Yazisi abiDƏLƏRİ I hiSSƏ Bakı «Elıü və təhsil»

Arxa tərəf
1...........kaltı  kün  toğsukdımkı  yil  2.  tursar ötrü  ol  bulğakığ.
tölgəkig,  3.  örküçlənməkig,  əsm əkig,  kün  batsıkıqaru  4.  elitir. 
Yəmə  kaltı  kün  batsıkdın  5.  sığar  yil  yiltirsər  ol  bulğamakığ,  6. 
yaykanmakığ  kün  toğsukdan  sığar  7.  elitir,  yanturur.  Yəm ə  kaltı 
kün 8.  ortuda siqar yil tursar,  ötrü ol 9.  bulğaklarığ irdin siqar elitir
lO.təgirər,  kaltı  yəm ə  yirdə  sıqarkı  11.  yil  tursar,  ol  suv  bulğakı 
köpikləri  12.  bulğanmakı,  yaykanmakı,  əsməki  kün  13.  ortudun 
siqar  təgirər,  yanturur  14.  ançula  kaltı  ol  taluy  kim  bırkarudm
15.siqar  yil  tursar,  bulğak  tölgəkig,  16.  örküçlənməkig  anta  içrə 
belgülüg  17. bolurlar. Ançula yəm ə bu etüz kim.  .  .
Tərcüm ə
Ön tərəf
1.  qaranlıq,  zülmət,  bəxtsiz  olurlar...  3.  Daha  yenə  .  .  .
4.belə  deyib  fərman  verir:  yenə  indi  5.  siz  qızarsınız,  sevimli 
övladlarım,  kiçik  qardaşlarım,  6.  beləcə  möhkəm  olun.  7.  ki, 
yuxanda  səhətini,  sağlamlığını  qoruya  bilməyən  igidlər  bu  8.  bir 
oyanan  din  səadəti  tanrısına  9.  ki,  sizin  üzərinizdə  zahir  oldu  10. 
yenə  bu  vücud  ki,  sizin  üzərinizdə  durur,  beləcə  görün.  11. 
Müşahidə  edin,  dolup  bütünlüklə.  . . .   12.  görün,  aldatmağını, 
azdırmağını  13.  etmiş,  yaratmışdır.  İçindən  yarıdan  çoxdur.  14. 
güclülər,  biliklər,  düşüncələr  15.  ki,  qaynayırlar,  hərəkətə 
gətirirlər,  16.  beləcə  bənizli  olurlar.  Qaldı  17.  böyük  dəniz 
Samudra  ki,  təlatümü,  hiyləsi  18.  çoxdur.  Yenə  bütünlükdə  çox 
vaxt yel dənizə doğru ə s s ə . . . .
Arxa tərəf
1............qaldı.  Şərqdən  külək  2.  əssə,  onda  o  təlatümü.
iğtişaşı,  3.  qərbə  tə rə f  4.  aparar.  Y enə  qaldı  qərbdən  5.  yarım
/54
külək  əssə,  o  təlatümü,  6.  dalğalanmam  şərqdən  yarıyoldan  7. 
döndərir.  Y enə  qaldı  cənub  tərəfdən  z əif  yel  qalxsa,  onda  9. 
dalğalan  şimala  aparır,  10.  çatdırar.  Qaldı  yenə  şimaldan  yel 
qalxsa,  o  su  bulantılarmı,  köpükləri,  12.  təlatümü,  çalxalanmanı, 
əsməni  13.  cənub tərəfə çatdırır,  qaytarır.  14.  Beləcə qaldı o dəniz 
ki,  cənubdan  15.zəif külək  qalsa,  təlatüm,  fırtına,  16.  çalxalanma 
onun içindən aşkar  17. olur.  Beləcə bu vücud k i . . . .
IX  ABİDƏ
Manixey yazısı ilə yazılmışdır 
Ön tə r əf
1............. 2 ...........iltə,  kanta  belgülüg.  . . .   3.  ...iş  tuş  atlığ
yüzlüg  bəglər  4 ...........ayağuluk,  ağırlağuk  təg  5.............  bodunka
yarağlığ  artukrak  6.  siziq  eviqizdə  kutça,  kıvça  7.  ertii.  İnçə 
kərgək  erti  üstünkii  8.  kökii  pekkatığ  boltu  ersər.  9.  elitii  kəlmiş 
azukıı  alkanmadn  ersər.  10.  yir  suvda  uzun  yaşadıı  11.  ersər  üküş 
Ögrünçü  meqü  12.  sizni  birlə  körzün  ertii.  Üzütlüg  13.  edgü 
kıhnçın  tükətzün  crti.  14.  taştın  siqar  kamığ  tüzünlər  birlə  15.  kut 
kıv bolu yorızun erti......... 16.  inçip . . . .  kıltar bulunçsuz...........
