Spis treści

Metody nakłuwania punktów akupunktury

Przy dotychczasowym opisie akupunktury często pojawiały się takie określenia, jak ”oddziaływanie na punkty", ”stymulacja punktów", ”hamowanie" itp. Czytelnik słusznie zapyta, co te słowa oznaczają i na czym takie ”działanie" czy ”stymulacja" polega, kiedy i dlaczego się je stosuje.

Jeśli człowiek poddaje się jakiemuś zabiegowi, ma prawo znać mechanizmy jego działania, choćby dlatego, aby współdziałać z terapeutą i wspomagać leczenie.

Jest wiele metod oddziaływania na punkty akupunktury, lecz podstawową formą jest nakłuwanie. W leczeniu akupunkturą czynnikiem decydującym, poza doborem odpowiednich punktów, jest zastosowany bodziec. W zależności od rodzaju choroby, stopnia jej zaawansowania, wieku chorego, jego konstytucji i dla otrzymania jak najbardziej korzystnych wyników leczenia stosuje się bodziec silny albo słaby. Siła bodźca zależy od: sposobu stymulacji (manipulacji igłami), głębokości nakłucia, czasu pozostawienia igły w ciele i długotrwałości działania bodźca, od ilości nakłutych punktów i - zgodnie z zasadami starożytnej medycyny - od kierunku nakłucia i rodzaju igieł (złote, srebrne).

Nakłucie igłami, aczkolwiek podstawowe, nie jest jednak jedynym źródłem stymulacji. Może być ono zastąpione lub wspomagane innymi formami oddziaływania, np. uciskaniem, masażem punktów, przygrzewaniem moxą, oziębianiem, stawianiem baniek, wstrzykiwaniem w punkt wody destylowanej, soli fizjologicznej, leków (np. witamin B₁, B₁₂), wreszcie, szczególnie ostatnio, stosowaniem prądu elektrycznego, promieni lasera i ultradźwięków.

Przy omawianiu energii Chi wspomniałem, że według zasad medycyny tradycyjnej warunkiem zdrowia człowieka jest równowaga między Yin i Yang, ich wzajemna harmonijna koegzystencja. Na skutek niedoboru lub nadmiaru jednej z tych sił dochodzi do przewagi Yin nad Yang lub odwrotnie - Yang nad Yin i do dominacji jednej siły nad drugą. W pierwszym przypadku, tj. przewagi Yin nad Yang (stan ”Xu"), dochodzi do osłabienia, do niedoczynności narządów lub całych układów, w drugim przypadku, tj. przewagi, nadmiaru Yang nad Yin (stan ”Shi"), dochodzi do wzmożonego napięcia, do nadczynności.

W zależności od zastosowanych bodźców w rodzaju ”silny-słaby" klasyczne podręczniki chińskie wyróżniają dwie podstawowe metody działania: pobudzającą (tonizującą), nazywaną przez Chińczyków metodą ”Bu", i hamującą (uspokajającą - sedatywną) – metodę ”Xie".

W metodzie pobudzającej ”Bu" podrażnienie jest szybkie, silne i krótkotrwałe. Nakłucie jest płytkie, powierzchniowe. Igłę pozostawia się w punkcie krócej niż w metodzie hamującej. Według tradycyjnych zasad używanie igieł złotych i wkłuwanie ich wzdłuż kierunku przebiegu meridianu wzmacnia działanie pobudzające. Klasyczna medycyna chińska metodę tę stosuje przy niedoborze Chi w chorobach przebiegających z niedoczynnością, osłabieniem narządu lub całego organizmu, w chorobach przewlekłych. Metoda pobudzająca ma działanie stymulujące, tonizujące, wzmacniające. Stosowana jest przy zaburzeniach (osłabieniu) czynności ruchowych, czuciowych i wydzielniczych⁷. Stosuje się ją między innymi w przypadku zmniejszonego napięcia mięśni gładkich naczyń krwionośnych (hipotonia), przewodu pokarmowego (zaburzenia perystaltyki, zaparcia stolca), pęcherza moczowego (nietrzymanie moczu) itp.; w zmniejszonej czynności wydzielniczej narządów wewnętrznych (soku żołądkowego, żółci, soku trzustkowego, śluzu), w impotencji, w zaburzeniach endokrynologicznych (hormonalnych) z niedoczynnością, w porażeniach mięśni szkieletowych i nerwów obwodowych. Dobre wyniki uzyskuje się w leczeniu porażeń nerwów twarzowego i trójdzielnego, w pomocy doraźnej - dla szybkiej interwencji - w omdleniach, zapaściach. Wybiera się wtedy punkty najbardziej czułe: na koniuszkach palców rąk lub nóg, na górnej wardze. W sporcie - wybierając odpowiednie punkty - stosuje się metodę Bu jako metodę zwiększającą kondycję fizyczną i psychiczną, szczególnie przed zawodami, oraz w bólach narządu ruchu, spowodowanych nagłym rozciągnięciem aparatu wiązadłowo-mięśniowego (w kontuzjach, skręceniach). Ponieważ zabiegi wykonywane tą metodą są szybkie i krótkie, często robi się je u dzieci, przy czym stosuje się łagodniejszą niż u dorosłych stymulację (drażnienie igłami).

W metodzie hamującej (uspokajającej) ,,Xie", podobnie jak w metodzie pobudzającej, stosuje się też silny bodziec, lecz o powoli, stopniowo narastającej intensywności podrażnienia. Nakłucie jest powolne i głębsze, igła pozostaje w punkcie kilka razy dłużej niż w metodzie pobudzającej. Działanie hamujące (uspokajające) wzmacnia stosowanie igieł srebrnych i wkłuwanie ich w kierunku przeciwnym do przebiegu Chi po meridianach (wkłuwanie ”pod prąd"). Metoda ta, po odpowiednim dobraniu punktów, zalecana jest w chorobach przebiegających z nad-czynnością narządu lub całego organizmu, np. w pobudzeniu, podnieceniu oraz w chorobach o ostrym przebiegu. Ma działanie przeciwbólowe, przeciwskurczowe, przeciwalergiczne i uspokajające. Stosowana jest np. w nadciśnieniu tętniczym, w częstoskurczu serca, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, ostrych nieżytach żołądka i jelit, do zwalczania bólu w skurczach mięśni, w pobudzeniach nerwowo-psychicznych, w nerwicach.
Inne metody oddziaływania na punkty akupunktury

Przyżeganie, przygrzewanie, moxa – fitotermoterapia

Przyżeganie, przygrzewanie, przypiekanie - po chińsku czju, po koreańsku tymczirio, nazywane w Europie moxi-bustion lub zwyczajnie moxa - jest bardzo starą metodą leczenia na Dalekim Wschodzie, znaną od tysięcy lat. Nazwa ”moxa" jest pochodzenia japońskiego.

Z czju często korzysta się wtedy, gdy akupunktura nie daje żadnych wyników. Stosuje sieje również u osób, które boją się nakłuć, u osób słabych lub wyczerpanych psychicznie i fizycznie. W starych księgach medycznych Dalekiego Wchodu piszą: ”W chorobach nie leczących się nakłuwaniami stosuj obowiązkowo przypiekanie..." (Li-Jun-Hok)²⁴. Metoda ta ma tę zaletę, że po pewnym pouczeniu może być stosowana przez samego chorego, dlatego omawiam ją dokładniej.

Podstawowym materiałem w Chinach jest rosnąca tam roślina moxa (Artemisia moxa, Artemisia chinense). Jest to chińska odmiana piołunu, Artemisia vulgaris. W Korei znana jest pod nazwą ”iczo", tj. ”medyczne ziele" albo ”medyczna trawa". Moxę zbiera się na początku czerwca. Liście suszy się w ”piekącym słońcu", dzięki czemu nabierają ”siły" działania, bo ”pochłaniają energię słoneczną". Po odpowiedniej obróbce technicznej z liści ziół powstaje miękka, pachnąca wata, którą używa się do zabiegów.

W archiwalnych księgach podają: ”Gdy choroba ciągnie się 7 lat (tzn. w chorobach przewlekłych), należy stosować ziele, które po zebraniu leżało przez 3 lata. Wtedy ma najlepsze działanie". W czasie żarzenia się moxy do skóry wnika znajdująca się w niej tzw. mokaina (prawdopodobnie jakiś narkotyk), dlatego - mimo oparzenia pierwszego, a nawet drugiego stopnia - chory nie czuje bólu, a rana szybko się goi i nie pozostawia blizny.

Mechanizm działania tej metody jest złożony. Żarzące się, czyli spalające się, ziele moxy wytwarza ciepło (promieniowanie podczerwone), które podgrzewa punkt (wysyła promienie w głąb punktu) i pobudza jego receptory. Ze spalającej się moxy uwalniają się różne związki chemiczne, m.in. wymieniona wyżej mokaina, które nie tylko dają przyjemny zapach, lecz także wnikają w skórę i działają stymulująco na punkt. Dlatego też uważam, że odpowiednia dla tej metody jest nazwa fitotermoterapia.

Przygrzewanie prowadzi się według odpowiedniego systemu. W koreańskiej książce z 1610 roku pt.: ”Don I Bo Gam" („Skarbnica wschodniej medycyny") jest napisane:”(...) najpierw prowadzi się przyżeganie na południkach Yang, a potem na Yin (w czasie tego samego seansu). Najpierw robimy u góry, a potem schodzimy w dół. Najpierw głowę: potylicę, okolicę ciemieniową, a w końcu kończyny. Najpierw stosujemy mało punktów i małe stożki, a potem stopniowo powiększamy ich ilość i wielkość. Najpierw na plecach, a potem na klatce piersiowej i brzuchu" (Li-Jun--Hok). Chociaż obecnie często nie przestrzega się tych zasad, to jednak według prawideł medycyny tradycyjnej w taki sposób powinno wykonywać się te zabiegi.

Moxę do przyżegań (przygrzewań) najczęściej formuje się przed zabiegiem w stożki, kulki, piramidki. Stożki są różnej wielkości: duże, średnie i małe. Przeważnie używa się stożków dużych, o rozmiarach 1,5x1,5 cm, i średnich, o połowę mniejszych. Stożki małe, wielkości ziarna nieotartego ryżu, stosuje się u małych dzieci.

W przypadku ostrych chorób u osób młodych, silnych, dobrze zbudowanych na początku leczenia stosuje się większe stożki i większą ich ilość, którą potem stopniowo się zmniejsza.

W chorobach przewlekłych i u osób słabych, chudych lub starych zaczyna się od stożków średnich, stopniowo zwiększając ich wielkość i ilość.

Na głowie, twarzy, u kobiet i dzieci daje się mniejsze stożki i mniejszą ich ilość. U dzieci podczas pierwszego zabiegu stawia się 3-5 stożków średnich, jeden po drugim (jak się spali jeden, stawia się na to miejsce drugi). U dorosłych na l punkt daje się 7 i więcej średnich lub dużych stożków. Zależy to od rodzaju choroby i konstytucji chorego.

Jeśli chodzi o formy i sposoby przyżegań (przygrzewań), to istnieje ich kilka. Omówię tylko dwa główne, najczęściej stosowane.