Đ brahđm cəFƏrov

Təsnifatdayeri: 

170
 
 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Urediniomycetes  sinfi, 
Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Dünyanınbuğdabecərilənbütünölkələrindəgenişyayılmışdır. 
Xəstəliyəölkəmizinbuğdaəkinlə-
rindərastgəlinirvəbəziillərdətaxılçılığagüclüziyanvurur. 
Həmpayızlıq, 
həmdəyazlıqbuğdaəkinlərindəinki-
ş
afıhaqqındakifayətqədərməlumatlarmövcuddur. 
Xəstəliyintörədicisiikisahibli, 
taminkişaftsiklinəma-
likolanvəbeştipspormərhələsiəmələgətirənobliqatparazitdir. 
Həyattsik-
lininvegetativfazasındadikariotikmitselşəklindəetsispor, 
teliosporvəuredinospormövcuddur. 
Buğdabitkilərindəvəbirsırayabanıdənlilərdəgedənuredinomər-
hələdəbirneçəgenerasiyanövbələşir. 
Onlarınmiqdarıilinhavaşəraitindənvəbitkilərinvegetasiyadövrününuzun-
luğundanasılıdır. 
Uredinalarbirhüceyrəlidir, 
iki-ikihaploidnüvə-lərivardır. 
Bitkilərinvegetasiyasınınsonunayaxınepidermisləörtülənqararəngliteleytosporlarte
lilərləəmələgəlirlər. 
Sonuncularikihüceyrəlidir, 
hərhüceyrədəiki-
ikihaploidnüvəvardır. 
Uredovəteleytosporlarqışlamayauyğunlaşmışlar. 
Yaz-
dateleytosporlarcücərirlər, 
buzamanhaploidnüvələrindiploidnüvələrə, 
meyozaqovuşmasımüşahidəolunurvəböyüməboruları 
4 
ə
dədbirnüvəlihap-
loidbazidilərformalaşırlar.  Bazidisporlarcütləşmə  (birləşmə)  tipinəgörəfərqlə-
nirlər. 
Bazidisporlararalıqsahibbitkilərini- 
kiçikvəsarıpeyğəmbərçiçəyi(Tha-
lictrsem 
nimus, 
T.flavum)yoluxur, 
nəticədəaralıqsahibbitkilərininyarpaqlarınınüsttərəfindəsarı- 
narıncıspermasiyalarlaspermaqonilərəmələgəlirlər.  Sperma-siyanıbirspermaqoni-
dəndigərinəköçürəndəqarışıqmitselformalaşır, 
nəticədəanastomozlarınbaşverməsindəndikariotikhüceyrələr- 
etsisporlarəmələgəlirlər. 
Beləetsisporlarbuğdanıyoluxurlar. 
Göbələkadətənnatamaminkişaftsiklinəmalikolur, 
ə
sasənvegetativçoxalır. 
PatogenvegetativhəyattsiklindəbuğdadanəlavəAegilops, 
Cesale, 
Hordeum, 
Elymus, Agropirum, Bromuscinslərinəaidolanbitkinövlərinidəsirayətlənir. 
Buğdabitkisindəqonurpasxəstəliyinitörədənfitopatogengöbələkəsasənpayızlı
qbuğdanınyarpaqlarındavəyabanıdənlilərdəmitselformasındaqışlayır. 
Sporlarıncücərməsiüçündamcısutələbolunur, 
bunagörədəgüclüşehdamcı-
larıinfeksiyanıninkişafınaəlverişlizəminyaradır. 
Ə
lverişlitemperaturşəraitində 
(15-25
0
C)  infeksiya  6-8  saatmüddətindəhəyatakeçir,  növbətiuredinosporge-

