Qafar Çaxmaqlı armenizmdən terroriZMƏ erməNİ İdeoloji

 
 
 
 

 
103 
 
Terror erməni millətinin, dövlətinin mayasındadır 
Azərbaycan  ictimaiyyətini,  diplomatlarını,  dövlət  adamlarını  ASALA  adından 
hədələmək  bir  fiksiyadır,  erməni  bicliyidir.   Erməni  terroru  deyəndə  insanlar  ilk 
növbədə  ASALA-nı  yada  salırlar,  məqsəd  qorxu  yaratmaqdır  O  üzdən  də, 
insanlarda  qorxu  yaratmaq  üçün  ASALA  adından  istifadə  edirlərAzərbaycan 
səfirliklərinə göndərilən məktublar da da erməni dövlətinin təxribatıdır.  Bu ölkədə 
erməni dövlətinin özünü bir terrorçu dövlət hesab edirəm, bu, təkcə mənim fikrim 
deyil. Dünyanın məĢhur erməniĢünasları Ermənistan dövlətini terrorçu dövlət kimi 
qəbul  ediblər  və  bunu  elə  də  adlandırıblar.  Castinq  Makkartin  Ermənistanla  bağlı 
məĢhur  kitabını  ―Erməni  terrorçu  xristian  dövləti‖  adlandırıb.  Bu  kitab 
Azrərbaycanda və dünyanın müxtəlif yerlərində çeĢidli dillərdə çap olunub. Yəni, 
təkcə  hansısa  xırda  bir  məktub  və  ya  hədə  deyil,  Ermənistan  dövlətinin 
Azərbaycana  qarĢı  iĢğalçı  siyasətinin  mahiyyətində  terror  dayanır.  Erməni 
terrorçularının  milli qəhrəman  elan  edilməsi  də  bunun  göstəricisidir.  Misal  üçün, 
Monte Melkonyan Parisdə Orli hava limanını partlatdı, digər yerlərdə terror aktları 
törətdi,  ardınca  da  Qarabağda  azərbaycanlıları  qətlə  yetirdi.  Öldürüləndən  sonra 
Ermənistanın  milli  qəhrəmanı  elan  edilərək,  adına  küçələr,  hərbi  hissələr  verildi. 
Halbuki  bu  adam  dünyada  Üsəma  Bin  Laden  səviyyəsində    qəbul  edilən    bir 
terrorçudur.  Ermənilərsə  onu  özlərinin  milli  qəhrəmanı  hesab  edirlər.  Terrorçunu 
qəhrəman  hesab  edən  millət  bədbəxt  millətdir.  Belə  çıxır  ki,  ermənilərin  normal 
insanı yoxdur ki, onlar terrorçuları qəhrəman elan edirlər. Erməni terror təĢkilatları 
dünyanın müxtəlif yerlərində məskunlaĢaraq, terrorun metodlarını mənimsəyiblər. 
Topladıqları təcrübə ilə  də müxtəlif aksiyalar həyata keçirilir ki, ötən əsrin 70-ci 
illərində    bütün  dünya  bunun  Ģahidi  olmuĢdur.  Həmin  terror  aktları  bir-birinə 
bənzəmirdi.    Terror  metodları  da  zəngin  idi,  məsələn  türk  diplomatlarının  birini 
tapança ilə, birini bombalayaraq, digərini baĢqa üsullarla qətlə yetiriblər. Ermənilər 
bu  təcrübəni  keçiriblər.    Baxın  ermənilərin  ―soyqırım‖  dedikləri  məsələ  nədir. 
1915-ci  ildə  ermənilər  ġərqi  Anadoludan  Osmanlı  dövlətinin  baĢqa  ərazilərinə 
məcbur  köçürüldülər.  Bu  köçürülmədən  sonra,  ermənilər  hesab  etdilər  ki,  guya 

 
104 
 
onlara  qarĢı  terror,  soyqırımı  olub  və  təĢkilatlanmağa  baĢladılar.  Həmin  dövrdə 
―Nemesis‖  deyilən  proqram  qəbul  etdilər  ki,  onun  da  üzvləri  müxtəlif  ölkələrdə 
yaĢayan ermənilər idi. QarĢıya belə bir məqsəd qoymuĢdular ki, erməniləri ġərqi 
Anadoludan  köçürmədə  əli  olan    Ģəxsləri bir-bir  öldürsünlər. Azərbaycanın  daxili 
iĢlər  naziri  Behbud  bəy  CavanĢirin  Gəncədə,  Osmanlı  generallarından  Tələt 
paĢanın Berlində, Camal paĢanın Tiflisdə, digər Osmanlı xadimlərinin isə müxtəlif 
ölkələrdə  qətlə  yetirilməsi  bunu  deməyə  əsas  verir  ki,  ermənilərin  terrorçuluğu 
həmin  dövrlərdə  pik  həddə  çatmıĢdı,  amma  bu  qeyri-insani  fəaliyyətə  onlar  daha 
öncələrdən  baĢlamıĢdılar.  Erməni  terroru  bir  də  70-ci  illərdə  özünü  göstərməyə 
baĢladı. Lakin təkcə məqsəd insanı fiziki cəhətdən yox etmək deyil, eyni zamanda, 
terror aktları ilə dünyanın diqqətini özlərinə  cəlb etmək idi. 1965-ci ildə ermənilər 
qondarma  erməni  soyqırımının  50  illiyini  keçirdilər  və  ―soyqırımı‖na  məruz 
qalmalarını dünyaya tanıtdırmaq məqsədini qarĢıya qoydular. Türk diplomatlarına 
qarĢı  törədilən  terror  aktlarının  məqsədi  də  dünyanın  diqqətini    buy  yolla  cəlb 
etmək  idi,  erməni  terrorunun  metodları,  üsulları  fərqli  olsa  da,  bunların  hamısı 
dünyada  olan  digər  terrordan  mənimsənilib.  Misal  üçün,  PKK  terroru  ilə  erməni 
terrorunun  bənzərliyi  vardır.  Hətta  PKK-nın  içində  olan  terrorçuların  bir  çoxu 
erməni  kökənli  olması  iddia  olunur.  Yəni,  erməni  milləti  ilə  terror  bir  aradadır. 
Tarixə  diqqət  yetirsək  göstərik    ki,  ermənilərin  ilk  siyasi  təĢkilatlarından    olan 
―Armenakan‖,  ―Hnçak‖,  ―DaĢnaksütyun‖  təĢkilatlarının  proqramlarında  məqsədə 
nail  olmaq  üçün  terror  əsas  vasitələrdən  biri  kimi  qeyd  edilir.  Bu  mənada  terror 
erməni millətinin, dövlətinin mayasındadır.  
 Bu  ilk  növbədə  Ermənistanın  iĢğalçı  dövlət  olmasından  irəli  gəlir.  BaĢqasının 
torpağını  iĢğal  edib,  fəlakətlər  törədib,  milyardlarla  zərər  vurub.Ermənistan  nə 
üçün  Ģəbəkəli  təbliğat  maĢını  qurub?  Çünki  günahkardır.  Bir  hadisə  olan  kimi 
erməni  diasporu  dərhal  dünyanın  müxtəlif  yerlərində  qabaqlayıcı  tədbirlər  həyata 
keçirir.  Xocalı  faciəsində  də  belə  oldu.  Azərbaycanlılara  qarĢı  soyqırımı  aktları 
həyata  keçirdilər,  lakin  bu  olayların    Ģəkillərini  çəkərək  dünya  ictimaiyyətinə 
göstərərək, 
öldürülənlərin 
erməni 
millətindən 
 
olduğunu  inandırmağa 
çalıĢdılar.  Ermənistanın    həm  də  özünü  bir  dövlət  kimi  dünyada  tanıtmaq 

 
105 
 
problemi var.  Özlərini tanıtmaq üçün erməninin əlində heç nə yoxdur. Məcburən 
ya  qonĢularından  oğurlamalıdır,  ya  da  terrorla  özünü  göstərməlidir.  Görünür 
―erməni  soyqırımı  ―  adlı  yalana  daha  dünya  inanmır.Bu  mənada,  onlar  terrordan 
özünütəsdiq kimi istifadə edirlər və daim özlərini əzilən tərəf kimi qələmə verirlər. 
Azərbaycanlıları  qətlə  yetirəndə  də  erməni  siyasətində  bu  üsul  əsas  xətt  kimi 
keçirdi, bu günün özündə də belədir.  Bu terrorların , təxribatların qarĢısını almaq 
üçün onların öz üsulları ilə hərəkət etmək ən düzgün yol olardı. 
 Ötən  əsrin  70-80-ci  illərində  ASALA-nın  fəaliyyətini  dayandırması  səbəblərinə 
nəzər  salaq.  Həmin  dövrlər  ASALA  ilə  mübarizədə  Türkiyədə  müxtəlif  üsullar 
təklif  edilirdi.  Lakin  millətçilər  belə  bir  təkliflə  çıxıĢ  etdilər  ki,  terrora  terrorla 
cavab  verilməlidir.  Əgər  bir  türk  öldürüləcəksə,  əvəzində  beĢ  erməni  məhv 
ediləcək.  Məhz bu cür mübarizə metodu ASALA-nı qorxuya saldı və fəaliyyətini 
dayandırdı. Çünki qarĢısında daha güclü, ona daha böyük zərbə vura biləcək gücün 
olduğunu  gördü.Azərbaycanda  da  bəzi  Ģəxslər  elan  etdilər  ki,  ermənilərin  bu 
hərəkətlərinə  qarĢı  adekvat  tədbir  görüləcək.    Bəllidir  ki,  ermənilər  də  dünyanın 
müxtəlif  yerlərində  yaĢayırlar  və  o  qədər  də  təhlükəsiz  deyillər.  Ermənilər 
azərbaycanlılara  qarĢı  müəyyən  hərəkətlər  edəcəksə,  bizim  də  adekvat  cavab 
verməyə  imkanlarımız  olmalıdır.  Ötən  əsrin  əvvəllərində  azərbaycanlılar  ―Difai‖ 
təĢkilatı  yaradaraq  erməni  terroruna  qarĢı  mübarizə  aparıblar.  Terrorun  qarĢısını 
almaq  üçün  onun  öz  dilində  danıĢmaq  lazımdır.   Bununla  yanaĢı,  terrora  məruz 
qalan,  torpaqları  iĢğal  edilən,  hədələnən  də  Azərbaycandır    Bizim  müharibə 
ədalətlidir.  Sabah  Azərbaycan  torpaqlarını  azad  etmək  üçün  müharibəyə  baĢlasa, 
atdığımız  addımlar  ədalətli  olacaq.  Dağlıq  Qarabağda  yeni  bir  terrorçu  erməni 
dövlətinin  yaradılması  gələcək  facilərin  baĢlanğıcı  olacaq.  Belə  bir  dövlətin 
yaradılması  həm  də  terrorun  sayının  artmasına  səbəb  ola  bilər.  Ermənilər  terroru 
ideoloji baxımdan da dəstəkləməkdədirlər.  
Ermənistanda  20-dən  artıq  araĢdırma  mərkəzi  fəaliyyət  göstərir  ki,  onların  da 
əksəriyyəti  erməni terroruna haqq qazandırır.
  
 

 
106 
 
Erməni fədaizmi və terrorizm 
 
 
 
 
 
 
Fədai  (
ərəb.
  يئادفلا  ,  əsli  "fidai"dir,  ərəbcədən 
din
  naminə, 
ideya
  naminə  özünü 
qurban  verən  deməkdir)  —  əsasən 
Yaxın
  və 
Orta  ġərqin
 
müsəlman
  ölkələrində 
iĢlədilən  termindir.  Fədai  dedikdə  sosial,  sosial-dini  xarakter,  milli  azadlıq  və 
millətçilik xarakteri daĢıyan Ģüarlar altında aparılan silahlı  mübarizənin iĢtirakçısı 
baĢa  düĢülür.  Ermənilər  də  bu  kəlməni  iĢlədirlər.      Ehtimal  ki,  kəlmə  ərəbcədən 
türkçeye,  oradan  da  ermənicəyə  keçmiĢdir.    Erməni  alimi  Hraçya  Acaryanın  
erməni dilinə keçmiĢ türkçe sözlərlə bağlı çalıĢmasında  bu kəlməyə də rast gəlinir. 
Yeri  gəlmiĢkən,  deməliyik  ki,  erməni  dilinə  Türkçədən  10  minə  yaxın  kəlmə 
keçmiĢdir. Onun 4200- dən çoxunu Acaryan Türkoloji qurultayda  
 
 

 
107 
 
 
bəyan etmiĢdir. Fədai də bu sırada olan kəlmələrdən biridir 
 Həmçinin "Fētahi" və ya "Fedayee" (ermənicə 
Ֆետայի) eyni zamanda  kamavor 
( 
կամավոր),  "könüllü"  anlamına    da    gəlir.      Hay  Fedayi  kimi  tanınan  qeyri-
qanuni  silahlı dəstələr, hərbi briqadalar erməni tarixində xüsusi rol oynayır.  Fədai 
silahlı dəstə yaratmaq üçün ailələrinin tərk edən mülki erməni idi. Erməni fedayisi  
(نوي ئاد ف  Fedayee  -  ərəb)  "həyatını  qurban  verməyə  hazır  olan"  bir  könüllüdür  .  
Fədai  ermənilər    nəzarətdə  olmayan    cinayətkarlardan  ibarət  qruplar  halında  
dağda-daĢda  dolaĢmıĢ  və  kənd-kənd  gəzərək,    qəsəbə  və    Ģəhərlərə  girərək 
talançılıqla  məĢğul  olmuĢlar.  Osmanlı  Ġmperiyasında  II  Əbdülhamid    dövründə   
onlar yayğın olmuĢlar. 
Fədailik  inancdır,  bilgi  yerinə  inancı  önəmli  sayan,    onun  yerinə  koyulan 
düĢüncələrin  ümumi  adıdır.  Onlar  Erməni  xalqının  mübarizəsində  ölməyə  and 
içərək ən ağır döyüĢlərə sorğu-sualsız gedən könüllülərdən ibarər terrorçulardı. 
Fədaizm  qarĢısına    sosial,  milli,  həm  də  azadlığa  nail  olmağı  qoyur.  Fədai  spirtli 
içkilər içməklə dağ dərələrdə dolaĢır ,  insanların əllərindən hər Ģeyini alır və onları 
fedaizmə yardım etməyə məcbur edirdilər. Erməni xalqı  fədailərə mahnı  həsr edir 
, onları tərifləyirdilər.  ġair və yazarlar  D. Varuzhan, H. Tumanyan, A. Isahakyan 
və    baĢqaları  onlara  əsərlər  həsr  etmiĢlər.  H.  DaĢtents  "  Əkinçinin    çağırıĢı"  adlı 
kitabını fədailərə həsr etmiĢdir.  Fədailərin həyatına erməni rəssamlarının rəsmləri 
də  həsr olunub. Fədailiyə  Ermənistan milli partiyaları fəal yardım etmiĢlər.   
  Fədailər Ġlk erməni legioner birliklərinin təĢkil olunmasında da  rol oynamıĢlar. 
 Ġlk Erməni legionlarından olan Fransız legionunnu da əsas hədəfi Osmanlı dövləti 
idi.    (Fransızca:  La  Légion  Arménienne  ),  ilk  adı:  ġərq  legionu,  La  Légion 
d'Orient),  Musa    Dağı  ermənilərini    müqavimət  göstərməsini    planlayan  ġərq 
Lejyonu  içərisində    ermənilərin  yanında  Müsəlman  və  Xristian  Suriyalılar  və 
Livanlılar da yer almıĢdılar. 

 
108 
 
 Erməni  Fədai  legionu  I  Dünya    Müharibəsi  əsnasında,  1916-cı  ildə  Fransız 
ordusunu  dəstəkləyən  bir  güc  olaraq  yaradılmıĢdır.  Fransızlar  Amerikaya  daha 
əvvəldən yerləĢmiĢ erməniləri və suriyalıları da birliklərə almaq istəsələr  də buna  
tam müvəffəq olmamıĢlar. 
 Bu Fədai Birliyi 1918-ci ildə Mondros Müqaviləsindən sonra fransızların yanında  
Kilikiya  bölgəsinin  iĢğalına  qatılmıĢdır.  Türk  xalqına  Ģox  böyük    faciələr 
yaĢatmıĢlar,  qırğınlar,  dağıntılar,  yağmalamalar  törətmiĢ    və  oğurluq  etmiĢlər. 
1920-ci il  Yanvar ayının ilk günlərində Henri Gouraud  Parisə çəkdiyi telegrafında 
ġərq  legionunun  bağlanılması  lazım  olduğunu  söyləyərək  erməni  fədailərinin 
azğınlığından  Ģikayət  etmiĢdi.  Lakin    BaĢ  nazir  Georges  Clemenceaunu    buna 
razılaĢdıra   bilməmiĢdi. 
Erməni legionu 10.150 əsgərdən ibarət idi.  Antep'te 2.500, MaraĢ'ta 2.000, Urfada 
1.000,  ġarda  (Tufanbeyli)  350,  Saimbəylidə  1.500,  Zeytunda  (Süleymanlı)  500, 
Kozanda 300, Osmaniyə, Bağça və Haruniyedə 1.000, Adana və Mərsində 1.000.  
20  Oktyabr  1921  tarixində  TBMM  Hökuməti  ilə  Fransa  arasında  imzalanan 
Ankara  müqaviləsi  ilə  legion    ləğv  edilmiĢdir.  Bunu  indiyə  qədər  də  ermənilər 
Fransanın  xəyanəti  olaraq  görürlər.    Bu  fədai  legionunu  ləğvindən  sonra  onlar 
dünyanın müxtəlif yerlərinə dağılaraq antitürk fəaliyyətə start vermiĢlər.  
Fədai    hərbi  dəstələrini  daha  sonra  II  Dünya  müharibəsi  illərində  SSRĠ-yə  qarĢı 
vuruĢmalarda  görürük.  Nasistlərlə    ermənilər,  özəlliklə    daĢnaklar  arasındakı 
əməkdaĢlığın ideoloji zəmini 1930-cu illərdə qoyulmuĢdu. Almaniyanın o zamankı  
ĠĢğal  EdilmiĢ  ġərq  Bölgələri  naziri  Alfred  Rozenberq  1926-1936-cu  illərdə 
ġərqĢünaslıq  Ġnstitutunun  rəhbəri  olan  Dr.  ArtaĢes  Abegyana  ermənilərin 
antropolojisini və tarixini araĢdırmaq üçün  bir komitə qurmağı tapĢırmıĢdı. Təbii 
ki, bu fürsəti ermənilər əla dəyərləndirmiĢdilər.  Dərhal hesabat verilmiĢdi ki, onlar 
almanlarla  eyni  irqdən  gəlirlər.  Komitənin  1934də  qurulmasından  beĢ  ay  sonra 

 
109 
 
Rozenberq Hitlerə ermənilərin  almanlarla eyni irqdən-ari irqdən gəldiyini göstərən 
bir hesabat təqdim etmiĢdi. 
 Bu arada faĢist erməni gənclik təĢkilatları da quruldu. Bolqarıstan və Rumıniyada 
erməni  milliyyətçi  təĢkilatı    olan  "Tsegakron"  un  (  bundan  geniĢ  bəhs  ediləcək-
Q.Ç.)  üzvlərindən    ibarət  döyüĢçü  qruplar  yaradıldı.  "Tsegakron",  II  Dünya  
Müharibəsi üçün  dünyadakı bütün erməniləri  nasistlərlə əməkdaĢlığa çağırdı. Bir 
çox tarixçi, bu təĢkilatı ermənilərin "Hitlerjugend" i olaraq xarakterizə etməsi çox 
doğrudur. Bu iĢdə almanlara yaxın olan ikinci bir qeyri-alman təĢkilatı olmamıĢdı.
 
I.  Dünya    müharibəsi  zamanı    və  ondan    sonra  Türkiyəyə  qarĢı  döyüĢən  və 
müsəlman  əhaliyə    divan  tutan  general    Drastamat  Kanayan  (Dro)  da  15  dekabr 
1942-ci  ildə  Erməni  Milli  Komitəsini  qurdu.  Komitənin  məqsədi,  Avropadakı 
erməniləri  Alman  iqtidarı  nəzdində  təmsil  etmək  idi.  Bu  komitə,  II.  Dünya  
Müharibəsi  zamanı  ermənilərin  SSRĠ  əleyhdarı  və  Alman  tərəfdarı  təbliğatının 
mərkəzi  oldu.
 
1944-cü  ilin    fevralında  Rozenberqin  əmri  ilə  Birləşmiş  Erməni 
Qərargahı da qurulmuĢdu. 
1943-cü  ilin  aprelin  sonunda    erməni  hərbi  qrup,  müstəqil  bir  status  qazandı. 
Qrupun baĢında olan Dronun köməkçisi Kuro (Nikolay Tarxanyan), qərargah rəisi  
isə  Tiqran  Bağdasaryan  idi.  KəĢfiyyat  və  təxribat  hərəkətlərindən  məsuliyyəti 
Misak  Torlakyan    öz    boynuna  götürmüĢdü.  AG-114  casus  qrupu  da  daĢnak 
Ermənistanının (1918-1920) ordusunun mənsublarından ibarət idi.
  
DaĢnakların nasistlərə  əhəmiyyətli xidmətlərəndən biri də Sovet  arxa cəbhəsində 
və iĢğal bölgələrində təbliğat fəaliyyətləriydi. Bu qrupların birinin baĢında məĢhur 
daĢnak  lideri  Seton  Celalyan'ın  SS  zabiti  olan  oğlu  Nikolay  Gevorkyan  (Doktor 
Sikorskiy,  Gevorkov)  dururdu.  ĠĢğal  bölgələrində  erməni  əhalinin  arasına 
agentlərini  yerləĢdirərək    kəĢfiyyat  fəaliyyəti  göstərirdilər.  Almanlara  görə 
ermənilər  millət  olaraq  kəĢfiyyatçılığı  yaxĢı  bacarırdı.    Bütün  Qafqazda  almanlar 
onların  verdiyi  məlumatlardan  yararlanırdilar.  Yəhudilərin  aĢkar  edilməsində  və 
almanlara təhvil verilməsində ermənilərin çox xidməti olmuĢdu. Əsirləri də testdən 

 
110 
 
keçirərək yəhudi olduğunu belə təsbit etmiĢlər. Özünü erməni olaraq təqdim edən 
və bununla ölümdən xilas olmaq istəyən yəhudi əsirə  ermənicə  kitab və ya Ġncili  
verərək    gerçək  milliyyətələrini  öyrənir  və  onların  erməni  olmadığını  və  yəhudi 
olduğunu bildirirdilər. 
―Dromedarçılar‖ (onlar, fədailər  belə adlandırılırdı) yeni tip bir Alman uniforması 
geyirdilər. Silahları isə qarıĢıqdı. (Alman və Sovet istehsalı) Generalından əsgərinə 
qədər    bu  qrupda  iĢtirak  edən  hər  kəs,  hərbi  formasının    sağ  qolunda  DaĢnak 
Respublikasının  üç  rəngiylə  "Armenien"  yazısı  olan  bir  gerb  daĢımaq 
məcburiyyətində idi. Əvvəllərdə  daĢnak legioner  gerblərində  Ararat -Ağrı Dağı 
fiqurunu  və  ya  DaĢnak  Ermənistanının  dövlət  simvolunu  da  istifadə  edirdilər.
 
Ermənilər  üçün  xüsusi  məktəblər  qurmuĢdular.  Bu  məktəblərdə  uĢaqlara  3-cü 
Reyxin  himayəsində  qurulacaq  ―Böyük  Ermənistan‖ın  təbliğatını  aparırdılar.  
Erməni  təĢkilatı  EMK  üzvləri      alman  iĢğalı  altında  olan  Krımda  çox  fəal  idilər. 
Erməni  Komitənin fəaliyyəti Krımın alman rəhbərliyi tərəfindən də dəstəklənirdi. 
Yalnız  ermənilərin,  almanlar  və  könüllülərin  ailələrinin  gedə  biləcəyi  kafelər, 
restoranlar açmıĢdılar, yalnız ermənilərin gedə bildiyi xəstəxanalar qurmuĢdular. 
Komitə,  digər  tərəfdən  faĢist  -alman  ordularının  ehtiyacları  və  erməni  könüllü 
birlikləri  üçün  erməni  əhalidən  kömək  də  toplayırdı.  Bu  sahədə  heç  bir  problem 
olmurdu,  çünki  erməni  əhali  də  almanları  dəstəkləyirdi.  Bu  ,  onu  gçstərirdi  ki, 
ermənilər kim güclü isə onun yanında olmaq xasiyyətini dəyiĢməmiĢdilər.  Dərhal 
təĢkilatlanarak Ģeytanı belə müdafiə etmək bu millətin xarakterindən irəli gəldiyini 
yazan müəlliflər yanılmırlar.  Krımda DaĢnakların baĢında olduğu EMK-si  "Azat 
Hayastan  - 
Ազատ  Հայաստան"  (  Azad  Ermənistan)  və  "Hay  azq-  Հայ  ազգ" 
(Erməni  milləti)  adlı  jurnallar  çıxarmıĢ,  yarımadanın  kiĢi  əhalisini  alman 
ordularının yanında döyüĢməyə çağırmıĢdılar. ( Eduard Abramyan, “Kavkaztsı 
v 
Abwehre”, 
İzdatel 
Bıstrov, 
Moskva, 
2006.) 
 

 
111 
 
     Ermənistanda ən məşhur fədailər kimlər hesab olunur?  Dünyanın qaniçən, 
terrorçu və qatil kimi tanıdığı Ģəxsləri onlar qəhrəman olaraq qələmə verirlər. Məs: 
 Arabo  (ermənicə 
Արաբո;    əsil  adı  Arakel  -1863-1893)  -  erməni  milli  azadlıq 
hərəkatının   əfsanəsi adlarılır, ilk Fidailərdən  biridir. Onun adına Qarabağda bər 
terrorçu  dəstə  qurulmuĢ  və  Azərbaycan  kəndlərinə  girərək    xalqı  qırmıĢdır. 
―Arabo‖  dəstəsi  belə  hücumların  birində  Azərbaycan  ordusu  tərəfindən  məhv 
edilmiĢdir. 
Murad  Sebastatsi (
erm.
 
Սեբաստացի
 
Մուրադ
)  –  erməni  qulduru,  dəstə 
baĢçısı, 
Ermənistan
ın milli qəhrəmanı. (
1874
 
Sivas
 – 4 avqust 
1918
, 
Bakı
). 
XIX  əsrin  sonunda 
Hnçak
 partiyasına  qoĢulur,  ermənilərin  Osmanlı  hökumətinə 
qarĢı keçirilən aksiyalarında iĢtrak edir. Sonradan 
DaĢnaksütuna
 qoĢulur.
1904
-cü il 
Sasun üsyanı zamanı Osmanlı ordusuna qarĢı döyüĢlərdə iĢtrak edir. Sasun üsyanı 
yatırıldıqdan sonra, öz dəstəsi ilə 
Van
 tərəfə çəkilir və Van ətrafındakı türk və kürd 
kəndlərinə  basqınlar  təĢkil  edir. 
1905
–1906-cı  illərdə 
Zəngəzurda
 baĢına  yığdığı 
ermənilərdən  ibarət  dəstə  ilə  Azərbaycan  kəndlərinə  hücum  edir,  kəndlər  talan 
edilir,    keçdiyi    her  yer  yandırılır,  əhali  kütləvi  Ģəkildə  qətlə  yetirilir. 
1908
-ci  il 
"Gənc  Türklər‖  inqlabından  sonra  erməni  icmasının  həyatında  aktiv  iĢtrak 
edir. 
1916
-cı  ildə 
Ərzincanda
 erməni  milli  komitəsinə  rəhbərlik  edir. 
1918
-ci  ildə 
azərbaycanlı  ahaliyə  qarĢı  qətliam  törədən  daĢnaklara  kömək  etmək  üçün  Bakıya 
qəlir və avqustun 4-ü döyüĢlərin birində qətlə yetirilir.  
 Hovsep  Arqutyan    (1863  -  1925)  -  erməni  milli  azadlıq  hərəkatının  görkəmli 
xadimi.  Erməni  soylu  ailədən  gəlir  .  Arqutyanov  (  Arqutinsky-Dolqoruki) 
nəslindəndir,  Cəlaloğlu  kəndində  məktəb  müəllimi  idi.  1880-ci  ildə  "Gənc 
Ermənistan"  xalq  hərəkatı    daxil  olur  və  DaĢnak  Partiyasının  qurucularından 
biridir. 

 
112 
 
Birinci  Dünya  müharibəsinde  komandirlik  edir.  Azerbaycana  ve  Türkiyəyə  qarĢı 
vuruĢlarda  iĢtirak  edir.    Birinci    Ermənistan  Respublikası  Milli  Məclisinin  üzvü 
(1918 - 1920) 
Armen  Garo  (Qaregin  Pastırmaçıyan)  (9  fevral  1872  -  23  mart  1923)  - 
Ermənistanda erməni milli azadlıq hərəkatının lideri sayılır, milli qəhrəman hesab 
olunur. 1891-ci ildə  bu erməni fədai 1894-cü ildə, o, Nancy Universiteti (Fransa) 
Kənd  Təsərrüfatı    fakültəsinə  girmiĢdi.  Sonra  Erməni  Ġnqilabçı  Federasiyası  - 
DaĢnaksütyuna    qatıldı.  Zeytun  qiyamının  (1895)  baĢlanması  ilə  özünü 
zeytunlularin  haqqını,    müdafiəsini  təĢkil    etmək  ,  kömək  etmək  üçün  partiyası 
tərəfindən  Misirə  göndərilir.  Armen  Garo  təxəllüsünü  də  bu  tapĢırıqları  yerinə 
yetirərkən  alir.  Zeytundan  sonra  Ġstanbula  göndərilir.  1896  avqustun    26-da  
daĢnaklar ona  daha bir tapĢırıq verirlər.  Ġstanbulda Beynəlxalq Osmanlı Bankını 
ələ keĢirmək əməliyyatında iĢtirak edir. Bu aksiya ilə erməni  məsələsinə dünyanın 
diqqətini  cəlb  etmək  nəzərdə  tutulmuĢdu,  Garo,  Babken  Sani  ilə  yanaĢı, 
əməliyyatın  təĢkilatçılarından  biri  idi.  Hücum  13-00-da    edilməli  idi.  Garo  
fəaliyyətə  baĢlamazdan  10  dəqiqə  əvvəl  bank  gəldi.  Onun  əsas  vəzifəsi  bank 
iĢçiləri  və  qonaqları    girov  almaq  və  onların      qaçmasının  qarĢısını  almaq  idi. 
Babken  Saninin    ölümündən  sonra,  Garo  bir  qrupla  buna    rəhbərlik  etmiĢdir.  27 
avqustda bu  daĢnak  Rusiya səfiri Maksimovun yardımı  ilə Marsilyaya getməsi  
üçün Fransız gəmisi tərəfindən buraya qəbul edilmiĢdir. Garo Fransada öz təhsilini 
davam  etdirmək  niyyətində  olmuĢdur,    oradan  Ġsveçrəyə  getmiĢ    və  EĠF- 
DaĢnaksütyunla  ilə sıx əməkdaĢlığını  davam etdirmiĢ və  Cenevrə Universitetinin 
təbiət  elmləri  fakültəsində  təhsilinə  davam  etməĢdir.  O,  Misir  Komitəsi 
nümayəndəsi kimi 1898-ci ildə Partiyanın II qurultayında iĢtirak etmiĢdir. 1900-ci 
ildə  Kimya  elmləri  doktoru  adını  alaraq  1901-ci  ildə    Tiflisdə  bir  kimyəvi 
laboratoriya  qurmuĢdur.  1908-ci  ilə    Gənc  Türklərin    inqilabından  sonra  o, 
Ərzurumdan Türkiyə parlamentinin üzvü seçilmiĢdir. II Dünya müharibəsi zamanı 
o,  artıq  xəstə  idi,    bununla  belə  ,  rus  ordusunda  erməni  könüllü  dəstələrinin  
formalaĢmasında  fəal  iĢtirak  etmiĢdir.  1917-ci  ildə  bütün  ermənilərin 

 
113 
 
katolikosunun    nümayəndəsi  kimi  ABġ  göndərilmiĢdir.  ABġ-da    Ermənistan 
Respublikasının  səfiri  "  Nemezis"  Əməliyyatnın  rəhbəri    olmuĢdur.  Türkiyənin 
ġərqi Anadolu ərazilərində baĢlatdığı terrorist fəaliyyətlərini davam etdirmiĢdir. Bu 
peĢəkar terrorçuluq ustası ―Niyə Ermənistan azad olmalıdır?‖ (Boston) adlı  kitabın 
müəllifidir.