V.Ə. Qasımov

 
sistemində kompüterin istifadəsi 
sadələşdirilmiş və multimediya imkanları təkmilləşdirilmişdir.
Bundan əlavə, Windows XP
 
sistemində digər effektiv 
vasitələrdən və texnologiyalardan da istifadə etmək mümkündür. 
Belə ki, işçi stolun məsafədən idarə edilməsi rejiminin köməyilə 
istifadəsi öz kompüterindəki iş seansına uyğun olaraq digər 
kompüterlərdəki Windows seansına qoşula bilər. «Axtarış üzrə 
köməkçi» vasitəsilə zəruri məlumatları tez bir zamanda tapmaq, 
«Windows fayllarının qorunması» və «Sistemin bərpası» 
vasitələrinin köməyi ilə isə faylların təsadüfən pozulmasının 
qarşısını almaq və təsadüfi problem yarandıqda sistemi əvvəlki 
ilkin vəziyyətə qaytarmaq mümkündür. Düz (müstəvi) ekrana 

---

76 
malik monitorlu kompüterlə işləyərkən ekran şriftlərinin əks 
olunması üçün ClearType texnologiyasından istifadə etmək olar. 
Bununla yanaşı Dualview texnologiyası noutbuk kompüterlərində 
ayrıca monitorun istifadə edilməsinə imkan verir. 
4.6. Fayl sistemləri, fayl və kataloq (qovluq) anlayışları 
Kompüterin yaddaş qurğusunda informasiyanın fayllar və 
kataloqlar 
şəklində saxlanmasını, faylların yaradılmasını, 
adlandırılmasını, qeydiyyatını və s. müəyyən edən qaydalar 
məcmusu əməliyyat sisteminin 
fayl sistemi 
adlanır.
Informasiyanın saxlanılması
və bir yerdən başqa yerə 
daşınması üçün kompüterlərdə müxtəlif texnologiyalara əsaslanan 
disk qurğuları nəzərdə tutulmuşdur. Əvvəlki paraqraflarda qeyd 
olunduğu kimi, müasir kompüterlərdə maqnit disklərindən (bərk 
disk, yumşaq disket və s.) və CD-disklərindən (lazer 
texnologiyasından) istifadə olunur. Növündən asılı olmadan hər 
bir disk qurğusu informasiyanı müəyyən müddət (uzun və ya qısa) 
yadda saxlamaq üçün nəzərdə tutulmuşdur və informasiyanın 
diskə yazılıb oxunması üçün yazı-oxu mexanizmlərinə malikdir.
Disk qurğuları fiziki element kimi kompüterə qoşulur, lakin 
istifadə zamanı onlar əməliyyat sistemi tərəfindən məntiqi disk 
kimi qəbul edilir. Belə ki, hər bir fiziki disk sistem tərəfindən bir 
və ya bir neçə məntiqi disk kimi istifadə edilə bilər. Beləliklə, 
məntiqi disk tam fiziki diskdən və ya onun bir hissəsindən ibarət 
ola bilər. Adətən, əməliyyat sistemlərində məntiqi disk ingilis 
hərfləri ilə işarə olunur. Bu hərfdən sonra qoşa nöqtə qoyulur, 
məsələn, «A:», «B:», «C:». 
Kompüterə bir neçə bərk disk, disk sürücüsü (yumşaq 
disketlər üçün), CD-ROM qoşula bilər. Qeyd olunmalıdır ki, 
əməliyyat sistemlərinin əmr və funksiyalarının köməyi ilə əməli 
yaddaşın bir hissəsini də məntiqi disk (virtual disk) kimi elan 
etmək olar. Bu disklər kompüter qoşulu olduqda özünü sərbəst 

---

77 
fiziki disk kimi aparır, söndürüldükdə isə əməli yaddaş kimi 
onun üzərinə yazılmış informasiya tamamilə silinir. Bəzən 
proqramlar tərəfindən aralıq informasiyanın daha sürətlə diskə 
yazılması və diskdən oxunması tələb olunur. Bu zaman məntiqi 
disklərdən istifadə olunması proqramın işini xeyli sürətləndirir. 
Belə ki, əməli yaddaşlarda yazıb oxuma prosesi maqnit, lazer və 
s. disklərdəki yazıb oxuma prosesindən dəfələrlə sürətlə yerinə 
yetirilir. 
Qeyd olunduğu kimi, informasiya yaddaş qurğularında 
baytların 
ixtiyari 
ardıcillığı 
şəklində 
saxlanılır. 
Bu 
informasiyanın formatı (yazılış forması) və başlığı (adı) 
məlumdursa, onda konkret məna kəsb edir. Konkret 
informasiyanı əks etdirən baytlar ardıcıllığı kompüterin 
yaddaşında qeydiyyatdan keçir. Qeydiyyatdan keçmiş belə 
baytlar ardıcıllığına fayl deyilir. 
Başqa sözlə, informasiya disklərdə fayllar şəklində 
saxlanılır. 
Fayl
– diskin informasiya yazılmış və müəyyən 
olunmuş qaydada adlandırılımış hissəsidir. Faylın adına, ölçüsünə, 
formatına əsasən onu kompüterin yaddaşından oxumaq, emal və 
istifadə etmək mümkün olur. Faylın ölçüsü, yəni daxilində olan 
informasiyanın həcmi baytlarla ölçülür.
Faylların adlarının formatı əməliyyat sisteminin fayl sistemi 
ilə müəyyən olunur. Məsələn, MS-DOS əməliyyat sistemində 
faylların adları cəmi 12 simvoldan ibarət ola bilər və ad iki yerə 
bölünür: ad və əlavə hissə (genişlənmə). Ad hissənin uzunluğu 8 
hərfdən, əlavə hissənin uzunluğu isə 3 hərfdən çox ola bilməz.
Ad və əlavə hissə bir-birindən «.» (nöqtə) ilə ayrılır. 
Məsələn: «readme.txt», «system.ini», «command.com». Digər 
əməliyyat sistemlərində (UNIX, MS Windows və s.) 
məhdudiyyətlər bir qədər fərqli olur. 
Faylın adının genişlənməsi adətən, onun məzmununun hansı 
növə aid olduğunu göstərir, məsələn: 
.txt
 
– mətn faylı; 

---

78 
.c

- C proqramlaşdırma dilində yazılmış proqramın ilkin 

mətni; 
.pas