171
 
 
nerasiyası  7-10  gündənsonrabaşverir.  Xəstəliyinəngüclüinkişafıbuğdanınçi-
çəkləməsidövrümüşahidəolunur. Uredinosporlarküləkləyayılırlar. 
Buğdanınqonurpasıdənistehsalınaəhəmiyyətlidərəcədəzərərvurur. 
Bə-
zənoepifitotiyaşəklindəinkişafedir. 
Ə
dəbiyyatməlumatlarındagöstərilirki, 
ölkəmizəqonşuŞimaliQafqazregionunda 
10 
ildə 
2-3 
dəfəxəstəliyinyayılmasıvəinkişafıepifitotiyaxarakterliolur. 
Mübarizətədbirləri. 
Yüksəkaqrotexnika, 
aralıqsahibbitkilərininməhvedilməsi, 
davamlısortlardanistifadə, 
növbəliəkinəəməledilməsivacibdir. 
Xəs-təliyinilkinsim-
ptomlarıgöründükdəekolojifungisidlərdənbiriiləçiləməapar-maqmümkündür. 
Sonillər 25% tiltk.e., 0,5 l/haməsarifləxəstəliyininkişafınıtamamilədayandırabilir. 
Müasirdövrüntələbinəuyğunikikomponentlisistemxüsusiyyət-
lərəmalikFolukurBTfungisididəvegetasiyadövrü 
1l/haməsarifləbuğdabit-
kisininpasmənşəlixəstəliklərinəqarşıöldürücütəsirgöstərir.   
 
Buğdanınzolaqlıvəyagövdəpası-Puccinia graminis Pers. f.  
tritici Eriks. et Nenn. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Urediniomycetes  sinfi, 
Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Xəstəlikdeməkolarki, 
buğdabecərilənbütünölkələrdəgenişyayılmışdır. 
Ə
sasəndağlıqvədağətəyibölgələrdəböyükzərərvurur. 
BuxəstəlikAzərbay-
candadagenişyayılmışdır. 
BuğdanınzolaqlıvəyagövdəpasıxəstəliyinintörədicisiPuccinia 
graminis  
f.tritici  göbələyiikievlidir.  Spermaqonialvəetsialspormərhələlərizirincbitkisi-nin, 
uredinovəteleytospormərhələləribuğda, 
arpavəçoxlusaydabaşqanövlər-dəin-
kişafedir. 
Zirincyarpaqlarınınüsttərəfindəgöbələktək-təkvəyakiçikqruplarlayer-
ləşənşaraoxşarspermaqonilərəmələgətirir.  Onlarındiametri  120-130  mkm,  rən-
gitünd-sarıdır. 
Spermaqonilərdəküllümiqdardaaçıq, 
birhüceyrəlisperma-
siyalarformalaşır.  Spermaqonilərinəmələgəlməsindən  2-5  günsonrazirincyar-
paqları-nınalttərəfindəetsilərinkişafedir. 
Etsisporlarçoxvaxtşarşəkilli, 
möhtəviyyatısarıdır. Onlarınörtüyürəngsiz, təpəhissədəqalındır. Onlaruçuşaraqcü-
cərirlər, 
buğdadənlərinədüşürvətaxılbitkilərinisirayətləndirir. 
Et-
sisporlardamcısuvə 
5-24
0
Ctemperaturdacücərirlər. 
Sahibbitki-
ninüzərindəbundansonrauredinosporlarlauredinalarformalaşırlar. 

