TƏDRİs məRKƏZİ



Yüklə 374,79 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/4
tarix06.04.2017
ölçüsü374,79 Kb.
#13500
1   2   3   4

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil  1.10  Transpozisiya və  GAM  ilə  torpaqlanma. Sxem 



induksiya  gərginliyini  və  itkiləri  minimuma  endirir.  Bu 

halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır.    

28 


Kağız və plastik  izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və 

indekslərinə аid xüsusi markalanma qaydası olur.  



Müxtəlif ölkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir. Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir.      

 

Иndeks (щярф) 

 

Kabelin markasыnda 

indeksin yeri 

Иndeksin tяyinatы-

damar, izolyasiya, 

qilaf, zireh altы yastыq, 

zireh, xarici юrtцk 

sыrasы ilя oxunur  

 

Kabelin markasы, 



 vя standartы ТСЕ –Тцрк, ГОСТ-Рус, БС-

Инэилис,  ВДЕ- Алман, ИЕC-Бейнялхалг   

 

A 



ГОСТ Ы yerdя, ИЕCвя БС 

стандарты иля ЫЫ-жи йердя 

 

А-Aliminium Damar, 



Пб vulkanlaşmış PE 

AAБлу- лент зирещ, ААШВу винил шланг,у- 

мцлайим иглим 

НАКРА 

Yoxdur 

- 

Н-Зирещсиз (Нот стреет), 

Русларда Г-голый  ишаряси 

сонда йазылыр-  ВВГ вя йа 

АВВГ. 

 

Mis 



АблУ, СБУ, ВВГ-(Рус марка ГОСТ) 

NVV, NYM-PVX izolyasiyalы YXV, 

YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-

9760,VDE-0250,BS-6004, ИEC-60227)  

OJ (IEC-

standart-ikinciA 

hяrfi) 

 

Iшarяnin sonunda 

 

Tяk damarlы  

ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты  иля –

NYAF кими ишарялянир 

TƏDRİS MƏRKƏZİ

 

Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir. Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu 



göstərir, Y-üst örtüyün PVX olması, 2Y-üst örtüyün PE  olması,2X-tikilmiş polietilen izolyasiya, birinci A-

damarın Al olduğunu, ikinci A üst örtüyün hopdurulmuş jqut parça olduğunu, R-zireh, S–təkdamarlı kabel 

ekranı, SE-üçdamarlı kabel ekranı, H-halogensiz, xarici örtüyün yanma və tüstülənməyə davamlı olması, F-

hermetik olduğunu, Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir.    

29 


TƏDRİS MƏRKƏZİ

 

2. “Rayxem” firmasının məmulat nomenkluaturası 

 

“RAYXEM”  firması  əsasən  kabellərin  mufta  və  aramturları  sahəsində  yeni  ixtiralar  edir.  Kabel  muftalarıının 



izolyasiya  elementlərinə  aid  5  üsul  tətbiq  edilir:  -  1)  tökmə  üsulu,  2)  elastomer  üsulu,  3)  Rayvolve  üsulu,  4) 

isitilikdən büzüşmə,  5)  gel  üsulu. Kabel və hava  xətlərinin  keçirici  elementlərinin montajı üçün  isə  “RAYXEM” 

firmasının 4 üsulu tətbiq edilir:- 1) preslənmə üsulu, 2) bolt birləşməsi, 3) burma ilə aparılan birləşmə, 4) qaynaq 

üsulu ilə keçiricilərin birləşdirilməsi. Təklif olunan üsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır. 

Məsələn, açıq alovla işlənməsi yanqın təhlükəsizliyinə görə, yol verilməsi mümkün olmayan müəssisələrdə tökmə 

üsulu,  Rayvolve üsulu, Gel üsulları tətbiq edilir.  

           Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha çox tətbiq edilir.  

30 


Bu mexaniki üsula  aid  olan  aparat  sıxaclarıdır. Göründüyü kimi 

sıxaclar  dörd  boltlu  sıxmaya  malik  olmaqla  xəttləri  ikiyə 

ayırmaq, istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək üçün konstruksiyalara 

malikdirlər.  Onlar  sonluq  muftalarından  hava  xətt  məftillərinə 

mexaniki  və  elektrik  kontakt  birləşmələrində  tətbiq  edilirlər. 

Onlar,  daxili  diametrlərinin  ölçülərinə  uyğun  olaraq  РОД  26, 

РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар

 

Şə

k.2.1 ROD  tipli aparat  s

ı

xaclar


ı

:-РОД  26,  РОД 30 вя 

йа РОД 40 кими маркаланырлар

 


Şək.2.2Kondensator köynəklərinin hesablanması üçün parametrlərin  sxemi  

TƏDRİS   MƏRKƏZİ 

 

      



2.1. Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 

 

 

Kabellərdən  fərqli  olaraq  dəyişən  cərəyan  kabel  muftalarının  elektrik  hesabatı  yalnız  sənaye 



tezlikli gərginlik üçün aparılır. Muftaların impuls gərginliklərə qarşı möhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yüksək 

olmadığı üçün  bu hesabatlardan ödənilir. Muftalanma  zamanı kabelin  sökülən bütün konstruksiya  elementləri 

yerinə  bərpa  olunur.  Beləliklə,  muftaların  elektrik,  mexaniki,  hermetiklik,  istilik  xassələri  ana  kabelin 

parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun müddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri mümkün olur. Köhnə 

Rus texnologiyası üzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici 

(ab)  konusunun  forma  və  uzunluğunun  təyin  edilməsi  idi.  Bunun  üçün  aşağıdakı  sxem  üzrə  kondensator 

köynəklərinin sayı (n), uzunluq və radial ölçülər hesablanır. 

31 


                                      

2.2.

 

Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 

 

Kabellərdə ESG – nin sıxlığı və qiyməti böyük olur (15 – 40 kV/mm). Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə 



elektrik  sahəsinin  qüvvə  xəttləri  daha  da  sıxlaşırlar.  Sahə  gərginliyinin  zədəli  yerlərdə  olan  böyük  qiymətləri 

kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur. Baş verən boşalma, temperaturun artmasına, əlavə maddələrin 

ayrılmasına  və  zaman  keçdikcə  izolyasiyanın  dağılmasına  səbəb  olur.  Bundan  başqa  yarımkeçirici  ekranın 

soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər böyük olur ki, bu hissədə izolyasiyanın cüzi kəsilməsi və ya cızılaraq 

zədələnməsi  oradakı  qaz  qabarcığında  qismi  boşalmaların  yaranmasına  səbəb  olur.  Hətta,  həmin  hissədə  qısa 

qapanma (QQ)–ya səbəb olur. Bu zaman damarla qılaf  arasında izolyasiyanın keçiriciliyi və cərəyan çox artır. 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil 2.3. ESG – nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti müqavimətə 



malik olan mastika ilə ESG –nin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur. 

32 


            “Rayxem” istilikdən büzüşən izolyasiya borularının daxili səthinə çəkilmiş yarımkeçirici mastika, ZnO 

qatqısı  yapışqana  müəyyən  qədər  keçiricilik  verir.  Borunun  daxili  səthinə  çəkilmiş  ZnO  yapışqanı  ekranın 

kəsildiyi  yerdən  başlayaraq  soyulmuş  kabelin  izolyasiya  səthini  bürüyür.  Bu  zaman  yapışqanın  yaratdığı 

keçiricilik  impedansı  elektrik  sahəsini  tənzimləyir.  Aşağıda  tənzimlənmə  əyriləri  verilmişdir.  Tənzimlənmə 

muftanın ölçülərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır.  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil 2.4. Keçiriciliyin qiyməti çox olduqda,  A  – 



əyrisi,  Z  -  impedansı  düzgün  seçilməmiş  (kiçik 

olduğu)  halı.  ESG  borunun  daha  az  uzunluğunda 

yayılır.  Z  nisbətən  böyük  və  keçiricilik  düzgün 

qiymətdə  olduqda,  B  əyrisi  –  ESG-nin  normal 

tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur.      

Şəkil  2.5.  .Sahə  kompensasiyası,  ZnO 

oksid  yapışqanlı  qatların  təsiri,  A-

yarımkeçirici 

qat 

olmadıqda, 



yarımkeşirici  qat  təsir  etdikdə,  A  – 

İstilikdən büzüşən sadə boru, böyük ESG 

–yə  səbəb  olur,  B–ZnO  oksid  yapışqanlı 

qatların təsiri, ESG normaldır.

 

 

33 



      Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiçik qiymətə qədər azalır. Bu halda muftalar uzun müddət verilmiş 

elektrik sahə gərginliyində, kabellə bərabər, işləyə bilirlər. 

      Deyildiyi  kimi,  ESG-ni  tənzimləmək  üçün  başqa  halda  polimer  maddəyə  ZnO  yapışqanı  əvəzinə  yarım 

keçirici  qurum  və  ya  rezin  ovuntusu  (saja)  qatılır.  Sajanın  qatqı  faizindən  asılı  olaraq  keçiricilik  impedansı 

dəyişdirilir və bu yolla yarımkeçiricinin keçiriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur. Bu zaman izolyasiyada elektrik 

sahə paylanması, məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə göstərilmiş əyrilər kimi dəyişir.   



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

          İzolyasiyanın  üstündən sıyrılıb çıxarılan yarım keçirici örtüyün əvəzinə, bişirilən borunun içərisində olan 



ZnO yapışqan tərkib çəkilir. Bu tərkib normal halda təsir göstərmir,  gərginliklər artdıqda isə, sahə tənzimləyici 

xassə göstərirKeçiricilik az olduqda isə, C–borunun uzunluğu ESG –nin tənzimlənməsi üçün kifayər etmir. 

34 

Şə

k. 2.6. POLT tipli sonluq muftas



ı

n

ı

n montaj elementl

ə

ri 


 

2.3. Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeçirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi. 

 

         Yarım keçirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış, uyğun 

xarakteristikalı səth keçiricliyinin alınmasına əsaslanır. Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun 

izolyasiyanın səthi boyu müntəzəm paylanmasını təmin edir. Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi müqaviməti 

və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi).  Materialın impedansı düzgün seçilmədikdə (A 

əyrisi),  ekranın  kəsildiyi  nöqtədə  və  izolasiyanın  sonrakı  uzunluğu  boyu  ESG-nin  qiymətində  sıçrayışlı  artım 

müşahidə olunur. Borunun uzunluğunun azalması  və ya düzgün seçilməyən halda (C əyrisi), muftanın sonunda 

boşalma  təhlükəsi  yaradır.  Ona    görə  «Rayhem»  muftaları  bütün  bu  effektlərı  nəzərə  alan  konstruksiyalarda 

hazırlanmışdır.   

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil 2.7. tərkibinə qurum – saja 



(hisləndirmə texnolgiyası)  

qatılmış polimer borunun sxemi 

və elektrik parametrləri (g və C)

 

35 



 

 

 

2.4. Rayvolve texnologiyası 

 

           Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları, daxili səthinə yağ sürtülmüş, iç-içə iki qatlanmış 



corab şəkilli, bir  gövdəli  konstruksiyadır. Boru  bir ucundakı  (əvvləcədən  spiralvari  lentlə  genişləndirilmiş)  əsas 

üzərində montaj edilir. Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur. Montaj 

zamanı  lentanın  ucundan  dartaraq,  borunun  muftanın  orta  hissəsində  (gilzanın  mərkəzində)  sıxılması  və 

oturdulması  lazımdır.  Sonra  borunun  üst  qatını,  birləşdirilən  ikinci  kabelin  üzərinə  oxla  göstərilən  istiqamətdə 

hərəkət etdirirlər. Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar. 

Keçici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir. 

          Rayvolve boruları -40

0

C – dən  +130



0

C - ə qədər tətbiq edilir. Onlar qızmaya və ətraf mühitin təsirinə qarşı 

davamlıdırlar. Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları göstərilmişdir: 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

36 



Şək. 2.8. Rayvolve texnolgiyası

 


                                                                     2.5. Tökmə texnologiyası 

 

           Tökmə    materiallar  iki  tərkibdən  ibarətdir.  Bu  komponentlər  ayrı  paketlər  və  ya  bankalarda  olur. 

Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra  gövdə  içərisində bərkiyirlər.  Əvvəllər  tökmə  materiallar kimi, tərkibində 

OH  qrupu  olan  spirt,  fenol  və  digər  birləşmələr,  bərkidicilər  kimi  isə,  iki  karbonlu  turşular  və  onların 

anhidridləri,  diamidlər,  poliamidlər,  poliuretan  və  epoksid  tərkibli  qətranlar  istifadə  edilirdi.  Həmin  maddələr 

tökmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu. Bərkimə prosesi 

istilik ayrılması ilə baş verirdi. Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat, pis xassələri ilə ətraf mühütə və insanlara 

zərərli təsirlər göstərirdi. 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

                                       2.6. Tökmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 



 

Tyco Electronics kompaniysında tökmə material kimi “Guroflex” maddə yaradılmışdır. Bu maddə də iki tərkib 

komponentlərindən ibarətdir. Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir. 

Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır.  

37 

Şək.2.9  Tökmə  üsuluna  aid  маteriallar 



və quraşdırma elementləri

 


TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şək.2.10. Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu 

         Guroflex bərkidikdən sonra, ixtiyari kabel materialları ilə möhkəm yapışır, lakin bu zaman elastikliyini də 

saxlamış  olur. Nəticədə  çatlar, qırılma  və ya parçalanma olmur. Guroflex –  kabellərdə  istilik  genişlənməsinə 

yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya örtük qatı yaradır. 

Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır. 

Guroflex tərkibləri ən azı   -10

0

C temperaturlarda bərkiyə bilir. 



      Guroflex  digər  tökmə  materiallara  nisbətən  ekoloji  təmiz  maddədir.  Termoplastikdir,  montajı  asandır, 

təhlükəsizdir.  Ona  görə  bu  maddənin  daşınması,  saxlanması  və  utilizasiyası  da  asan  olur.  Bütün  tökmə 

maddələr kimi, istehsal olunan gündən saxlama və işlədilmə müddəti 2 ildir (24 ay).  

38 


6(10) kV “Rayxem” izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına görə - incə, orta və qalın 

divarlı  borular  təşkil  edirlər.  Onlar  0.4  kV-dan  başlayaraq  220  kV-a  qədər  nominal  gərginliyə,  plastmass, 

rezin,  kağız  izolyasiyalı  1  və  3  damarlı  kabellərdə  bu  və  ya  digər  şəkildə  istifadə  edilən  məmulatlardır. 

Borular  oksigen  indeksli,  temperatur,  tüstü  buraxma,  toksiki  və  s.  indeksinə  malik  olan,  İEC  və  İSO 

standartları  ilə  normalaşdırılan  məmulatlardır.  Ümumi nomenkluatura və  markalar  hər məmulatdan 3  çeşid 

olmaqla aşağıda verilmişdir: İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır; DCPT- yanğını yaymayan iki 

rəngli (sarı-yaşıl) borulardır. Orta divarlı borular - MWTM – ümumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır, LVIT 

- yanğını yaymayan çevik borular, ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır. 

Qalın divarlı borular: WCSM- ümumi əhəmiyyətli halogensiz borular; FCSM – yanqını yaymayan və 

uzununa hermetiklyi olan (F) borular; ZCSM – yanqını yaymayan halogensiz borulardır.  

İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları 

arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır. Üst 

şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması, аlt 

шəkildə iсə, kabel muftası yaxınlığında 

kompensator quraşdırılması göstərilmişdir. 

Göründüyü kimi, kompensator mufta 

ilə (1m+l) məsafədə və 0.5m dərinlikdə quraş-

dırılır. L məsafəsi kabelin markası və diametri 

ilə təyin edilir, şək.2.11. 

2.7. Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 

 

39 


2.12. Qalın divarlı boru məmulatı  

         Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır. Onlar yanqın 

təhlükəsi  olan  yerlərdə  isitfadə  edilirlər  (halojen-Free).  Bu borular  hava  şəraitləri,  günəş radiasiyası və ultra 

bənövşəyi  şuaların  təsirlərinə  qarşı  da  davamlıdırlar.  Qalın  divarlı  boruların  konstruktiv  elementləri  şəkildə 

göstərilmişdir. 

Kabelin divarına uyğun olaraq bu çeşidli borular minimal və maksimal ölçülərə malik olurlar. 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

           Rayxem  firmasının  istehsal  texnologiyası  da  muftalarda  elektrik  sahəsinin  bərabərləşdirilməsi  və 



tənzimlənməsinə  əsaslanır.  “Rayxem”  müftalarının  komplektlərinə  həmin  məqsədlərə  cavab  verən  ayrı-ayrı 

elementlər daxil edilir. Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar, 

daxilinə  ZnO  yapışqanı  çəkilmiş üç  qatlı,  qalın və  orta divarlı  borular,  gilzalar  üzərinə  qoyulan qara rəngli 

keçirici  mastika  və  s.  bunalra  misaldır.  Muftalanmada  istifadə  edilən  ZnO  tərkibli  düzləndirici  boruların 

müxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir.    

40 


10,20,35 kV – plastmass  izolyasiyalı, təkdamarlı, ekranlı kabellər üçün daxili tip sonluq muftaları. Bu sonluq 

muftaları    10,  20,  35  kV  gərginlikli    AгвГг,  АпвВ,        ПвПуг;    ПвП2г;  АПЭВ,  ПвЭПу;  АпвЭгаП,  N( 

A)2XS(2)Y, N2XS(F)24, HXCMK, AHXAMR – W, RG7H1R və digər markalı, tək damarlı, ekranlı kabellərdə 

istifadə edilir 



 2.8. 10,20,35 kV- luq, plasmass izolyasisiyalı, tək damarlı, ekranlı kabellər üçün xarici tip 

istilikdən büzüşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları. 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

2.9. Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 

 

      Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə büzüşən 



boru  altında  hermetikləşdirilir.  Yarımkeçirici  ekranın  izolyasiya  üzərindən 

siyrilib  təmizlənən  hissəsinə  (10  və  20  mm)  sarı  lenta  sarınır.  Sarı  lenta 

boşluqları  doldurur  və  elektrik  sahə  gərginliyi  bərabərləşdirilir.  Bunların 

üstündən  büzüşdürülən  trekingə  davamlı  borunun  daxilində  də 

hermetikləşdirici  və sahə bərabərləşdirici  mastika vardır. Bu  boru  soyulmuş 

xarici örtüyün üstündən, kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və 

hermetikləşdirir.  Lent  şəkilli  ekranı  olan  kabellərdə  lehimsiz  torpaqlanma 

üsulu tətbiq  edilir.  Bunun üçün   komplektdə olan xüsusi  çopurlanmış  metal 

lenta, yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir. 

