Xezer 324 41-70. cdr pdf cdr

Altuntac   Məmmədova,

AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu

İNGİLİS  MAARİFÇİ  REALİST  ƏDƏBİYYATINDA  SATİRA

isə  heç  danışmağa    dəyməz,  onların  elə  adları  hər  şeyi   

deyir:  Dyüra,  Sekvil,  Delamir,  Sevil,  Monteqyü,  Sesil,   

Moqun, Vir və sair. Bunların  heç  biri ingilis  adı deyildir, 

ancaq  bu  adları  daşıyanların  hamısı  per  kimi  yüksək 

zadəgan  titulu daşıyır. Və bu  titul  İngiltərədə  xalis ingi-

lisliyə dəlalət etmədiyinə görə zadəgan sinfinin hakimiy-

yət  iddiası  rədd  edilirdi.

İngilis maarifçi  ədəbiyyatının görkəmli  tədqiqatçıla-

rından  olan rus  alimi E. Kornilova yazır  ki, “Bu  pamf-

let  Defonun  demokratik  görüşlərinin  cəsarətli  bir   ifa-

dəsi idi,   zira,   yazıçı   bu   əsərində   təsdiq   edirdi   ki,   

adamların  şəxsi  keyfiyyət  və  xidmətləri  bütün  titul-

lardan  və  “qan  nəcabətindən”  daha  çox  hörmətə  la-

yiqdir.” (2,394-395) Əsər   ingilis   cəmiyyətinin   əksər   

hissəsinin  əhval-ruhiyyəsini  ifadə  etdiyinə  görə  oxu-

cular  arasında  böyük  müvəffəqiyyət  qazanmışdı.

Defo   on   il ərzində     nəşr etdirdiyi “Xülasə” (1704-

Puritan mövqelərində duran ingilis maarifçilərindən 

1714;“Xülasə”qəzetin qısa adı  idi, əslində belə adlanırdı: 

fərqli olaraq ingilis maarifçiliyinin mütərəqqi cərəyanını 

“Fransa və başqa Avropa ölkələrindəki işlərin xülasəsi”. 

təmsil edən yazıçıların yaradıcılığında satira  janrı geniş 

Qəzet sonra “İngilis millətinin işlərinin xülasəsi”, daha 

intişar tapmışdı.  Svift, Addison, Stil, Qey, Defo, Fildinq 

sonra isə “Britaniya  millətinin işlərinin xülasəsi” adlan-

və başqa yazıçıların yaradıcılığında fərdiyyətçilik ruhu-

dırılmışdı)   qəzetinin  sonuncu - dördüncü səhifəsindəki 

nun hökm sürdüyü, alınıb-satılmayan  heç  bir  şeyin ol-

yumor  guşəsində  yüksək    satirik    ustalıqla    dövrün  ən 

madığı, qanunsuz sərvət toplamağın  şərəf  hesab  edildi-

müxtəlif qüsurlarına toxunurdu. Zadəgan əxlaqını məs-

yi  İngiltərə cəmiyyəti və dövlətinin eybəcərlikləri  bütün  

xərəyə qoyan ədib yazırdı: ”Zadəganın təhsilinə elmlər da-

çılpaqlığı  ilə  açılıb  göstərilirdi.  Daniel  Defo və  Henri  

xil  edilməməlidir;  o, ovçuluq dilini öyrənir – ona elə bu 

Fildinqin  satirik  əsərləri  ictimai kəskinliyi və  dərin  ide-

yaraşır; əsl centlmeni bundan tanımaq olar – o həmişə it 

ya  mündəricəsi  ilə  xüsusilə  fərqlənirdi.

