The series of the humanitarian

ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Rza  Talıbov.  Azərbaycan  –  Yaponiya  əməkdaşlığı.  Bakı,  “Elm  və  təhsil”  nəşriyyatı, 
2009 
2.
 
http://azertag.az/xeber/Asiya_olkeleri_beynelxalq_munasibetler_sisteminde_kitabi_nesr
_olunub-825324 
3.
 
http://tr.wikipedia.org/wiki/Japon_edebiyat%C4%B1 

- 106 - 
4.
 
http://en.wikipedia.org/wiki/Japanese_literature 
5.
 
http://en.wikipedia.org/wiki/Culture_of_Japan 
 
ABSTRACT 
 
From  Japanese mythology  to Japanese theatre 
 
In  the  article  it  deals  with  relations  between  Azerbaijan  and  Japan  literature  and  culture.  It 
analyzed  the  solving  of  mythology  and  theatre  problems  in  semi  centuries  in  Japanese  literature  and 
also  culture.      
РЕЗЮМЕ 
 
От Японской мифологии до Японской литературы 
 
 В  статье  речь  идет  литературные  и  культурные  отношении  между  Азербайджаном  и 
Японией.  В нем анализируются решении мифологии и театральных проблем в средном веке 
в японской литературе, а также  культуры. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  №  05) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru  H.Mehdiyev   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

- 107 - 
 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 1 (66) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 1 (66) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 1 (66) 
 
DİLÇİLİK 
ELBƏYİ   MAQSUDOV 
Naxçıvan Dövət Universiteti 
UOT:81.1 
 
DURĞU İŞARƏLƏRİ İLƏ  BAĞLI İŞİN DÜZGÜN  TƏŞKİLİ,  ANA DİLİ DƏRSLƏRİNİN 
ƏSAS TƏLƏBLƏRİNDƏN BİRİ KİMİ 
 
    Açar  sözlər:  Azərbaycan dili, durğu işarələri,  mübtəda, tamamlıq 
    Key words:   Azerbaijan language, punctuation marks, subject, perfection 
  