Arxa tə r əf
1............ 2.  korkmçığ  ölüm  birlə  . . .   3.  kəndü yigətii ersər
ölüm............ 4.  nə  üçün  tisər  andağ  . . . .   5.  korkmçığ  kün  erür
kimkə.  . . .   6.  korkmaz,  aymmaz,  kimkə.............  
7.  iştürməz
tuyuzmaz.  Kaltı  oğrı  8.  kişiçə  tuyumsuzuk  kəlir,  kaltı  9.  arslan 
öküzüg,  börii koymka  10.  öpünüü  kəlirçə.  Y əm ə  ançulayu  11.  buu 
ölüm  künii  kimnii  üzə  12.  kəlsər,  kamığığ  alaqad  turur  13. 
yarlıkanmatm  ölürür,  iliglər,  kanlarka  14.  korkmaz,  igil,  çokan 
kişilərkə  15..........avıçka, kurtğaka ərsim əz  16............ yarlıkamaz.
Tərcüm ə 
Ön tərəf
1............2.  .  .  .  eldə,  xanda  nişanə.  .  .  .  3................dostlar
tanışlar,  m əşhur (adlı- sanlı) bəylər.  4 ............hörmətli,  möhtərəm
5 .................. 
xalqa  yararlı  çox  artıq  6.  sizin  evinizdə  xoşbəxt,
/5f

bəxtiyar,  7.idi.  Belə  gərək  idi.  Üstündəki.  8.  kökü  çox  möhkəm 
olsa  idi,  9.eldən  gəlmiş  azuqəsi  qurtarmasa,  10.  vətəndə  uzun 
ömür  yaşasa,  11.çoxlu  sevinci  əbədi  12.  sizinlə  birlikdə  görsün, 
canlı  13. yaxşı əm əlləri ilə tükətsin.  14. bayırdan bütün tayfalılarla
birlikdə  15.xoşbəxt,  bəxtiyar olaraq yaşasm............16.  deyib  .  . .   .
. . .  təm ənnasız...
Arxa tərəf
1............ 2.......... qorxunc ölümlə.  . . .   3.  özü yüksəltsə,  ölüm.
. . .   4.  nə  üçün desə,  o  cür  . . . .   5.  qorxunc  gün  olur.  Kimə 
ö.qorxmaz,  çəkinm əz,  kimə.  .  .  7.  bildirməz,  hiss etdirməz.  Qaldı 
oğru  8.  adama  hissiyyatsızlıq  gəlir,  qaldı  9.  aslan  öküzə,  qurd 
qoyuna  10.  hücum  edərək  gələn  kimi  yenə  beləcə  11.  bu  ölüm 
günü üstünə  12.  gəlsə,  hamını  alaraq durur,  13.  fərman vermədən 
öldürür,  hökmdarlardan,  xanlardan  14.  qorxmaz,  gənc,  nişanlı 
adamlara  15.  .  .  .  qocalan,  qarıyan  iyrənməz.  16.  .  .  .  fərman 
verməz........
X  ABİDƏ
Uyğur əlifbası ilə yazılmışdır 
Ön  tərəf
1.  ersər,  edgü  kılmçığ  buşı  küçün  2.  ğılzun.  Yəmə  mşixa
З.Ьигкап  kirtkünyük  başı  birigli  4.  üzütin  tiləgli  kişilərig.  5. 
kəntünüq  edgü  öglisiqə  6.  edgü  öglitip  atadı.  İnçə  tip  7.  yarlıkadı. 
K əntü  kizlənçüqün  8.  arığ  nomka  kızkanmatın  ağı  9.  köqülün 
inamı  sizinmətin  10.  kizlən?.  Takı  yəm ə  inçə  yarlıkadı.  11.  Kim 
etüz  üçün  əm gənsər,  12.  tolğansar,  yəm ə  anıq  utlısı  13.  etüzkə 
ölmək  artamak  14.  bulunçı  ol.  K im   üzütin  edgü  uruğ  saçsar,  16. 
yəm ə anıq utlısın meqligü  17.  ölməz öz teqri yirintə  18. bulır. Takı 
yəm ə  inçə tip  19.  yarlıkadı,  ol  ismirin  (və  ya ismiryək)  sanlığ  20. 
ağığ banm aq antan? ayığ
Arxa tərəf
1.  muqluğ dintarka buşı biriq 2.  açmıq ağnnıq, yəm ə tolturuq
3.  ol  meqülük,  banm lık  ağılıkıqızka  4.  yəmə  bir  köqülün  inçə
5.maq  bir  ötməkiq,  bir  sağar  6.  suvıq  utlısmıq  yıraya  7.  barmaz 
anuk erür.  Takı yəm ə  8.  nom da inçə tip yarlıkadı.  Ol 9.  niğoşaklar 
kop bir təg erməz  10.  y əm ə  tükəllig niğoşak bar.  Y əm ə  11.  antağ 
bar edgü  ögli  ol.  Antağ  12.  bar.  Nomuğ  taplağılı  kişilər  13.  yəmə 
üzüt axrvznğaru ağmak  14.  təgilm ək.  Yəm ə  adın özgə təgşilməki,
15.  ağmakı,  inməki  bir  təg   16.  erm əz,  yəm ə  bir  ekintiniq  adırtı
17.  üküş  bar  .  .  .  ançulayu  kaltı  18.  yazukluğ  əm iq  bağı,  külügi,
19.boğağusı, ağırlığ, yiniklik bar.  20. takı yəm ə ançulayu kaltı
T ərcüm ə
Ön  tə r ə f
1. 
isə,  yaxşı  əm əli  səd əq ə  gücü  ilə.  2.  etsin  yenə  Mşixa 
(Məsiha)  3.burhan  etiqadını  qurban  verən  4.  ruhu  ilə  diləyən 
adamları  5.özünün  yaxşı  təlim ində  6.  yaxşı  mömin  adlandırdı. 
Belə 
deyib  7.fərman  verdi  öz  sirrini  8.  müqəddəs  qanuna 
qısqanmadan uca 9.könüllə  inanaraq şübhəyə düşm ədən  10.  qoru. 
Daha  yenə  belə  fərman  verdi:  11.  Kim  vücudu  üçün  əziyyət 
çəksə,  12.  əzab  görsə  yenə  onun  mükafatı  13.  vücuda  ölmək, 
məhv  olmaq  14.  olasıdır.  K im   ruhu  15.  üçün  yaxşı  toxum  səpsə,
16.  yenə  onun  mükafatının  əbədiliyi  17.  ölməz.  Öz  tanrı  yerində
18.  olur.  Daha  yenə  belə  deyib  19.  fərman  verdi:  o  İsmirin  külli 
miqdarda 20.  var-dövləti,  sürüsi (ondan pis)
Arxa tə r ə f
1. 
mömin dindarlara  sədəqə  verin 2.  Ac qalın,  əziyyət çəkin, 
yenə doldurun  3.  O əbədilik,  varımlıq ağlınızla,  4.  yenə  qəlbinizlə 
belə  5.  inanın:  bir  çörəyin,  bir  sakar  6.  suyun  mükafatı  havayı
7.getməz,  hazır  olar.  Daha  yenə  8.  qanunda  belə  deyib  fərman 
verdi:  o  9.  niğoşaklarm  hamısı  eyni  deyil  10.  yenə  kamil  niğoşak 
var,  yenə  11.  belə  yaxşı  fikirlidir.  Belə  12.  var  dini  qanunlara 
qulluq  edən  adamlar  13.  yenə  ruhun  zodiak  bürcünə  yüksəlməsi,
14.yetişməsi.  Y enə  adın  öz  şəklinə  düşməsi,  15.  yüksəlməsi, 
enməsi eyni  16.  deyildir,  yenə bir-birindən fərqlidir.  17.  çox var ..
.  beləcə  qaldı  18.  günahkar  kişinin  zənciri,  şöhrəti,  19.  buxovu, 
qiyməti, qiymətsizliyi var.  20.  D aha yenə beləcə q a ld ı..  .
187

XI  ABİDƏ
Ön tərəf
Alkışı,  ötüki  1.  tuta  yarlıkayur.  Ekinti  2.  sağınç  ol  asanmıs
3.as  kim  ol  etüzüntə  4.  kirür  ölür.  Üçünç  5.  sağınç  ol  titir  yəmə 
ö.məniq  etüzim  keqlig  7.  islig,  küçlüg  ol  8.  ol  asm  suvsusm  9. 
kolusmça  tutmak  kərgək  10.  nə  üçün  ada  kılmasar.  11.  törtünç 
sağınç  12.  ol  titir üzüksüz  13.  nizvanılar birlə  süqüşmək,  öçəşmək 
ol  15.nə  üçün  tisər,  16.  nizvamlarm  etüzkə  17.  təq  təq  tatığ  tatığ
18.üçün inçə küçlüg  19. bolurlar.  İnçə ğıltı 20. oot kuruğ otuquğ
A rxa tə rə f
Titsilər ğoştıka  1.  örtəyürçə,  turkaru  2.  as içkü  inçə kolusmça
3.  asanmak  kərgək  nizvanılar  4.  küçlüg  bolmazun  5.  etüzkə  ada 
kılmazun  6.  .  .  kaltı konağka olur  7.  sar bu  savlarığ kop  8.  köqültə 
ömək,  9.  samnmak  kərgək  10.  takı  yəm ə  titsilər  11.  kəntünüq 
ğoştısıqa inçə  12.  tip  siz inç aytılar.  13. nədə utru uluğ  14.  anğlion 
bitiğ içintə  15.  baslayu ay teqrig  16.  ögər alkayur.  kin  17. uluğ ilig 
teqri  18. xam Ezrua teqrig  19.  ögər . . . .   ğoştisi inçə tip yarlıkadı.
Tərcüm ə
Ön tərəf
Alqışları,  dualan  1.  tutaraq  fərman  verir.  İkinci  2.  fikir 
budur:  yem əli  3.  xörək  odur  ki,  vücuda  4.  daxil  olub  yox  olsun. 
Üçüncü 5.  fikir budur: yenə 6. m ənim  vücudum geniş,  7.  güclüdür.
8.  O  xörəyin,  suyun  9.  qaydasmca  vermək  gərəkdir  10.  ona  görə 
ki,  təhlükəli  olmasm.  11.  Dördüncü  fikir  budur:  12.  daimi  13. 
ehtiraslara  qarşı  döyüşmək,  mübarizə  aparmaqdır,  15.  çünki  desə,
16.ehtiraslarm  vücuda  17.  növ-növ  dadlı-dadlı  18.  (olduğu)  üçün 
belə güclü  19.  olur, belə qıldı. 20. od quru odunu . . . .
Arxa tərəf
Şagirdlər m üəllim lərə
1. 
yandıran  kimi  olur.  2.  Xörək,  içkini  belə  qaydasmca  3. 
yem ək  lazımdır  ki,  ehtiraslar  4.  güclü  olmasm,  5.  vücud  üçün
təhlükə yaratmasın.  6. Qaldı dincəlm əyə otursa,  7. bu sözlər bütün 
ürəkdən  fikirləşmək,  9.  düşünm ək  gərəkdir.  10.  daha  yenə 
şagirdlər  11.  m üəllim lərinə  belə  12.  deyib  belə  soruşdular:  13. 
Nədən ötrü böyük  14.  Evanqeliya kitabı  içərisində  15.  əvvəlcə  ay 
tanrını  16.  öyüb  alqış  edirlər  (tərifləyirlər),  sonra  17.  böyük 
hökmdar tanrı  18.  xanı Ezrua tanrını  19.  öyürlər.  Onlarm müəllimi 
belə deyib buyurdu.
XII  ABİDƏ
Ön  tə r ə f
1. 
kəntünüq  kin  kalğalı  2.  uruğın,  tarağın  üzə.  3.  sakmmıs 
kərgək.  Kamığka  4.  edgü  nom   tərü  edgü  busı  birsər,  5.  nə  üçün 
tisər,  6.  anıq  kalmıs  ağı,  7.  baram ı  artatmazun  8.  teqrikə  yazukluğ 
tsuyluğ  9.  ölgətmis  bolmazun.  10.  bu  bilgə  kişiniq  11.  belgüsi 
roçvarm  12.  takı  yəm ə  kop  toğm ıs  13.  etüzlüg tmlığlarka  14.  tirig 
özi  ölüm.  .  .  oq  15.  tunınta erür.  .  .  16.  əsən  ermək,  igləm ək  17. 
oqtun erür.  Yigitən  18.  erm ək,  karım ak  oqtun  19.  erür  .  .  .  yəmə 
kop 20.türlüg as  içkü
Arxa tə r ə f
1.  açmak suvsamak oqtun  2.  erür.  Kamığ yaz  kadar  3.........
rsığını kamığ,  küz-kış 4 .......... oqtunınta  5............. çolayu erür  kaltı
kop 6 . . . .  rlug ı tarağ orğaklı  7 . . . .   çi oqtunınta 8  . . . .   9 . . . .   mağ
bu yir suvka  10........ öd kəlm əki bar  1 1 . . . .  kop toğmışlarka  12. . .
.  .  mək  yitmək  k ə lm ə k i............ 13.  ol  sevinç  kəntü  14..............
izütkə ol,  kim  1 5 . . . .   köni  yolun  16.......... maka kalığlansar,  17.
tərkləsər,  kamığ  kop  18.  tökülm ək,  saçalmak  19.  ulağ  sapığda  sm 
üqük  20.  bu kolusmça tirə yığa
T ərcüm ə
Ön  tə r əf
1. 
Özünün  sonra  qalan  2.  toxumu,  taxılı  haqqmda  3. 
fikirləşmək  gərəkdir.  Hamıya  4.  yaxşı  qanun  m ərhəm ət  edərək 
yaxşı qurban versə,  5. nə üçün desə,  6.  onun qalmış sərvəti,  7. var-
189

dövləti  m əhv  olmasm,  8.  tanrıya  qarşı  günahlar  9.  işlətmiş 
olmasın.  lO.Müdrik  adamların  11.  nişanəsi  budur:  roçvarm.  12. 
Daha yenə bütün doğulmuş  13.  canlı varlıqlar üçün  14.  dirilik özü 
ölüm.  . . .   15.  sağdadır.  . . .   16.  sağlamlıq,  xəstəlik  17.  ondandır 
cavan  18.qalmaq,  qocalmaq ondandır.  19.  Yenə çoxlu 20. müxtəlif 
yem ək içmək,
Arxa tərəf
1.  acmaq,  susamaq  ondandır.  2.  Bütün  yaz  qədər  3 .........
payız,  qış 4.  .  .  .  ondandır  5........... qaldı  bütün 6 ............taxıl orağı
7........ ondandır.  8 ........... 9 . . . .   bu yer suya (vətənə)  1 0 . . . .  vaxtın
gəlməsi  var.  11............bütün  doğulmuşlara  12............. yetməsinin
gəlməsi  var  13.  o  sevinci  özü.  14.......... ruhadır.Kim  15..  .  .  kəni
yolun  16.  .  .  .  mağa  m öhkəm lənsə,  17.  xarab  olsa,  hamısı  bütün
18.tökülmək,  saçılmaq  (dağılmaq)  19.  zəncir  düzümündən  sınan 
sümük 20. bu qaydasmca toplanaraq, yığılaraq.........
XIII  ABİDƏ
Manixey yazısı ilə yazılmışdir.
Ön tərəf
1. 
taplasar,  bu  kız  adm  2.  kişikə  yarağuluk  erməz  3.  teqrim 
siziqə  yarağay  anavamığ  4.  yutuzluk  alınıq,  kamığm  5.  ögrünçün 
meqin  olursar,  ayığ  6.  körtlə  bolğay  ekigün  7.  antağ  körtlə 
bolğaysızlar.  8.  kaltı  kün  teqrii  buu  yir  suv  9.  üzə  toğar  kəntü 
yarukın  lO.kamığka  yarutır  .  .  yəm ə  11.  anavam  antağ  bolğay 
kaltı  12.yazkı körtlə yasıı ığaç  13.  tükəl türlüg yılığ yıparlığ.. . .
Arxa tərəf
1. 
anavamığ  titrü  körüq  2.  sizni  üçün  kaltı  ayığ  3.  köqültə 
berü  siznii  sevər,  4.  amrayur.  Teqrim,  siz  yarlıkasar,  bəgii  bolun 
ö.yəmə  anavam  yotuzuquz  bolzun  7.  .  .  .  yəm ə  teqrii  yalavaçıı
8.burkan  şumnağdıka  inçə  9.  yarlıkadıı.  .  .  bu  sav  10.  kim  siz 
ayur,  siz  eşidiq  11.  bir  aznd  sözləyün  öqrəki  12.  ertmis  ödün  bir 
uluğ 13. balıkbar erti.  K a m ığ ......... 14. ödgə tükəlig . . . .   15. erti.
190
Tərcümə
Ön tərəf
1. 
xoşlasa  bu  qız  başqa  2.  adama  layiq  deyil,  3.  tanrım  sizə 
layiqdir,  Anavamı  4.  xanımlığa  aim.  Hamı  5.  sevinc  v ə  nəşə  ilə 
otursa  (yaşasa)  yaman  6.  gözəl  olacaq.  H ər  ikiniz  7.  belə  gözəl 
olacaqsmız.  8.  Qaldı gün tanrı bu yer-su (vətən) 9. üzərində doğar 
öz nurunu  10.  hamıya paylayır.  .  .  yenə  11.  Anavam belə olacaq, 
qaldı  12. yazda gözəl yaşıl ağac  13.  tam m üxtəlif ilığ ə tir li.. . .
Arxa tə r əf
1.  Anavama  diqqətlə  baxın.  2.  Sizin  üçün  qaldı.  Yaman
3.bütün  könüldən  sizi  sevər,  4.  əzizləyər.  Tanrım  siz  lü tf etsəniz, 
bəy  olun  6.  Yenə  Anavam  xanımınız  olsun.  7.  yenə' tanrı  elçisi  8. 
burhan  Şumnağdıka belə  9.  buyurdu:  bu  sözü  10.  ki,  siz  deyirsiniz, 
siz  eşidin.  11.  bir  ibrətamiz  hekayət  söyləyim:  Keçmiş  12. 
zamanlarda  bir  böyük  13.  şəhər  var  idi.  Bütün  14.  zamanlarda 
kamil...  15. idi.
XIV  ABİDƏ
Ön  tərəf
1. 
ançulayu  kaltı  ilig  2.  oğlıı  tiginig  avurtalar  3.  eligintə 
igidürçə  .  4.  takı yəm ə  inçə kaltı  5.  ilig tonıı uz yuğuçıı  6.  eligintə 
anyurça.  7.  takı  yəm ə  inçə  kaltı  8.  katığlığ  altun  kısada  9. 
arıyurça.  .  .  takı  10.  inçə  kaltı  ötsüz  11.  kapakuğ  yəm ə  yügürüglii
12.  akığlıı suvka kəmisip  13.  eligin antırça.
Arxa tərəf
1. 
iligkə  yarağuluk  təg  yontuğ  2.  arıtırça,  kintiyürçə.  3.  takı 
yəmə  inçə kaltı 4.  təpizlig yirdə uruğ saçıp 5. erməzçə.  Y əm ə takı
6.  inçə  kaltı  bitigəçi  7.  oğlan  əq  ilkii  üküş  8.  əm gək  körür  kin 
xviştim  9.  bolur.  Takı  inçə  10.  kaltı  . . . .   uzuntonluğu  11.  ergiz 
to ğ u r.............ödgə  12.  az əm gənür kiin ögrünçü köpüp...........
191

Tərcümə
Ön tərəf
1. 
beləliklə,  qaldı  2.  oğlunu,  şahzadəni  dayələrlə  3.  əlində 
tərbiyə  etdiyi  kimi.  4.  daha  yenə  belə  qaldı  5.  hökmdarın  paltan 
paltaryuyan  ustanın  6.  əlində  təm izlənən  kimi  7.  daha  yenə  belə 
qaldı  8.  qarışıq  qızıl  kürədə  9.  təmizləndiyi  kimi  .  .  .  daha  10. 
belə  qaldı  deşiksiz  11.  qapağı  yenə  sürətlə  axan  suya  atıb  13.  əl: 
yuyan kimi.
Arxa tərəf
1. 
hökmdara  layiq  olan  ilxmı  (atı)  2.  təmizləyən  kimi, 
qaşovlayan  kimi  3.  daha  yenə  belə  qaldı  4.  şoran  yerdə  5.  kimi 
yenə  daha  6.  belə  qaldı  katib  7.  oğlan  ən  birinci  çox  8.  əziyyət 
çəkir,  sonra m üəllim  usta  9.  olur  daha  belə  10.  qaldı  . . . .   qadın 
1 l.ekiz d o ğ u r.. .   o zaman  12.əzab çəkir,  sonra sevinc görür. . .
XV  ABİDƏ
Ön tərəf
1. 
tükəlig  bolup  ol  2.  meıjigü  tirig  öz  kirtü  yolka.  3.  orunka 
ögrünçün təgiıj  4.  kim sizlər amı üçün  5.  okıtmıs bolturjuzlar 6 . . . .  
takı  yəm ə  üzütümüz,  7.  kaqıı  teıjrii  mani  burkan.  8.  inçə  tip 
yarlıkadı  9.  amrak  oğlanım  örj  10.  sakınıg  ol  uzakıı  11.  sav 
yürüglərin  kim m ən  12.  sizlərkə  ayu  birtim  13.  yəmə  inçə biliblər
14.  ol  yaruk  kızıı  ögütmis  15.  ög  arığ  yil  kaqımız  uluğ  16.  ilig 
terjrii  kamı  Ezrua  17.  tegri  ekinti  yulğak  18.  özii  kim  kəntü  oi 
kənig  19.  roşan  tenrii.  Y əm ə  ekintii  20.  ölügüg  tirgürügli  21.  ay 
teıjrii üçünç arığ
Arxa tərəf
1.  nom   kutı  kim  kəntü  ol  2.  kamığ  nom  iligii.  Yən»
3.  sizlərkə  ayu  birtim  4.  bu  üç  ilig  teıjri lər  5.  kəlməkin,  inməkin,
6.  ərdəmin,  bögüsin,  bögülənməkin  7.  kaltı  kəlip  kədilüür  8.  bu 
kamığ edlər üzə 9.  yəm ə  kaltı  ıdmıs  10.  boltı.  Bu bilgə büigig  11 
m ən  sizlərkə  üküs  12.  körkün üküs  yürügün  13.  tanukun  sözləyü
192
ayu  14.  birtim  bu  kamığ  küçlüglər  15.  savm  kaltı  yəm ə  nə  kolun 
lö.kəlti  közüntilər  17.  bu  ilig teqrilər kim  18.  kəntü ol  yuşo kenig
19.  vhmn  roşan  teqrii.  inçip  20.  bu  bilgə  bilig  kim  kəndü  21.  ol 
kenig roşan teıjrii.
T ərcüm ə 
Ön tərəf
1. 
kamilləşib o  2.  xoşbəxt diri  (varlıq) yola düşdü.  3.  şadlıqla 
yola  salın  4.  ki,  sizlər  onuıı  üçün  5.  oxutmuş  oldunuz.6.  .  .  .  daha 
yenə ruhumuz,  7.  atamız  tanrı mani burhan  8.  belə deyib buyurdu:
9.  əziz oğlanım,  öncə  10.  düşünün o  sürəkli  11.  söz nəsihətləri ki, 
mən  12.  sizə  söyləm işdim  13.  yenə  beləcə  bilin:  O  işıq  qızının 
tərif etdiyi  15.  ağıllı  təm iz  külək,  atamız  16.  ulu  hökmdar  tanrı 
xam  Zerua  17.  tanrı  və  ikinci  m əşəl  18.  özü  ki,  özü  kenigi  19. 
roşan  tanrıdır  (işıq  xatun).  Y enə  ikinci  20.  ölünü  dirildən  21.  ay 
tanrı, üçüncü təmiz
Arxa tərəf
1. 
din  xoşbəxtliyi  ki,  özüdür  2.  bütün  dinlərin  ən 
qüdrətlisidir,  yenə  3.  sizlərə  danışdım  4.  bu  üç  tanrının 
gələməyini,  (aşağı)  enm əyini,  6.  igidliyini,  rəşadətini,  idraka 
yetişməyini,  7.  qaldı gəlib  sahib olur 8.  bütün bu mülklər üzərində
9.  yenə  qaldı  göndərmiş  10.  oldu  bu  müdrik  kəlamları  11.  mən 
sizlərə  çoxlu  12.  təsvirlə,  çoxlu  şərhlə,  13.  dəlillərlə  söyləyərək 
danışdım  14.  Bütün  bu  güclülər  15.  sözlərini  qaldı  yenə  nə  zaman
16.  gəlib  göründülər.  17.  B u  hökm dar  tanrılar  ki,  18.  özü  o  Yuşo 
kenig  19.  vahman roşan tanrıdır, belə deyib 20.  bu  müdrik bilik ki, 
özü 
2 1 . 0
 kenig roşan tanrıdır.
XVI  ABİDƏ
Manixey yazısı ilə yazılmışdır 
Ön  tərəf
1.  sınından  amranmak  büigig.  2.  öntürüp  tmtura  tegri  üzə
3.kedürür.  Kəndünün köqül  4.  sınından  kirtkünmək biligig.  5.  ön-
1 9 !

türüp  yil  teqri  üzə  6.  kedürür.  Kəndünün  sakınç  7.  sınından 
sərinmək  biligig  8.  öntürüp  teqri  9.  kedürür.  Kəndünüq  tuymak
10.  sından  bilgə  öntürüp  11.  ot  teqri  üzə  kedürür.  Yəmə  12.  takı 
söz  sav  öqüsii  13.  tip  olamış  bular.  Tıntura  14.  teqri,  yil  teqri. 
yaruk  teqri,  suv  15.  teqri,  ot  teqri.  Amranmak  bilig,  16.  kirtgünç 
bilig,  tavranmak bilig,  17.  sermmək bilig,  bilgə bilig  18.  söz savin 
kirtgünmək.  19.  bilgə biligig  (adnağuka?) birmək 20.  üç yigirminç 
nom kutı teqri  21.  bular ançulayu  . . . .   22.  etüz içrə.  İnç  .  .  .  uluğ 
23 .bilig teqri ekii yigirmi anund
Arxa tərəf
1.  teqrilər  birlə  teqri  у irində  2.  erürçə  bu  erür  bir  yaruk kün
3.  eki yigirmi edgü edin birlə kim.  4.  kamığ dindarlar üzə kedürür.
