TƏDRİs məRKƏZİ



Yüklə 374,79 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/4
tarix06.04.2017
ölçüsü374,79 Kb.
#13500
1   2   3   4

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkillərdən göründüyü kimi (f/R)



1/2

artdıqca səth effekti sürətlə artır. R müqaviməti S en kəsiyindən tərs 

mütənasib asılı olduğundan, en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını görünür. Yastı formalı keçiricidə 

b/h, dairəvi silindrdə t/D nisbətlərinin kiçik qiymətlərində səth effekti azalmış olur. Bütöv en kəsiyində olan 

keçiricilərdə səth effekti, içi boş keçiricilərdən daha çox olur. Məsələn, diametri 60 mm bütöv aliminium 

keçiricinin, diametri 100 mm, t/D=0,1 nisbətində olan borunun Omik müqavimətləri və en kəsikləri eynidir, S 

28,3 sm


–na bərabərdir. Uyğun olaraq, onların sabit cərəyana olan müqavimətləri və (f/R)



1/2

nisbətləri də eyni 

olacaqdır - (R=0,01255 Om və (f/R)

1/2

=63,8 Hs

1/2

/Om

1/2

). Lakin şəkildən birinci keçirici üçün f/R)

1/2

=63,8 

Hs

1/2

/Om

1/2 

qiymətində səth effekti əmsalı 1,375, ikinci halda isə 1,025 olur. Deməli, verilmiş ölçülü borunun 

aktiv müqaviməti, bütöv en kəsiyində olan keçiricinin müqavimətindən 25% kiçikdir.

 

15 



          35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı, yağ-kağız izolyasiyalı, mis damarlı kabelin 

konstruksiya  elementləri:  -  1  damar,  2-damar  üstü  yarımkeçirici  ekran,  3-damar  üstü  izolyasiya,  4-izolyasiya 

üstü yarımkeçirici ekran, 5-bir fazın qilafı, 6-dolğu (silindrik şəkilli), 7-zierh altı yastıq, 8-dairəvi zireh, 9-xarici 

mühafizə örtüyü, markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli, 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi göstərir). 

Belə kabellərin işçi tutumu:-  3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir: 

 

C



=C

0



+3·C

fa                                                    (1.1)

 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil  1.3 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı 



 

16 


TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

 Maqnit  doyması  və  burluğan  cərəyanlara  göstərilən  müqavimətin  artması  tirin  istiliyinin  artmasına  səbəb 



olur. Massiv ölçülərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin üstlü funksiyası, maqnit nüfuzluluq əmsalı, 

materalın xüsusi çəkisi və s. parametrlərdən asılı olur. Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları 

çox  mürəkkəb  olduğundan  onlara  aid  aparılmış  bir  neçə  təcrübələrin  nəticələrini  qrafik  şəkilində  vermək 

kifayətdir, aşağıda soldakı şəkil. 

 

I, kA

6      5  4   3  2    1

6

4

2

 0

0

Bu  nəticələrə  görə  25  sm-lik  iki  tavrlı  tirin 

12,5  sm,  məsafədə  keçiriciyə  perpendikulyar 

yerləşmiş  tirdə  6000  A  cərəyanlı  keçiricinin 

maqnit  sahəsi  hesabına  temperatur  artımı  48

0



təşkil edir. Ətraf mühitin  (məsələn Bakıda yayda 

olan  42


0

C)  temperaturnu  nəzərə  aldıqda  tirin 

istiliyi  90

0

C-yə  çatır.  Bu  temperatur  yaxınlıqda 



olan  izolyasiya  materiallarına  zərər  verməklə 

yanaşı,  xidmət  heyyətinin  toxunması  halında 

onlarıda yanıqlara səbəb olur .  

Şəkil  1.4  25  sm-lik  metal  tirin  keçiricidən 

olan  məsafələrə  görə    cərəyan  və  temperatur 

asılılıqları;    6-1,25  m,  5-1m,  4-0,75m,  3-0,5m, 

2-0,3m və 1-0,125 m məsafələr üçün verilmişdir.  

35  kV-dan  başlayaraq  yüksək  gərginlikli  kabellərin 

damarları  dairəvi  formaya  malikdir.  Чякилиш  вя  истимары 

нисбятян  асандыр, onlarda йаь  сахлайыcы муфталар  вя  ялавя 

гурьуларын  олмасы  тяляб  олунмур.  İzolyasiya  örtüyü  də 

damar  ətrafı  silindrik  formada  olduğundan,  istilik  sahəsi 

bərabər paylanır. Kабеллярin щяр 1 км мясафядя, тутум və 

statik yükləri 230 V –a qədər gərginlik yaradır. Kabelin bir 

fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə , İ=UωC olur.

 

17 



1.2. Kabellərin xəndəkdə və kanalda çəkilişi 

 

             TPE izolyasiyalı kabellərin çəkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır. Çəkilişdə onların 

zədələnməsinə yol verilməməlidir. Orta gərginlikli kabellərin çəkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6). I 

Xəndək üçün minimum 2.15 m (1 kabel), II xəndək 2.3 m (2 kabel), III xəndək 2.4 m (3 kabel), IV xəndək 2.5 m 

(4 kabel), V xəndək 2.6 m (5 kabel) və VI 2.8 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır. Xəndəyin çəkiliş 

istiqamətində 300 –dən böyük olan istiqamət dəyişməsi döngə adlanır şək.1.6. TPE izolyasiyalı kabellərin 

döndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır. Hər dəfə döngəyə qədər və döngədən sonra kabelə tətbiq 

ediləcək dartı qüvvələri hesablanmalıdır. Kabelin dartılması üçün tətbiq edilən ümumi qüvvə, şəkildə göstərilmiş 

bütün qüvvələrin cəminə bərabər götürülür:               F=F 

01

 +F

1

 +F

1-2

 +F

2

 + F

3

                   (1.2) 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil  1.5 Kabellərin çəkilişində dartı qüvvələri və 



dönmə radiusunun hesabatı  baraban  və çəkici 

bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu 

Əyrilik radiusun hesabatı 

18 


TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

 Kabellərin çəkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la, ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın 



çökməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır. Kompensator üçün torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya 

giriş edilməlidir. Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan  tunel və kabel xətndəyinin 

quruluşu göstərilmişdir. 

Şəkil 1.6 Bina yaxınlığında  kompensator . 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan  tunel və kabel xətndəyi  

19 


          İstehsal  zamanı  bu kabellərin damar  üstü  yarımkeçirici  ekranı,  izolyasiya  və  izolyasiya  üstü yarımkeçirici 

ekranları  bir  gedişdə  çəkilir.  Kabelin  digər  konstruksiya  elementlərin  çəkilişi  üçün  istehsalatda,  kabel  hər  dəfə 

barabana  sarınıb-açılır.  Bu  zaman  kabelin  digər  daxili  elementlərində  və  izolyasiyada  mexaniki  gərginliklər 

yaranır.  Bu  isə  kabelin  zədələnmə  riskini  artırır.  Ona  görə  çəkiliş  zamanı  kabelə  hesabatsız  əlavə  mexaniki 

gərginliklərn  verilməsi yolverilməzdir. 

          Yeni çəkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır. 6(10) kV, 3 damarlı (3x70) kabeldə 1 

km-də  4  mufta,  3x95-3x240  en  kəsiklərində  5  mufta,  tək  damarlı  TPE  kabellərdə  isə,  2  muftanın  qoyulmasına 

icazə  verilir.  İşarə  lentlərinin  layihədə  kabellərin  üstündən  aparılması  üçün  300  mm  qalınlıqda  yumşaq  qum 

tökülməlidir.  İşarə  lentlərinin dərinliyi  isə,  torpaqdan 400  mm olur.  Lenta qırmızı  PVX  -dan  hazırlanır,  eni 150 

mm, qalınlığı isə 0.5-1 mm olur. Bir lentanı iki kabel üçün istifadə etmək olar.            



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Kabelin üstünə kərpiç və ya lenta sərildikdən sonra tikinti 



və elektrik montaj təşkilatlarının nümayəndələri birlikdə 

gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər. Bu akt xəndəyin 

doldurulması üçün rəsmi sənəd olur. Orta gərginlik kabelləri 

həm də beton kanallarda çəkilir. Beton kanallar 9 tip 

ölçülərdə olur:- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300), LK-

2(450x300), LK-3 (600x300), LK-4(600x450), LK-

5(900x450), LK-6(1200x450), LK-7(600x600), LK-

8(900x600) və LK-9(1200x600) ölşülü, yığma kanallar isə, 

CK-1(900x900), CK-2(1200x900), CK-3(900x1200) və 

CK-4(1200x1200) hündürlük və dib ölçülərinə malikdirlər. 

 

Şəkil  1.7 kabel xəndəyinin ümumi görünüşü    



20 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Şəkil 1.8 kabelin 



tuneldə çəkilişi 1-

baraban, 2-künc roliki, 

3-düzxətli 

hissədərolik, 4-döngə 

rolikləri, 5-kabel, 6-

bucurqad kanatı (tros) 

          Kanallara  qrunt  və  yağış  sularının  dolmaması  üçün  müxtəlif  tədbirlər  görülür.  Onların  divarları  və 

döşəmələri  hidroizolyasiya  edilir.  Kabellər  kanalda  çəkilərkən  aşağıdakı  qaydalara  riayət  edilməlidir:  kabel 

kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində düzülərək çəkilməlidir.  

          Kabel  rəfləri arasında  minimal məsafə  20 sm olur. Asqılar və  rəflər  hər  1  metr  məsafədə  divara  montaj 

edilmiş  konsolda  bərkidilir.  Kanallar  bütöv  və  yığma  olurlar.  Bütöv  kanalların  alt  və  yan  divarları  monolit 

gövdədən ibarətdir. Yığma kanallar isə alt, yan və üst qapaqlardan ibarət olurlar. 

21 


  

Ümumi qılafda olan üçfazlı, kabellərin işçi tutumu (1.1) aşağıdakı kimi hesablanır: 

 

Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi ölçülərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır:                                                                                              



                                                                                                                                             

                                                                                                                                           (1.5) 



  

 

Fiziki parametrlərdən alınan işçi tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin ötürülmə sürəti və bu 

zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə göstərilən müqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir:   

 

                                                           ;                                                                              (1.6) 

 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

          6-35  kV  və  xüsusilə  110  kV  TPE  izolyasiyalı  kabellər  1  km-dən  böyük  uzaq  məsafələrə  çəkildikdə 



onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır. Torpaqlanma zamanı kabel, damar – ekran arasında 

bir  transformator  kimi  təsir  edir.  Ona  görə  uzun  kabel  xətlərində  itkiləri  azaltmaq  məqsədilə  induksiya 

gərginliklərini vaxtaşırı torpağa ötürmək lazımdır. 

Paralel çəkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır: 



 

                                                                                                                                          (1.3)  

Burаdа 


=0.778 r 

q

ə

bul edilir, r kabelin radiusudur.

  

 

             İnduktiv müqavimət aşağıdakı kimi hesablanır: 



                                                                   X 

L



=ω L



12  

                                                   (1.4) 

km

F

d

D

n

C

n

x



2

10

56



,

5







km

F

Co

Сfa

Ciş



3













4

1



3

0

12





d

n

l

L

5



.

0

)



(

12



C

L

Zd

22 



TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

1.3 Kabellərin borularda və troslarda çəkilişi 

 

          Kabelləri  mexaniki  zədələnmələr, aqressiv  mühit və  azan  cərəyanlardan  qorumaq  üçün onları borularda 



çəkmək lazımdır. Bu məqsədlə polad, asbosement, çuqun, keramik və plastmass borular istifadə edilir. Boruların 

tipi  layihədə  göstərilməlidir.  Onlar  çəkilişdə dəyişdirilə bilər. Boruların daxili  divarları hamar olmalıdır. Daxili 

divarların  diametri keçirilən kabelin diametrindən  iki  dəfə  böyük olmalıdır.  Onların yan dəliklərinin  içi  5 mm 

radiusla  dairələnməlidir.  Boruların  birləşdiriliməsi  eyni  oxda  olmalıdır.  Kanal  və  tunellərə  keçən  boruların 

başlığı  daxili  divarın  bərabərində  olmalıdır.  Mailliyi  0.2%-dən  az  olmamalıdır.  Birləşmə  yerləri  araqatılar  və 

muftalar ilə kipləşdirilməlidir. 

          Dəmir  yolu  və  avtomobil  yolları  ilə  kəsişmələrdə  və  digər  yeraltı  kommunikasiya  qurğuları  olan  sıx 

yerlərdə kabellər bloklarda çəkilir. 

          Kabellərin  çəkilişinin  əsas üsulları  mümkün olmadıqda onlar  troslardan asılaraq montaj  edilir. Əsasən  1 

kV-a  qədər  kabelləri  troslarda  çəkirlər.  Troslarda  çəkiliş  həm  bina  daxili,  həm  açıq  havada  aparılır.  Bina 

daxilində troslar sütunlar və ya divarlar arasına bərkidilir. Açıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir. 

          Kabellərin örtülü mühitdə və ya açıq havada müxtəlif çəkilişləri onların işçi temparturası və buraxıla bilən 

cərəyanların qiymətinə təsir edir. Kabellərin üçbucaq və ya paralel qaydada düzülüşü, boruda və borusuz çəkilişi 

də istilik rejimini xeyli dəyişdirir.  Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı, TPE izolyasiyalı kabellərin uzun müddətli 

buraxıla bilən cərəyanları, A-lə göstrilmişdir. 

Bu  müqavimətlərə  dalğa  müqaviməti  deyilir.  Elektrik  enerjisinin  ötürülməsi  dedikdə  isə,  məhz  cərəyan  və 

gərginlyin sönmədən və faza dəişməsi olmadan, müəyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa düşülür. Dalğanın 

yayılma sürəti aşağıdakı kimi hesablanır:                                                                       (1.7) 

 

x



C

L



12

1



23 

            Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək, Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir:

 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Nomin

al en 

kəsik 

Xəndək 

üçbucaq 

Xəndək 

üfüqi 

Xəndək 

və boruda 

 

Xəndək 

və 

boruda 

 

Havada 

üçbucaq 

 

Havada 

yanaşı 

 

havada 

aralı 2D 

Məsafədə 

35 


129 

134 


122 

123 


154 

157 


185 

50 


152 

157 


144 

146 


184 

189 


222 

70 


186 

192 


176 

178 


230 

236 


278 

95 


221 

229 


210 

213 


280 

287 


338 

120 


252 

260 


240 

242 


324 

332 


391 

150 


281 

288 


267 

271 


368 

376 


440 

185 


317 

324 


303 

307 


424 

432 


504 

240 


367 

373 


351 

356 


502 

511 


593 

300 


414 

419 


397 

402 


577 

586 


677 

24 


TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

Al damarlı, TPE izolyasiyalı kabellərin uzun müddətli buraxıla bilən cərəyanları, A-lə 



Nomi-nal 

en kəsik, 

mm 2 

Zirehsiz 

kabel 

xəndək 

çəkilişdə 

Zirehsiz 

kabel 

xəndəkdə və 

boruda 

Zirehsiz 

kabel 

havada 

Zirehli 

kabellər 

xəndəkdə 

Zirehli 

kabellər 

xəndək və 

boru 

Zirehli 

kabellər 

havada 

35 


119 

103 


132 

119 


104 

133 


50 

140 


122 

158 


140 

123 


159 

70 


171 

150 


196 

171 


150 

196 


95 

203 


179 

236 


204 

180 


238 

120 


232 

205 


273 

232 


206 

274 


150 

260 


231 

309 


259 

231 


309 

185 


294 

262 


355 

293 


262 

354 


240 

340 


305 

415 


338 

304 


415 

25 


1.4. TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 

   


Kabelin metal konstruksiyalara montajında  xüsusi Al xəlitə tərkibə  malik xamutlar  istifadə  edilir, şəkilə 

baxın. Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır. 