Ключевые слова:  Азербайджанский язык,знаки  препинание, подложащее, сказуемое 
      
 
Ana  dili  dərslərində  ibtidai  siniflərdən  başlayaraq  tam  orta  məktəbin  axırıncı  sinfinə  qədər 
durğu  işarələri  ilə  bağlı  ardıcıl  olaraq  müəyyən  işlər  aparılır.Bu  işarələrin  öyrədilməsi  üçün  proqram 
və  dərsliklərdə  xüsusi  dərs  saatı  nəzərdə  tutulmamışdır.  Morfologiya  bəhsində      durğu  işarələri  ilə 
bağlı,  yeri  gəldikcə,  müəyyən  məsələlərə  toxunulsa  da,  sintaksis  bölməsində  bu  işarələrlə  bağlı  işin 
təşkilinə  daha çox  ehtiyac  duyulur. 
Hətta      durğu  işarələri  ilə  bağlı  əvvəllər  öyrənilmiş  məqamlar  tədris  zamanı  lazım  gəldikcə 
xatırladılır,  təkrarlanır,  daha  da  möhkəmləndirilir  və  yeni  qaydanı  öyrənmək  üçün  müəyyən  zəmin 
hazırlanır.Şagirdlərin,  bəzən  müəllimlərin  durğu  işarələrinə  o  qədər  də  əhəmiyyət  verməməsi,  bu 
işarələrə  laqeyd  yanaşması  təlimin  stimullaşdırılmasını  aşağıladığı  kimi,  dilimizin  qayda  – 
qanunlarını  mükəmməl  mənimsəməkdə  də  çətinlik  törədir.   
“Bu  işarələr  o  zaman  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir  ki,  bütün  yazanlar  və  oxuyanlar  hər  bir  durğu 
işarəsinin  mənasını,  vəzifəsini  eyni  dərəcədə  başa  düşsünlər,  durğu  işarələrinin  işlənməsinə  dair 
vahid,  dəqiq qaydalara  əsaslanmış  olsunlar.”(1,  s. 163). 
 Qrammatik  materialların  tərkib  hissələrindən  biri  olan  durğu  işarələri  üzərində  işə  biganə  olmaq, 
onun  haqqında  şərhlər  vermək  əvəzinə  susmaq,   dili  müəyyən  mənada  şikəst  olmağa  sürükləyir. 
Ana  dilimizdə  hər  bir  hərf,  söz,  qrammatik  qayda-qanun,  ayrı-ayrı  dil  bölmələri  bizə  nə 
qədər  əzizidirsə,  durğu  işarələri  də  yazılı  və  şifahi  nitqimizin  tənzimləyicisi  kimi  bir  o  qədər  vacib 
və  gərəklidır.  Orta  məktəb  proqram  və  dərsliklərində  hər  bir  sinif  üçün  durğu  işarələri  ilə  bağlı  
ayrıca  dərs  saatının  nəzərədə  tutulması  çox  yaxşı  olardı.  Həmin    saatda  müəllim  qrammatik 
materiallarla  bağlı  görəcəyi  işi  əvvəlcədən  konkretləşdirir,  şagirdlərin  bu  işarələrlə  bağlı 
öyrəndiklərini  yada  salmağa,müəyyən  tədqiqatlar  aparmağa,  düşünməyə,  axtarıcılığa  hazırlayır, 
onları  bu işarələri  şüurlu  dərk etmək  üçün  səfərbər  edir. 
İlk  dəfə  Finikiyada,Yunanistanda  istifadə  olunmuş      durğu  işarələrindən  Azərbaycan  yazısında 
XX əsrin  əvvəllərindən  daha  geniş  şəkildə    istifadə  olunmağa  başlanmışdır. 
Durğu  işarələri  yazılı  nitqin  əsas  işarələri  olmaqla  yanaşı,  həm  də  şifahi  nitqdə  intonasiya, 
fasilə,  ritm  və emosianallığın  əsas tənzimləyicisi  sayılır..             
 
        Дурьу  ишаряси йазылы нитгдя 
Мянаны горуйан бир йараглыдыр. 
Истяр дилчиликдя, истяр мянтигдя  
Онларла ишлямяк  чох мараглыдыр. 
 
 
Дурьу  ишаряси – Оьуз елиндя 

- 108 - 
Щяр  сюзцн, ъцмлянин сярщядчисидир. 
Дурьу  ишаряси ана дилиндя 
Сярраст дейимлярин бялядчисидир. (2, s.131)
 
 
 Şagirdlərə  bildirilir  ki,  durğu    işarələrindən    bəhs    edən  dil  bölməsi    punktuasiya    adlanır.Nöqtə 
mənasını  bildirən  bu söz latın  dilindən  götürülmüşdür. 
Durğu  işarələri      həm  yazılı,  həm  də  şifahi  nitqdə  şagirdlərin,  müəllimlərin,  ümumiyyətlə, 
ziyalıların  savadlılıq  dərəcəsinin  bir  göstəricisidir.Bu  işarələr  birbaşa  yazılı  nitqin  aydın,  anlaşıqlı, 
dəqiq  başa  düşülməsinə  xidmət  edir.Lazım  olan  qrafik  işarələrin  hər  hansı  biri  yerli-yerində 
işlədilməsə,  ifadə  olunan  fikir  də  olduğu  kimi  dərk  olunmayacaq,  müəyyən  anlaşılmazlıqlar 
yaradacaqdır. 
      
Yazı  aləmində  durğu  işarələri  iki  əsas  vəzifəni  yerinə  yetirir.Elə  bu  xüsusiyyətlərinə  görə 
onlar  iki  yerə ayrılırlar: 
a)
 
ayırıcı  durğu  işarələri  – nöqtə, sual,  nida,qoşa  nöqtə,nöqtəli  vergül,  çox nöqtə; 
b)
 
fərqələndirici  durğu  işarələri  – iki  vergül,  iki  tire,  mötərizələr  və dırnaqlar. 
 
Ayırıcı  durğu  işarələri  cümləni,  cümlədə  həmcins  üzvləri,  mürəkkəb  cümlənin  tərkib 
hissələrini  ayırırsa,  fərqləndirici  durğu  işarələri  vasitəsiz  nitqi,  sitatları,  ara  cümlələri,xitabları  və  s. 
ayırır. 
Bu  durğu  işarələri  işləklik  dərəcəsinə  görə  qruplaşdırılsa  idi  onda  fərqləndirici  durğu  işarələrini 
ikinci  qrupa  daxil  etmək  olardı.  Çünki  birinci  qrupla    müqayisədə  onların  işlənmə  tezliyi  və 
məqamları  bir  qədər  azdır.  Bəlkə  elə  ona  görədir  ki,  tədrisdə
 
müəllimlər      vergül,  nöqtə,  nida  kimi 
işarələrə  daha  çox    diqqət  yönəldirlər.  Digər  durğu  işarələri  isə  bir  növ  diqqətdən  kənarda  saxlanılır. 
Mötərizə,  qoşa  nöqtə,  nöqtəli  vergül,  çox  nöqtə,  tire  və  s.  işarələrə  uşaqların  diqqəti  çox  az 
yönəldilir  ki,  bu  da  praktik  iş  zamanı  müəyən  çətinliklər  yaradır.  Şagirdlər  mürəkkəb  cümlələrdə 
həmin  işarələrdən  istifadə  edərkən  çətinlik,  çaşqınlıq  qarşısında  qalırlar.  Halbuki,  hər  bir  durğu 
işarəsi  haqqında  tədris  zamanı    geniş    şərhlər  vermək  imkanları  vardır.  Məsələn  ,  nöqtə  haqqında 
söz  açılarkən  qeyd  edilir  ki,  “nöqtə”  -  ərəb  mənşəli    sözdür.  Onun    hərfi  mənası    “son”,”ayıran”,  
“sərhədi  müəyyən  edən”  (3,  səh.175)deməkdirsə,    lüğəvi  mənası    mövqe,  məhəllə,  məntəqə  mənası 
bildirir.  Nöqtənin  ilk    vəzifəsi    də    sözlərin  sərhəddini  müəyyən  etmək,  onların  mövqeyini,  aid 
olduğu  məntəqəni  ayırmaqdır.     
Müəyyən  vaxtdan  sonra    nöqtədən  müxtəlif  məqsədlər  üçün  istifadə  olunmuşdur.    Qədim 
dövrlərdə    nöqtə  işarəsi      böyük  və    kiçik  fasiləni  bildirmək  üçün    istifadə    edilmişdir.        Hal-hazırda  
nöqtə  böyük    fasiləli  ayırmanı  bildirir  və  cümlələri  bir-birindən  ayırmağa  xidmət  edən  sərhədçi 
rolunu  oynayır.  Nöqtənin  yazımızda,  insan  həyatında  və  cəmiyyətdə  yerini,  vəzifəsini  göstrəmək 
üçün  bədii  parçalardan  istifadə  etmək  də  dərsin  səmərəli  olmasını    təmin  edir.    Həmçinin  
şagirdlərin  əqli    fəallığı  izlənilir,  maraq  və  tələbatları  ödənilir,  istedad  və  qabiliyyətlərinin,  potensial 
imkanlarının  inkişafına  şərait  yaradılır. 
НЮГТЯ
 
          
Ъцмляляр арасына чякилян сярщяд, 
Узун сющбятлярдя  ян сонунъу щядд. 
Бириня А. сюйляйиб, Бириня Н. dейян, 
Адлары эизлядиб, сиррини вермяйян 
Кичик бир ишарядир 
                   йазыда нюгтя. 
Севиб, шярт  кясянлярин, 
                    севмяйиб кцсянлярин 
Мящяббят  дастанына ахырынъы зярбядир. 
Инсана цмид верян 
                     ян кичик бир зяррядир. 
Црякдя  биръя нюгтя мящяббят  оду варса, 
                      шюляляниб алышар. 