172
 
 
Uredinalarpasabənzərqonur,  uzunsov,  zolaqlıolaraq,  gövdələrdə,  yarpaqqınların-
da,  yarpaqlarda,  miloxlarındavəsünbülpul-cuqlarındaəmələgəlirlər.  Uredinomər-
hələdəxəstəliyininkişafıüçünoptimaltemperatur 
18-28
0
C-dir. 
Bitkilərinvegetasiyasıdövrümeteo-
rolojişəraitdənasılıolaraqbirnecəgenerasiyabaşverir. 
Buğdanınvegetasiyasınınsonunayaxınyarpaqlarda, 
xüsusiləyarpaqqınla-
rındateleytosporlarlatelioyastıcıqlarinkişafedirlər. 
Uredinalarformalaşanyer-
lərdəinkişafedənteliosporlarqarauzun  22  mm-əqədərzolaqlarəmələgətirir.  Telio-
sporlaruzunayaqcıqlarüzərində, 
ikihüceyrəli, 
uzunsov-sancaqşəkilli, 
təpəhissədəqalınörtüklü, qəhvəyivəhamardır. 
Teliosporlarbitkiqalıqlarındaqışlayır, 
yazdaistirahətmərhələsindənsonracücərirlər.  Teliosporhüceyrəsindənbazidispor-
larlabazidilərəmələgəlirlər, 
onlaruçuşaraqzirinciyoluxur-
vəilkininfeksiyanıtörədirlər. 
BuğdabitkisininzolaqlıvəyagövdəpasıxəstəliyinintörədicisiPuccinia 
graminis  f.  tritici  göbələyiekolojiamillərəqarşıçoxhəssasdır.  Qışlayantelio-
sporlaristirahətdövrünükeçdikdənsonra  9-29
0
Ctemperatur  (optimal  18-22
0
C),  95-
100%  nisbirütubətdəcücərirlər.  Onlarıncücərməsiüçüntələbolunanvaxtte-liospor-
larınyetişmədərəcəsindənasılıdır.  Yetkinteliosporlarırütubətlikamera-yayerləşdir-
dikdən 3-4 saatsonracücərəbilirlər. 
Xəstəlikçoxzərərlidir. 
Yoluxmanəticəsindəgövdəninepider-
misindəküllümiqdardakəsiklər  (1,5  mindənçox)  əmələgəlir.  Güclüyoluxmaza-
manıbuğdabitkiləriyatırlar. 
Patogenləsünbülaltıgövdəninsirayətlən-
məsinəticəsindədənməhsulukəskinazalır, 
dəncılızlaşır, 
onunçörəkkeyfiyyət-
ləriaşağıdüşür, bəziillərdəxəstəliyintəsirindənməhsulitkisi 60-70%-əçatır. 
Mübarizətədbirləri. 
Buğdanınqonurpasındaolduğukimidir.Lakinbuxəstəliyitörədəngöbələkinkişaftsik-
lindəaralıqsahibbitkisindənistifadəetdiyiüçünprofilak-
tikaolaraqzirincbitkilərininbuğdaəkinləriətrafındaməhvedilməsiməcburixarakterd
aşıyır.  
 
Buğdanınsarıpası – Puccinia striiformis West. 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Basidiomycota  şöbəsi,  Urediniomycetes  sinfi, 
Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 

