilya-siyasəthiaşağıdüşür, 
sünbüllərinkişafdanqalır. 
B.A.Saninin 
(2000) 
məlumatla-
rınaəsasənxəstəlikmülayiminkişafedənzamanməhsulitkisi  10-15%,  epifito-tiyada 
30-35%-əçatır. 
Mübarizətədbirləri.  Səpininoptimalmüddətlərdəaparılması,  balanslaşdı-
rılmışgübrənormaları, 
davamlısortlardanistifadəməsləhətgörülür. 
Xəstəliyinyayılmasıvəinkişafınəzərəalınaraqtələbolunduqdavegetasiyadövründəfu
n-gisidlərintətbiqisəmərəlinəticələrverir. 
2008-ciildənbaşlayaraqdünyanınbaş-
lıcataxılçılıqölkələrindəvegetasiyadövründəseptoriozxəstəliyinəqarşıfolukurBTpr
eparatı 
1 
l/haməsariflətətbiqolunur. 
Septoriozaqarşıhələlikölkəmizdəxüsusimübarizətədbirləriaparılmır. 
 
Buğdasünbüllərininqaralması- Alternaria alternata (Fr.) Keissl. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Alternaria cinsi 
Cladosporium  herbarum  (Pers.)  Link.,  Epicoccum  purpurascens  Ehrenb., 
Botrytis 
cinerea 
Pers. 
göbələkləridəbuğdasünbüllərininqaralmasıxəstəliyinintörədiciləridirlər.  
Biolojiqrupu: 
Saprotrof 
 
Buğdanınbecərildiyibütünzonalardagenişyayılmışdır. 
Dahayüksəkyo-
luxmaŞimaliQafqazda, 
ölkə-
mizinisədağlıqvədağətəyirayonlarındaqeydəalınmışdır. 

163
 
 
Xəstəlikbuğdanınyetişməyəqədərkidövründəbaşlayır.  Sünbülpulcuqla-rında, 
sünbüldəvədəndəgöbələyinspormərhələsindənibarətörtükinkişafedir. 
A.alternatagöbələyisünbülpulcuqlarındavədəndə 
(çoxzamanrüşeymhissəsin-də) 
zeytunikonidialörtüyünəmələgəlməsinəsəbəbolur. 
Konididaşıyanlarsolğun-
qəhvəyi,  hamar,  uzunluğu  50  mkm,  qalınlığı  3-6  mkm-dir.  Konidilərçoxza-
manuzun, 
budaqlızəncirlərdəəmələgəlir, 
ə
kssancaqşəkilli, 
yumurtavarivəyaelliptik, 
bəzənsilindrikboğazlı, 
solğundan-
mülayimqızılıqəhvəyirəngədəkdə-yişən, hamar, eninəvəuzununaarakəsməlidir. 
C.herbarumsünbülpulcuqlarındazeytuni-qəhvəyirəngli, 
məxməriçimfor-
malıdır.  Konididaşıyanlarrabitəli,  solğun,  zeytuni-qəhvəyi,  hamar,  uzunluğu  250 
mkm,  qalınlığı  3-6  mkm-dir.  Konidiləruzun,  adətənbudaqlananzəncirlərdə, 
elliptik,  uzunsov,  solğun,  zeytuniqəhvəyirəngli,  birhüceyrəli,  bəzənarakəsmə-
lidir. 
B.cinereasünbülpulcuqlarındabozörtükəmələgətirir. Hiflərrəngsizvəya 
boz-zeytunirəngli,  qalınlığı  4-10  mkm-dir.  Konididaşıyanlarqalınörtüklü,  bu-
daqlanandır.  Konidiləryumurtaşəkilli,  ellipsvarihəlqəvi,  ölçüləri  9-17,5  x  6,5-10 
mkm-dir.  Sklerosiyalarbozumtulağ,  sonraqara,  kələ-kötürsəthli  2-7  mkmdia-
metrlidir.  Patogenyoluxmuşbitkiqalıqlarındavədəndəmitsel,  eləcədəkonidiforma-
sındasaxlanılır. 
Məhsulunyetişməsidövrürütubətlihavaxəstəliyinsürətliinkişafınıvəyayılmasınısti
mullaşdıranamillərdəndir. 
Xəstəliktörədicilərimüxtəliffəsilələrdənolanbitkilərdəqeydəalınmışdır. 
Toxumlarınyoluxmasıcücərtilərinsağlamlığınıaşağısalanbaşlıcaamillərdəndir. 
Mübarizətədbirləri. Xəstəliyitörədəngöbələklərtaksonomikbaxımdan 
müxtəliftaksonlardabirləşirlər. 
Hərbirxəstəliktörədiciözünəməxsussimptom-
larəmələgətirir, 
məhsuldarlığabuvəyadigərdərəcədəzərərvururlar. 
Onagörədəbuxəstəliktörədicilərinbuğdabitkisinəvurduğuzərəriminimumaendirmə
küçünsahədəyüksəkaqrofonyaradılmalıdır. 
Növbəliəkin, 
düzgünsələfbitkisi, 
torpağınaqrokimyəvianalizinəuyğunbalanslaşdırılmışmineralgübrələrveril-məsi, 
alaqlaraqarşıelmiəsaslarlamübarizəvəs. 
xəstəlikfaiziniminimumasal-
mağazəminyaradır.  Sahələrdəxüsusiolaraqpasxəstəliklərinəqarşıtilt,  bayle-ton, 
topsin-Mkimipreparatlarlaaparılankimyəviçiləmələrbuxəstəliktörədi-
cilərindəsporlarınaöldürücütəsirgöstərir. 
 
