Varliğimiz

Prof. Dr. Gülşen SEYHAN ALIŞIK 

---

 
89 
 
 
 
 
PROF. DR. CEVAT HEYƏTĠN  
YAZDIQLARINDAN 
 
(Əsərlərindən və müsahibələrindən örnəklər) 
 
"Bu əsəri illər boyunca  milli  giley  altında  yaĢayan və 
əksəriyyət  olduğu  halda  əqliyyət  (kiçik-red)  haqqlarından 
da  məhrum  qalan  xalqıma  və  xalqımın  böyük  Ģairi  Sə-
həndin əziz xatirəsinə ürək dolusu kədər və sevgi ilə təq-
dim edirəm." 
"Qorxuram gənc nəsil bu böyük iddianın, dərin məna-
sını  kifayət  qədər  anlamasın.  DüĢmənlərimiz,  uzun  za-
manlar bizim Ģəxsiyyətimizi müəyyən edən ən kiçik dəlili 
belə  silmək,  ortadan  qaldırmaq  və  bu  da  mümkün  olma-
yınca  təbir  və  təfsir  yoluyla  ən  zəif  rəvayətə  söy-
kən/dözərək  ən  açıq  dəlilləri  etibarsız  edib  unutdurmaq 
istədiklər.  Bu  iĢdə  bilərək  və  xəritə  üzərində  xəyanət 
edənlər  olduğu  kimi  hakim  ətrafın  ümumi  atmosferinə 
uyğun gələrək də o yolu gedənlər çox oldu. 
Bu düĢmənlərin və düĢmənlərin dostlarının təbiidir ki 
ən  baĢ  hədəfləri  dilimik  idi.  Əlbəttə  ki  dili  inkar  edə 
bilsələr, ədəbiyyatımız və onun tarixi də özbaĢına ortadan 
qalxar. 
Dediyimiz  kimi  ən  baĢ  hədəfləri  dilimiz  idi.  Ona  bir 
neçə  istiqamətdən  hücuma  keçdilər.  Ən  baĢda  Azər-
baycanlı ziyalıların Fars dili və mədəniyyətinə bəslədikləri 
səmimi  və  dərin  maraq/əlaqəni  istismar  etdilər.  Pis  isti-
qamətdə istifadə etdilər. Bu maraq/əlaqəni istismar edərək 

---

 
90 
öz  ana  dillərinə  qarĢı  soyuqluq  meydana  gətirmək  istə-
dilər. 
Ana  dildə  təhsil  və  təhsil  mümkün  olmayınca  və  dil 
yalnız  gündəlik,  səthi  münasibətlərə  hasredilince,  sözlər 
unudular,  xəzinəsi  tükənər,  dil  yoxsullaĢar.  Bu  vəziyyət 
sonradan  ziyalıların  baĢına  kakınç  olar.  Hiyləgərcə  edil-
diyi üçün bu çirkin və alçaq təbliğə inanılar. 
... 
Təhqir  hissi  ilə  özünü  və  dilini  inkar  etməyə  baĢlar. 
UĢaqlarına  köhnədən  bəri  qoyduqları  gözəl  adlar  yerinə 
Azərbaycan  Türkünün  ağızında  doğru  tələffüz  edilə 
bilməyən Fars və Avropa adları qoyarlar. UĢaqları ilə ana 
dillərində danıĢmazlar. Sonunda 'iki məscid arasında minə 
bilməz' vəziyyətinə düĢərlər. Yəni Ģəxsiyyətsiz, Ģəxsiyyət-
siz, 'haymatlos' olarlar. 
Bu  cinayəti  doğru  göstərmək  üçün  Ġranlılıqla  Farslığı 
sinonim  göstərmək  xəyanətinə  qədər  gedildi.  Halbuki, 
Ġranlılıq  bu  məmləkətdə  yaĢayan  bütün  xalqların  Ģanlı  və 
ortaq  sifətidir.  Azərbaycan  Türkü  özünə  xas  dili  və 
mədəniyyəti  ilə  və  daha  baĢqa  imtiyazları  ilə,  Ġranlılıqda 
Farslardan  bir  milim  belə  geridə  deyil.  Biz  bunu  sözlə, 
sözü güzafla yox, hərəkəti olaraq tərtəmiz qanımız, saysız 
qəhrəman  və  Ģəhidlərimiz,  uzaqlara  getməyə  ehtiyac 
yoxdur, Settar Xanlarımız və Hiyabanilerimiz ilə minlərlə 
dəfə isbat etmiĢik. 
Nə isə bu Ģərtlərdə həyasızca, ədəbsizcə və utanmadan 
Ġranlılığı  Farslığın  təkəlində  tutmaq,  baĢqa  xalqları  Fars-
lılaĢdırmaq,  assimilyasiya  etmək,  inqilabımıza  qədər  da-
vam  etdi.  Burada  bu  siyasətin  siyasi,  ictimai,  iqtisadi  və 
jeopolitik  yanlarını  bir  tərəfə  buraxaraq  məsələni  dil, 
ədəbiyyat, mədəniyyət cəhətdən araĢdırmağa çalıĢacağıq. 
Ġran  xalqlarının  bu  günə  qədər  doğru  dürüst  bir  tarixi 
daha  yazılmadı.  Tarix  deyə  beyinlərimizə  soxuĢdurulan 

---

 
91 
məlumatlar  Aranı  Ģovinizminin  xidmətində  olan  təbliğ-
lərdən kənara keçməməkdədir. Bu 3 tarixdə xalq kütlələri 
yox,  padĢahlar  nümayiĢi,  keçidi  vardır.  Hətta  bu  rəsmi 
portretlər qalereyasında  Fars olmayan çöhrələr həddindən 
çox  pis  təsvir  edilmiĢdir.  Tahrifatlar  bununla  da  məhdud 
qalmaz.  Fars  olmayan  xalqlar  "düĢmən"  və  ya  "vəhĢi" 
adlandırılar. Köçəri xalq kiçik hesab edilər. Onların mən-
filikləri böyüdülər, ĢiĢirdilər, yaxĢı yanları isə görməməz-
likdən gəlinər. 
Böyük  elm  adamları,  Ģairlər,  mürĢidlər,  bütün  ulu 
simalar haqqında fərqli Ģərhlər edərlər. Bir Ģair Ģeirlərinin 
onlarla  yerində  açıq  olaraq  "Tebrizliyim"  desə  və  Fars-
canın  yanında  Türkcə  gazelleri  mövcud  olsa  yenə  də  bə-
hanə tapıb "Saib Tebrizi" deyil "Saib  Ġsfahani" deyə israr 
edərlər.  Musiqidə  "Bayatı  Türk"ü  "Bayatı  Ġsfahan"a  çe-
virərlər.  Genceli  Nizamını  yenə  sudan  bəhanələr  Qumlu 
göstərməyə çalıĢarlar. 
Onlar bu yolda hər Ģeyi mübah sayarlar."