- 109 - 
Бу нюгтя нифрят олса, 
                       дяниз тяки кцкряйиб 
                       юз сащилини ашар. 
Суалда, йа нидада, 
                        арзу адлы дцнйада 
Нюгтя олмур  олмасын. 
Севянлярин кюнлцня, 
Ширин инсан юмрцня 
             сон нюгтя гойулмасын. 
Улу Танрым, гцввят вер   
Тцрк гайытсын юзцня. 
         Нюгтя гойулсун  анcаг, 
                        «Мцщарибя»  сюзцня, 
                             Гачгынлыьа. 
                                  Ясарятя. 
                                       Дюзцмя. ( 2,s.133)
 
Durğu  işarələri,  işləndiyi  yerlər  və  nitqdə  əhəmiyyətinin  müxtəlif  yönlərdən  öyrədilməsi  şagirdlərdə 
təlimə  marağı  artırmaqla  yanaşı,  onların  daha  uğurlu  təlim  nəticələrinə  istiqamətləndirilməsini  
təmin  edir. 
    
İşlənmə  yerinin  zənginliyinə,  mənanı  və  fikri  dəqiqləşdirməkdə  oynadığı  rola,  cümlədaxili 
fasilələrin  tənzimlənməsindəki  xidmətlərinə,  işlənmə  tezliyinə  görə  vergül  digər  durğu  işarələrinin 
önündə  dayanır.Bu  fikir  durğu  işarələri  ilə  bağlı  bir  çox  mənbələrdə  də  təsdiq  olunur  (4;5;6;7).  Kaş 
cəmiyyətin  hər  bir  üzvü  vergülün  dilimizə,  yazımıza  xidmət  etdiyi  qədər  öz  elinə,  obasına,  vətəninə 
xidmət  edə biləydi:
 
Sual  işarəsi,  nida,  nöqtələr, 
Sizi  görməyəndə  qəlbən  yanaram. 
Dilə  xidmət  etsəm  bir  vergül  qədər, 
Dünyada  özümü  xoşbəxt  sanaram.  (2.s.132)
 
Ayrı-ayrı  ədəbiyyatlarda  vergülün  işlənmə  məqamları  geniş  şərh  olunsa  da,  dərslik  və  metodik 
ədəbiyyatda  vergüllə  bağlı  işin  təşkili  metodikası  məsələsinə  çox  az  rast  gəlinir.  Yalnız  bu  işarə  ilə 
bağlı  nəzəri  biliklərin  verilməsi  ilə  kifayətlənmək    olmaz,  ondan  istifadənin  əhəmiyyəti  müxtəlif  iş 
formaları,ayrı-ayrı  metod  və yollarla  təhsil  alanlara  öyrədilməlidir.   
Dilin  bütün  vasitələri  ilə  birlikdə  durğu  işarələri  də  yazı
 
zamanı  fikrin  düzgün,  dəqiq,  təsirli    ifadə 
edilməsində  bir  yardımçı  vasitə  rolunu  oynayır.  Durğu  işarələrinin  “canlı  həyatı”  əsasən  yazı 
meydanında  özünü  göstərir.  Yazı  zamanı  durğu  işarələri  ilə  bağlı  səhvlər,  əsasən,  aşağıdakı  
səbəblərdən  özünü  göstərə  bilir: 
a)
 
öyrənilmiş  nəzəri  material  və  qrammatik  qaydaya  uyğun  olaraq  durğu  işarələrinin  təcrübədə 
düzgün  tətbiq  edilməməsi; 
b)
 
diqqətsizlik  üzündən  durğu  işarələrindən   istifadə  olunmaması; 
c)
 
hansı  durğu  işarəsindən  istifadə  olunacağının  dəqiqləşdirilməsindəki  çətinlik; 
d)
 
durğu  işarələrinin  vacib  və gərəkli  olmasına  əhəmiyyət  verilməməsi  və s. 
 
  
Yazı  zamanı  durğu  işarələri  yanaşı,  qoşa  şəkildə  də  istifadə  oluna  bilir.  Onların  birgə 
işlənməsi  anları  çox  olmas  da,  yeri  gəldikcə  bu  məqamlara  da  diqqət  yetirmək,  lazım  olarsa  şərhlər 
vermək  gərəklidir.  Məsələn;   
   Nə üçün  siz  həqiqəti  istehza  kimi  başa düşürsünüz?!   (İ.Əfəndiyev) 
Sual  mənası  hiss  -  həyacanlı  münasibətdən  qabarıq  ifadə  edildikdə,  əvvəl  sual,  sonra  nida  işarəsi 
qoyulur. 
   Gör məni  kimə  oxşatdılar!?  Ax,  bu uşaqlar  necə  bəzzaddılar!?  (M.Ə.Sabir). 
Hiss-həyəcanlı  münasibət  suala  nisbətən  daha  qabarıq  ifadə  edildikdə  əvvəl  !  ,sonra  isə  ? 
işarəsi  qoyulur. 

- 110 - 
Nöqtəli  vergül  –  nöqtə  ilə  vergülün  birləşməsindən  düzəlmişdir.Bu  işarə  nöqtədən  az,  vergüldən  isə 
bir  qədər  çox  fasilə  tələb  edir.Ondan  həmcins  üzvləri  qruplaşdırılan  sadə  cümlələrdə,  bağlayıcısız 
bağlanan  tabesiz  mürəkkəb  cümlələrin  tərkib  hissələri  arasında  və  bir  çox  digər  hallarda  istifadə 
olunur. 
 
Tədris  zamanı    durğu  işarələri  ilə  bağlı  qarşıya  çıxan  çətinliklərdən    biri  də  onların  yanaşı 
işlədilməsi  ilə  bağlıdır.  Bu  durğu  işarələrinin  vergül  və  tire,  nida  və  üç  nöqtə,    sual  və  üç  nöqtə  ilə   
qoşa, yanaşı  işləndiyi  hallar  mövcuddur  . 
  
Həm  də  durğu  işarələrindən  üçünün  və  ya  dördünün    yanaşı  işlənə  bildiyini  də  şagirdlərə  
xatırlatmaq  olar.  Məsələn,   
“Bu  Qarabağ məsələsi  çoxmu  çəkəcək?!”-deyə   Polad  içdən  gələn  bir  hayqırtı  ilə  səsləndi. 
 
Verilmiş  cümlələrdə  sual,  nida,  dırnaq  və  tire  işarələri  yan-yana  işlənmişdir.  Bu  işarələrin 
hər  birinin  işlənmə  məqsədi  şagird  tərəfindən  izah  olunub  şərh  edilə  bilirsə,  demək  müəllim  şagirdin 
süurli  mənimsədiyini  yəqinləşdirir.   
 
Ev  tapşırığı  kimi  şagirdlərə      yanaşı  işlənən  durğu  işarələrinə  aid  müxtəlif  bədii    nümunələr 
seçib  yazmağı  da tapşırmaq  olar.   
 
Cümlədəki  daxili  bölgünü  müəyyənləşdirmək,  həmcins  üzvləri,  əlavəni,  xitabları,  vasitəsiz 
nitqi,  sitatı  və  s.  dəqiqləşdirməkdə  durğu  işarələri  əvəzsiz  rol  oynayır.Yalnız  bu  işarələr  ilə 
cümlənin  məqsəd    və  intonasiyaya  görə  növlərini  müəyyənləşdirmək  mümkündür.  İnsan  durğu 
işarəsinin    əhəmiyyəti  və  onun  gərəkli  olduğunu  dərk  etdikcə,  həyatı  mənalandırmağı  və  duymağı 
də bacarır. 
Durğu  işarələri  olmasaydı  nəinki  yazımız,  hətta  insan  həyatı  da  mənasız    və  cansıxıcı  olardı.  İnsan   
nitqində  nə  fasilə  edər,  nə  sual  verər,  nə  həyəcanlanar,  nə  də  fikirlərinin  sərhəddini  müəyyənləşdirə 
bilərdi.Biz  yazımızda  durğu  işarələrindən  yerli-yerində  istifadə  etməyi  öyrənməklə  yanaşı,  onun 
həyati  bir  ehtiyac  və  zərurət  olduğunu    dərk  etdirməyi  də  bacarmalıyıq.  Durğu  işarələrindən  istifadə 
etməmək,  ona  biganə  olmaq  insan  həyatını  mənasızlaşdırmaqla  yanaşı,  həm  də  onu  məhvə  doğru  
apara bilər: 
“Bir  gün  insan  “vergül”ü  itirdi.  Artıq  mürəkkəb  cümlələrdən  qorxmağa  başladı.Bəsit,  sadə 
ifadələrə  üstünlük  verdi.Cümlələri  bəsitləşdikcə,  fikirləri  də bəsitləşdi... 
  Bir  gün  də  insan  “nidan”ı  itirdi.Artıq    yavaş  səslə  danışmağa  başladı.İndi  o,  nə  kədərlənir,  nə 
də sevinirdi.Üstəlik  həyəcan  nə olduğunu  da unutmuşdu... 
  Bir  qədər  sonra  “sual”  da  itirildi.  Daha  o    sual  da  verə  bilmədi,  soruşmağı  da  bacarmadı.  İndi 
heç bir  şey onu  maraqlandırmırdı.Nə  kainat,  nə dünya,  nə  də insan... 
    Bir  gün  də  insan  “iki  nöqtə”ni  itirdi.Kiməsə,  nəyisə  izah    etməyə  yadırğadı.Ömrünün  sonuna 
yaxın  isə  “dırnaq”  işarəsini    itirdi.  İndi  onun  öz  fikri  yox  idi.  Ancaq  başqalarının  fikrini 
təkrarlayırdı.  “Nöqtə”-  yə çatanda  isə  artıq  düşünə  də bilmirdi.”                 
 
 
Sinifdəki  şagirdlərin  sayından  asılı  olaraq  onları  müxtəlif  qruplara  ayırıb  durğu  işarələri  ilə 
bağlı  tapşırıqlar  da  vermək  olar.  Şagirdlər  “Mübtəda”,  “Xəbər”,  “Tamamlıq”  və  s.  adlar  qrupunda 
birgə  düşünür,  fikirlərini  bölüşür  və  müəyyən  nəticəyə  gəlirlər.  Qruplara  ayrı-ayrılıqda  aşağıdakı 
şəkildə  tapşırıqlar  verilir: 
                   
Mübtəda Qrupu 
 
           Verilmiş  cümlələrdə  durğu  işarələrinin  yerini  müəyyənləşdirin  və onların  nə məqsədlə 
işləndiyini  şərh edin. 
1.
 
Məni  buraya  doğma  məktəbimizə  müəllim  təyin  ediblər   
2.
 
Zəka qadan alım  bir bura  gəl  görüm   
3.
 
Yoruldum  yoruldum   deyə Turqut  sakitcə  dilləndi   
4.
 
Biz  müəllimlərimizi  xüsusilə  Əziz  müəllimi  daha çox sevirik 
Xəbər Qrupu 
 

- 111 - 
 
Qrammatik  qaydaya  uyğun  olaraq  mübtədadan  sonra  vergül  qoyulmur.Lakin  məna  və 
intonasiyaya 
görə 
müəyyən 
hallarda 
mübtədadan 
sonra 
vergüldən 
istifadəyə 
ehtiyac 
duyulur.Aşağıdakı 
cümlələrdə 
mübtədadan 
sonra 
vergülün 
hansı 
məqsədlərlə 
işləndiyini 
müəyyənləşdirin. 
1.
 
Şair,  Vurğundan  söz saldı. 
2.
 