Buğdanın askoxitozu - Ascochyta hordei Hara. 
 
Təsnifatda yeri: 
Fungi  və  ya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Coelomycetes  sinfi, 
Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Ascochyta cinsi 
Bioloji qrupu: 

164
 
 
Nekrotrof 
 
Askoxitozxəstəliyibuğdanınpatogenmikobiotasındaxüsusiyertutur. 
Xəstəliyinyayılmasızonaxarakteridaşımır, 
törədiciüçünəlverişliillərdəoyük-
səksürətləinkişafedir. 
Yazlıqbuğdayanisbətənpayızlıqbuğdalarıdahaçoxsira-
yətlənir. Xəstəlikölkəninbuğdasahələrindəqeydəalınmışdır. 
Xəstəliktörədicibuğdayarpaqlarındaaskoxitozləkəliyiəmələgətirir. 
Lə-
kələrilkinmərhələdəhəlqəvivəyaqeyri-düzgünformalı,  dahaaçıqmərkəzli,  tünd-
qəhvəyihaşiyəliolur. 
Sonnəticədələkələrqovuşur. 
Yarpaqlarçirkli-
bozrəngalırvəquruyur.  Ləkəninmərkəzindəpatogeninpiknidləriəmələgəlir.  Gö-
bələkbitkiqalıqlarındapiknidvəmitselləqışlayır. 
Ləkələrerkənyazdaəvvəlcəpayızlıqbuğdada 
ə
mələ 
gəlir, 
sonraisəyaz-
lıqbuğdayakeçir. Piknidlərşarşəkilli, tünd-qonur, substratayüklənmişvə 165 mkm-
ə
qədərdiametrlidir.  Konidilərge-nişuzunsov(1  nadirhalda  2)  arakəsməli,  ölçüləri 
15-23 x 4,5-6 mkm-dir. 
Payızlıqbuğdabitkilərindəaskoxitozunməhvolmasıovaxt  başverirki,  pa-yız-
lıqlarpayızdakifayətqədərinkişafedəbilmirlər. 
Yüksəkqarörtüyünəticə-
sindədəbitkilərzəifləyirvəməhv 
olurlar. 
Xəstəlikvegetasiyadövrükifayətqə-
dərrütubətlivəistiyayşəraitindəinkişafedir. 
Törədiciyəbuğdada, 
arpadavəçovdardarastgəlinir. 
Ə
sasəniqtisadiəhə-
miyyətkəsbetmir, başqaləkəlikxəstəlikləriiləkompleksdərastgəlinir.  
Mübarizətədbirləri. 
Torpaqdadərinşumaparılmalı, 
sirayətlənmişbitkiqalıqlarıtorpağınprofilinədoğruyönəldilməli, 
yazlıqvəpayızlıqbuğdaəkinləribir-birindən 
1000-1500 
mməsafədəyerləşdirilməklətəcridedilməlidir. 
Zonanınxüsusiyyət-
lərinəuyğunolaraqsəpinmüddətinəvəsəpinnormasınaəməledilməli, 
aqro-
kimyəvitorpaqanalizlərinəuyğunyemləmələrtəminedilməlidir. 
Növbəliəkinsisteminəriayətedilməlivəənyaxşısələfkimiyoncabitkisihesabedilmə-
lidir. Xəstəliyəqarşıdavamlısortlardanistifadəməsləhətgörülür. 
 
