Redaksiya heyəTİ: Baş redaktor: K. M. Tahirov

Ə d ə b i y y a t
General Səməd bəy 
Mehmandarov Port-Artur 
döyüşlərində //Şəmistan 
Nəzirli “1920-ci ildə Qara-
bağ döyüşləri”.-Bakı,2009.-
S.95.
Əhmədov, S. Səməd bəy 
Mehmandarov [Mətn] // 
Əhmədov, S. Azərbaycan 
tarixindən yüz şəxsiyyət.- 
Bakı, 2006.- S. 130-133.
Quliyev, V. Port Arturun 
azərbaycanlı qəhrəmanı / V. 
Quliyev // Qarabağ. - 2006.-
15-28 dekabr. - N21. - S. 
11-12.
Səməd bəy Mehmandarov 
haqqında [Mətn]//Nəzirli, Ş. 
Cümhuriyyət generalları .- 
Bakı, 1995.- S. 113-136.
 Абасов, А. Генерал 
Мехмандаров [Текст] 
/А.Абасов.- Баку, [Б.И.], 
1974.- С.80.
16
Hərbi xadim

222
Siyasət.Hərbi iş
75 
illiyi
RAMİZ ABUTALIBOV 
1937
OKTY
ABR
Ramiz  Abutalıb  oğlu  Abutalıbov 
1937-ci il oktyabr ayının 27-də Gəncə 
şəhərində anadan olmuşdur. 
Orta təhsili bitirdikdən sonra 1960-
cı ildə Azərbaycan Dövlət Universite-
tini ( indiki Bakı Dövlət Universiteti), 
daha sonra 1971-ci ildə Moskva Ümu-
mittifaq Xarici Ticarət Akademiyasını, 
1984-cü ildə Sovet İttifaqının Kommu-
nist Partiyasının MK yanında İctimai 
Elmlər Akademiyasını bitirmişdir. 
1962-65-ci  illərdə Azərbaycan  El-
mi  Tədqiqat  İşlərinin  Əlaqələndirmə 
Komitəsində 
elmi 
katib, 
baş 
mütəxəssis,  1965-68-ci  illərdə  Res-
publika Nazirlər Sovetinin elm və tex-
nika  şöbəsində  baş  referent,  Parisdə 
1971-79-cu  illərdə  YUNESKO  ka-
tibliyinin əməkdaşı, 1980-84-cü illər-
də  Azərbaycan  Kommunist  Partiya-
sının  Mərkəzi  Komitəsinin  Xarici 
əlaqələr şöbəsinin müdiri, 1984-85-ci 
illərdə Respublika Xarici Turizm Baş 
İdarəsinin  rəisi,  1985-92-ci  illərdə 
YUNESKO  katibliyinin  idarə  rəisi 
vəzifələrində işləmişdir. 
1993-2003-cü  illərdə  Azərbaycan 
Respublikası XİN-də xüsusi tapşırıqlar 
üzrə səfir, YUNESKO məsələləri üzrə 
Azərbaycan Milli Komissiyasının Baş 
katibi  vəzifəsində  çalışmışdır.  1980-
84-cü illərdə Azərbaycan SSR-nin Ali 
Sovetinin deputatı olmuşdur.
“Asiya  cəmiyyəti”  təşkilatının 
üzvüdür.  “Fransa  Azərbaycan  dost-
luq  cəmiyyəti”nin  baş  katibi  olmuş-
dur.  Ceyhun  Hacıbəyli  və  Hüseyn 
Azərməhd ilə birlikdə Parisdə 1992-ci 
ildə “ Azərbaycan evi” cəmiyyəti yarat-
mışdır. Müasir dövrün mühüm ictimai-
siyasi  məsələlərinə  dair  Fransa,  Bö-
yük Britaniya, Almaniya və Rusiyada 
dərc olunmuş məqalələrin müəllifidir. 
1918-20-ci  ildən  mövcud  olmuş 
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin   
20-ci  ildən  sonra  mühacirətdə  yaşa-
mış Azərbaycanın siyasi xadimlərinin 
– C.Hacıbəyli, Ə. Topçubaşov və baş-
qalarının  həyat  və  fəaliyyətinə  dair 
sənədlərin və tarixi ədəbi əhəmiyyətə 
malik  materialların  aşkara  çıxarılma-
sında, Azərbaycana gətirilib nəşr olun-
masında böyük xidməti var.
Xarici ölkələrdə çap edilmiş “Dağ-
lıq  Qarabağ  tarixi  sənədlərdə”(1989-
cu  ildə  fransız  və  ingilis  dillərində), 
“Qafqaz  bürosu  Dağlıq  Qarabağ”, 
“Qarabağ  keçmiş  və  gələcək  arasın-
da” (fransız dilində), “M.S.Ordubadi. 
Qanlı illər” (azərbaycanca ərəb əlifbası 
ilə),  “Azərbaycan-Fransa.  Birlikdə 
XXI  əsrə  doğru”  (fransız  dilində)  və 
başqa  kitabların  tərtibçisi,  eyni  za-
manda  naşiridir.  1990-cı  ildə  Jorj  de 
Molevilin “1915-ci il erməni faciəsi” 
əsərini müəllifin razılığı ilə Bakıda rus 
dilində  nəşr  etdirmişdir.  1990-cı  ildə 
“Beynəlxalq  əlaqələr  aləmində  kim 
kimdir?”  Britaniya  ensiklopediyasına 
adı  düşmüş  269  keçmiş  SSRİ  diplo-
matı arasında yeganə azərbaycanlıdır. 
Fransanın  “Fəxri  legion”  ordeni  ilə 
təltif edilmişdir.
Ə d ə b i y y a t
Hacızadə, A. Hamımız əslən 
bir böyük ölkədənik [Mətn] / 
A. Hacızadə //Azərbaycan.- 
2005.- 9 iyun.- S. 7. 
Həmkarımız Ramiz Abu-
talıbovu 70 illik yubileyi 
münasibəti ilə təbrik 
edirik [Mətn] //Diplomatiya 
aləmi.- 2007.- №17.- S. 55. 
Nəsiboğlu, N. Moskvanın 
yeni azərbaycanlısı [Mətn] 
/ N.Nəsiboğlu //Ədəbiyyat.- 
2007.- 19 yanvar.- S.3. 
“Parisli azərbaycanlı”nın 
çəkilişləri başa çatıb [Mətn] 
//525-ci qəzet.- 2009.- 11 
aprel.- S. 23.
27
Siyasi xadim

223
Kimya.Biologiya.Tibb
110 
illiyi
UMNİSƏ MUSABƏYOVA 
1902-1974
OKTY
ABR
Umnisə Süleyman qızı Musabəyova 
1902-ci il oktyabr ayının 9-da Qəbələ 
rayonunda anadan olub. 
O,  Azərbaycan  EA-nın  ilk  qadın 
müxbir  üzvlərindən  biri,  tibb  elmləri 
doktoru, professor, dünya şöhrətli of-
talmoloq olub. U.Musabəyova zəngin 
elmi və ictimai fəaliyyətlə bütün dün-
yada tanınmışdır.
1945-ci  ildən  ömrünün  sonunadək 
N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət 
Tibb İnstitutunun Göz xəstəlikləri ka-
fedrasına başçılıq etmişdir.
Tədqiqatı əsasən traxoma, qlauko-
ma xəstəliklərinə, görmə sinirinin pa-
talogiyasına və s. həsr edilmişdir.
Ümumdünya Oftalmoloqlar (Brüs-
sel  1958),  Afrika-Asiya  ölkələri  göz 
həkimlərinin 1-ci (Qahirə 1958), 2-ci 
(Tunis  1960)  ,  3-cü  (İstanbul  1964) 
,  4-cü  (Beyrut  1968)  konqreslərinin 
iştirakçısı,  Sovet  Sülhü  Müdafiə 
Komitəsinin  (1955-1974),  Sovet 
Qadınlar  Komitəsinin  (1963-1974) 
üzvü, Azərbaycan SSR Oftalmoloqlar 
Cəmiyyətinin  sədri  (1957-1974)  ol-
muşdur.
U.Musabəyova tibb elmləri doktoru 
(1936), professor (1943), Azərbaycan 
EA-nın müxbir üzvü (1962), Əməkdar 
elm xadimi (1957) adlarını almışdır.
SSRİ  Ali  Sovetinə  (5-6  çağırış), 
Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinə  (4-cü 
çağırış) deputat seçilmişdir. Lenin or-
deni ilə təltif edilmişdir.
Görkəmli alim 1974-cü ildə Bakıda 
vəfat etmişdir.
Ə d ə b i y y a t
Göz xəstəlikləri [Mətn] /U.Musabəyli.- Bakı: Maarif, 1972.- 187 s.
Məhyəddinqızı, Ş. Qəbələ Qafqazın incisi [Mətn]: [Umnisə Musabəyova haqqın-
da] /S.Məhyəddinqızı.- Bakı, 2009.- S.120-121.
Məmmədov , S. Ömürdən səhifələr [Mətn]: [Umnisə Musabəyova haqqında] 
/S.Məmmədov.- Bakı, 1973.- S.102-103.
Одна из трех тысяч [Текст] : [о профессоре Умнисе Мусабековой, д-ре 
мед. наук, первой женшине, получившей ученную степень] //Заря востока.- 
1960.- 24 апреля.- С.3.
9
Oftolmoloq

224
Teatr.Kino.Estrada.Sirk
100 
illiyi
BƏDURƏ ƏFQANLI 
1912-2002
OKTY
ABR
Bədurə  Məlik  qızı  Əfqanlı  1912-ci  il 
oktyabr ayının 25-də Bakı şəhərində dün-
yaya göz açmışdır. Atası Məlik Ağamalov 
dövlət qulluğunda çalışıb, geniş dünyagö-
rüşlü və tanınmış ziyalılardan olub. Rəsm 
çəkməyi  sevib,  boş  vaxtlarında  övladla-
rına  ədəbiyyatdan,  incəsənətdən  danışar 
və  onlarda  bu  sahəyə  maraq  oyadarmış. 
Təsadüfü  deyil  ki,  sonralar  böyük  qızı 
Səyyarə  memar-heykəltəraş,  kiçik  qızı 
Bədurə isə rəssam olub.
O,  əvvəlcə  1929-cu  ildə  Bakı  Pe-
daqoji  Texnikumuna  daxil  olur,  lakin 
rəssam  olmaq  həvəsi  1931-ci  ildə  onu 
Bakı  Rəssamlıq  məktəbinə  gətirir,  qrafi-
ka şöbəsində oxuyur. Teatr rəssamı olmaq 
qərarına gələn Bədurə xanımın diplom işi-
nin mövzusu V.Şekspirin “Otello” faciəsi 
olur. Çəkdiyi eskizlər, qurduğu kompozi-
siyalar,  tapdığı  yeni  rəng  çalarları  onun 
özünəməxsus  sənət  duyumunu  göstərir. 
Diplom işini uğurla başa vurur.
İlk  tərtibat  verdiyi  səhnə  əsəri  Rza 
Əfqanlının (Bədurə Əfqanlının həyat yol-
daşı)  quruluşçu  rejissor  olduğu  “Qaçaq 
Kərəm” tamaşası olub . Onlar uzun illər 
birgə  çalışıb,  bir  çox  tamaşalara  uğurlu 
səhnə həyatı veriblər. Birgə hazırladıqla-
rı  tamaşalardan  “Şeyx  Sənan”  faciəsini, 
“Aşıq Qərib” operasını, “1905-ci il”, “Se-
vil” pyeslərini qeyd etmək olar.
Hər  iki  sənətkar  bir  müddət  Türk-
mənistanda, Aşqabad Dram Teatrında ça-
lışırlar. Sonra yenidən Bakıya qayıdırlar, 
yaradıcılıq işlərinə doğma şəhərdə davam 
edirlər.
Bədurə      Əfqanlı  1937-ci  ildə  Azər 
baycan  Dövlət  Dram Teatrına  dəvət  alır. 
1960-cı ilədək bu kollektivdə tərtibatçı və 
geyim üzrə rəssam olaraq çalışır. Həmçinin 
Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatırının 
bir sıra tamaşalarına geyim eskizləri çəkir. 
Mütəxəssis  Bədurə  Əfqanlının  rəssam 
kimi  fəaliyyətindən  danışarkən  onun  is-
tedadı  ilə  yanaşı,  əməksevərliyini,  hər 
zaman  axtarmaq  həvəsini,  peşəkarlığını 
xüsusi  qeyd  edirlər.  Rejissorlar,  drama-
turqlar həmişə onunla həvəslə işləyiblər. 
Sənətkar  1960-cı  ildən  “Azərbay 
canfilm”  kinostudiyasında  geyim  üzrə 
rəssam  işləyib.  “Koroğlu”,  “Leyli  və 
Məcnun”,  “Dəli  Kür”,  “Böyük  dayaq”, 
“Dədə  Qorqud”,  “O  qızı  tapın”,  “Qatır 
Məmməd”  kimi  ekran  əsərlərinə  geyim 
eskizləri  çəkib.  Bu  gün  onun  bir  çox 
əsəri Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyi və 
A.A.Baxruşin adına Rusiya Mərkəzi Teatr 
Muzeyində (Moskva) saxlanılır.
Görkəmli  sənətkarın  çeşidli  yaradı-
cılığı  həmişə  diqqət  mərkəzində  olub, 
ölkə  rəhbərliyi  tərəfindən  layiqincə 
qiymətləndirilib. 1974-cü ildə Xalq artisti 
fəxri adına layiq görülüb. “Şərəf “nişanı 
ordeni ilə təltif edilib. 
Sənətkar özündən sonra gələcək nəsil-
lər  üçün  zəngin  bir  irs  qoyub  gedib.  İlk 
azərbaycanlı  qadın  teatr  rəssamımız 
Bədurə  Əfqanlı  2002-ci  il  mayın  7-də 
dünyasını dəyişib.
Ə d ə b i y y a t
Fərəcov, S. İlk azərbaycanlı 
qadın teatr rəssamı: Bədurə 
Əfqanlı [Mətn]/S.Fərəcov 
// Azərbaycan.- 2010.- 14 
mart.- S.6. 
Xəlilzadə, F. Rənglərlə 
süslənmiş ömur yolu [Mətn] 
/F.Xəlilzadə //Mədəniyyət.- 
2011.- 11 mart.-S.12.
Səfərəliyeva, D. 
Əfqanlı Bədurə [Mətn] 
/D.Səfərəliyeva.- Bakı: İşıq, 
1986.- 80 s.
25
Rəssam

225
Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura
100 
illiyi
HƏYAT ABDULLAYEVA 
1912-2007
OKTY
ABR
Həyat  Həmdulla  qızı  Abdullayeva 
1912-ci il oktyabr ayının 14-də Dərbənd 
şəhərində  anadan  olmuşdur.  O,  məşhur 
balıq  sənayeçisi  Həmdulla Abdullayevin 
qızıdır. 
Atasının güllələnməsindən sonra 1930-
cu ildə anası ilə birlikdə Qazaxıstana sür-
gün edilmişdir. 1942-ci ildə Repin adına 
Leninqrad  Rəssamlıq,  Heykəltəraşlıq  və 
Memarlıq  İnstitutuna  daxil  olmuşdur. 
Həmin illərdə Həyat xanım “Tutu xanım”, 
“Həsən  bəy  Zərdabi”  kimi  əsərlərini  ya-
ratmışdır.
Həyat 
Abdullayeva 
dəzgah                                
heykəltəraşlığı  sahəsində  ilk  ali  təhsilli 
heykəltəraş qadın olmuşdur. 
Təhsilini başa vurduqdan sonra o, Ba-
kıya  qayıdır  və  Bakı  Rəssamlıq  Texni-
kumunda dərs deyir. O, Əzim Əzimzadə 
adına  Rəssamlıq  Texnikumunda  sənətin 
sirlərini P.Sapsayın emalatxanasında alır. 
Həyat xanımın yaratdığı ilk işi “Gənc 
oğlan“ın portretidir. 
1950-ci  ildən  heykəl  portretlərin, 
monumentlərin  və  kiçik  formalı  plas-
tik  əsərlərin  –  “Ana”  (1955),  “Yeddi 
gözəl”  (1957)  heykəlcikləri,  “Həcər” 
(1959),  “Gənclik”  (1960),  “Lay-lay” 
(1963)  heykəl-kompozisiyaları,  Molla 
Pənah  Vaqifin  abidəsi  (1957),  “İki  qız” 
(1967),  “Vəcihə  Səmədovanın  portreti” 
(1970), “Sənsiz” (1972) , “Şah İsmayıl”, 
“Natəvan” və s. kimi yaddaqalan əsərlərin 
müəllifidir.  “Lay-lay”  kompozisiyasında 
körpəsinə  ayaqları  üstündə  lay-lay  çalan 
gənc  qadın  –  ana  təsvir  olunub.  Bu  əsər 
naturadan işlənib. Böyük uğur qazanan bu 
əsər  incəsənətimizin  qızıl  fonduna  daxil 
olub.
H.Abdullayeva  heykəltəraşlıq  sənə           
-tinin  inkişafında  öz-dəsti  xətti  olan 
təkrarolunmaz  sənətkardır.  1950-ci  ilin 
ortalarında  kiçik  formada  kompazisiyalı 
Nizami Gəncəvinin “7 gözəl“ əsəri (for-
forda) tətbiqi sənət sahəsində ən baxımlı 
işdi:  Nizaminin  7  gözəl  və  Bəhram  po-
emasının  motivləri  əsasında  yaranmış 
heykəllər silsiləsi. Bu işlər müəllifin qadın 
portretində  rəgarəngliyə,  psixoloji  tamlı-
ğa  cəhd  etməsindən  xəbər  verir.  hər  bir 
millətin  özünün  müsbət,  kəskin  xarakte-
rini, geyimini, düşüncə tərzini, incəliyini 
böyek  ustalıqla  verə  bilmişdi.  “7  gözəl“ 
əsərində  olduğu  kimi  heykəltəraş  da 
müsbət  surətlərin  aydınlığı  ilə  təsvir  et-
mişdi.
Həyat xanımın uşaqlara həsr olunmuş 
məzmunlu kompazisiyaları yaradıcılığın-
da xüsusi yer tutur. Uşaqların sadə təmiz 
mənəviyyatının  təsvirinə,  xarakteristika-
sına tamaşaçıların diqqətini cəlb etmişdi.
Sovet  ədəbiyyatının  banisi  “Maksim 
Qorki“nin  heykəlini  yaratmışdır.  Heykəl 
M..F.Axundov  adına  Milli  Kitabxananın 
fasadında qoyulub.
Həyat 
Abdullayeva 
Azərbaycan 
rəssamlıq sənətində xüsusi yer tutur.Onu 
başqalarından  fərqləndirən  cəhətlərindən 
biri  də  bir  şəxsiyyət  kimi  əsərləri  ilə 
özü  arasındakı  yaxınlıq,  böyüklük  və 
səmimilikdir.
Azərbaycanın görkəmli heykəltəraşına 
1964-cü  ildə  Əməkdar  incəsənət  xadimi 
adı verilmişdir.
2007-ci ildə Bakıda vəfat edib.
Ə d ə b i y y a t
Həyat Abdullayeva [Mətn] 
//Azərbaycan Qadını ensik-
lopediyası.- Bakı, 2002.- 
S.16-17. 
Məsimli E. Sənətdə və 
ürəklərdə əbədiləşən 
sə¬nət¬¬kar: [Mərhum 
heykəltəraş Həyat Ab-
dullayeva haqqında] //
Mə¬¬dəniyyət.- 2007.- 20 
aprel.- S. 8.
Nəsimli E. Əbədiyaşar 
sənətkar: [Azərbaycan 
Respublikasının İncəsənət 
xadimi, heykəltəraş Həyat 
Abdullayevanın söhbəti] //
Mədəni-maarif- 2007.- № 
7.- S. 21-26.
Гусейнов , Г. 
Энциклопедия города 
Дербента [Текст] 
/Г.Гусейнов.- Москва, 
2002.-С.12-13.
14
Heykəltəraş

226
Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Arxitektura
170 
illiyi
VASİLİ VASİLYEVİÇ 
VEREŞŞAGİN  
1842-1904
OKTY
ABR
Vasili Vasilyeviç Vereşşagin 1842-
ci il oktyabr ayının 26-sı Novqorodda 
dünyaya göz açmışdır. 
Realist  rus  rəssamı,  batalist  Pe-
terburq  Rəssamlıq  Akademiyasında 
1860-63-cü illərdə oxumuş, daha son-
ra  1864-65-ci  illərdə  Parisdə  təhsil 
almışdır.  Rəssam  Rusiyanı  gəzmiş, 
Qərbi  Avropa  ölkələrinə  səyahət  et-
miş, eləcə də Suriya, Fələstin, Hindis-
tan,  Yaponiya,  ABŞ-a  səyahət  etmiş, 
Orta  Asiyanın  istilasında  1877-78-ci 
illərdə,  Rusiya-Türkiyə  və  Rusiya-
Yaponiya  müharibələrində  iştirak  et-
mişdir.  Vereşşagin  əsərlərini  başlıca 
olaraq naturada çəkmişdir. 
Əsərlərini  mövzu  dairəsinə  görə 
qruplaşdırmışdır.  “Türkistan”,  “Bal-
kan”  silsiləsi,  Vətən  müharibəsi 
mövzusunda  silsilə  əsərləri  vardır. 
Demokratik  istiqaməti  ilə  Vereşşa-
gin  yaradıcılığı  peredvijniklərə  yaxın 
olmuşdur.  Rus  batal  janrında  hərbi 
döyüş  səhnələri  ilk  dəfə  məhz  Ve-
reşşaginin  əsərlərində  fəlsəfi  planda 
verilmişdir.  O,  batal  boyakarlığının 
akademik şərtiliklərindən uzaqlaşaraq 
əsərlərində qanlı müharibə səhnələrini 
dərin  dramatizimlə  təsvir  etmiş-
dir.  “Müvəffəqiyyətsizlikdən  sonra 
məğlublar”, “Hücumdan sonra Pleven 
yaxınlığında  sorğu  məntəqəsi”  və  s. 
əsərlərində  işğalçılıq  müharibələrini 
demokratik  mövqedən  kəskin  tənqid 
etmişdir.
Batal  boyakarlığı  tarixində  ilk 
dəfə  olaraq  Vereşşagin  sadə  əsgəri 
müharibənin bütün ağırlığını çiynində 
daşıyan əsas qüvvə kimi təsvir etmiş-
dir.  1878-79-cu  illərdə  “Şinkada  sa-
kitlikdir!” əsəri çəkilmişdir. Bu əsərin 
yeri məlun deyil.
“İngilislərin hind üsyanını yatırtma-
sı” 1884-cü ildə çəkilmiş əsərdir. Vətən 
müharibəsi mövzusunda çəkdiyi silsilə 
əsərlərində qəsbkarlıq müharibələrinə 
qarşı  çıxır,  feodal  vəhşiliklərini,  dini 
fanatizmi,  müstəmləkəçiliyi  ifşa  edir 
və bir sıra mənzərə, etnoqrafik, məişət 
səhnələri də təsvir edir.
Vereşşaginin  Azərbaycan  xalqı-
nın  həyat  və  məişətini,  memarlıq 
abidələrini  əks  etdirən  rəsmləri  “Şu-
şada  müsəlmanların  dini  mərasimi” 
(1865-ci 
ildə) 
kompozisiyası, 
portretləri,  habelə  Azərbaycan  xalqı 
və şəhərləri haqqında maraqlı yazıları 
var. Vereşşaginin “Mehriban kirvələr” 
və  “Yapon  qızları  gəzintidə”  tablo-
ları  R.Mustafayev  adına  Azərbaycan 
Dövlət  İncəsənət  Muzeyində  saxlanı-
lır.
Vereşşagin Vasili Vasilyeviç 1904-
cü il aprel ayının 13-də Çerepovestdə 
Port-Artur  “Petropavlovski”  zirehli 
gəmisinin partlayışı nəticəsində həlak 
olmuşdur.
Ə d ə b i y y a t
Vereşşagin Vasili Vasilyeviç 
[Mətn] //Azərbaycan Sovet 
ensiklopediyası: 10 cilddə.- 
Bakı, 1978.- C.II .- S.445.
Лебедев, А. В.В.Верещагин 
[Текст] /А.К.Лебедев.- M, 
1972.- 395 c.
26
Rus rəssamı

227
Musiqi.Opera.Balet
90 
illiyi
ŞÖVKƏT ƏLƏKBƏROVA 
1922-1993
OKTY
ABR
Şövkət  Feyzulla  qızı  Ələkbərova 
1922-ci  il  oktyabr  ayının  20-də  Bakı 
şəhərində  anadan  olmuşdur.  1942-ci 
ildə Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi 
Məktəbini bitirdikdən sonra yaradıcı-
lığına Bakıda “Kəndlilər evində” bədii 
özfəaliyyətlə  başlamışdır.  Şövkət  xa-
nım 1938-1945-ci illərdə Azərbaycan 
Dövlət  Mahnı  və  Rəqs  ansamblının, 
1945-1978-ci  illərdə  M.Maqomayev 
adına  Azərbaycan  Dövlət  Filarmo-
niyasının, 
1978-1993-cü 
illərdə 
Azərbaycan  Dövlət  Qastrol-konsert 
Birliyinin solisti olmuşdur. 
Şövkət  Ələkbərova  Musiqi  tex-
nikumunda  Azərbaycan  müğənnisi 
H.Sarabskinin  sinfini  bitirmişdir.  O, 
bir  sıra  muğamların  və  Azərbaycan 
xalq mahnılarının, eləcə də mahnı və 
romansların  mahir  ifaçısı  kimi  tanın-
mışdır.
Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən 15 yaş-
lı Şövkətin Azərbaycan Dövlət Xoruna 
dəvət olunması ilə Şövkət Ələkbərova 
böyük səhnəyə gəlmiş oldu. 
Şövkət  xanım  müxtəlif  dəst-xətli 
ansamblların, orkestrlərin müşayəti ilə 
oxuya bildiyi üçün, ilk növbədə Üze-
yir bəyə, onun yaratdığı dördsəsli xora 
borclu olduğunu bildirirdi. 
İfaçılıqla  müəllimlik  fəaliyyətini 
məharətlə  uzlaşdıran  Şövkət  xanım 
yeni müğənnilər nəslinin yetişməsində  
önəmli  rol  oynamışdır.  “Bülbüllər” 
qrupunun rəhbəri Aybəniz Haşımova, 
Azərbaycanın  Əməkdar  artisti Aygün 
Bayramova,  Könül  Xasıyeva  və  baş-
qaları onun tələbələri olmuşdur. 
Şövkət  Ələkbərova  fenomeni  bir 
ulduz kimi Azərbaycan səhnəsində ya-
rım əsrdən çox şölə saçmış və bu gün 
də parlamaqdadır. 
Oxu, gözəl, oxu,
Qoy  səsin,  ürəklərdə  kaman  kimi 
titrəsin!
Deyirlər  bu  məşhur  sətirləri 
Səməd  Vurğun  Şövkət  xanıma  həsr 
etmiş,  Səid  Rüstəmov  bəstəsini  yaz-
mış, nəticədə böyük üçlüyün misilsiz 
töhfəsi nəsillərə yadigar qalmışdır. 
Şövkət Ələkbərova 1993-cü il fev-
ralın 7-də Bakı şəhərində vəfat etmiş-
dir.
Ə d ə b i y y a t
Bayramova, A. Şövkət 
Ələkbərova oxuyurdu 
[Mətn] /A. Bayramova //
Mədəniyyət.- 2010.- 16 
iyul.- S. 6.
Çəmənli, M. Oxu gözəl 
[Mətn] /M.Çəmənli.- Bakı : 
Nağıl evi, 2006.- 288 s. 
Köçərli, İ. Musiqi dolu 
sətirlər [Mətn] /İ.Köçərli .- 
Bakı : Səda, 2010.- 171 s.
Mehdixanlı, T. Oxuma 
bülbül, qızıl güllər solub 
[Mətn] /T.Mehdixanlı //
Azərbaycan .- 2004.- 14 
noyabr.- S. 8.
Nəsirova, S. Xalq mahnıları 
milli sərvətimizdir [Mətn] 
/S.Nəsirova //Yeni mədəni 
maarif.-2008- №6- S.64-687
20
Müğənni

228
Musiqi.Opera.Balet
230 
illiyi
NİKKOLO PAQANİNİ 
1782-1840
OKTY
ABR
Paqanini  Nikkolo  1782-ci  il    okt-
yabr  ayının  27-də  anadan  olmuşdur. 
Baxmayaraq  ki,  onun  yaşadığı  XIX 
əsr  bir  neçə  dahi  skripkaçının  şahidi 
olmuşdu,  amma  Paqanininin  ustalığı 
həmkarlarının  ustalığını  üstələyirdi. 
Müasirləri onun bu istedadını qəlbini 
şeytana  satması  müqabilində  aldığı 
haqqında şayələr yayırdılar. 
Nikkolo  Paqanini  xırda  tacir 
ailəsində doğulmuşdur. Gənc bəstəkar 
on  bir  yaşında  ikən  müstəqil  kon-
sert  vermişdir.  Daha  sonra  İtaliya-
nın şimalında çıxış etmiş və müxtəlif 
şəhərlərdə  yaşamış  və  yaradıcılıqla 
məşğul olmuşdur. Paqanini solo skrip-
ka üçün “24 kapriççio”, sonatalar, simli 
kvartetlər yazmışdır. Tam yaradıcılığa 
1808-ci ildən başlamış, həyatını ifaçı-
lığa  həsr  etmişdir.  Paqanininin  1828-
ci  ildən  Avropa  ölkələrində  verdiyi 
konsertlər musiqi xadimləri tərəfindən 
yüksək  qiymətləndirilmişdir.  Paqani-
ni misilsiz virtuoz kimi şöhrət qazan-
mışdır, hələ gənc yaşlarından atasının 
ciddi  nəzarətindən  qurtulan  skripkaçı 
coşğun  həyat  tərzi  keçirmişdir  ki,  bu 
da  onun  həm  sağlamlığına,  həm  də 
ad-sanına mənfi təsir göstərmişdir. Pa-
qanininin  qeyri-adi  xarici  görünüşu, 
romantik tərcümeyi-halı onun haqqın-
da  fantastik  əfsanələrin  yaranmasına 
səbəb  olmuşdur.  Musiqidə  romantiz-
min banilərindən biri sayılan Paqani-
ninin  ifasının  yüksək  pafosu,  parlaq 
neotik  obrazları,  geniş  fantaziyası, 
dramatik  təzadları,  qeyri-adi  virtu-
ozluğu  ilə  dinləyiciləri  cəlb  etmişdir. 
Konsert zamanı notsuz çalmağı tətbiq 
edən  ilk  skripkaçılardan  olmuşdur. 
Paqanini  müasir  skripka  texnikasnın 
əsasını  qoymuşdur,  pianoçuluq  və 
instrumentovka  sənətinin  inkişafına 
təsir  göstərmişdir.  Gorkəmli  bəstəkar 
olan Paqanini skripka ilə orkestr üçün 
iki  konsertin,  skripka  üçün  müxtəlif 
pyes  və  variasiyaların,  gitara  üçün 
əsərlərin  instrumental  ansamblla-
rın  müəllifidir.  Katolik  din  xadimləri 
Nikkolo  Paqanininin  antiklerikal 
fikirlərinə,  karbonarilərə  rəğbətinə 
görə izləmişlər. 
Paqanini  1840-cı  ilin  25  mayında 
Fransanın  Nitsa  şəhərində  vəfat  edir. 
Görkəmli  bəstəkar  və  skripkaçının 
1840-cı il 27 mayda ölümündən son-
ra Papa kuriyasın onun İtaliyada dəfn 
edilməsinə  icazə  verməmişdir.  Uzun 
illərdən sonra Paqanininin cənazəsinin 
qalıqları Parmaya köçürülmüşdür .
Şopen,  Göte,  Heyne,  Berlioz  və 
başqaları  Paqanininin  yaradıcılığı-
nı  yüksək  qiymətləndirmişlər.  Bir 
ənənə  olaraq,  1954-cü  ildən  Genu-
yada  skripkaçıların  Paqanini  adına 
beynəlxalq müsabiqəsi keçirilir. 1982-
ci  ildə  skripkaçı  haqqında  “Nikkolo 
Paqanini” çoxseriyalı televiziya filimi 
çəkilmişdir.