Kaбелин метал конструксийайа монтаъы  

üçü

n xamut 


elementl

ə

rinin 


ö

l

çü

l

ə

ri:  1-  кабел,  2-еластик  материалдан 

арагаты, 3 -хамут

 

  



                            

2

3



4

5

Кабеллярин  метал  естакадайа  цчлц  клис  говшаьы  иля 



баьланмасы:  1-elastik  forma,  2-kabel,  3-xomut,  4-montaj 

l

ö

vh

ə

si, 5-


ş

veller


 

Beləliklə  kabellər  xəndək,  estakada,  kollektor,  tunel,  kanal,  konstruksiya  üzərində  və  suda  montaj 

edilə bilər. 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə  0.7m, 35 kV-1m, 110 kV isə 1.6 m dərinliyə montaj edilir.

 

TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

26 


TƏDRİS MƏRKƏZİ 

 

TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə çəkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır. Torpaqlanma zamanı 



kabel damar –ekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək.1.9. Transpozisiya məsafəyə görə kabel xəttinin 

tutum və  induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir. Transpozisiya edilən xətlərin 

reaktiv parametrləri balansa  gəlir.  Bütün  faz məftillərinin  induktiv və  tutum parametrləri bərabərləşir.  Bu  zaman 

aşağıdakı şərtin ödənməsi də təmin olunur :  R/L=G/C 

Bu şərt ödəndikdə ötürülən cərəyan və gərginlik dalğaları 



təhrif  olunmur,  dalğaların  sönmə  dərəcəsi  minimal  olur.  Bu  halda  kabelin  bir  ötürmə  sistemi  kimi  keyfiyyət 

xarakteristikası  da  artır  və  R«ωL  və  G«ωC  olur.  Burada,  R-xətt  (kabel)  damarının  1  km  məsafədəki  aktiv 

müqaviməti, L-induktivliyi, G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keçiriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və 

C-izolyasiyanın  1  km  məsafədə  tutumudur,  ωL  –induktiv  müqavimət,  ωC-tutum  keçiriciliyidir,  hər  ikisi  1  km 

məsafə üçün hesablanır.Ötürücü xəttin keyfiyyəti dedikdə,  

onun reaktiv müqaviməti və keçiricliyinin, aktiv müqavimət  

və keçiriciliyinə olan nisbətləri başa düşülür: - 

 

     (ωL/R) və (ωC/G).                           (1.8) 



 

Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji ötürücü sistemin itkilərinə  

bərabər olur. Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin  

parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir. Onları azaltmaq  

mümkün deyildir. Ötürücü xətlərdə bu nisbət 0.6-0.8  

olduğundan, magistral ötürücü xətlərin itkisi də həmin  

qiymətdə (6-8%) olur.  

1.5. Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 

Şəkil  1.9  Hər  iki  ucdan  birbaşa  və  sadə 

torpaqlanma sxemi.    

27 


km

V

X

I

U

L

/



Яэяр  мцяййян  мясафялярдя  торпагланма  апарылырса,  щямин  йерлярдя  дя  транспозисийа  апарылмаsı

 

iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах). Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq 



гуйулары  инша  едилир вя  орада  щямин  ямялиййатлар апарылыр. Нисбятян гыса  трасларда  (1,5  км узунлугларда 

hяр  500  м-дя)  ики  йердя  транспозисийа  етмяк  кифайят  едир.  Чцнки  кабел  транспозисийа  едилмязся  вя  бир 

тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1km–də 230 В –а гядяр арта 

биляр.  Şəkil1.10-  da  kabelin  ekran  çarpazlaşdırıcı  transpozisiyası  və  gərginlik  artım  məhdudlaşdırıcıları 

(GAM)  vasitəsi  ilə  torpaqlanması  verilmişdir.  Transpozisiya  nöqtələrində  GAM  –n  qoyğusu  həmin 

məsafədə induksiyalanan gərginliyə görə seçilir. Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр:

 

          Тək 

damarlı 

TPE 

izolyasiyalı 

kabellərin  çəkilişi,  kabellərin  tranpozisiyası 

və  gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM  ilə 



torpaqlanma sxemi . 

Yüksək  gərginlikli  və  nisbətən  böyük 

məsafələrə 

çəkilmiş 

kabelləri 

ara 


məsafələrdə  transpozisiya  etdikdə,  həmin 

nöqtələrdə  də  GAM  ilə  torpaqlamaq 

məqsədə  uyğundur.  Ekranların  transpozisiya 

üçün bölünən məsafələri cüt sayda olmalıdır.            



Yüklə 374,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin