Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi
Maktabgacha yoshdagi bolalar o’sishining olimlar tomonidan
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.4.
Maktabgacha yoshdagi bolalar o’sishining olimlar tomonidan tadqiq qilinishi Bolaning mustaqilligi faqat uning jismoniy va aqliy imkoniyatida, kuchi еtadigan jarayonga nisbatan o’z munosabatini kattalarning ko’magisiz amalga oshirishida emas, balki o’zining kuch -quvvati, qurbi еtmaydigan, muayyan amaliy ko’nikmalarini egallay olmagan turmush muammolarini hal etishida ham ko’rinadi. Mazkur psixologik holatning o’ziga xos jihatlari El’za Keller, N.A.Menchinskaya, V.S.Muxina, E.G’oziyev va N.Sodiqxo’jayevaning mamlakatimizda, chet ellarda mashhur ona kundaliklarida yoritilgan hamda batafsil tahlil qilingan. Maktabgacha yoshga qadar bolalarning psixologik xususiyatlari yuzasidan mulohaza yuritishda kimning ilmiy tadqiqoti va asari bo’lishidan qat’i nazar, unda vujudga keladigan xohish, istak hamda niyatning qondirilishi individni kamol toptirishga, shakllantirishga qaror qilgan kattalar tomonidan amalga oshiriladi va boshqariladi. Mana shu yosh davrida namoyon bo’ladigan tarb iya jarayonidagi ayrim qiyinchiliklarning tashqi va ichki alomatlari (belgilari) ham psixologik tadqiqotlarda va ilmiy- psixologik adabiyotdarda ko’p marta ta’kidlangan bo’lib, birinchi navbatda o’jarlik, negativizm, qaysarlik, injiqlik kattalarning bolalar nazarida obro’sizlanishi va qadrsizlanishi kabi illatlar bilan bog’liqdir. Qator ilmiy - psixologik manbalarda aytilishicha, shu yoshdaga bolalarning his- tuyg’ulari va irodasida muhim o’zgarishlar sodir bo’ladi va bularnnng hammasi boladagi xudbinlik, o’ziga bino qo’yish, aksilijtimoiy mayl, urinish, qaysarlik, rashk kabi illatlarda yaqqol aks etadi N.A.Menchinskaya, V.S.Muxinaning oqilona mulohazalariga qaraganda, bolalardagi injiqliklarning bosh omili atrofdagi odamlarningular shaxsiga adolatsiz, noto’g’ri , mensimay munosabatda bo’lishidan iboratdir, bizningcha, o’zini tan oldirishga intilish ham bunga sababdir. Kichik maktabgacha yoshdagi bolalarning psixologik xususiyatlarini o’rgangan A.N.Golubevaning fikricha, noqulay sharoitda bolaga tarbiyaviy 130 ta’sir ko’rsatish unda o’jarlikni paydo qiladi. Shuningdek, bu yoshdagi bolalarning o’jarligi doimiy bo’lmaydi, masalan, o’z tengdoshlariga nisbatan o’jarlik qilish ahyon - ahyondagina ro’y beradi, ular asosan katta yoshdagi odamlarga, shunda ham muayyan tarbiyach iga yoki oila a’zolarining birortasiga o’jarlik qiladilar A.N.Golubeva bolalardagi o’jarlik barqaror emasligi sababli uning oldini olish mumkinligini uqtiradi. A.P.Larinning tadqiqotida esa noqulay va nomaqbul tarbiyaviy shart-sharoitlarda qaysarlik juda erta, hatto uch yoshda ham paydo bo’lishi ifodalangan. Dastlab o’jarlik ba’zi - ba’zida ro’y beradi, lekin u hech qachon barcha katta yoshdagi kishilarga qaratilgan bo’lmaydi, binobarin, uning ob’ekti alohida shaxs hisoblanadi. Bola Xarakterining bu sifati mu hitning noto’g’ri tarbiyaviy ta’siri oqibatida biror darajada barqarorlashsa, keyinchalik ko’pchilikka qaratilgan, umumlash - gan shaklga kira boshlaydi. O’jarlik bir guruh odamlarga yo’nalganligini ham uchratish mumkin. A.P.Larin to’plagan ma’lumotlar o’jar likning asosiy sabablari - bolaning mustaqilligini cheklab qo’yish, erkinlik tuyg’usi va tashabbusini so’ndirish va uning ong xususiyatini (anglash sur’atini) kamsitishdan iboratligini ko’rsatadi. Mazkur omillar bolaning kattalarga munosabati negizini tashkil qiladi va uning psixik o’sishi davomida muayyan darajada o’zgarib boradi. Ularning o’zgarishi kattalarning bolaga u erishgan kamolot bosqichini hisobga olib, oqilona munosabatda bo’lishiga bog’liq. Agar maktabgacha davrda bolaga tegishlicha munosabatda bo’linmasa, unda o’jarlik vujudga kelishi mumkin. Bola xulqida muayyan sharoitning ta’siri bilan paydo bo’lgan o’jarlik va nojo’ya qiliqlar mavjudligi, uning psixikasida jiddiy o’zgarish ro’y berganini, endi unga uning hozirgi o’sish darajasini hisobga olib, munosabatni amalga oshirish zarurligini bildiradi. Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|