Buğdanın tünd-qonur (helminthosporioz) ləkəliyi- Bipolaris  
sorokiniana (Sacc.) Shoemaker. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Bipolaris cinsi 
Sinonimləri: 
Bipolaris californica (Mackie & G.E. Paxton.) Gornostai, Ophiobolus sati-
vus S. Ito & Kurib. 
Biolojiqrupu: 

165
 
 
Nekrotrof 
 
Göbələkkosmopolitdir, 
yabanıvəmədənidənli-taxıllarınhamısınıyoluxur. 
Dənli-taxıllarbecərilənbütünölkələrdərastgəlinir. 
Göbələkbirbaşaağızcıqdanvəyaepidermisdəncavanyarpaqlaradaxilol-
maqlabitkiləriyoluxdurur.  Sağlamvəxəstətoxumalarısərhədlənən,  aydın,  uzun-
sovtünd-qəhvəyi, 
bəzənuzunluğu 
1 
sm-əqədərolanləkələrəmələgətirir. 
Ləkəyarpağınyaşıltoxumasıilətəzadtəşkiledir. 
Đ
lkininfeksiyayaəsasköklərdərastgəlinir. 
Đ
kinciinfeksiyainkişafgetdikcəbitkinintorpağınsəthindənazcayuxarıolanhissələrind
ə
başverir. 
Konidilərküləkləyayılırlar. 
Yarpaqlardasimptomlaradətənsünbülbağlamafazasındansonraəmələgəlir. 
Bitkitoxumasınadaxilolanmitselhüceyrəaralarındayayılır. 
Mitseltündzeytuni-
qəhvəyibuğumludur. 
Koni-didaşıyanlarağızcıqvasitəsiləçıxır, 
onlarındarəngitündqəhvəyi,  tək-təkvəyatopahalında,  dikdurandır.  Konidilərtünd-
zeytunuvəyazeytuni-qəhvəyi, uzunsov-oval, düzvəyaazcaəyri, 2-13 arakəsməlidir. 
Onlarikipolyarhüceyrələrləcücərirlər. 
Həyattsiklindətammərhələnadirhallardaolur.  Psevdotesilərtünd-qəhvəyi,  butulka-
şə
killivəyahəlqəvi, 
300-400 
mkmdiametrlidir. 
Asklarçoxsaylı, 
oxşəkillivəqısaayaqcıqlısilindrik, 
1-8 
askosporludur. 
Askosporlarşarşəkilli, 
spiralkimiqıvrılmışdır. 
Asklarındaxilindəisəaskosporlar 
6-14 
arakəsməli, 
parıltılıvəyasarıtəhərdir. 
Göbə-
ləkmitselvəkonidiformasındabitkiqalıqlarındasaxlanılır. 
Torpaqvədəndədəqışlamamümkündür. 
Yaydövrüxəstəliktörədici-
ninkonidimərhələsiinkişafedir. 
Buğdayarpaqlarınıntünd-
qonurləkəlikxəstəliyiistivərütubətlihavaşəraitinəmalikyerlərdəadətəndahaçoxyayıl
abilir.  Göbələyinböyüməsiüçünoptimaltemperatur  27-28
0
C,  konidilərinəmələgəl-
məsiüçünoptimal  16-25
0
C,  minimal  10
0
C,  maksimaltemperatur  29
0
Chesabedilir. 
Đş
ıqlanmasporəmələgəl-məsinisürətləndirir. 
Göbələyinmitselvəkonidiləritemperaturun 
32-33
0
C-yəqə-
dəraşağıdüşməsinədözürlər.  Yerüstüorqanlarınmaksimumyoluxmasıhavanın  95-
97%-liknisbirütubətindəvə 15
0
C-dənyuxarıtemperaturdabaşverir. 
ABŞ, 
QərbiAvropaölkələrininbuğdaəkinlə-
rindəbitkininsüdyetişmədövrüxəstəliyininkişafıbəzən  20%-əçatır.  Bhandart  etal-
ın  (2003)  məlumatla-rınaəsasənxəstəliyəqarşıhəssassortlardayoluxma  24-27%-
ə
çatır. 
Ş
imaliQaza-xıstandatünd-qonurləkə-
likxəstəliyiningüclüzərərverməzonalarınaaiddir. 
Ölkə-
mizdəbuxəstəliyinyayılmasıvəinkişafıhaqqındaməlumatlarepizodikxarakterlidir. 

166
 
 
Mübarizətədbirləri.  Yüksəkaqrotexnika,  davamlısortlardanistifadə,  dən-
lialaqlarınməhvedilməsi, 
optimalsəpinnormasıvəsəpinmüddətlərixəstəlikləmübarizədəönəmlidir. 
Sahələrdəpasxəstəliklərinəqarşıfungisidlərləaparılançiləmələrbuxəstəliyindəinkişa
fınıləngidir. 
Lakinxəstəlikləyoluxmasahədə 
30%-dənçoxolarsa, 
sistemtəsirəmalikolanbayleton 
(0,5 
kq/ha), 
tilt 
(0,5 
l/ha) 
preparatla-
rındanbiriiləçiləməaparılmalıdır. 
 
Buğdasünbüllərininfuzariozu- Fusarium spp.- Fusarium  
graminearum Schwabe, F. avenaceum Sacc. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Fusarium cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof
lar.
 
 
Son  10-15  illikmüddətdədənlilərinsünbüllərininfuzariozugenişyayıl-mışdır. 
Xəstəlikbuğdabecərilənregionlarınəksəriyyətindəmüşahidəedilir. 
Ə
də-
biyyatməlumatlarınagörəpatogenmüntəzəmolaraqŞimaliQafqazda,  UzaqŞərqdə, 
Ukraynanıncənubqərbindəvəs. 
ölkə-
lərdəbuğdabitkisinəəsaslızərərvurabilir.Bitkininsünbülbağlamafazasındahavaşərai
tiistivərütubətliolduqdaxəstəliyinyayılmasıdahadasürətlənir. 
Fusariumcinsinəda-
xilolannövlərümumitaksonomikxarakteristikayamalikdirlər.Aydıngörünənəyrimik
rokonidilər  (20-70  mkmölçülü)  vəmakrokonidilərmüxtəlifsaydaarakəsməlidirlər. 
Bəzinövlər 
10 
mkmölçüyəqədərmikro-konidilər, 
20 
mkm-
ə
qədərdiametrlixlamidosporlarverirlər. 
Onlarqalınörtüklü-dürlər. 
Morfolojiəlamətlərinkompleksinövlərinidentifikasiyasındaəsaskimigötürülür. 
Bütünsünbülverəndənlilərsünbülfuzariozuiləsirayətlənirlər.  Yolux-madan  7-10 
günsonrasirayətlənmişsünbüllərdənarıncı-
çəhrayırənglikonidilərkütləviformalaşırlar. Göbələyinmitseli, xlamidosporu, peri-
tesiləriinfeksiyayauğramışbitkiqalıqlarında, 
toxumlardaqışlayabilərlər. 
Həmaskosporlar, 
həmdəkonidilərçiçəklə-
mədəndərhalsonrabuğdasünbüllərinədüşəbilirlərsə, 
xəstəliyitörədirlər. 
Sporlarcücərirlərvətezbirzamandapulcuqlaravəsünbülünbaşqahissələrinəyayılırlar
. 
Konidilərküləkləkifayətqədərböyükməsafələrəyayılır, 
başqadənlilərinsünbülünədüşürvəyenidənonlarıyoluxurlar. 
Sünbüllərhəssas-
lığınıitirənəqədəryoluxmaprosesitəkrarlanır. 
Beləsirayətlənmələrxəstəliyinyayılmasınıtəminedir. 

167
 
 
Xəstəliktörədiciləriolangöbələklərhavanıngündəlikortatemperaturu 
20-
24
0
Colduqdavə 
80-90%-əyaxınnisbirütubətdəoptimalinkişafedirlər. 
Havasıquraqkeçənrayonlarüçüniqtisadivəfitopatolojimaraqkəsbetmir. 
Fusariumnövləridənliləriyoluxaraqinfeksiyanıninkişafetdiyizaman  20-50%-
ə
qədərməhsulitkisinəsəbəbolabilir.  1000  ədəddəninkütləsi  15-20%  aşa-ğıdüşür. 
Fuzariozludənləryüngüldür, 
keyfiyyətipisdir, 
həyatilikqabiliyyətiniitirirvəyacücərtilərinçürüməsinəsəbəbolur. 
Yoluxmuşdənlərdətoksikimeta-
bolitlərintoplanmasıinsanvəheyvanlarınsağlamlığıüçüntəhlükəlidir. 
Mikotok-
sinləruzunillərərzindədəndəsaxlanılır.Bumitotoksinlərhəttaqızdırıldıqdabeləisti-
qanlılarüçüntəhlükətörədir.  Dioksivalenol,  nivalenol,  zearalenon,  monilifor-
menkimimitotoksinlərbunabariznümunədir. 
Mübarizətədbirləri. 
Növbəliəkindədənli-taxıllarınvəqarğıdalınınfasi-
lələrlə  (1  ildənazolmayaraq)  yerləşdirilməsi,  rayonlaşdırılmışsortlarlasəpinapa-
rılması, 
xəstəliyəqarşıtolerantsortlardanistifadəedilməsi, 
çürü-
mələrinqarşısınıalmaqüçüntoxummaterialınındərmanlanması, 
vegetasiyadövründəfungisidlə-rintətbiqivəs. 
məsləhətgörüləntədbirlərkompleksinədaxildir. 
BuğdaəkinlərinifuzariozdankompleksqorumaqüçünəkinlərinfolikurBTpreparatıilə 
1 
l/hamə-sarifləçilənməsiönəmlidir. 
Çiləməbuğdanınçi-
çəkləmədövründəişçiməhlulunməsarifi 
400-500 
l/haolmaqlaaparılır. 
Buxəstəlikləbağlımübarizədəvinner,fe-razim, 
straykfungisidləridəyüksəkbiolojisəmərəlikləfərqlənirlər.  
 
