Toksikologiyanın inkişaf tarixi?

20. Zəhərli birləşmənin orqanizmdə çevrilməsi?
Orqanizmə daxil olan zəhərli birləşmələr həm üzvi və həm də qeyri-üzvi tipli ola bilər.Üzvi birləşmələr orqanizmdə müxtəlif kimyəvi çevrilməyə -oksidləşmə, hidroliz və s. uğrayırlar. Benzol oksidləşərək oksibenzol (fenol), bu da öz növbəsində oksidləşməyə məruz qalaraq dioksibenzol (C2H4(OH)2) verir.Əgər oksidləşmə daha dərin baş verirsə, benzol həlqəsi parçalanaraq,mukon turşu adlanan turşuya çevrilir.HOOC-CH.CH.CH.CH-COOH
Benzolunhomoloqlarının oksidləşməsi zəncirdən baş verir,toduobenzoy turşusuna C6H5COOH,keklol isə toduol turşusuna çevrilir.
Spirtlərin oksidləşməsi müvafiq üzvi turşu verir.
RCH2OH---RCOOH
Benzil spirti C6H5CH2OH----C6H5COOH turşuya çevrilir.
Alifatik spirtlərin son oksidləşməsi məhsulu CO2+H2O-dan ibarət olur.Burada metil spirti fərqlənərək, çox zəif oksidləşir və onun az bir hissəsi bu reaksiyada iştirak edir.
Ketonlardan aseton çox davamlı olub. Heç bir çevrilməyə məruz qalmır, onun hamaloqları isə tam oksidləşməyə uğrayır.Məsələn, etilketonun 90% -i bu reaksiyada iştirak edir Aldehidlər də oksidləşməyə məruz qalaraq, bunun oksidləşmə məhsulu ya müvafiq turşular , son məhsul isə CO2 və H2O- dan ibarət olur.Məsələn, formaldehid -qarışqa turşusuna, asetaldehid isə tam oksidləşərək su və CO2 verir.Orqanizmdə halloid törəmələri (alifatik sıraya malik) çevrilməsi azöyrənilmişdir.Müəyyən edilmişdir ki, halloid ayrılaraq sidikdə ion şəklində özünü göstərir.Bu halda ən asan ayrılan J və CL daha çətin ayrılır. Bq isə J -ə nisbətən çətin ayrılır.Halloid ayrıldıqdan sonra alınan alkil radikalının oksidləşməsinin baş verməsi halları da müəyyən edilmişdir. Aromatik halloid törəmələrinin bir hissəsi oksidləşməyə məruz qalaraq, halloid fenollar əmələ gətirir. Hidrolitik çevrilməyə misal olaraq mürəkkəb efirlərin suyun iştirakı ilə çevrilməsini göstərmək olar.
CH3 COOCH3+2HOH –CH3 COOH+CH3 OH
Halloidanhidridlərin də eyni reaksiya baş verir.
CH3 COCL+HOH –CH3 COOH+HCL
Aromaatik aminlər də müvafiq çevrilməyə məruz qalırlar (dezminləşmə reaksiyası)
C6H5 CH2NH2+HOH----C6H5CH2OH+NH
Benzil spirti isə, yuxarıda göstərdiyimiz kimi, benzoy turşusuna qədər oksidləşməyə məruz qalır.Orqanizmdə çox nadir hallarda üzvi zəhərli birləşmələrin reaksiyası baş verə bilər
O
C6H5 C ----- C6H5CH2OH
H
Nitrobenzoy turşusu aminobenzoy turşusuna çevrilir.
C6H4 (NO2)COOH----C6H4(NH2)OH+H2O
Met- və parnitrofenil aminofenola.
C6H4 (NO2)OH----C6H4(NH2)OH+H2O
Ximon hidrokina
C6H4 O2----C6H4(OH)2 çevrilir.
Əksər hallarda oksidləşmə və reduksiya reaksiyaları eyni vaxtda gedə bilər.Məsələn, aromatik nitrobirləşmələr əvəlcə nüvədə oksidləşməyə və yan zəncirdə reduksiyaya uğrayaraq amin qruplarına çevrilir.Bu halda nitrobenzol paraaminobenzola çevrilir.
C6H4 NO2----C6H4(OH2)NH2
Üzvi zəhərli birləşmələr orqanizmə daxil olaraq sintetik proseslərə səbəb olurlar.Buna misal olaraq ,xloridhidrat və qlyukoron qarşılıqlı təsirini göstərmək olar.
I ________ O________I
CCL3CH (OH) 2+CHOH (CHOH)3CHCOOH---CCL3CH2OCH(CHOH)2CH-COOH
I____ O_____I
Uroxloral turşusu.
Qeyri üzvi zəhərli birləşmələrin çevrilməsi.Bu birlaşmələrin kimyəvi çevrilməsi ikinci plandadır.çünki qeyri- üzvi birləşmə əksəriyyəti həll olmayan duzlar əmələ gətirməklə bu və ya digər orqanlarda yığılırlar.Məsələn , turşunun duzlar əmələ gətirməsi sümüklərdə yığılır.Buna baxmayaraq , qeyri- üzvi maddələrlə müəyyən reaksiya baş verir.Qeyri-üzvi maddələrin oksidləşməsinə misal olaraq nitrillərin nitratlara , sulfidlərin sulfadlara, sianbirləşmələrinin rodanit birləşmələrə ( kükürd birləşdirməklə) və rodanit turşusuna çevrilməsini göstərmək olar.Orqanizmdə kükürd H2S -ə qədər reduksiya oluna bilər .Bir sıra qeyri-üzvi birləşmələralkil qrupları ilə birləşərək , müvafiq alkil törəmələri əmələ gətirə bilər.Məsələn,tellurun müxtəlif birləşmələrindən dimetil qellurun əmələ gəlməsinin ((CH3)2Te)misal göstərmək olar.