Nigar,  Əlizadənin  yanına  gələn  xəstələri  çox səmimiyyətlə  qarşıladı. 
3.
 
Bu,  balıq  tutmaq  üçün  deyil. 
4.
 
Siz,  gələcəyin  əsl  qurucuları,  hər  bir  işdə fəal  olmalısınız. 
 
 Tamamliq  Qrupu 
 
 
Təqdim  olunan  cümlələrə  lazım  olan  durğu  işarələrini  artırın  və  onlardan  nə  məqsədlə 
istifadə  edildiyini  söyləyin. 
1.
 
Almanı,  armudu,  narı,  heyvanı  – meyvələri  səbətə yığ. 
2.Özünün  səhvlərini  görmək  çox böyük  keyfiyyətdir,  amma  bu keyfiyyət  də hamıda  olmur. 
3.Onu  bilirəm  ki, sizin  əlinizdən  heç bir  şey  gəlmir,  vəssalam. 
4.O, ata nəvazişinə  də, ana qayğısına  da həmişə  möhtacdır. 
 
Mübtəda qrupunun  cavabi: 
 
1.  Birinci  cümlədə  doğma  kəndimizə  birləşməsi    buraya    zərfliyinin  əlavəsi  kimi  işləndiyindən 
hər iki  tərəfdən  vergüllə  ayrılmışdır.   
      2.  İkinci  cümlədə  həm  Zəka sözü  xitab  yerində  işləndiyi  üçün,  həm  də 
          xahiş,  əzizləmə  mənası  bildirən  qadan alım  ifadəsini  cümlədən   
          ayırmaq,  fərqləndirmək  məqsədi  ilə   vergül  işarəsindən   
          istifadə    olunmuşdur. 
3.  Üçüncü  cümlədə    yoruldum,  yoruldum  sözləri  təkrarlandığı  üçün  onlar  vergül  işarəsi  ilə 
ayrılmışdır.   
4. Dördüncü  cümlədə  isə  xüsusiləşmiş  üzv  olduğu  üçün  o, əsas cümlədən  vergüllə  ayrılmışdır.   
  
Xəbər qrupunun  cavabi: 
 
1.  Birinci  cümlədə  şair  mübtədasının  özündən  sonra  işlənən  Vurğundan  tamamlığının  təyini 
olmadığını  bildirməsi  üçün  vergül  işarəsindən  istifadə  edilmşdir.Şifahi  nitqdə  isə  mübtəda  özündən 
sonrakı  cümlə  üzvündən  fasilə  ilə  ayrılır. 
2  .  İkinci  cümlə  isə  xüsusi  isimlə  ifadə  olunmuş  mübtədanın  (Nigar)  ondan  sonra  gələn  soyadla 
(Əlizadənin)  fərqləndiyini,  başqa  bir  şəxsə  aid  olduğunu  bildirmək  üçün  vergül  işarəsi  ilə 
ayrılmışdır.Əgər  adla  soyad  arasında  vergül  işarəsi  olmasa  idi  Nigar  Əlizadə  ayrıca  bir  şəxsin  adı  və 
soyadı  kimi  başa düşülərdi. 
3.Üçüncü  cümlədə    bu    əvəzliyi  mübtəda  yerində  işləndiyi  və  ondan  sonra  fasilə  edildiyi  üçün 
vergül  işarəsi  ilə  fərqləndirilmişdir.Əgər  vergül  işarəsi  olmasa  idi  ,  bu    əvəzliyi  təyin  vəzifəsində 
çıxış  edərdi. 
4.Dördüncü  cümlədə  isə  vergül  işarəsi  sizə  aid  olan  əlavəni  (gələcəyin  əsl  qurucuları) 
fərqləndirmək  üçün  istifadə  edilib.Cümlənin  xəbəri  bu əlavə  ilə  şəxsə  görə uzlaşmır. 
                       
 
Tamamliq  qrupunun  cavabi 
 
1.
 