Buğdanın pitioz kök çürüməsi - Pythium aristosporu Vanterp., 
P.arrhenomanes Drechsler, P.graminicolaSubraman.,  
P.ultimum Trow 
 
Təsnifatdayeri: 
Chromista  aləmi,  Oomycota  şöbəsi,  Oomycetes  sinfi,  Pythiales  sırası, 
Pythiaceae fəsiləsi, Pythium cinsi 
Biolojiqrupu: 
Saprotrof 
 
Buğdanınpitiozkökçürüməsixəstəliyidünyanınbirçoxtaxıləkinlərindəqeydəal
ınmışdır. 
Təəssüfki, 
bupatogenlərinölkəmizdəmövcudluğuhaqqındaməlu-
matlaryoxdur. 
P.aristosporum,  P.arrhenomanes,  P.graminicola,  P.ultimum  göbələklərica-
vanbuğdabitkilərininvəcücərtilərinköksisteminiyoluxurlar. 
Kökçürüməxəstəliyinintörədicilərinazik, 
tozlu, 
rəngsiz, 
7 
mkm-

168
 
 
ə
qədərdiametrlimitseləvəxlamidosporlaramalikdirlər. 
Anamorfmərhələdəonlarikiqamçılısporlarolanzoosporangilərəmələgətirirlər. 
Telemorfmərhələdəpatogenlərdəuzunsovanteri-
dilərləşarşəkilliooqonilərgörüşürlər. 
Mayalanmanəticəsindətək-tək, 
hamarör-
tüklüoosporlarformalaşırlar. 
Buğdanınyoluxmuşköklərindəaçıq-qəhvəyiləkə-
lərəmələgəlir. 
Gövdəninkökboğazıhissəsindətünd-qonurnekroz 
(qaraayaq) 
ə
mələgəlir, 
budarəngsizmitselləörtülür. 
Đ
nfeksiyamənbəyizoosporlarvəoosporlardır. 
Oosporlartorpaqda 
10 
iləqədərhəyatilikqabiliyyətinisaxlayırlar. 
Pythium 
sp.cinsindənolanxəstəliktörədiciləritorpaqpatogenləridir. 
On-
larınyayılmasıvəzərəri 
6
0
Cyaxıntemperaturdavətorpağınmaksimumnəmli-
yindədəhəddindənartıqgüclənir. 
Buğdanıncücərtilərinivəcücərməkdəolandənləriyoluxduğundansahələr-
dəseyrəklikəmələgəlir. Çoxzamanxəstəlikmənbəxarakterliolur. 
Mübarizətədbirləri. 
Növbəliəkin,  toxumlarınsəpindənəvvəldərmanlan-
masıməsləhətgörülür. 
 
Buğdadənlərininkiflənməsi - Aspergillus Link spp., Penicillium Link. spp., 
Trichothecium roseum Link, Mucor mucedo Fresen.,  
Rhizopus nigricans Ehrenb. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Anamorfic  fungi  şöbəsi,  Hyphomycetes  sinfi, 
Hyphomycetales  sırası,  Moniliaceae  fəsiləsi,  Aspergillus,  Penicillum,  Trichothe-
ciumcinsləri 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Zygomycota  şöbəsi,  Zygomycetes  sinfi,  Muco-
rales sırası, Mucoraceae fəsiləsi, Mucor, Rhizopuscinsləri 
Biolojiqrupu: 
Saprotrof 
 
Xəstəlikhəryerdəgenişyayılmışdır. 
Ölkəanbarlarındasaxlanandənlərinbirqismisaxlamareji-
minəciddiəməledilmədikdəkifgöbələkləriiləsirayətlənirlər. 
Saprotrofkifgöbələkləritoxumlarınsəthimikobiotasınıtəşkiledirlər. 
Dənyetişmədövrüyüksəkrütubətvəaşağıtemperaturlardayoluxmabaşverir. 
Lakinənçoxusaxlamarejimipozulduqdaxəstəlikinikşafedir.  A.fumigatusaçıqrəng-
lənmişvəyaqonurlaşanmitseləmələgətirir. 
Konididaşıyanlartəpəhissədəqovu-
ğ
abənzərşişkindir,  20-30  mkmdiametrlidir.  Steriqmalarbircərgəlidir,  armuda-
bənzərqovuğuntəpəhissəsindəyerləşir.Konidilərbirhüceyrəli, ellipsoidal, şarşə- 
killi, hamarvəyatikanlı, 2,5-3,0 mkmölçülüdür. 