173
 
 
Xəstəlikdağlıqvədağətəyirayonlarıüçündahaxarakterikdir. 
M.Seyidov, 
C.Ağayev  (2005)  göstərirlərki,  1998-1999-cuvegetasiyaillərindəsarıpasxəs-
təliyiAbşeronvəCənubiMuğanbölgələrindəbütünqışuzunuinkişafdaolmuş-dur. 
AzərbaycanETƏkinçilikĐnstitutundabuxəstəliyəqarşıyüksəkdavamlı, 
məhsuldaryumşaqbuğdasortları  (Tərəqqi,  Azəri,  Mirbəşir-128,  Əkinçi-84)  yara-
dılmışdır. 
Xəstəlikdənlibitkilərinəksəriyyətindəmüşahidəolunsadabuğdaüçünda-
hatəhlükəlidir.  Patogenyarpaqlarda,  yarpaqqınlarında,  bəzəngövdə,  miloxu, 
sünbülpulcuqlarındameydanaçıxır. 
Yoluxmanınxarakterikxüsusiyyətiuredinoyastıcıqlardanibarətolanlimo-
nusarı,  uzunsovzolaqların,  ləkələrinəmələgəlməsidir.  Adətənuredinalaryığıl-
mışqrupşəklindəyerləşirlərvəxlorozlamüşayətolunanləkəyəoxşayırlar. 
Müəyyənmüddətkeçdikdənsonrayoluxmayerlərindətünd-qonurvəyademəkolarki, 
epidermisipartlamayanqaratelioyastıcıqlarəmələgəlirlər. 
Göbələyinuredinosporlarıbirhüceyrəli, 
açıq-sarırəngli, 
ş
arşəkilli, 
rəngsiztikanlıörtüklü,  diametri  15-  20  mkm-  dir.  Teliosporlaruzunsov-
sancaqşəkilli,  ikihüceyrəli,  qonur,  rəngsizqısaayaqcıqlı,  ölçüləri  30  -57  x  57-24 
mkm-dir. 
Buxəs-tə-
liktörədicininspermaqonialvəetsialməhələlərihələlikmüəyyənedilməmiş-dir. 
Göbələyininkişafıvəonunqışlamasıuredinomərhələiləhəyatakeçirilir. 
Yazdaxəstəlikəvvəlcədənlilərinalt, 
sonraisəüstyarpaqlarındaəmələgə-lir. 
Çiçəkləməanıvəyasüdyetişmədövründəyarpaqlarınəhəmiyyətlibirhissə-sisaralır, 
quruyurvətökülürlər. Müəyyənyoluxmafaizindətarlatamamilərəngi-nidəyişir. 
Sarı    pasın  törədicisinin    böyümə  və  inkişafıüçün  10-13
0
Ctemperaturopti-
malhesabolunur. 
Uredinosporlar 
0
0
Ctemperaturdabeləcücərəbilirlər. 
20
0
C-
dənyuxarıtemperaturdagöbələyininkişafızəifləyir.  Qeydetməklazımdırki,  Azər-
baycandaaprelvəmayaylarında, 
temperaturgündüzlər 
20-25
0
Colmasınabax-
mayaraq,  gecələr  15
0
-yə,  yaxudondandaaşağıdüşməsigöbələyininkişafınızəif-
lədəbilmir. 
Respublikamızıntəbii-iqlimşəraitisarıpasınerkənyazdan, 
həttapa-
yızdaninkişafetməsiüçünəlverişlihesabolunur. 
Xəstəlikxüsusiləsünbüllərüçüntəhlükəlidir: 
dəndolmur, 
cılızolur, 
kütləcəyüngülləşir. 
Elmdəsarıpasxəstəliyinin 
60-dançoxrasınınmövcud-
luğuhaqqındaməlumatlarvardır. 
Ölkəmizdəsarıpasınrastərkibihaqqındabilgiləryoxdur. 
Mübarizətədbirləri. Buğdanınqonurpasındaolduğukimidir. 
 
Buğdanınqaraləkəlibakteriozu-Xanthomonas campestris  
pv. undulosa Young. et al. 
 
Təsnifatdayeri: 

174
 
 
Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, 
Pseudomonaceae 
fəsiləsi, 
Xanthomonas cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Buğdabecərilənbirçoxölkələrdəyayılmasıhaqqındaməlumatlarmövcud-
dur.QaraləkəlibakteriozxəstəliyinəAzərbaycandaçoxazhallarda 
(SeyidovM., 
AğayevC.,  2005)  dağətəyivədağlıqbölgələrdə  (Şəki-Zaqatala,  Quba-Qusar,  Şa-
maxı) təsadüfolunur. 
Qaraləkəlikbakteriozuyarpaq, 
gövdə, 
sünbüllərdəzühuredir. 
Yar-
paqlardaəvvəlcəkiçiksululəkələrformalaşır,  tədricənləkələririləşir,  qəhvəyiləşir, 
həttaqararəngalır. 
Gövdələryoluxanzamanbuğumunaltındaqəhvəyivəyaqarazo-
laqlarəmələgəlir, 
sünbülünaltındasamanqonurlaşır. 
Xəstəliyinxarakterikəla-
mətixüsusilətəpəhissədəsünbülpulcuqlarınınqaralmasıdır. 
Miloxlarınadirhallardaqaralırlar. 
Xəstəlikgüclüinkişafedənzamanbü-
tünsünbülqonurlaşır, 
bunagörədəxəstəliyiçoxzamanbuğ-
danınqarabakteriozuadlandırırlar. 
Bakte-riyagünəşşüalarına, 
donmayavəquru-
mağaçoxhəssasdır. 
Bakteriyabitkidənbitkiyəyağış, 
sudamcısı, 
həşəratlarla, 
bəzənküləkləyayılırlar. 
Bitkiyəağızcıqvəyarayerlərindəndaxilolur. 
Pulcuqvədənlərdəhüceyrəarasılövhənihəlledirvəhücey-
rəaralarındaselikəmələgətirir.Xəstəlikdəninformalaşmasımərhələsindəyüksəkrütu
bətşəraitindəgüclüinkişafedir. 
Bitkiqalıqlarıçürüyənzamanbakteriyalardaölürlər. 
Yoluxmuşdənlərləsəpinaparandacücərtilərinbirhissəsiməhvolsada, 
digərhis-
səsiinkişafınıda-vametdirir, 
eynizamandaborusistemindəyerləşənpatogenbitkilərindiffuzyo-luxma-
sınasəbəbolur. 
Xəstəliktörədənbakteriyahərəkətli, kiçik, Qrammənfivəbirpolyarqamçı-lıdır. 
Bakteriyanınoptimalinkişafı 
25-30
0
Ctemperaturdabaşverirvə 
50
0
C-
dəonlarməhvolurlar. 
Qaraləkəlikbakteriozununzərərliliyicücərtilərinseyrəlməsi, 
yarpaqlarınassimilyasiyasəthininaşağıdüşməsi, 
bitkilərintənəffüsününgüclənməsiiləsə-ciyyəedilir. 
Xəstəlikgüclüinkişafetdiyiillərdəməhsulitkisi 60%-əqədər ola bilir. 
Mübarizətədbirləri. 
Alaqotlarıvəbakteriyanındaşıyıcılarıolanhəşərat-
larlamübarizəelmiəsaslarlaaparılmalı, 
aqrotexnikitədbirlərkom-
pleksinəəməledilməlidir. Toxumlarınsəpinqabağıdərmanlanmasıməsləhətgörülür. 
 
Buğdanın bazal bakteriozu- Pseudomonas syringae 

175
 
 
 pv. atrofaciens Young et al. 
 
Təsnifatdayeri: 
Qrammənfi  aerob  çubuqlar  və  kokklar  bölməsi,  Pseudomonaceae  fəsiləsi, 
Pseudomonas cinsi 
Biolojiqrupu: 
Nekrotrof 
 
Xəstəlikbirçoxtaxılçılıqregionlarındayayılmışdır.  
Buğdadanbaşqadigərdənliləridəyoluxabilir. 
Yarpaq, 
sünbülvədənləryoluxurlar. 
Yarpaqlardaəvvəlcəsulu, 
sonraqəhvəyiləkələrəmələgəlir. 
Sünbülpulcuqlarıəsasındaqonurlaşır. 
Dənyoluxanzamanrüşeymhissəsiqaralır. 
Xəstə-
likgüclüinikşafedənzamangövdələrdəcırtdanlılıq, 
örtücüyarpaqlar-
daquruçürüməvəsünbülpulcuqlarınıntamamiləqaralmasımüşahidəolunur. 
XəstəliyitörədənPseudomonas  syringae  pv.  atrofaciens  bakteriyasıhərə-
kətli,  polimorf,  Qrammənfipolyarqamçılıdır  (lofotrix).  Bakteriya  2-37
0
Ctempe-
raturdacücərir 
(25-30
0
Coptimal), 
48
0
Ctemperaturdaisə 
10 
dəqiqəmüddətindəməhvolur. 
Yaydövrüaşağıtemperaturvəyüksəkrütubətzərərliliyitəminedir. 
Onungüclüinkişafızamanıbuğdabitkisivaxtındanəvvəlyarpaqlarınınbirhissəsiniitiri
r, dənlərcılızolur, onlarıncücərməsiazalır. 
Mübarizətədbirləri. Qaraləkəlikdəolduğukimidir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BUĞDABĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
 
 
 

176
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Buğdanın bərk və ya iylənən sürməsi 
Tilletia caries (DC.) Tul. 
agro.se-ua.net 
Tilletia caries (DC.) Tul.- 
teliosporlar
 
Buğdanıncırtdansürməsi 
Tilletia controversa Kuehn.- 
ipmimages.org 
Tilletia controversa Kuehn.- 
teliosporlar
 

177
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Buğdanıngövdəsürməsi 
Urocystis tritici Koehn. 
aqroatlas.ru 
Urocystis tritici Koehn.- 
teliosporlar
 
Buğdanıntozsürməsi 
Ustilago tritici (Pers.) Rostr. 
ipmimages.org 
Ustilago tritici (Pers.) Rostr.- 
teliosporlar
 

178
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Buğdanınzolaqlıvəyagövdəpası 
Puccinia graminis Pers. f. tritici 
Eriks. et Nenn.- ipmimages.org 
Zirinc – aralıq sahib bitkisi 
Puccinia graminis f. sp. tritici-
spermaqoni spermasiyalarla 
Zirinc yarpağının hüceyrələrində 
göbələyin etsisporları 

179
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Puccinia graminis f. sp. tritici- 
uredinosporlar 
Puccinia graminis f. sp. tritici- 
teliosporlar 
Buğdanınqonurpası 
Puccinia recondita Rob. ex Desm. f. tritici 
fotolar Đ.Cəfərov 

180
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Puccinia reconditaRob. ex  
Desm. f. tritici 
- teliosporlar 
Puccinia reconditaRob. ex  
Desm. f. tritici-  
uredinosporlar 
Buğdanınsarıpası 
Puccinia striiformis West. 
foto Đ.Cəfərov 
Puccinia striiformis West.- 
uredinosporlar 

181
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.2. ARPABĐTKĐSĐNĐNXƏSTƏLĐKLƏRĐ 
 
Arpanın unlu şehi- Blumeria graminis (DC.) Speer f. hordei 
 
Buğdanınunluşehi 
Blumeria graminis (DC.) Speer 
f. sp. tritici Marchal. 
foto Đ.Cəfərov 
Blumeria graminis(DC.) Speer 
f. sp. tritici Marchal.- 
konidi sporlar 
Septoria tritici Berk. &M.A.Curtis 
piknid və piknosporlar 
BuğdayarpaqlarınınseptoriozuSeptor
ia tritici Berk. &M.A.Curtis 
ohioline.osu.edu 

182
 
 
Təsnifatdayeri: 
Fungi  vəya  Mycota  aləmi,  Ascomycota  şöbəsi,  Euascomycetes  sinfi,  Ery-
siphales sırası, Erysiphaceae fəsiləsi, Blumeria cinsi 
Biolojiqrupu: 
Biotrof 
 
Dünyanınbütünarpabecərilənrayonlarındagenişyayılmışdır. 
MDBölkə-
lərindəhəmyazlıq, 
həmdəpayızlıqarpalardarastgəlinir. 
RusiyanınMərkəziQaratorpaq, QərbiSibirvilayətlərində, habeləBelorus, Moldova, 
Ukrayna, 
Qaza-xıstan, 
Qırğızıstanüçündahazərərlidir. 
Buxəstəliksonillərölkəmizindəarpaəkinlərindədahatez-tezrastgəlinir. 
AzərbaycanMEA-nınQarabağElmi-Təd-qiqatbazasındayaradılanpayızlıqPallidum 
596 sortuxəstəliyəqarşınisbida-vamlılıqgöstərir. 
UnluşeharpanıvəHordeumcinsinədaxilolanbaşqanövləriyoluxur. 
Xəs-
təlikbitkininbütünyerüstüorqanlarındaəmələgəlir. 
Səthimitselvəkonidispor-
mərhələsiunluşehinsimptomlarınınbaşverməsinəsəbəbolur. 
Konidilərtəpəhüceyrələrindəqısabudaqlanmayantək-
təkvəyacütkonididaşıyanlarüzərindəformalaşırlar. 
Rəngsiz, 
birhüceyrəli, 
ellipsoidal- limonikonidilərzəncirformasın-daəmələgəlirlər. Konidilərinölçüləri 8-
10 
x 
25-30 
mkm-dir. 
Konidialmərhələ-ninadıOidium 
monilioides-dir. 
Barmağaoxşarçıxıntılı, 
uzunluğu 
20 
mkm-əqə-
dərolanqaustoriyalarağızcıqvasitəsiləepidermalhüceyrələrədaxilolur, 
bundansonrasəthimitselvəkonidispormərhələsibaşverir. 
Göbələk 
– 
heterotallikdir, 
təbiipopulyasiyalardarastgəlinir. 
Kleystotesiləraçıqmitselhörüklərindənibarətdir.  Yetişdikdənsonrarəngitündləşir, 
ölçüləri 
135-280 
mkm-dir. 
Çıxıntılarkleystotesininaşağıyarısındayerləşir, 
nazikdivarlı,  rəngsiz,  sadəvəyaqeyri-nizamlıbudaqlanandır.  Kleystotesidə  6-30 
ə
dədəqədərkisəyerləşir,  yetkinkisələrsilindrikdir,  ölçüləri  25-40  x  70-110  mkm-
dir.  Hərbirkisədə  8  rəngsiz,  ölçüləri  10-13  x  20-23  mkmolanaskosporvar. 
Unluşehxəstəli-yinintörədicisiiqlimiyumşaqolanrayon-
lardamitselvəkonidiformalarındapa-yızlıqarpadaqışlayır. 
Göbələyincinsimərhələsiqışlamadaəhəmiyyətliroloyna-mır. 
Kleystotesilərdəninyetişməsiərəfəsindəyaşlıyarpaqlardaəmələgəlir. 
Aşağıtemperaturvərütubətlənmə 
(72 
saatdanazolmayaraq) 
askosporlarınyetişməsinəəlverişlizəminyaradır. 
Cinsirekombinasiyalarvəmutasiyalarpato-
geninpopulyasiyalarınıngenetikişaxəliliyinidahadayüksəldir. 
Buisəyeniviru-
lentformalarınəmələgəlməsinəsəbəbolur. 
Đ
lkininfeksiyamənbəyikonidilərvəaskosporlardır. 

183
 
 
Aerogeninfeksiyauzaqməsafələrəyayılır.  Konidilərgeniştem-peraturdiapozonunda 
(1-30
0
C), 
damcısuolmadancücərirlər. 
Onlarıncücərməsiüçün 
100% 
nisbirütubəttələbolunur. 
Kollanmafazasındayüksəkdərəcəliyolux-
mayüksəkzərərliliyitəminedir. 
Xəstəliknəticəsindəyaşılyarpağınfunksionalsahəsikiçilir, 
nəticədədəninkütləsiazalır, 
dəndəzülalınmiqdarıdəyişir, 
məhsuldargövdələrinmiqdarıaşağıdüşür.  Köklərinböyüməsigecikir.  10  ilərzin-
dəepifitotiyanıntezliyi 
2-3 
dəfədir. 
Məhsulitkisibitkilərinyoluxmadərəcəsindənasılıolaraq, 10-36% təşkiledir.