ŞƏKİ FİLİali

 
 -ma, -mə  şəkilçisi ilə:  hörmə, burma, döymə, 
gəlmə, alınma və s. 
11.
 
-ar, -ər  şəkilçisi ilə:   qaynar (su),oxşar 
(xasiyyət), gülər (üz) və s.  
12.
 
-maz,-məz şəkilçisi ilə: qorxmaz (adam), sönməz 
(alov) və s. 
13.
 
-ri şəkilçisi ilə:  əyri, yumru və s. 
Qeyd. Feldən düzələn sifətlərlə feli sifətləri bir-biri ilə 
qarışdırmaq və eyniləşdirmək olmaz. Onların  aşağıdakı 
oxşar və fərqli cəhətləri var: Feli sifət də sifət kimi əşyaya aid 
olub, onu izah edir, aydınlaşdırır, aid olduğu sözdən  əvvəl 
gələrək onunla yanaşma əlaqəsinə girir və cümlədə təyin olur. 
Feli sifətlər də sifətlər kimi isimləşərək hal, kəmiyyət, 
mənsubiyyət və xəbərlik şəkilçilərini  qəbul edə bilir.  Lakin 
feli sifət sifətə  məxsus bu əlamətləri qəbul edərkən fellik 
xüsusiyyətlərindən (təsdiq və inkar, təsirli və  təsirsiz olma, 
növlər üzrə dəyişmə) heç də uzaqlaşmır. Bu sözləri asanlıqla 
inkarda işlətmək, növlər üzrə  dəyişmək və s. olur. Məsələn, 
açan çiçək-açmayan çiçək, açılmayan qapı, açdıran adam və s. 
Digər tərəfdən, feli sifət əşyanın mövcud zamandakı hərəkəti 
ilə bağlı əlamətini bildirir.  Feldən düzələn sifətlərdə isə kök 
fel olsa da,  heç bir fellik xüsusiyyəti müşahidə edilmir və bu 
cür sözlər əşyanın daimi əlamətini bildirir. Məsələn, ağlayan 
uşaq və  ağlağan uşaq birləşmələrində  ağlayan sözü uşağın 
həmin vaxt icra etdiyi hərəkətlə bağlı əlamətini bildirir. Uşaq 
indi ağlayır, bir az sonra ağlamaya da bilər. Lakin ağlağan 
sözü uşağın daimi əlamətini bildirir və onun çox ağladığını 
nəzərə çatdırır.  
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
50
Dilimizə  ərəb və fars dillərindən keçən aşağıdakı son 
şəkilçilər vasitəsilə də  sifətlər əmələ gəlir: 
1.-i  şəkilçisi ilə nisbət, aidiyyət bildirən düzəltmə 
sifətlər yaranır:  mülki, elmi, ədəbi, inqilabi, tarixi, xarici, 
iqtisadi, daxili, zahiri və s. 
2.Bəzən sonu ə saiti ilə bitən isimlərə  -vi  şəkilçisi 
artırılaraq düzəltmə sifət  əmələ  gətirilir:  ənənəvi, dairəvi, 
kütləvi, nümunəvi, tərbiyəvi və s. 
3.-kar  şəkilçisi ilə:  təmizkar, xilaskar, təvazökar, 
fitnəkar, davakar, xəyanətkar, tələbkar, günahkar və s. 
4.İsimlərin sonuna -baz  şəkilçisinin  əlavəsi ilə: 
kələkbaz, sözbaz, siyasətbaz, hoqqabaz və s. 
5.-pərəst  şəkilçisi ilə:  xəyalpərəst,  şöhrətpərəst, 
millətpərəst, vəzifəpərəst və s. 
6.-pərvər  şəkilçisi ilə:  vətənpərvər, sülhpərvər, 
insanpərvər və s. 
7.-xah şəkilçisi ilə: xeyirxah, bədxah və s. 
8.-dar  şəkilçisi ilə:  əməkdar, evdar, dindar, əlaqədar     
və s. 
9.-xor şəkilçisi ilə: müftəxor, rüşvətxor və s. 
10.-keş  şəkilçisi ilə:  cəfakeş, qayğıkeş,  əzabkeş, 
zəhmətkeş və s. 
Ərəb və fars sözlərindən aşağıdakı ön şəkilçilərlə 
düzəltmə sifətlər əmələ gəlir: 
1.bi-  şəkilçisi ilə: bikef, biməna, bisavad, biədəb, bihal, 
biqərəz və s. 
2.na-  şəkilçisi ilə: naxoş, namərd, namünasib, nainsaf, 
naxələf və s. 
3.ba- şəkilçisi ilə: baməzə, basəfa və s. 
Rus dilindən və başqa dillərdən keçən isimlərdən 
aşağıdakı  ön şəkilçilər vasitəsilə  sifət yaranır: 
1.anti-  şəkilçisi ilə: antihumanist, antiimperialist və s. 
2.a-    şəkilçisi ilə:  anormal, asemantik, asimmetrik, 
asintetik və s. 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
51 
Mürəkkəb sifətlər iki sözün birləşməsindən  əmələ 
gəlir.  Əksər hallarda sifət və isim birləşərək bir vurğu altında 
tələffüz olunur, bir məna ifadə edir. Müasir Azərbaycan dilində 
işlənən mürəkkəb sifətlər aşağıdakı yollarla yaranır: 
1.
  İki  sifətin təkrar edilməsi ilə:  uzun-uzun, gözəl-
gözəl, şirin-şirin, yaşıl-yaşıl, yastı-yastı, dadlı-dadlı 
və s. 
2.
  Yaxınmənalı iki  sifətin yanaşı işlənməsi ilə: bağlı-
bağçalı, güllü-çiçəkli və s. 
3.
 
Əksmənalı sifətlərin birləşməsi ilə:  böyüklü-kiçikli, 
irili-xırdalı, ağlı-qaralı və s. 
4.
 
Müxtəlif mənalar ifadə edən sadə  və  düzəltmə 
sifətin birləşməsi ilə: ucaboylu, uzunsaçlı, istiqanlı,  
qaragözlü     və s. 
5.
 
Bir  əsli sifət və bir ismin birləşməsi ilə:  dikbaş, 
qaraqaş, göygöz, şirindil və s. 
6.
  Bir sadə isim və feldən düzələn sifətin birləşməsi 
ilə: 
ziyanverici, sözdüzəldici, həyatverici, 
başgicəlləndirici və s. 
7.
 
Feldən düzələn sifət və ismin birləşməsi ilə: 
açıqgöz, kəsiksaç və s. 
8.
 
Mənsubiyyət şəkilçili isim və sadə (və ya düzəltmə) 
sifətin birləşməsi ilə:  ürəyiaçıq, üstüörtülü, 
qanıqara, sözübütöv, dilişirin və s. 
9.
 
Müxtəlif hallarda işlənmiş isim və ya zərflə feli 
sifətin birləşməsindən:  uzaqgörən, ağlabatmaz, 
əlçatmaz, aztapılan və s. 
10.
 
-dan
2
  şəkilçili isimlə sifətin birləşməsindən: 
sinifdənxaric, adətdənkənar, ağıldankəm, 
göydəndüşmə və s. 
11.
 
 Bir say və bir sadə ismin birləşməsi ilə:  beşguşə 
(ulduz), ikimərtəbə (ev) və s. 
12.
  Bir say və bir düzəltmə ismin birləşməsi ilə: 
beşillik, üçtelli, dördayaqlı və s. 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
52
13.
  II növ təyini söz birləşməsindən  əmələ  gələnlər: 
məktəbyanı, seçkiqabağı, bayramqabağı və s. 
14.
 
 Biri və ya hər ikisi təklikdə işlənə bilməyən sözlərin 
birləşməsi ilə: kələ-kötür, qara-qura, balaca-malaca 
və s. 
15.
 
 Qeyri  sözü ilə sifətin birləşməsindən:  qeyri-qəti, 
qeyri-qanuni, qeyri-sabit, qeyri-müəyyən və s. 
16.
 
 ba, bə ünsürü vasitəsilə eyni sözün təkrarı ilə: 
növbənöv, cürbəcür və s. 
17.
 
Dilimizdə işlənən mürəkkəb sifətlərin bir qismi ərəb 
və fars dillərindən keçmiş mürəkkəb sifətlərdir: 
xoşqədəm, bədbəxt, hazırcavab, alicənab, xoşrəftar, 
bədniyyət və s.  
Sifətin dərəcələri. Sifəti başqa nitq hissələrindən 
fərqləndirən əsas əlamətlərdən biri onun dərəcələridir. Sifətin 3 
müqayisə  dərəcəsi var: 1. Adi dərəcə; 2. Çoxaltma dərəcəsi;            
3. Azaltma dərəcəsi. 
Əlamətin normada olduğunu bildirən dərəcə adi 
dərəcə adlanır. Adi dərəcə həm məzmun, həm də şəkilcə başqa 
dərəcələrdən onunla fərqlənir ki, o, bütün dərəcələr üçün meyar 
hesab olunur. Sifətlər öz adi vəziyyətində normal keyfiyyət, 
rəng,  əlamət və s. ifadə edir. Adi dərəcənin  şəkli  əlaməti 
yoxdur, yəni sıfır  şəkilçilidir. Dərəcə  əlaməti qəbul etməmiş 
bütün sifətlər adi dərəcədədir: böyük, kiçik, ağ, enli, uzunsaçlı, 
çalışqan, ağıllı və s. 
Əlamət və keyfiyyətin normadan - adi dərəcədən çox 
olduğunu bildirən dərəcəyə çoxaltma dərəcəsi deyilir. Bu 
dərəcə  fonosintetik və sintaktik üsulla formalaşır. (3, səh. 121) 
Çoxaltma dərəcəsini fonosintetik üsulla yaratmaq üçün, 
ilk növbədə, sifətin özündən istifadə olunur. Sifətin ilk hecasına 
və ya birinci saitindən sonra m, p, r, s samitlərindən biri artırılır 
və  həmin sifətin  əvvəlinə qoşularaq onunla birlikdə  işlənir: 
yamyaşıl, qupquru, tərtəmiz, dosdoğma, qıpqırmızı, bomboş 
gömgöy və s. 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
53 
Çoxaltma dərəcəsini sintaktik üsulla yaratmaq üçün   
sifətlərin  əvvəlinə  ən, lap, olduqca, çox  ədatları,  tünd, zil və 
düm sözləri artırılır:  ən gözəl, lap yaxşı, olduqca şirin,  ən 
böyük, lap əziz, tünd-qırmızı, zil qara, dümağ, zil göy, tünd-
yaşıl və s. 
Azaltma dərəcəsi  əlamət və keyfiyyətin normadan az 
olduğunu bildirir.  
Azaltma dərəcəsi də iki üsulla: morfoloji və sintaktik 
üsulla yaranır. 
1. Azaltma dərəcəsinin morfoloji üsulla ifadəsi dedikdə 
aşağıdakı şəkilçilər vasitəsi ilə ifadəsi başa düşülür: 
 -ımtıl, -imtil, -umtul, -ümtül  şəkilçisi ilə:  ağımtıl,  göyümtül, 
sarımtıl, bozumtul və s. 
 -ımtraq,imtraq, umtraq, ümtraq  şəkilçisi ilə:  ağımtraq, 
göyümtraq, sarımtraq, bozumtraq və s.  
-ımsov, -ümsov  şəkilçisi ilə: ağımsov, göyümsov və s.  
-sov şəkilçisi ilə: uzunsov, yumrusov, hündürsov, dəlisov və s.   
-şın şəkilçisi ilə: sarışın, qaraşın  və s.  
-yanız ünsürü bəzi rəng bildirən sifətlərə qoşulur:  qarayanız, 
sarıyanız və s. 
 -raq, -rək şəkilçisi ilə: yastıraq, yaxşıraq, gödərək və s. 
Qeyd:  kiçi (k) rək, gödə (k) rək, alça (q) raq kimi 
sözlərdə bu şəkilçidən əvvəl q, k samitləri düşür. 
2.  Sintaktik üsulla azaltma dərəcəsinin ifadəsinə 
aşağıdakılar daxildir: 
- Sifətdən  əvvəl  ala sözünü işlətməklə:  ala-çiy, ala-yarımçıq, 
ala-babat və s. 
- Sifətdən əvvəl açıq sözünü işlətməklə: açıq-qırmızı, açıq-sarı, 
açıq-sürməyi və s. 
- Sifətdən sonra təhər sözünü işlətməklə:  sarıtəhər, göytəhər 
uzuntəhər və s. 
- Sifətdən əvvəl kəm sözünü işlətməklə: kəmşirin, kəmturş və s. 
-Sifətdən əvvəl az, bir az,bir qədər dərəcə zərflərini işlətməklə: 
az maraqlı, bir az turş, bir qədər qorxulu və s.  
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
54
 Sifətin cümlədə sintaktik vəzifəsi təyin olduğundan 
bütün quruluş və dərəcə xüsusiyyətlərinə malik olan sifətlər bu 
vəzifəni icra edə bilir. Lakin sifət isimləşməklə cümlənin 
mübtədası və tamamlığı da ola bilir.  
Sifətlər  əşyadan ayrıldıqda isimləşir. Özünəməxsus bir 
sıra xüsusiyyətləri itirir və isimdən gələn bir sıra yeni 
xüsusiyyətlər qazanır. 
Sifət isimləşərkən itirir: 
1. Necə? nə cür? hansı? sualına cavab verməyi; 
2. Cümlədə təyin ola bilmə xüsusiyyətini; 
3. İsmin əvvəlində işlənib onu təyin etməyi. 
Sifət isimləşərkən: 
1. İsim kimi ad bildirməyə xidmət edir. 
2. İsim kimi kim? nə? sualına cavab verir. 
3. Cümlədə mübtəda və tamamlıq vəzifələrində işlənir. 
4. Cəm, mənsubiyyət və hal şəkilçilərini qəbul edə bilir. 
Məsələn,  Ağıllı  öz işini vaxtında qurur. Könüllülər yola 
düşdülər. Qaraların vəziyyəti yaxşı deyil.  
 
Say, onun  məna növləri  
və quruluş xüsusiyyətləri 
 
Əsas nitq hissələrindən biri də saydır. Bu nitq hissəsi  
əşyanın miqdarını və sirasını bildirir. 1920-ci ilə qədər yazılmlş 
bütün qrammatika kitablarında saylar da sifətlər kimi isim 
bəhsinə daxil edilirdi. Onlar “ismi-ədəd”adı ilə isimlərin bir 
növü kimi verilirdi. 1920-ci ildən 1933-cü ilə qədər saylar gah 
isim, gah da sifətlər sırasında izah olunmuşdur. Sayların bəzən 
isim, bəzən də sifət kimi qəbul edilməsi  onun hər iki nitq 
hissəsi ilə oxşar cəhətlərinin olmasından irəli gəlir. Saylar da 
isim kimi ad bildirir, lakin isim əşyanın, say isə  kəmiyyətin 
adını bildirir. Məsələn, beş  bir,  on  isə başqa bir kəmiyyətin 
adıdır. Saylar isimdən əvvəl gələrək onu izah etməsinə, onunla 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
55 
yanaşma  əlaqəsinə girməsinə, cümlədə  təyin vəzifəsini icra 
etməsinə görə sifətə oxşayır. Lakin sifət əlamət, say isə miqdar 
və sıra bildirir. Bununla bərabər, sayın aşağıdakı  özünəməxsus 
fərqli cəhətləri vardır: 
1. Say təyin vəzifəsində  işləndikdə yanaşdığı sözün 
qrammatik əlamətlərini qəbul etmir. 
2. Saydan sonra gələn isim cəm  şəkilçisi qəbul etmir. 
(Məsələn, beş kitab-beş kitablar işlətmək olmaz.) 
3. Miqdar və sıra sayları toplu isimlərlə işlənmir.  
4. Saylar ancaq substantivləşən zaman hal və  cəm 
şəkilçiləri qəbul edir. (birincilər, birincilərin hazırlığı və s.) 
5. Sifətlərdən fərqli olaraq, sayla  onun qoşulduğu isim 
arasında müxtəlif sözlər işlənə bilir. (Məsələn, altı baş inək, beş 
nəfər adam və s.)  
Demək olar ki, bir çox xalqların dilində saylar eyni 
sistem üzrə sayılır. Dünyada mövcud olan dillərin bir çoxu 
onluq say sistemindən istifadə edir. Onluq say sistemi ondan 
yüzə  qədər onluqların on dəfə  təkrar olunması deməkdir. 
Məsələn, Azərbaycanca  səksən səkkiz on, doxsan doqquz on 
demək olduğu kimi, fars dilində  həftad yeddi on, həştad səkkiz 
on  deməkdir.  İber-Qafqaz dillərində  və  bəzi başqa dillərdə 
əsasən iyirmilik say  sistemindən istifadə olunur. Bu say sistemi 
iyirmidən yüzə  qədər iyirminin beş  dəfə  təkrar olunması 
deməkdir. Məsələn,  gürcü dilində  altmışa sammozda (üç 
iyirmi), tat dilində yetmişə sebistodəh(üç iyirmi bir on) deyilir. 
(2, səh. 84) 
 Demək olar ki, dünyada olan dillərin təqribən hamısı 
eyni sistemdə sayır. Lakin Azərbaycan  dilində  ondan yüzə 
kimi əvvəlcə onluq, sonra təklik gəldiyi halda (on beş), bir çox 
başqa dillərdə ondan iyirmiyə qədər əvvəlcə təklik, sonra onluq 
işlədilir. Məsələn, rus dilində  semnadsat, pyatnadsat və s. 
 
Sayın mənaca növləri.  Sayların   mənasına görə iki 
növü var: miqdar sayları və sıra sayları. 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
56
 Miqdar 
sayları əşyanın miqdarını, kəmiyyətini  bildirir, 
neçə? nə  qədər? suallarından birinə cavab verir. Miqdar 
saylarının  əşyanın miqdarını  təyinetmə  dərəcəsindən asılı 
olaraq aşağıdakı növləri qeyd edilir:  
1.
  Müəyyən miqdar sayları; 
2.
  Qeyri-müəyyən miqdar sayları; 
3.
  Kəsr sayları. 
Müəyyən miqdar sayları  əşyanın dəqiq, konkret 
miqdarını bildirir. Müəyyən miqdar sayları dilimizdə azlıq 
təşkil edən qeyri-müəyyən miqdar saylarından başqa, bütün say 
növlərinin  əsasını  təşkil edir. Bu saylar quruluşca sadə  və 
tərkibi olur. Bir sözlə ifadə olunan saylar sadə, iki və daha artıq 
sözlə ifadə olunanlar isə  tərkibi say adlanır. Sadə saylar 
birləşərək tərkibi sayları yaradır. Məsələn, beş, on, qırx, yüz, 
min  sayları sadə, on beş, yüz on altı, dörd yüz on beş  və s. 
sayları isə tərkibidir.  
 Belə saylar mürəkkəb sözlərdən fərqli olaraq, əksər 
hallarda bir neçə sayın yanaşaraq birləşməsindən  əmələ  gəlir. 
Saylarla onların təyin etdikləri isimlər arasında müxtəlif sözlər 
işlənə bilər. Belə hallarda isimlər arasında üş cür vəziyyət 
müşahidə edilir:  
1. Azərbaycan dilində miqdar sayları ilə isimlər arasında 
bir sıra sözlər işlənir ki, onlar müəyyən  əşyaların tələblərinə 
görə saylardan sonra, isimlərdən  əvvəl gəlir. Dilçilikdə belə 
sözlərə  numerativ sözlər deyilir. Həmin sözlər  əsasən 
aşağıdakılardır: 
Nəfər-yalnız insan bildirən isimlərlə  işlənir. Məsələn, 
beş nəfər adam, iki nəfər oğlan və s.  
Baş-  əsasən ev heyvanlarının adlarını bildirən isimlərlə 
işlənir. Məsələn, beş baş öküz , altı baş inək və s.  
Ədəd-dənə-tək-tək sayılan cansız əşyanın adını bildirən 
isimlərlə işlənir. Məsələn, beş dənə alma, iki ədəd dəftər və s.  
Cüt-  bir cüt ayaqqabı, beş cüt corab və s. 
Dəst- bir dəst paltar, iki dəst yorğan döşək və s. 

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
57 
Dəstə- sözü əsasən quşlara, heyvanlara şamil edilir, 
lakin bəzən insan bildirən isimlərlə  də  işlənir. Məsələn, bir 
dəstə çalğıçı, bir dəstə uşaq və s. 
Tikə- bir tikə çörək, iki tikə qənd, üç tikə ət və s. 
Nüsxə- beş nüsxə qəzet, on nüsxə jurnal və s.  
Cild- üç cild lüğət, dörd cild kitab və s.  
Qətrə- bir qətrə qan, iki qətrə göz yaşı və s. 
Top- iki top çit, üç top iynə, bir top parça və s. 
Qəlib- iki qəlib sabun, üç qəlib kərpic və s.  
Göz- üç göz otaq, altı göz pəncərə və s. 
 
2. Miqdar sayları ilə isimlər arasında çəki, həcm və ölçü 
bildirən  bir sıra sözlər də  işlənir ki, əslində bu zaman saylar 
isimlərin yox, bu cür sözlərin kəmiyyətini təyin etdikdən sonra 
onunla birlikdə ismin miqdarını ifadə edir. Məsələn,  beş metr 
parça,  bir litr su və s. 
 
c) Miqdar sayları ilə isimlər arasında keyfiyyət, əlamət, 
xasiyyət, rəng və s. bildirən sifətlər də  işlənə bilir ki, bunlar 
sayların bilavasitə isimlərlə  əlaqələnməsinə mane olmur. Bu 
zaman say və sifətin hər biri ayrılıqda isimlə yanaşma əlaqəsinə 
girir. Məsələn, üç səliqəli otaq, beş çalışqan şagird və s.  
Miqdar sayları isimlə əlaqələnərkən ondan asılı olur və 
onun heç bir qrammatik əlamətini qəbul etmir. Eyni zamanda, 
miqdar sayları ilə  əlaqələnən isimlər cəmlənə bilmir. Miqdar 
sayları isimləşdikdə həm hallanır, həm də cəmlənir, hətta bəzən 
mənsubiyyət  şəkilçisi də  qəbul edir. Məsələn,  Beş üçdən 
böyükdür. Beşincilər  qələbə qazandılar. Bizim beşimiz finala 
vəsiqə qazandıq. və s.   
 Azərbaycan dilində miqdar saylarının ilk sayı və vahid 
rəqəm olan bir sözündən söz yaratmaq işində geniş istifadə 
olunur.  Bir sözü həm təklikdə, həm də    ayrı-ayrı  şəkilçilər və 
sözlərlə birlikdə müxtəlif mənalı sözlərin  əmələ  gəlməsində 
iştirak edir. Bir  sözünün istifadə mövqeləri  əsasən 
aşağıdakılardır: 
Gülarə  Abdullayeva 
 
 
58
1. Miqdar saylarının ilk vahidi kimi işlənir. Məsələn, 
Bir stəkan çay yanğımı söndürmədi.  
2. Qeyri-müəyyənlik və ümumilik məzmunu yaradır. 
Məsələn, Yolda qəribə bir hadisə ilə rastlaşdıq. 
3. Qüvvətləndirici  ədat olaraq sifətlə isim arasında 
təyinlik dərəcəsini artırır. Məsələn, Gözəl bir nitq, kiçik bir iş 
və s. 
4. Qüvvətləndirici ədat olaraq fellərdən əvvəl və bəzən 
sonra təskinlik, yaxud hiddət məzmunu ifadə edir. Məsələn, Sən 
bir sus! Qoy bir nəfəsimi dərim! və s. 
5.  An, dəqiqə, saat, gün, vaxt, zaman, dəfə  kimi  
isimlərin əvvəlində işlənərək zaman zərfi əmələ gətirir: bir an, 
bir dəqiqə, bir saat, bir gün, bir zaman, bir dəfə və s.  
6.  Az, çox, qədər, belə, elə, neçə sözlərindən  əvvəl 
işləndikdə qeyri-müəyyənlik məzmununu ya artırır, ya da 
azaldır. Məsələn, bir çox,  bir  az,  bir qədər, bir belə, bir neçə 
və s.  
           7.  Təhər, sayaq, cür, növ kimi sözlərin  əvvəlində 
işlənərək, tərz zərfi əmələ gətirir. Məsələn,  bir təhər, bir sayaq, 
bir cür, bir növ və s.  
8.  Aləm, yığın,  ətək, sürü, bölük, ovuc kimi sözlərdən 
əvvəl işlənərək qeyri-müəyyən kəmiyyət bildirir. Məsələn, bir 
aləm iş, bir yığın adam, bir ətək daş, bir sürü qoyun, bir ovuc 
torpaq və s.  
9.  Tərəf, yan, cəhət kimi sözlərin  əvvəlində  işlənərək, 
bölgü məzmunu yaradır. Məsələn, Bir tərəf, bir tərəfdən, bir 
yan, bir yandan, bir cəhət, bir cəhətdən və s.  
10. -cə şəkilçisi vasitəsilə tam vahidlik məzmunu ifadə 
edir. Bircə bala, bircə söz, bircə dəqiqə və s.  
11.  -dən  şəkilçisi vasitəsilə  tərzi-hərəkət zərfi  əmələ 
gətirir. Məsələn, Birdən qapı açıldı.  
12. Birincisi -dən, ikincisi -ə şəkilçisi ilə təkrar olunaraq 
yenə də tərzi-hərəkət zərfi əmələ gətirir: birdən-birə.  

Müasir  Azərbaycan  dili 
 
 
59 
13.  -gə  şəkilçisi ilə  bərabərlik məzmunu ifadə edir: 
birgə. Məsələn, Biz onunla birgə işləyirik. 
14.  -lik  şəkilçisi ilə  vəhdət ifadə edir. Məsələn,    Birlik 
dirilikdir. 
15. Mənsubiyyət  şəkilçisi ilə qeyri-müəyyən  əvəzlik 
əmələ gətirir. Məsələn, Biri məndən kömək istədi. 
 Qeyri-müəyyən miqdar sayları. Azərbaycan dilində 
qeyri-müəyyən miqdar sayları  əsasən  az, çox, çoxlu, xeyli, bir 
az,  bir  qədər,  filan  qədər  sözlərindən  və  yuvarlaq  saylara  
-larla
2
, -larca
2 
şəkilçilərini artırmaqla  yaranan saylardan 
ibarətdir. Bu sözlərin məzmununda qeyri-müəyyən kəmiyyət 
məfhumu vardır. Qeyri-müəyyən miqdar sayları quruluşca 
sadə, düzəltmə və mürəkkəb olur. Sadəsi bir kökdən ibarət olur. 
Belə saylara az, çox, xeyli sözləri aiddir.  Yuvarlaq sayların 
sonuna  -larla
2
,-larca
2 
şəkilçilərini artırmaqla düzəltmə qeyri-
müəyyən miqdar sayları yaranır.    Məsələn,  onlarla, onlarca, 
yüzlərlə, yüzlərcə və s. Sayın bu növünün mürəkkəbi iki sözdən 
ibarət olan bir az, bir qədər,  o qədər, filan qədər sözlərindən 
ibarətdir.  
Qeyri-müəyyən miqdar sayları da cümlədə  təyin olur. 
Məsələn,  Yalandan havaya bir neçə güllə atdı, ancaq heç nə 
tapa bilmədi.(İ.Şıxlı)