5.  yəmə  ekinti  yaruk  kün  kəndü  erür  6.  eki  yigirmi  ilənmənmək 
kim nom  7.  kutı  teqridən  toğar,  yaruk  kün  teqrikə  8.  yöləşür.  Eki 
yigirmi  teqri  kırkının  9.  birlə,  ilənm ək  ərksinmək  10.  bilgə  bilig, 
yigədmək,  sevinmək,  11.  tavranmak,  könin  aarmak,  kirtkünmək,
12.  serinmək,  çinin  başığm  13.  ermək,  edgü  kılınç  kılmak,  tüz
14.köqüllügün ermək,  yarukun,  yaşukun  15.  ermək,  bu erür ekindi 
yaruk  16.  küni  eki  yigirmi  edgü  edin  17.  bir  də  kim  nom  kutı 
teqridən  18.  toğdıı.  Ançulayu  kaltı.  K ün  teqri  19.  kim  ol.  Uluğ 
teqridən  toğdıı.  20.  yəm ə  ol  üçünç  yaruk kün  kəndü  erür.  21.  biş 
teqri  küçi.  kim  kündəm   22.  dindarlamıq  etüzindən  kurtul.  .  .  .
23.  bu . . .   .biş teqri küç  . . .
Tərcüm ə 
Ön tərəf
1......... daxilindən sevgi hisslərini  12. götürüb meh tanrısına
3.  geyindirir,  ö z  qəlbinin 4.dərinliyindən  inanılan biliyini  5.  götü­
rüb yel tanrıya 6.  geyindirir.  Özünün düşüncə  7.  aləmindən dözüm 
biliyini  8.  götürüb  su  tanrıya  9.  geyindirir.  Özünün  duyğu  10. 
aləm indən  m üdriklik  biliyini  götürüb  11.  od  tanrıya  geyindirir. 
Y enə  12.  daha  söz-sov  önünü  13.  deyib  çağrılan  bunlardır:  meh
14.tann, yel tanrı, işıq tanrı, su  15. tanrı, od tanrı. Məhəbbət biliyi, 
16.inam biliyi, davranmaq biliyi  17.  dözüm biliyi, müdriklik biliyi.
194
18.  söz-sovun  inanmaq  19.  müdrik  biliyi  (başqasma)  vermək.  20. 
on üçüncü din  səadəti tanrısı  21.  bunlar beləcə  .  .  .  .22.  vücud içrə 
. . .   böyük 23. bilik tanrı on i k i .  .  ..  anund
Arxa tə r ə f
1.  tanrılar ilə tanrı m əkanına 2.  yetişincə bu bir işıqlı gündür,
3.  on  iki  yaxşı  mülklə  ki,  4.  bütün  dindarlara  geyindirilir.  5.  yenə 
ikinci  işıqlı  gün  də  özü  budur:  6.  on  iki  hökmdarlıq  ki,  din,  7. 
səadəti  tanrıdan doğular,  işıqlı gün tanrıya 8.  bənzəyər:  on iki tanrı 
kənizi  9.  ilə  güclənmək,  qüdrətlənm ək  10.  müdrik  bilik, 
yüksəltmək,  sevinmək,  11.  davranmaq,  düzlük  aramaq,  inanmaq,
12.  dözmək,  həqiqət  axtarmaq,  13.  yaxşı  işlər  görmək,  düz  14. 
ürəkli  olmaq,  nur  olmaq,  işıq  15.  Budur  ikinci  işıqlı  16.  günü  on 
iki  yaxşı  mülkün  17.  bir  də  ki,  din  səadəti  tanrıdan  18.  doğuldu. 
Beləliklə,  qaldı  gün tanrı  19.  ki,  ulu  tanrıdan  doğuldu.  20.  Yenə o 
üçüncü  işıqlı  gün  özüdür  21.  beş  tanrı  gücü  ki,  hər  gün  22. 
dindarların vücudundan qurtuldu.  .  .  23.  Bu  .  .  .  beş tanrı güc.  . . .