      Xarici  tip  muftalarda  əlavə  olaraq  izolasiya  ətəkləri  taxılır.  Trekinqə 

davamlı borular radiasiya üsulu ilə alınan TPE –dən olur. 

41 


Şə

k.2.13 POLT muftas



ı

 

        Montaj  və  konstruksiyasına  görə  daxili  tip  POLT  muftalarının 

eynidir.  L12, L16 və L20 modifikasiyalı  komplektlərdə uyğun olaraq 

12-lik 16 və 20 – lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur. 

       Lehimsiz  torpaqlama  “SMOF”  armatur  komplektində  3  ədəd 

yaylı  rolik,  3  torpaqlama  naqili  və  qalaylanmış  mis  tor  olur.  Lent 

şəkili  mis  ekranı  olan kabellər üçün, EAKT  komplekti sifariş  edilir. 

Onlarda da 3 ədəd müxtəlif en ölçülərinə malik olan rolik yaylar və 3 

ədəd  torpaqlama  məftillər  olur.  SMOE  62822  komplektində  də 

birləşdiricilər,torpaqlama  naqilləri,  rolikli  yaylar  və  yapışqanlı 

monjetlər olur. 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil  2.14.  Xarici  tip  sonluq  POLT 



muftalarının 

kəsiyi, 


yaşıl 

rəng 


yapışqanlı  ESG  –nin  tənzimləyici 

qatını göstərir

  

42 


Şəkil 2.15.  «RAYXEM»  tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı görünüşü  

Sonluq  «RAYXEM»  muftasının  əsas  elementləri  həm  kağız,  həm  də  plastmass  izolyasiyalı  kabellərə 

qoyulur.  Kağız  izolyasiyalı  kabellər  üçün  istifadə  edilən  GUST  tipli  sonluq  muftasının  komplektində  12  adda 

müxtəlif  elementlər  vardır.  Deyildiyi  kimi  burada  olan  elementlər  həm  rəngləri,  həm  də  çeşidlərinə  və  kabel 

damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər.  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

43 



Şəkil 2.16. İAES-35 “Elastomer” tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi  

 

2.10. Elastomer  muftalar 

 

Bir sıra müəssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında, neft ayırma, kimya və s.) açıq alovla işlənilməsi, 



təhlükəsizlik texnikasına görə qadağan edilir. Belə hallarda, 6(10)-35 kV gərginliklər üçün taxmalı muftalar və 

sonluqlar  istifadə  edilirlər.  Bu  məmulatlar  normal  izolyasiyalı  və  eleqaz  doldurulmuş  tiplərə  malikdirlər. 

Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex gövdəli, ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar. Məsələn, 

6(10)-35 kV  kabellərin  PQ-ə birləşdirilməsinin  sadə üsullarından biri silikon başlıqları  ilə mümkündür.  Onlar 

elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır.  

44 


Şəkil 2.17.  24 – 35 kV-luq silikon gövdəli sonluq muftasının ölçüləri  

“Rayxem” texnologiyası ilə, 24-35 kV-luq daxili tip Türk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj 

ölçüləri  verilmişdir.  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

45 



2.11. Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Rayxem  firması  xüsusi  doldurucu  gel  (PowerGel)  tərkibli  kütlə  icad  etmişdir.  Gel  texnologiyası  ilə 



hazırlanan  birləşdirici  muftalar  1  kV  gərginliyə  qədər  işlədilir.  Gel  texnologiyası  ilə  muftalanma  90  C  işçi 

temperaturası  və  1  kV-a  qədər  kabellərdə    istifadə  edilir.  Tərkibi  eninə  tikişləri  olan  silikon  matrisa  (bərk 

quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kütlədən ibarətdir. Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və 

hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də özünü doğrultmuşdur. Gel texnologiyasının üstünlüklərindən biri də, 

onların dəfələrlə sökülüb quraşdırılmaya imkan verməsidir.   

46 


Şə

k..2.18. Gel texnologiyas



ı

 

ü

zr

ə

  

montaj qaydas



ı

  

 



 

2.12. Mexaniki birləşmələrin texnoloji  üsulları 

 

           Mexaniki  birləşmələrin  aşağıdakı  növləri  tətbiq  edilir:  Burulma.  bolt  birləşməsi,  preslənmə,  qaynaq 

üsulu  ilə  birləşmə.  Bolt  birləşməli  konstruksiyalar,  xüsusi açarla  sıxılaraq qırılan  bolt  başlıqlarına malikdir. 

Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə görə, başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur. Qaynaq üsulu eyni tərkibli 

qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla, Al alüminiumla) aparılır. Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə 

keçiricilik  bütöv damarın keçiriciliyinin 70-80 %-dən böyük olmur. 

           Kağız  izolyasiyalı kabel  zirehi  ilə  metal qılaf  arasında kontakt  qaynaqsız  torpaqlama sistemi  ilə yerinə 

yetirilir.  İstilikdən büzüşən  borular və  əlcək  vasitəsi  ilə  kabelin açılmış damarları  (başlığı)  hermetikləşdirilir. 

Metal  qılafların  kəsilmə  yerinə  sarı  rəngli  doldurucu  və  elektrik  sahə  tənzimləyici  lentlər  sarınır.  Kağız 

izolyasiyanın  soyulmuş  açıq  hissəsi  isə  yağa  davamlı,  istilikdən  büzüşən    boru  ilə  örtülür.  Beləliklə  kağız 

izolyasiyalı  kabel plastmass  izolyasiyalı kabelə  çevrilir. Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass  izolyasiyalı 

kabellərin muftalanma üsulu (POLJ) ilə aparılır. 

           İzolyasiya  üstü  yarımkeçirici  ekranın  kəsildiyi  yerə  sarı  lenta  sarınır.  Damar  üzərinə  komplektə  olan 

sahə bərabərləşdirici boru büzüşdürülür. Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir. Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da 

sarı lenta sarınır. Birləşdirici gilzanın üzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet lövhəsi ilə örtülür. 

