Vrach faoliyatining huquqiy asoslam

им
_
S.l СД §■§
- | l > l >9.2-l 
■3 » 4 O 
vi
o 5
CP^OXO
a 
p' oo a 6
С
— (N
! js 
I s I
■ «1 J? S3 
“ X s i
■aS
'■S. .8
■a -a 
>3
g 
я
^ 'g ]БЬ 
° ‘5b 
^ g.’n'*y "3”a "o’ 
s 

4 5 2 3 о ю o « o
и о о
Н о Д З с >>о >.© >%
'С с 
>> а
?
■Й
Ё 3 8 •S
.w щ л
о
ЬЛ'ДГЛ
.2?—
"
*1 §Г
л .
о е
>
4> -5 
■%.
м
 Ж 
12
^ Я С 4 
V
« о с
« 
>>
•Si 
•8 6 •§
* J5 _е" «ч ._ « u 
л -g 
Д л 'Н *5b «- 
5
'=? S 3 О ев Д
* >> &r^ .£= >>12 32
•Д "2* S © >> И ГД
S 3 я И ■“ 3 ’« -в
П г- 2 оо -в 
о •£
w © С О св О . * О"
гз О"
О й
__ 
7 а ад 
ТЗ 
_
_ 
«_> 
© ® &
D
S
о Ь з 00 о ° -2
га "о -к
Я .Й 
В 2
S -Й -1
и О Я О « Я
w Y О--^ Он ьс с <й
С - 4 г Л ' г Г < / Ч Ч О Г ^ О О С ' >
« е
a l l
£•§*■&
3 *й | Zo 
s -S 5 ■**
f ^ l ё 
D.O >,Ъ

---

TYON sababi - ulami yuzaga kelishiga olib kelgan turli xil 
tafsilotlardir. Ulami shartli ravishda uch guruhga bo‘lish mumkin: 
subyektiv sabablar; tashkiliy sabablar; obyektiv sabablar.
Sub ’ ektiv sabablarga bemorga e ’tiborsiz munosabatda bo ‘ lish, 
tibbiy xodim malakasining etarli emasligi va boshqa sabablar kiradi. 
So‘nggi holatlarga odatda qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasidan 
sodir etilgan huquqbuzarliklar taalluqli bo‘ladi.
Tashkiliy sabablar orasidatashxisot va davolash vositalarining 
yo‘qligi, tashxisot va davolash jarayoninig tashkil etishdagi 
kamchiliklar, izchillikning yo‘qligini farqlash mumkin.
TYONning obyektiv sabablariga tibbiy yordamga kech 
murojaat etish, kasallikning (jarohatning) atipik kechishi, 
shuningdek tibbiy yordam ko‘rsatishdagi boshqa obyektiv holatlar 
(jumladan, bemor ahvolining ogHrligi, tibbiy muassasada qisqa 
vaqt bo lish i va h. k. ) taalluqli.
TYONni huquqiy baholashda, ayniqsa jinoiy huquq nuqtai- 
nazaridan, nuqson natijasida vujudga kelgan oqibatning mavjudligi 
juda muhim hisoblanadi. Shu sababli TYONni oqibatga ta’siri 
masalasiga alohida e’tibor beriladi. Oqibatga ta’siri bo‘yicha 
TYON davolash muddatini cho‘zilishiga, nogironlikni vujudga 
kelishiga, oiim ning yuzaga kelishiga jiddiy ta’sir etib, unga 
moyillik yaratgan omil sifatida ahamiyatli bo‘lishi, letal oqibatni 
yuzaga keltirishi mumkin. Shu bilan birga TYON alohida olingan 
bemorlarda oqibatga biron-bir ko‘rinishda ta ’sir ko‘rsatmasligi ham 
mumkin. Bunda vrachning harakati (harakatsizligi) bilan vujudga 
kelgan oqibat o‘rtasida sababiy bog‘lanishining mavjudligi va 
uning xarakterini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Ta’kidlash 
lozimki, faqat bevosita sabab-oqibat bog‘lanishlaming mavjudligi 
vrachni javobgarlikka tortish uchun asos hisoblanadi.
Ayrim holatlarda noxush oqibatlar va u bilan bog‘liq bo‘lgan 
ko‘ngilsiz vaziyatlarni vujudga kelish xavfining mavjudligi tibbiy 
muolajalami minimal ko‘rinishda o‘tkazishga sabab bo‘ladi. Ushbu 
taktika“vrachninghimoyalanganmunosabati”tarzidanomlanadigan