İlk  cümlə  həmcins  üzüvlü  olduğu  üçün  həmcins  üzvlər  arasında  vergül  işarəsi  qoyulmuş  və 
ümumiləşdirici   söz  olan   meyvələri  sözü  onlardan  tire  ilə  ayrılmışdır. 
2.
 
 İkinci  cümlədə  bir-birinə  zidd  olan  sadə  cümlələri  bir-birinə  bağlayan  amma    qarşılaşdırma 
bağlayıcısından  əvvəl  vergül  işarəsi  qoyulmuşdur. 

- 112 - 
3.
 
Üçüncü  cümlədə  ki  tabelilik  bağlayıcısından  sonra  və  əmr  bildirən  vəssalam  sözündən  əvvəl 
vergül  işarəsi  işlədilmişdir. 
4.
 
Dördüncü  cümlədə  isə  o  əvəzliyi  mübtəda  yerində  işləndiyindən  və  ondan  sonra  gələn 
tamamlığın  təyini  olmadığını  fərqləndirmək  üçün  vergül  işarəsindən  istifadə  edilmişdir. 
Cavablar    şagirdlərin  fəal  iştirakı  ilə  müzakirə  edilir,  daha  da  dəqiqləşdirilir  və  birgə  şəkildə  
qiymətləndirilir. 
 
Tədris  zamanı,  sinifdənkənar  tədbirlərdə  yaxud  dərnəklərdə  durğu  işarələri  ilə  bağlı  işlər 
müntəzəm  davam  etdirilməli,  müxtəlif    iş  formaları  ilə  şagirdlərin  şifahi  və  yazılı  nitqinə  tətbiq 
olunmalıdır.  Dil  müəllimlərinə  kömək  məqsədi  ilə  hazırladığım  “Durğu  işarələri”  adlı  birpərdəli 
səhnəciyin  də  şagirdlər  üçün  maraqlı  olacağına  inanıram.  Yaradıcı  müəllimlər  hər  bir  durğu 
işarəsinə  aid  mətn  üzərində  məqsəddən  asılı  olaraq  müxtəlif  işlərin  aparılmasını  da təşkil  edə bilər. 
                            
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Abdullayev  N. Ə., Məmmədov  Z. T.  “Nitq  mədəniyyətinin  əsasları”,   
    Bakı,  ADPU,  2010. 
2.Maqsudov  E.S. Poetik-praktik  Azərbaycan  dili.  Bakı  ,“Nurlan”,  2011. 
3. Babayev  A. M.,. İsmayılzadə  C. B,  “Azərbaycan  klassik  ədəbiyyatında   
   işlədilən  ərəb və  fars  sözləri  lüğəti”,  Bakı,  “Maarif”,  1981. 
4.Budaqova  Z.İ. Durğu  işarələri  yazılı  nitqin  açarıdır.”Dil  mədəniyyəti”, 
   Bakı,  “Elm”  nəşriyyatı,  1972, s.25-31. 
5.Durğu  işarələrinin  işlədilməsi  qaydaları   (metodik  vəsait).Tərtib  edəni 
   M.R.Həsənov,Bakı,1969. 
6.Əliyev  H.Q.,Kazımov  A.S. Durğu  işarələrinin  işlədilməsi  qaydaları.   
   Bakı,  ADPU-nun  nəşriyyatı,2011. 
7.Rozental  D.E. Spravoçnik  po pravopisaniyu  i literaturnoy  pravke,  Moskva, “Kniqa”,1985.
 
 
  
ABSTRACT 
Maqsudov Elbeyi   
On ways and  methods  of using  punctuation  marks  in teaching  the Azerbaijan   language  
 
The  article  explains  the  importance  and role  of punctuation  marks  in  the  written  and oral 
speech
   
and studies  the  ways  of teaching  them  in  literary  samples   It also  reflects  the  methods  of 
removing  difficulties  related  to punctuation  marks  in  teaching  process.lt  is  stated that  punctuation 
marks  make  our speech  clearer  and more  understandable.