Reja: Kirish Markaziy Osiyoda mintaqaviy xavfsizlikni taʼminlash Globallashuv dunyo hamjamiyati ishtirokchilari uchun yangi imkoniyatlar Shtatlar rejalarida

Shtatlar rejalarida nafaqat ushbu mintaqaga harbiy kuchlarini joylashtirish
Bundan tashqari Markaziy Osiyo mintaqasida AQSH faolligining oshib borayotganligi ham siyosatdonlarning fikricha, tahdid bo’lmagan taqdirda, muammoga aylanib bormoqda. CHunki Qo’shma Shtatlar rejalarida nafaqat ushbu mintaqaga harbiy kuchlarini joylashtirish, balki demokratiya shiorlari ostida mavjud rejimlarni almashtirish maqsadlari ham mavjud. YUgoslaviya va Iroq tajribasi shuni ko’rsatadiki, bunday «demokratlashtirish» aksariyat hollarda mamlakatdagi barqarorlikni buzilishiga olib keladi. Markaziy Osiyo mintaqasida mavjud bo’lgan turli tahdidlar yangi xarakterga va shaklga ega bo’lib bormoqda. Bunday sharoitda vujudga kelayotgan tahdidlarga, ya’ni terrorizm, ekstremizm, separatizm, qurol va narkotik moddalar savdosi, uyushgan transmilliy jinoyatchilikka qarshi kuchlarni birlashtirish mintaqada tinchlik va barqarorlikni saqlashning muhim sharti bo’lib hisoblanadi. Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlikni mustahkamlash, ijtimoiy- iqtisodiy muammolarni hal etish, xavfsizlikni ta’minlash, terrorizm, ayirmachilik va ektremizm, giyohvandlik moddalarining noqonuniy aylanishi hamda transmilliy uyushgan jinoyatchilik tahdidlariga qarshi kurashda SHanxay Hamkorlik Tashkilotiga a’zo mamlakatlar, shu jumladan O’zbekiston muhim rol o’ynamoqda. SHanxay Hamkorlik tashkiloti 2001-yilning 14–15- iyunida bo’lib o’tgan «SHanxay beshligi»ning SHanxay shahrida bo’lib o’tgan oltinchi sammitida tashkil etildi. Bu unga yangi mazmun baxsh etdi va Xitoy shahrining nomini saqlab qoldi. Tashkilot tuzilganidan beri o’tgan vaqt davomida o’zining samaradorligini ko’rsatdi va dunyo hamjamiyati e’tiborini o’ziga tortdi.
Shtatlar rejalarida nafaqat ushbu mintaqaga harbiy kuchlarini joylashtirish
2002-yilda Sankt-Peterburgda tashkilotning asosiy ta’sis hujjati – Xartiya qabul qilindi. Mintaqaviy va xalqaro xavfsizlikka tahdid soluvchi terrorizm, ekstremizm, ayirmachilik, narkotrafik va qurol-yaroqning noqonuniy savdosi kabi xatarlarga qarshi kurashish Xartiyaning eng muhim masalalari sifatida belgilangan. 2004-yildan boshlab Pekinda SHHTning Sekretariati, Toshkentda esa Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi doimiy faoliyatini boshladi. SHHT hozirga kelib o’z faoliyat doirasini kengaytirib borayotgan to’laqonli xalqaro tashkilotga aylandi. Ushbu tashkilot katta mintaqaning juda ko’p muammolarini hal qila olish qobiliyati bilan jahon jamoatchiligining e’tiborini tortmoqda. 2004-yilda SHHT Birlashgan millatlar tashkilot Bosh Assambleyasida kuzatuvchi maqomini oldi. 2005-yilning aprel oyida SHHT-ASEAN va SHHT-MDH memorandumlari imzolandi. Bularning barchasi xalqaro maydonda tashkilotning faolligi oshib borayotganligidan va bu tashkilot bilan hamkorlik qilishga bo’lgan intilishlarning mavjudligidan dalolat beradi. 2010-yilning 5-aprelida Toshkentda O’zbekiston Respublikasi tashabbusi bilan SHHT va BMT kotibiyatlari o’rtasidagi hamkorlikka oid qo’shma bayonot imzolandi. Ushbu hujjatda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 2009- yil 18-dekabrda qabul qilingan rezolyutsiyada belgilangan ikki tashkilot o’rtasidagi hamkorlikning asosiy tamoyillari va yo’nalishlari aks ettirilgan. Markaziy Osiyo SHanxay Hamkorlik Tashkilotining asosiy e’tibor doirasiga kiradi. Lekin Markaziy Osiyodagi xavfsizlik nafaqat SHHT ishtirokchilari, balki barcha Osiyo mamlakatlari uchun ham o’ta muhimdir. Tashkilotning Astona shahrida bo’lib o’tgan sammitida uchta yirik mamlakat – Hindiston, Pokiston, Eron 36 davlatlarining vakillarini kuzatuvchi sifatida ishtirok etganligiga buning isboti sifatida qarash mumkin. Bunday holat SHHT xalqaro siyosatning muhim markaziga aylanib borayotganligini ko’rsatadi. Hozirning o’zida kuzatuvchi mamlakatlar bilan qo’shib hisoblaganda SHHT ulushiga yer yuzi aholisining yarmi, ekspertlarning fikricha yana 20 yildan so’ng dunyo iqtisodiyotining yarmi to’g’ri keladi. Ishtirokchi tashkilotlar o’rtasida o’zaro ishonch, do’stlik va qo’shnichilik munosabatlarini mustahkamlash; ular o’rtasida siyosiy, savdo va iqtisodiy, ilmiytexnikaviy, madaniy, ta’lim, energetika, transport, ekologik va boshqa sohalarda samarali hamkorlikni rag’batlantirish; mintaqada tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni saqlash va ta’minlash, yangi demokratik, adolatli va oqilona siyosiy va iqtisodiy xalqaro tartibotni yaratish bo’yicha birgalikda harakatlarni amalga oshirish SHanxay hamkorlik tashkilotining maqsadlari bo’lib hisoblanadi.
Bundan tashqari Markaziy Osiyo mintaqasida AQSH faolligining oshib borayotganligi ham siyosatdonlarning fikricha, tahdid bo’lmagan taqdirda, muammoga aylanib bormoqda. CHunki Qo’shma SHtatlar rejalarida nafaqat ushbu mintaqaga harbiy kuchlarini joylashtirish, balki demokratiya shiorlari ostida mavjud rejimlarni almashtirish maqsadlari ham mavjud. YUgoslaviya va Iroq tajribasi shuni ko’rsatadiki, bunday «demokratlashtirish» aksariyat hollarda mamlakatdagi barqarorlikni buzilishiga olib keladi. Markaziy Osiyo mintaqasida mavjud bo’lgan turli tahdidlar yangi xarakterga va shaklga ega bo’lib bormoqda. Bunday sharoitda vujudga kelayotgan tahdidlarga, ya’ni terrorizm, ekstremizm, separatizm, qurol va narkotik moddalar savdosi, uyushgan transmilliy jinoyatchilikka qarshi kuchlarni birlashtirish mintaqada tinchlik va barqarorlikni saqlashning muhim sharti bo’lib hisoblanadi. Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlikni mustahkamlash, ijtimoiy- iqtisodiy muammolarni hal etish, xavfsizlikni ta’minlash, terrorizm, ayirmachilik va ektremizm, giyohvandlik moddalarining noqonuniy aylanishi hamda transmilliy uyushgan jinoyatchilik tahdidlariga qarshi kurashda SHanxay Hamkorlik Tashkilotiga a’zo mamlakatlar, shu jumladan O’zbekiston muhim rol o’ynamoqda. SHanxay Hamkorlik tashkiloti 2001-yilning 14–15- iyunida bo’lib o’tgan «SHanxay beshligi»ning SHanxay shahrida bo’lib o’tgan oltinchi sammitida tashkil etildi. Bu unga yangi mazmun baxsh etdi va Xitoy shahrining nomini saqlab qoldi. Tashkilot tuzilganidan beri o’tgan vaqt davomida o’zining samaradorligini ko’rsatdi va dunyo hamjamiyati e’tiborini o’ziga tortdi. 2002-yilda Sankt-Peterburgda tashkilotning asosiy ta’sis hujjati – Xartiya qabul qilindi. Mintaqaviy va xalqaro xavfsizlikka tahdid soluvchi terrorizm, ekstremizm, ayirmachilik, narkotrafik va qurol-yaroqning noqonuniy savdosi kabi xatarlarga qarshi kurashish Xartiyaning eng muhim masalalari sifatida belgilangan. 2004-yildan boshlab Pekinda SHHTning Sekretariati, Toshkentda esa Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi doimiy faoliyatini boshladi. SHHT hozirga kelib o’z faoliyat doirasini kengaytirib borayotgan to’laqonli xalqaro tashkilotga aylandi. Ushbu tashkilot katta mintaqaning juda ko’p muammolarini hal qila olish qobiliyati bilan jahon jamoatchiligining e’tiborini tortmoqda. 2004-yilda SHHT Birlashgan millatlar tashkilot Bosh Assambleyasida kuzatuvchi maqomini oldi. 2005-yilning aprel oyida SHHT-ASEAN va SHHT-MDH memorandumlari imzolandi. Bularning barchasi xalqaro maydonda tashkilotning faolligi oshib borayotganligidan va bu tashkilot bilan hamkorlik qilishga bo’lgan intilishlarning mavjudligidan dalolat beradi. 2010-yilning 5-aprelida Toshkentda O’zbekiston Respublikasi tashabbusi bilan SHHT va BMT kotibiyatlari o’rtasidagi hamkorlikka oid qo’shma bayonot imzolandi. Ushbu hujjatda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 2009- yil 18-dekabrda qabul qilingan rezolyutsiyada belgilangan ikki tashkilot o’rtasidagi hamkorlikning asosiy tamoyillari va yo’nalishlari aks ettirilgan. Markaziy Osiyo SHanxay Hamkorlik Tashkilotining asosiy e’tibor doirasiga kiradi. Lekin Markaziy Osiyodagi xavfsizlik nafaqat SHHT ishtirokchilari, balki barcha Osiyo mamlakatlari uchun ham o’ta muhimdir. Tashkilotning Astona shahrida bo’lib o’tgan sammitida uchta yirik mamlakat – Hindiston, Pokiston, Eron 36 davlatlarining vakillarini kuzatuvchi sifatida ishtirok etganligiga buning isboti sifatida qarash mumkin. Bunday holat SHHT xalqaro siyosatning muhim markaziga aylanib borayotganligini ko’rsatadi. Hozirning o’zida kuzatuvchi mamlakatlar bilan qo’shib hisoblaganda SHHT ulushiga yer yuzi aholisining yarmi, ekspertlarning fikricha yana 20 yildan so’ng dunyo iqtisodiyotining yarmi to’g’ri keladi. Ishtirokchi tashkilotlar o’rtasida o’zaro ishonch, do’stlik va qo’shnichilik munosabatlarini mustahkamlash; ular o’rtasida siyosiy, savdo va iqtisodiy, ilmiytexnikaviy, madaniy, ta’lim, energetika, transport, ekologik va boshqa sohalarda samarali hamkorlikni rag’batlantirish; mintaqada tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni saqlash va ta’minlash, yangi demokratik, adolatli va oqilona siyosiy va iqtisodiy xalqaro tartibotni yaratish bo’yicha birgalikda harakatlarni amalga oshirish SHanxay hamkorlik tashkilotining maqsadlari bo’lib hisoblanadi.
O’zbekistonda qabul qilingan islohot va modernizatsiya modelini amalga oshirishda tadrijiy yondashuvni tanlanganligi islohotlarni izchil va bosqichmabosqich olib borish imkoniyatini yaratdi. Raqobat bozor xo’jaligining eng muhim xususiyatlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Iqtisodiyot sohasida raqobat yangi raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish yo’li bilan o’z salohiyati va imkoniyatlarini amalga oshirish uchun sharoitlar yaratadi. Globallashuv jarayonlari kuchayib borayotgan sharoitlarda esa xalqaro raqobat muammolari birinchi o’ringa chiqib boradi. Jahonning ko’pgina mamlakatlari, shu jumladan, o’tish iqtisodiyotidagi mamlakatlarda ham raqobat to’g’risidagi qonunlar qabul qilingan va ushbu muammolar bilan shug’ullanadigan idoralar tashkil etilgan. Bu esa o’z navbatida bozor xo’jaligining muvaffaqiyatli amal qilishida raqobatning yetakchi rolini tan olinganligidan dalolat beradi. Kapital va mehnat harakatchanligining oshganligi, dunyo iqtisodiyotining yoppasiga axborotlashuvi, erkin savdo va bozorlar integratsiyalashuvida namoyon bo’layotgan globallashuv jarayonlari, dunyoning barcha mamlakatlari uchun ijtimoiy–iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirishda keng imkoniyatlar ochmoqda. Lekin, shu bilan birga, mamlakatlar ushbu jarayonlarga xos bo’lgan ayrim qiyinchiliklarga ham duch kelmoqdalar. Ayni paytda dunyo tajribasi shuni ko’rsatadiki, glaballashuv jarayonlaridan asosan dunyo bozoriga tayyor raqobatbardosh tovarlar bilan chiqayotgan mamlakatlar ko’proq naf olmoqdalar. Milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish zaruriyati boshqa shartsharoitlar bilan ham belgilanadi. Masalan, ichki bozorning chegaralanganligi zamonaviy texnologiyalarini qo’llash orqali ishlab chiqarish samaradorligini oshirish imkoniyatlarini ham bir muncha cheklaydi. Bundan tashhari har qanday mamlakat iste’mol tovarlarini ma’lum qismini tashqi bozorlardan xarid qilishga majbur bo’ladi. Mana shunday sharoitda mamlakat eksport salohiyatini oshirish importni ta’minlash uchun valyuta tushumlarini kafolatlaydi. Demak, raqobatbardoshlik iqtisodiy xavfsizlik muammosi bilan ham bevosita bog’liqdir. Ma’lumki, bir necha yillardan beri mamlakatlarning jahon xo’jalik tizimida raqobatbardoshligini aniqlash hamda ularni raqobatbardoshlik reytingini tuzish bo’yicha tadqiqotlar olib boriladi. Internetdan olingan ma’lumotlarga ko’ra, 2005 yilda raqobatbardoshlik reytingini hisoblash uchun 290 ko’rsatkich tahlil qilingan. SHulardan 41 ta ko’rsatkich mamlakat to’g’risidagi birlamchi axborot sifatida ishlatiladi va oxirgi reytingda aks ettirilmaydi.