          Sonra istilikdən büzüşən üçqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək büzüşdürülür və birləşmə yerini 

ekranlaşdırmaqla  bərabər, oranın  izolyasiya örtüyünü yaradır.  Birləşmə  yerinə mis tor  ekran  sarınır ki, bu da 

kabelin  metal  ekranını  bərpa  edir.  Kağız  izolyasiyalı  kabelin  metal  qilafı  və  plastmass  kabelin  metal  ekranı 

qaynaqsız  üsulla  əlaqələndirilir  (ekran  məftilləri  xüsusi  yaylar  və  mis  torla  çulğalanır).  Sonra  kabelin  hər 

damarına xarici qalın divarlı boru büzüşdürülür. 

          Bu muftaların 6 – 10  kV  üçün TRAJ– 24/1x 70x150 –  3HL  ,20  - 35 kV  üçün TRAJ –  42/1x120 – 240 

3HL  markaları  və  digər  markaları  vardır.  Muftalanma  üçün  lazım  olan  kabel  uzunluğu  hər  iki  kabel  daxil 

olmaqla 1000 – 1250 mm həddlərində dəyişir. 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

47 



3.1. 35 kV gərginlik üçün şinlər arasında 

izolyasiya borularının məsafələrə təsiri 

“Tyco 


Electronics” 

məmulat 


texnologiyasının 

əsas 


sahələrindən  biri  də  izolyasiya  gücləndiricilərdir.  Şin  sistemlərinin 

qorunması  və  izolyasiyanın  gücləndirilməsi  üçün  tətbiq  edilən 

BBİT/BPTM  boruları  isitlikdən  büzüşmə  texnologiyası  ilə 

işləndiyindən, ixtiyari formaları almaqla bütün növ şin sistemlərində 

tətbiq  edilə bilir. Bu  zaman  izolyasiya  məsafələri və qabarit ölçülər 

xeyli  dərəcədə  kiçilir  (şəkilə  bax).  Firmanın  apardığı  sınaqlar 

izolyasiya gücləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir: a) 

2 dəqiqə  ərzində  24 kV dəyişən  gərginliklərə davamlılıq;  b) 24  kV 

dəyişən  gərginliklərdə  sızma  cərəyanının 0.5  mA  qiymətlərdən  çox 

olmaması;  c)  Duzluluğun  18  mSim/sm  keçiricilik  yaratdığı,  23

0



temperatur  və  13  kV  gərginlik  tətbiq  edildiyi  şəraitdə  boşalmanın 



olmaması.   

3.1. BBİT/BPTM boruları  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

48 



3. “RAYXEM” firmasının digər məmulatları  

           Firmanın  yüksək  gərginliklər  üçün,  digər  məmulatlarına  izolyasiya  gücləndirici  sistemlər  və  gərginlik 

artım  məhdudlaşdırıcıları  aiddir.  Bunların  ənənəvi  layihələrdən  fərqi,  izolyasiya  sistemlərinin  daha  etibarlı  və 

istismara  yararlı  olmasındadır.  Xüsusilə  izolyasiya  gücləndirici  sistemlər  şəbəkədə  təsadüfi  QQ  –n  qarşısını 

almaqla yanaşı, avadanlığın qabaritinin və çəkisinin azalmasına səbəb olur.        


3.2. 3-24 kV-luq NDA-MA  tipli bir sütunlu GAM konstruksiyası  

3.2. Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 

 

 NDA –  MA tip  I dərəcəli  xətt boşalmasının  gərginlik artım  məhdudlaşdırıcıları  Bu tip  gərginlik artım 



məhdudlaşdırıcıları  GAM  3-  24  kV  nominal  gərginliklərə  uyğun  olan  armaturlardır.  Gərginliyi,  yüksək 

gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) üçün onlar bir sütunlu normal boşaldıcıların sxeminə görə 

hazırlanır. 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

49 



Şək.3.3. Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri 

NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

50 



Şək.3.4. NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı üçün “zaman-

gərginlik” xarakteristikası  

NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yüksək səviyyəsi (U

bb max

) : - “TOV”–adlanır 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

51 



Şək.3.5. Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik 

artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR , b) 2PH  tip GAM  

3.3. 110 kV və yüksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 

Yüksək  gərginliklər  üçün  “Tyco Electronics”  firmasının 

GAM  konstruksiyaları,  sütun  tipli  ənənəvi  qeyri  xətti 

gərginlik  məhdudlaşdırıcılarından  (QXGM)  fərqlidir. 

Şəkildən  göründüyü  kimi,  onların  əsas  fərqləri,  ardıcıl-

paralel 


konstruksiyalı 

(APK) 


gərginlik 

artım 


məhdudlaşdırıcı  sütunların  olmasındadır.  Çünki  burada 

dairəvi  ZnO lövhələri bir sütunda ardıcıl digər halda isə 

həm  ardıcıl  həm  də  paralel  birləşdirilimiş  ola  bilər. 

Tutumlarla 

gərginliyin 

tənzimlənməsi 

yüklərin 

paylanmasına  görə  Q=U·C  ifadəsinə  uyğun  olur. 

İfadədən  göründüyü  kimi  Əlavə  tutum  yaranan  yerdə 

U=Q/C - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır.   



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

52 



Şək.3.6. Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq lövhələrin yaratdığı əlavə tutumlar  

Şəkildən göründüyü kimi, metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl düzülmüş tutumları da GAM-ın hündürlüyü 

boyu  ESG-in  tənzimlənməsində  iştirak  edir.  Lakin  ardıcıl-paralel  konstruksiyalı  (APK),  GAM-ların  ən  böyük 

gərginliyi  olan  yuxarı  bölməsinin  eninə  (radial)  istiqamətdə  yaratdığı  ESG-ni,  aralıq  lövhəsinin  yaratdığı  tutum 

tənzimləyir.      

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

53 



                3.4. 

Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 

 

          Şəkildə  tək  damarlı,  plastmass  izolyasiyalı,  Rayxem  birləşdirici  muftaların  konstruksiyası  verilmişdir.  Üç 



damarlı  kabellər  üçün  də  birləşdirici  muftalar  eyni  konstruksiya  elementlərinə  malikdirlər.  Keçid  muftalarında 

xüsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir. Yağa davamlı borular, MI – markalı – “Mass İmpreqnated” - özülü 

tərkibli  və MIND – markalı –  “Mass  İmpreqnated Non Draining” axmayan yağları  olan  kağız  izolyasiyalı kabeli 

plastmass kabelə çevirir və daxili  ESG – nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər. 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

1.Elektrik sahəsinin  bərabərləşdirici  qatı xüsusi dəqiq  impedansla təyin  olunankeçiriciliyə  malik  borudur. Montaj 



zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur. 

2.İzolasiya  və  ekran- Bu qalın dıvarlı  qirmızı  rəngli  izolasiya  qati  və üst səthindən qrq  rəngli  istilikdən  büzüşən 

polimer örtükdən ibarətdir. 

3.  Metal  ekranın  bərpası-  Metal  ekran  mis  tor  və  yaylı  roliklərin  köməyi  ilə  bərpa  edilir.  Bu  sistem  qaynaqsız 

kontakt sisteminə aiddir. Belə kontakt 400A isçi və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir. 

4. Xarici mühafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən büzüşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan 

əriyərək  bütün buruyur.  

54 


Şə

k.3.7. POLJ muftas



ı

n

ı

n  

montaj elementləri 


          Bu  yapışqan  xarici  qilafın  səthinə  bərabər  şəkildə  yayılır  baryer  yaradaraq  nəmliyin  nüfuz  etməsini  və 

korroziyanın qarşısını alır.  Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır. 



          POLJ  (GUSJ)  muftalarının quraşdırılması  : Kəsilmiş və açılmış  kabelə  komplektdə  olan borular taxılır. 

Mexaniki  birləşdirici  vasitəsi  ilə  kabelin  damarları  birləşdirilir.Yarımkeçirici  ekranların  kəsilib  təmizləndiyi 

yerə, sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır. Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici 

və qalın divarlı borular bir – bir bişirilərək büzüşdürülür. Kabellərin üzərindən açılmış metal ekran torşəkilli mis 

sarğı ilə, xarici mühafizə örtüyü isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən büzüşən boru ilə bərpa edilir. 

          Üç  qatlı  ekstruziya  elastomer  texnologoiyası.Üç  qatlı  ektruziya  texnologiyası  elastomer  muftaların 

istehsalında  tətbiq  edilir.  Burada  qara  rəngli  keçirici  qat  və  qırmızı  rəngli  izolyasiya  qatları,  daxili  izoləedici 

elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst  (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır. Qızdırıldıqda xarici qat büzüşür, 

onunla  bərabər  izolyasiya  qatı  sıxılaraq  kabel  birləşməsinin  üzərinə  kip  oturur  və  alt  qatlarda  olan  sarğıların 

konturları  görünməyə  başlayır.  Adətən  soyuq  və  şaxtalı  havalarda  elastomerlər  elastiklik  xassələrini  itirirlər. 

Qızdırıldıqda bu  effekt  itir  və  bu səbəbdən  elastometrlərin  uzun  müddət saxlanması və şaxtalı havada montajı 

mümkün olur.  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şək. 3.8.1) istilikdən büzüşən keçirici qat, 2) izolasiya 



qatı, 3) elastomer izolasiya qatı. 

55 


Təmir üçün istilikdən büzüşən manjetlər olur: CRSM-halogensiz ümumi əhəmiyyətli manjetlər; MRSM 

–  yanqını  dayandıran  elastiki  çevik  manjetlər;  RFSM-  markalı  şüşə  liflərlə  armaturlaşdırılmış  manjetlər; 

WCSM-  markalı,  isitilikədn büzüşən halogensiz, ümumi  əhəmiyyətli  borular  -55 

0

C  – dən +90 



0

C  -  ə qədər 

temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır. Onlar  qalın divarlı, qara rəngli borulardır. 

Kabelin divarına uyğun olaraq bu çeşidli borular mm-lə ölçülən minimal və maksimal diametr ölşülərinə 

malik olurlar: 

Min       maks       boru işarəsi          a (min) D     b(maks)     a(min) W     b(maks) 

    1            2                  3                            4               5                 6                   7     

3.5            8      WCSM-9/3-1000/S            9                3              0.6                2.0 

4.5         11      WCSM-13/4-1000/S          13               4              0.6                2.4 

6.5        17,5      WCSM-20/6-1000/S        20               6              0.7                2.5 

9            30      WCSM-33/8-1000/S          33               8              0.7                3.2 

13          39      WCSM-43/12-1000/S        43             12              0.8                4.3 

17.5       44      WCSM-51/16-1000/S        51             16              1.0                4.5 

23          62      WCSM-70/21-1000/S        70              21             1.0                4.4 

27          78      WCSM-85/25-1000/S        85              25             1.0                4.3 

33          94     WCSM-105/30-1000/S       105            30             1.0                 4.3 

40          117    WCSM-130/36-1000/S      130            36             1.0                 4.3 

55          145     WCSM-160/50-1000/S     160            50             1.0                 4.3 

55          155     WCSM-180/50-1000/S     180            50             1.0                 4.3 

70          225     WCSM-250/65-1000/S      250           65             1.0                 4.3 

105        290     WCSM-320/95-1000/S      320           95             1.0                 4.3 

125        360     WCSM-385/110-1000/S    105           65             1.0                 

4.3


 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

56 



Şək.3.9. Transformator  yarımstansiyasının  

tipik qoşulma sxemi  

          Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri, xarici istilikdən büzüşən sərt materialların xassələri 

ilə  uzlaşdırılır.  Bu  bütünlükdə  boruların,  kabel  izolyasiyasının  temperatur  dəyişmələrinə  qarşı  davamlılığın 

artmasına  səbəb  olur.  Şəkildə  üç  qatlı  ekstruziya  ilə  büzüşən  borunun  oturma  təsir  qüvvələri  göstərilmişdir. 

Göy əyri üç qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya, yaşıl əyri isə adi istilikdən büzüşən borular üçün verilmişdir.  



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Kabellərin  montajı  onların  paylayıcı  yuvalara  və  ya 



transformator    giriş  yuvalarına  birləşdirilməsi  ilə 

tamamlanır.  TPE  izolyasiyalı  kabellər  tək  damarlı 

olduqları üçün, belə birləşmələr daha uyğun olurlar. TPE 

kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir. 

Bunun  üçün  A  və  C  tip  adaptorlar  istifadə  edilir. 

Aşağıdakı  şəkildə  A  və  C  adaptorların  yarımstansiya 

avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir:  

3.5. Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar üçün adaptorlar 

57 


           Konstruksiyanın  xüsusiyyətləri  “Tyco  Electronics”  A  və  C  tip  adaptorları 

yuvalara  kabellərin  birləşdirilməsi  üçün  istifadə  edilirlər.  RİCS  3133  tip  adaptorla 

birləşdirilən, 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi, işləməsinin 

təhlükəsiz  və  etibarlılığı  ilə  yer  tuturlar.  RICS  adaptorları  yüksək  keyfiyyətli 

elastomerlərdən  hazırlanır.  Hava  aralığının  yetərsiz  olduğu  elektrik  mökəmliyini 

artırmaq üçün istifadə edilir. Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ – un buşinqi-

1  ilə  birləşdirir.  Qaz  (SF6)  izolyasiyası  hermetik  avadanlığın  normal  funksiya 

göstərməsini  və  işini  təmin  edir.  Elastomer  gövdələr  yüksək    elektrik  möhkəmliyi, 

trekinq və erroziyaya davamlıdırlar. Onlar yüksək nəmlik, çirklənmə şəraitlərində və 

böyük elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər.  RICS adaptorları tez 

və asanlıqla montaj edilir və bütün Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir. Adaptorlar 

asanlıqla sökülə və yenidən quraşdırıla bilər. 



           Quraşdırılması  Elastomer  gövdə-2,  böyük  ölçüdə  (25  –  300  mm

2

  –  lıq)  və 



diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların üzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır. Sonluq 

mufta-4, buşinqə-1, yivli şpilka və qayka ilə bağlanır. Bağlandıqdan sonra adaptorun 

arxası elastomer tıxacla -3 qapanır. 

          Sınaqlar  RICS  adaptorları  CENELEC  HD  629.1  S1  və  ГОСТ  13781.0  –  a 

əsasən,  sabit  və  dəyişən  gərginliklərlə  sınaq  edilirlər.  Elektrik  möhkəmliyinin 

səviyyəsinə  görə  impuls sınaq  gərginliyinə  görə  -BIL,  dövrü  dəyişən  gərginlik  (AC) 

sınaqları,  faza yer  arasında  2,5 U

0

  (AC)  verilməklə aparılır.  Bütün sınaqlar  məhdud 



ölçülərə  malik  olan  metal  gövdələr  içərisində,  real  iş  şəraitinə  yaxın  olan 

vəziyyətlərdə  aparılmışdır.  RICS  adaptorları  konstruksiyanın  hermetikliyinin 

yoxlanması üçün, su altında 16 kV, yəni 2,5·U

0

 – dan daha böyük olan gərginliklə də 



sınaq edilmişdir.  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şək.3.10. A tip adaptor  

58 


            Ekranlaşdırılmış  adaptorlar  tək  damarlı  plastmas  izolyasiyalı 

kabelləri,  42 kV  gərginliyə  qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı 

quruluşlara,  C  tip  buşinqlərlə  birləşdirmək  üçündür.  Birləşmələr  həm 

də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər. Bu konfiqurasiyada kabellərin 

hər birisinin yuvada  mexaniki bərkidilməsi  lazımdır.  C  tip buşinqlərə 

1250  A  –  lik  yük  verildikdə  üç  kabelin  paralel  bağlanmasına  icazə 

verilir. 

                        Adaptorların  gövdəsi  yüksək  keyfiyyətli  silikon  rezindən 

hazırlanır.  Gövdə  xarici  tərəfdən  torpaqlanmış  yarımkeçirici  ekranla 

örtülür. RSTI adaptorları həm daxili, həm də xarici qurğularda istifadə 

edilirlər. Kabelin  qılafı  ekranlaşmış  adaptoru buşinqdə  açmadan sınaq 

etmək  olar.  Xüsusi  boltlu  ucluqlarla  kombinə  edilmiş  Rayxem 

sonluqlarının  konstruksiyslsrı,  bir  tip  ölçülü  adaptoru  çox  geniş 

diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir. 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

59 



Şə

k.3.11. 


İ

ki giri


ş

li adaptor



 

Adaptorların forma və ölçüləri kompakt olduğundan, ikili birləşməni kameranın standart kabel şöbəsində 

bağlamaq olur. RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək üçün xüsusi tutum ölçü qurğusu istifadə 

edilir. Onun vasitəsi ilə adaptoru açmadan içəriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur. Bu ölçü nöqtəsinin özü 

isə xüsusi ekran (şirma) ilə bağlanır.  

Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 629.1 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə ödəyir. CENELEC 

– Fransız standartı olub özündə həm İngilis (BS), həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ – larını birləşdirir.

 

Konstruksiyanın  xüsusiyyətləri  RICS  adaptorları  yüksək  keyfiyyətli  elastomerlərdən  hazırlanır.  Kabelin 

sonluq  muftasının  ucluğunu  PQ  –  un  buşinqi  ilə  birləşdirir.  Hava  aralığının  yetərsiz  olduğu  elektrik 

mökəmliyini artırmaq üçün istifadə edilir. Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya göstərməsini 

və işini təmin edir. Elastomer gövdələr yüksək  elktrik möhkəmliyi, trekinq və erroziyaya davamlıdırlar. Onlar 

yüksək  nəmlik,  çirklənmə  şəraitlərində  və  böyük  elektrik  sahə  gərginliyində  etibarlı  şəkildə  işləyə  bilərlər. 

RICS  adaptorları  tez  və  asanlıqla  montaj  edilir  və  bütün  Rayxem  muftaları  ilə  birlikdə  işlədilir.  Adaptorlar 

asanlıqla sökülə və yenidən quraşdırıla bilər. 

Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və üzərinə xüsusi tərkibli sürtgü yağı çəkilmiş kabelə, sahə gərginliyinin 

tənzimlənməsi  (ESGT) üçün birinci adaptor modulu taxılır.  İkinci boltlu ucluq quraşdırılır.  Sonra  sürtgü  yağı 

çəkilərək  adaptorun  əsas  gövdəsi  yivli  çubuq  və  qayka  ilə  paylayıcı  qurğunun  buşinginə  bərkidilir.  Arxa 

tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi üçün vtulka taxılır. Elastomer gövdə, böyük ölçüdə (25 – 300 

mm

2

  –  lıq)  və diapozonda  dəyişən  mexaniki sonluqların üzərinə də  asanlıqla  dartaılıb taxılır.   Bağlandıqdan 



sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır. Tıxacın içərisinə ölçü elektrodu qoyulur. 

 Sınaqlar  RICS  adaptorları  CENELEC  HD  629.1  S1  və  ГОСТ  13781.0  –  a  əsasən,  sabit  və  dəyişən 

gərginliklərlə  sınaq  edilirlər.  Elektrik  möhkəmliyinin  səviyyəsinə  görə  impuls  sınaq  gərginliyinə  görə  -BIL, 

dövrü  dəyişən  gərginlik  (AC)  sınaqları,  faza  yer  arasında  2,5  U

0

  (AC)  verilməklə  aparılır.  Bütün  sınaqlar 



məhdud ölçülərə malik olan metal gövdələr içərisində, real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır.

 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

60 


          RICS adaptorları  konstruksiyanın  hermetikliyinin yoxlanması üçün,  su altında 16  kV, yəni 2,5·U

0

 – dan 



daha böyük olan gərginliklə də sınaq edilmişdir.

  

 



3.6. YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keçid muftaları 

 

10,15,20 və 35 kV – luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı, kağız izolyasiyalı kabellə, ekranlı plastmass izolyasiyalı 



kabelin birləşdirilməsi üçün TRAJ tipli keçid muftaları tətbiq edilir. Onlar, kağız izolyasiyalı AOCБ, ВАОСБГ, 

ВОСБ, ВОСБГ, ВАОСБ, ОСБН kabellərini,  plastmass izolyasiyalı  АпвПг, ПвПуг, АпвЭВ,  N2XS(F) 2Y,  

N(A) 2XS2Y,    AHXAMK – W kabellərə və АОСБ, ЦАОСБГ, ЦОСБ, ЦАОСБ, ОСБн kabellərinə 

birləşdirmək üçün isitfadə edilir. 

İzolyasiya üstü yarımkeçirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır. Damar üzərinə komplektə olan sahə 

bərabərləşdirici boru büzüşdürülür. Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir. Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta 

sarınır. Birləşdirici gilzanın üzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet lövhəsi ilə örtülür. Sonra kabelin 

hər damarına orta divarlı boru büzüşdürülür. Sonra istilikdən büzüşən üçqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək 

büzüşdürülür və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər, oranın izolyasiya örtüyünü yaradır.  

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

61 



Şə

k. 3.12. TRAJ tipli muftan



ı

n montaj  v



ə

 konstruksiyas



ı

 

          Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki, bu da kabelin metal ekranını bərpa edir. Kağız izolyasiyalı kabelin 

metal qilafı  və plastmass kabelin  metal  ekranı qaynaqsız üsulla  əlaqələndirilir  (ekran  məftilləri xüsusi yaylar və 

mis torla bürüünür).  

 

3.7. 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı 



  

Montajın  birinci  mərhələsində  hazırlanmış  şveller  altlıq  üzərində  kabelin  yerləşdirilməsi  və  nişan  xəttinin 

işarələnməsi yerinə yetirilir. 

 

 Şək.3.13. Montajın 2 və 3 



–cü 

mərhələsi 

 

a) 

muftanın  torpaqlanmaya 

hazırlanması,  b)muftanın 

torpaqlanmadan  sonrakı 

halı  və  izolyasiya  üstü 

yarımkeçirici 

ekranın 

dalğavari 

təmizlənməsi 

işləri aparılır. 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

62 



4-6–cı mərhələlərdə izolyasiya üstündəki yarımkeçirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb 

təmizlənir (bax şəkil). Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə, kabelin damarı 90 mm 

ölçüdə  kəsilib  açılır.  Beləliklə  alt  oturacağın üstündən  kabelin  690  mm-lik uzunluğu  qalır. Sonrakı mərhələdə 

izolyasiya üzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır. Silikon ekranın içi və kabel izolyasiyasının üstü silikon 

yağla yağlanır. Ekran  izolyasiya üzərində burulmaqla taxılır. Deyildiyi kimi, bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik 

yarımkeçirici  və  üst  tərəfdən  15  mm-lik  dalğavari  ləçəklərin  altında  olan  20  mm-lik  bir  zolaq  səviyyəsini 

örtməlidir . Bu əməliyyatlardan sonra soyulmüş izolyasiya, yerinə taxılmış silikon ekranlar və açılmış damarlar 

«Uayt spirit» və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir.  

Yapışqan izlərinin qalmaması üçün, bərabərləşdirici 

ekran  üst  tərəfdən  yapışqansız  kağız  lenta  ilə 

müvvəqəti  fiksasiya  edilir.  Kağız  lentanın 

açılmaması  üçün,  üstündən  2-3  qat  izolyasiya 

lentası sarınır. 

8-ci  mərhələdə  muftanın orta hissəsində  üç yerdən 

ştangensirkulla  D1,  D2,  D3  diametrləri  ölçülür  və 

protokollaşdırılır.  Sonra  bu  ölçülərin  üzərinə 

qalınlaşdırıcılar  qoyulur. 

   


TPE  izolyasiyanın  əsas  təhlükəsi  yaranan  su 

cığırları  və  qismi  boşalma  izlərinin  yaratdlğl 

keçirici  budaqlardır.  Şəkildə  verilən  halların 

olmaması  üçün  kabelin  soyulmuş  izolyaisya  səthi 

cilalanmalı,  pardaqlanmalı  və  ideal  halda  hamar 

şəkilə salınmalıdır. 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

63 



Şə

k.3.14. TPE izolyasiyas



ı

nda su c


ığı

rlar


ı

n

ı

n yaratd

ığı

 

defektl



ə

r

 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şək.3.15. Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət. 7-ci mərhələ üçün alt qapağın 16 ədəd 



boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir. 

64 


66 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 


Yüklə 374,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin