Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Rasm 7. - AJning takomillashgan ilmiy asoslangan tashkiliy boshqaruv 
tuzilmasi  
Innovatsion loyihani baholash va moliyalashtirish uchun ularni tanlash 
bo'yicha uslubiy tavsiyanomalar O'zbekiston Respublikasining Davlat mulk 
qo'mitasi, Moliya vazirligi va Makroiqtisodiyot va Statistika vazirligi tomonidan 
tasdiqlangan quyidagi asosiy innovatsion loyiha samaradorlik ko'rsatkichlari 
belgilangan.
- Tijorat (moliyaviy samaradorligi) bevosita ishtirokchilariga loyihani 
amaiga oshirishda moliyaviy oqibatlarni ko'zda tutadi.
- Budjet samaradorligi loyihani amalga oshirishni davlat hududiy va 
mahalliy budjetlar uchun moliyaviy oqibatlarini aks ettiradi.
Umumiy majlis va
kuzatuv kengashi 
Boshqaruv raisi – Bosh
menejer
AJning ilmiy - texnik
markazi 
AJning korporativ boshqaruv
markazi topshiriklarni
bajarilishini nazorat va
muvafiqlashtirish
Asosiy texnika
va ta’minot
qismi
Strategik
ma rketing
markazi
Ijtimoiy va
infratuzilma
bo’linmalarin i 
n g bloki
AJning ilmiy
izlanish bo’limi
Texnoparkdagi
kichik ilmiy ishlab
chiqarish firmalari
Firmaning
ilmiy
muxandislik
bo’limi
Ishlab
chiqarish
firmalari bloki 
Ishlab
chiqarish
tuzilmarali

---

23 
- Xalq xo'jaligi iqtisodiy samaradorligiinnovaision loyiha ishtirokchilarining 
to'g'ridan-to'g'ri moliyaviy qiziqishlari va mumkin bo'lgan baho o'lchovlari 
doirasida loyihani amaiga oshirish bilan bog'liq xarajatlar va natijalarni ko'zda 
tutadi.
Innovatsion jarayonning samaradorlik ko'rsatkichlari. Loyihaning tijorat 
samaradorligi (moliyaviy asosi) talab qilinadigan daromad normalarini 
ta'minlovchi moliyaviy xarajat va natijalarning o'zaro munosabati bilan aniqlanadi. 
Tijorat samaradorligi loyiha uchun to'laligicha hisoblanganidek alo-hida 
ishtirokchilar uchun ham ularning qoida bo'yicha qo'yilmalari hiso-bi bilan ham 
hisoblanishi mumkin. Uning uchun t-qadamda (Et) samara sifatida real pul oqimi 
xizmat qiladi.
Har bir faoliyat chegarasida pul vositalarining oqimi Pf(t) va chiqib ketishi 
Of(t) bo'lib o'tadi. Ular orasidagi farqni Ff (t) deb belgilaymiz: Ff(t)=Pf(t)-Of(t), bu 
yerda i=l, 2, 3,
Loyihani amaiga oshirishning har bir davrida investitsion va operatsion 
faoliyatda kelib chiqqan va chiqib ketgan pul vositalari orasidagi farqni real pul 
oqimi Ff(t) deb belgilaymiz:
F(t)=(Pl(t)-OI(t))=(P2(t)-02(t))=Al(t)-A2(t)
Budjet samaradorligi ko'rsatkichlari loyihaning amaiga oshirish nati-jalarini 
tegishli (federal, regional va mahalliy) budjetning daromadi va xarajatlarga ta'sirini 
aks ettiradi. Loyihada ko'zda tutilgan regional va federal qo'llab quvyatlash 
choralarini asoslash maqsadida foydalanuvchi budjet samaradorligining asosiy 
ko'rsatkichi bo'lib budjet samarasi hisoblanadi.
Loyihani amaiga oshirishning t-qadami uchun budjet samarasi (Bt) loyihani 
amaiga oshirish bilan bog'liq xarajatlar (Rt)dan daromadni (Dt) oshirish sifatida 
aniqlanadi.
B(t)=P(t)-D(t).
Integral budjet samarasi B(t) formula bo'yicha diskontlangan yillik budjet 
samaralarining yig'indisi sifatida yoki budjet integral daromadiari (Dint)ning 
integral budjet xarajatlarini (Ring) oshirish sifatida hisoblanishi mumkin.
Xalq 
xo'jaligi 
iqtisodiy 
samaradorligining 
ko'rsatkichlari 
loyiha 
samaradorligini butunlay xalq xo'jalik, shuningdek, loyihani amaiga oshirishda 
qatnashuvchi region, tarmoq va tashkilotlarning qiziqishlari nuqtayi nazaridan aks 
ettiradi. Xalq xo'jaligida iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlarini hisobga olishda 
loyiha natijalari tarkibiga quyidagilar kiradi.
Hosilaviy ishlab chiqarish natijalari (mamlakat ishtirokchi tashkilotlarining 
iste'mol mahsulotidan tashqari tashqi va Ichki bozorda butan ishlab chiqarish 

---

24 
mahsulotlarining realizatsiyasidan tushgan mablag'). Bu yerda, shuningdek, 
loyihani amalga oshirish jarayonida ishtirokchilar tomonidan tashkil etiluvchi mulk 
va intellektual mulkni (kashfiyotlardan foydalanish huquqiga litsenziya, nou-xau, 
EHMlar uchun dasturlar va h.k.) sotishdan tushgan mablag'lar ham kiradi. 
Qiymatlilik bahoga tegishli bo'lmagan ijtimoiy, ekologik, siyosiy va boshqa 
natijalar xalq xo'jaligi samaradorligining qo'shimcha ko'rsatkichlari sifatida 
qaraladi va loyihani davlat qo'llab quwatlash yoki realizatsiya xarajatidagi 
qarorlarni qabul qilish bilan hisobga olinadi.
Loyiha 
xarajatlari 
tarkibiga 
loyihani 
amalga 
oshiruvchi 
barcha 
ishtirokchilarning loyihada ko'zda tutilgan va uni realizatsiya qilishga lozirn 
bo'lgan, joriy va bir vaqtdagi xarajatlari kiritiladi. Shuning uchun hisobga 
quyidagilar kiritilmaydi:
- iste'molchi tashkilotlarning loyihani boshqa ishtirokchilari bo'lgan ishlab 
chiqaruvchilardan mahsulotni olishga bo'lgan xarajatlar;
- loyihaning 
bir 
ishtirokchilari 
tomonidan 
yaratilgan 
(qurilgan, 
tayyorlangan). va ishtirokchilar tomonidan foydalanuvchi asosiy vositalar 
bo'yichaamortizatsiya chegirmalari;
- investitsion loyihani realizatsiyasi ishtirokchilari qaroriga kiritilgan 
O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki, uning agentlari va tijorat banklarining 
kreditlari bo'yicha foizlar;
- xorijiy ishtirokchilarning xarajatlari.
Investitsion loyihani amaiga oshirish jarayonida ishtirokchi tomonidan 
vaqtincha foydalanuvchi asosiy vositalar quyidagi usullardan biri yor-damida 
hisobga olinadi:
- asosiy vositalarning qoldiq qiymati ularning qoilashni boshlash vaqtida bir 
vaqtdagi xarajatlar tarkibida kiritiladi;
- tugatish vaqtida bir vaqtdagi xarajatlar bu vositalarning qoldiq qiymatidan 
kamayib boradi. Ko'rsatilgan asosiy vositalar uchun ijara to'lovlari ulardan 
foydalanish vaqtida joriy xarajatlar tartibiga kiritiladi.
Region 
(tarmoq) 
darajasida 
iqtisodiy 
samaradorlik 
ko'rsatkichlarini 
hisoblashda loyiha natijalari tarkibiga quyidagilar kiradi:
- regional (tarmoq) ishlab chiqarish natijalari: loyiha ishtirokchilari, region 
(tarmoq) tashkilotlari tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot realizatsiyasidan 
tushgan mablag';
- korxonalar va region aholisi (tarmoq tashkilotlari) tomonidan olinadigan 
egri moliyaviy natijalar.

---

25 
Xarajatlar tarkibiga faqatgina loyihaning ishtirokchilari — tashkilotlarining 
xarajatlari kiritiladi:
- ishlab chiqarish natijalari;
- tashkilot ishchilari va ularning oila a'zolarining shaxsiy ehtiyojlarga 
sariflangan ijtimoiy natijalardan tashqari ishlab chiqarilgan mahsulotni realizatsiya 
qilishdan tushgan mablag'. Bunga xarajatlar tarkibiga tashkilotlarning faqat qayta 
hisoblashi bir vaqtdagi va joriy xarajatlari kiritiladi.
Investitsiyalash bo'yicha qarorlarni qabul qilish quyidagi har xil omillar 
ta'sirida murakkablashadi: investitsiyalar turi, investitsion loyihaning qiymati, oson 
loyihalarning ko'piigi, moliyaviy resurslaming cheklanganligi, tavakkalchilik va 
h.k. shubhasiz, qarorlar qator alternativ yoki o'zaro mustaqil loyihalar bo'lgan 
taqdirdagina qabul qiliriishi kerak.
Investitsion xarakterdagi qarorlarni qabul qilish boshqaruv fa'oliyatining 
boshqa xohlagin turidek har xil shakllangan va shakllanmagan uslublardan 
foydalanishga asoslangan. Hayotning harxil hodisasi uchun yaroqli universal uslub 
mayjud emas.
Rivojlanishning innovatsion yo'lini tanlagan davlatlarda innovatorlar 
qatlamining shakllanishi venchur moliyalash asosida amaiga oshiriladi: faqatgina u 
ommaviy masshtablar tavakkalchilikning qayta taqsimlanishida yuz beradi.