169
 
 
A.glaucumgöbələyiyumşaq, 
sarı-yaşılmitseləmələgətirir, 
konididaşıyan-
larbudaqlanandeyil, 
təpədəşişkindir, 
steriqmalardaşıyırlar. 
Beləsteriqmalarradikalolaraqaralanır, 
ucundazəncirşəklindədüzülmüşdür. 
Konidilərşarşəkilli, qılçıqlı, yaşıl, diametri 7-15 mkm-dir.  
P.cyclopiumaçıq-göydən, 
yaşıldan-tündəmitseləmələgətirir. 
Konididaşı-
yanlartək-təkdir,  nisbətənhamar,  birvəyaçoxlusaydabudaqlıdır.  Konidilərşa-
rabənzərdir. 3,3- 4 mkmdiametrlivəelliptikdir.  
P.glaucumyaşılseliklimitselverir, 
konididaşıyanlarfırçayabənzər, 
təpədənbudaqlarabölünən, rəngsizsporlaramalikdir.  
T.roseumsıxtorluörtükəmələgətirir, 
konididaşıyanlarbudaqlanandeyil, 
ucundabaşcıqlı,  armudabənzərikihüceyrəli  12-18  x  8-10  mkmölçülüsporlarda-
ş
ıyırlar.  
M.mucedoqaranöqtəlitünd-qırmızıörtükəmələgətirir. 
Sporangi-
daşıyanlarqəhvəyi, 
topahalındayığılmış, 
hündürlüyü 
4 
mm-əqədərdir. 
Sporangilərşarşə-killi, 
diametrləri 
100-200 
mkm, 
sporlarbirhüceyrəli, 
həlqəvivəyaelliptik, bozbüzüşüklüörtüklüdür. 
Kifgöbələklərininsporlarıdənsaxlanananbarlardasaxlanılır, 
ə
lverişlişə-
raitdəonlarkütləvisurətdədənləriyoluxabilirlər. 
Xəstəliktarladanadirhallardainkişafedir. 
Məhsulyığımı 
dövründəyalnızyüksəkrütubətonlarıninkişafınıstimullaşdırır. 
Kifgöbələklərininfəalinkişafınınqarşısınıalmaqüçündəninsaxlanmarejiminəciddiə
məledilməlidir. 
Kiflərəhəmiyyətlidərəcədətoxumlarınkeyfiyyətinətəsiredir. 
Buzamantoxumlarıncücərməqabiliyyətiaşağıdüşür, 
belədənlərdənalınanbitkilərzəiflə-yirlər. 
Mübarizətədbirləri.Saxlamarejiminəciddiəməletməklətoxumlarsəpin-
qabağıdərmanlanmalıdır. 
Sonillərbuxəstəliklərləmübarizədəyenisintezediləntoxumdər-
manlarındanvinsitekstraadlı 
50%-lisuspenziyakonsentratısəmərə-lidir. 
Preparattriazolbirləşmələrindənolub, 
sistemtəsirlidir. 
Xaricigörkəmcəqırmızırənglimayedir. 
Məsarifnorması 
0,7 
l/t. 
Birtonbuğdatoxumunudərman-lamaqüçünverilənməsarifnorması 
9 
lsuiləqarışdırılırvədərmanlamaaparılır. 
MüasirtoxumçuluqtəsərrüfatlarındatoxumluqdənləriPS-10, 
PSŞ-5, 
Mobitoks, 
habeləstasionarKPS-10 maşınavadanlıqlarıiləişləyirlər. 
 
Buğdanınqonurpası -Puccinia recondita Rob.  
ex Desm. f. tritici