damından  danışır,  atdan  yaxşı  baş  çıxarır”. Defo zadə-

Defo  ədəbi  yaradıcılığa  satirik  şeirlərlə  başlamış-

ganın  başqa  bir  xislətinı  də onun  öz  dili  ilə açıb  gös-

dı. “Xalis ingilis”  (1701)  adlı  satirik   poema-pamfleti  

tərirdi: “Biz  başqalarına  pul  ödəyirik ki, onlar gedib vu-

isə  ona  ilk  dəfə  geniş  şöhrət  gətirən    əsəri   idi.  Qısa  

ruşsunlar, bizim müharibədə heç bir işimiz yoxdur. Onlar 

müddət  ərzində    doqquz  dəfə  nəşr  olunmuş  poema  

vuruşurlar ki,  torpaq  ələ  keçirsinlər – bizimsə torpağı-

konkret  tarixi  şəraitlə  əlaqədar  yazılmışdı.

mız var. Əsgərlər döyüşür,  alimlər elmlə məşğul olur ,  ru-

1688-89-cu  illərdə İngiltərədə  baş  vermiş,  tarixçi-

hanilər   moizə oxuyur – hamısı pul almaqdan   ötrü,   bi-

lərin “Şanlı  inqilab” adlandırdıqları dövlət çevrilişindən 

zimsə  pulumuz  var.  Bizim işimiz odur ki, pullarımızı cı-

sonra  Hollandiya  canişini  Oranlı  III  Vilhelm  İngiltərə  

dırda, kart oyununda, meyxanada xərcləyək.”  Yaxud,  İn-

kralı  elan  olunmuşdu.  Köhnə  Stüartlar  sülaləsinin  tə-

giltərənin   seçki  sistemini  yazıçı  belə  lağa  qoyurdu: 

rəfdarı  olan  zadəganlar  daim  onun  hakimiyyəti  əley-

seçicilərin səsini qazanmağa çalışan deputatlığa namizəd 

hinə  çıxır,  ölkənin  milli  mənafeyinin  lazımınca  müda-

-  mülkədar öz təsərrüfat müdirinə tapşırır ki, bütün icarə-

fiə  olunmadığını  iddia  edir,  bunu  kralın  yadelli  olma-

darların arvadlarını öpsün. Müdir onun tapşırığını yerinə 

sı, xalis  ingilis  olmaması  ilə  əsaslandırırdılar. Defo  III  

yetirməyə başlayanda, kəndli qadınlar etiraz edirlər. On-

Vilhelmə,  yadelli  olmasına baxmayaraq, pərəstiş  edir-

da mülkədar özü   kəndə gəlir və “fermer M.-in arvadını 

di. Defonun  nəzərində o, konstitusiyalı  burjua  qurulu-

öpərək ağzına iki gineya qoyur ki, o sussun, əri isə mülkə-

şunun  təcəssümü  idi. Buna  görə  də,  krala  qarşı  hü-

darın   lehinə səs  versin.” (3,  15-16).

cumlara  cavab  olaraq, “Xalis ingilis”poemasını yazmış-

“Konsolidator,    yaxud   Ayda    müxtəlif    əhvalatlar   

dı.(1, 15).

haqqında   qeydlər. Ay   dilindən   tərcümə   olunmuşdur”   

Poemada  Defonun  nəzərdən  keçirdiyi  əsas  məsələ  

(1705)  adlı məşhur  fantastik  satirasının  ideyasını Defo 

bu idi ki, ümumiyyətlə, ingilis  qanının  təmizliyindən  da-

XVII  əsrin  fransız  yazıçısı  Sirano  de  Berjerakdan  əxz  

nışmaq olarmı? İngilis  milləti  müxtəlif  xalqların – anq-

etsə də,   əsərdə ingilis siyasi həyatının  orijinal  təcviri ve-

losaksların,   danimarkalıların, normanların, fransızların,   

rilirdi.   Konsolidator - hər qanadında beş  yüzdən  çox  lə-

şotlandların qarışığından  yaranmışdır.  Aristokratlardan 

ləyi  olan  iki  nəhəng  qartalın  üstündə  duran  minik  ara-

---

49