---

bo‘ldi. Chet el adabiyotlarida u “himoyalangan tibbiyot” (defensive 
medicine) deb ham nomlanadi (W. F. May, 1994). Komission 
sud-tibbiy ekspertizalar jarayonida “himoyalangan munosabat” 
mavjudligini aniqlash va isbotlash ancha murakkab bo‘lib, nafaqat 
tibbiy hujjatlami, balki huquqbuzarlikning subyektiv tomoni 
haqidagi ma’lumotlarni aks ettiruvchi boshqa ish materiallarmi 
ham sinchiklab o ‘rganishni talab qiladi.
Aksariyat holatlarda “vrachning himoyalangan munosabati” 
quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
•jarrohlik amaliyotini rad etish;
• jarrohlik amaliyotining uncha murakkab bo‘lmagan turini 
tanlash;
• operatsiyaga tayyorgarlikni cho‘zish;
• tashxis qo‘yishning murakkab invaziv usullarini asossiz 
tarzda rad etish;
• zarur bo‘lmagan konsultatsiya, konsiliumlar tashkil etish;
• keraksiz tekshiruvlarni tavsiya etish;
• bemomi boshqa muassasalarga yo‘llash va sh. k. (Yu. D. 
Sergeev, S. V. Erofeev, 2001).
Ta’kidlash lozimki, “vrachning himoyalangan munosabati” 
odatda, bemor manfaatlariga zid bo‘lib, uning sog‘lig‘iga ziyon 
etkazadi.
TYONni tahlil qilish ma’lum bir ketma-ketlikni talab 
etadi. So‘nggi holatni inobatga olib, tibbiy xodimlar harakatini 
baholashning quyidagi algoritmi tavsiya etiladi:
1. Bemorda mavjud bo‘lgan patologik holat haqida ekspert 
fikrini shakllantirish.
2. Vrach tomonidan haqiqatda amalga oshirilgan harakatlarni 
shartlilik, asoslanganlik, o ‘z vaqtidaligi, texnik ijrosi va toiaqonligi 
nuqtai-nazardan baholash.
3. Tibbiy xodimning harakati (harakatsizligi) bilan vujudga 
kelgan oqibat o ‘rtasida sababiy bog‘lanishning mavjudligi va uning 
xarakterini aniqlash.
Birinchi bosqichda bemorda mavjud patologik holat
149

---

etiologiya, patogenez, uchrash chastotasi, vujudga kelish muddati, 
rivojlanish 
tezligi, 
kechishining 
og‘irligi 
nuqtai-nazaridan 
o‘rganiladi.
Ikkinchi bosqichda vrach harakati (harakatsizligi) turli 
vaziyatlar nuqtai-nazaridan baholanadi.
Shartiilik tibbiy yordam ko‘rsatilgan sharoitni ko‘zda 
tutadi. Formal va faktik sharoitlar farqlanadi. “Formal” sharoitlar 
me’yoriy-huquqiy hujjatlar, idoraviy yo‘riqnomalar, ko‘rsatmalar, 
buyruqlar va sh. k. bilan belgilanadi. “Faktik” sharoit deganda 
mazkur holatda tibbiy yordam ko‘rsatilgan, tibbiy xodimning 
imkoniyatida bo‘lgan sharoitni anglatadi.
Asoslanganlik nuqtai-nazaridan baholash tibbiy xodimning 
harakat qilishi uchun turtki bo‘lgan asoslarni o ‘rganishni ko‘zda 
tutadi. Bular qatoriga bemor shikoyatlari, patologik holatning klinik 
namoyon bo‘lishi, aniqlangan patologiya va uning asoratlarini 
rivojlanish qonuniyatlari, rejalashtirilgan yoki o ‘tkazilgan tibbiy 
muolajalarning ehtimoliy oqibatlarini kiritish mumkin.
Tibbiy xodim harakatlari o‘z vaqtida yoki o ‘z vaqtida 
bo‘lmasligi mumkin. Patologik jarayonning rivojlanish tezligi va 
kechish og‘irligi nuqtai-nazaridan o‘z vaqtida amalga oshirilgan 
harakatlar