BADIIY ASAR SYUJETI VA KOMPOZISIYASI Syujet, syujet unsurlari, ekspozisiya, syujet turlari, konflikt, badiiy detal, kompozisiya, kompozision vositalar. Syujet badiiy asardagi bir-biriga uzviy bog‘liq holda
kechadigan, qahramonlarning xatti-harakatlaridan tarkib topuvchi
voqealar tizimi. Badiiy asar syujeti asar mavzusini shakllantiradi.
Syujet - syujet unsurlaridan (ekspozisiya, tugun voqea rivoji,
kulminatsiya, yechim) dan tarkib topadi. Ekspozisiya - voqealar
kechadigan joy, qahramonlar, shart-sharoit. Ekspozisiya hajm e’tibori
bilan turlicha bo‘lishi va asarning turli o‘rinlarida kelishi mumkin.
Tugun asar voqealarining boshlanishiga turtki bo‘lgan voqea. Voqea rivoji syujet voqealarining bosqichma-bosqich rivojlanib borishi.
Asardagi voqealar rivojining eng yuqori nuqtasi badiiy asar
kulminatsiyasi deyiladi. Yechim syujet voqealari rivojining yakuni,
qahramonlar ruhiyatida, taqdirida yuzaga kelgan holat, asar
qahramonlari orasidagi ziddiyatlarning badiiy yechimi.
Konflikt - to‘qnashuv, ziddiyat syujetni harakatga keltiruvchi
kuch, uning ta’sirchanligini, ko‘lamini belgilovchi syujet unsuri.
Badiiy asarda inson va inson, inson va tabiat, inson va jamiyat, inson
va texnika kabi ziddiyat turlari uchraydi.
Voqea-xodisalarni hikoyalash tamoyiliga ko‘ra syujetning
xronikal syujet, retrospektiv syujet, konsentrik syujet, assotsiativ
syujet turlari mavjud.
Badiiy asar kompozisiyasi – asarning tuzilishi, vujudi.
Syujetdan tashqaridagi qismlar: asar nomi, epigraf, lirik, falsafiy,
publisistik chekinishlar, qo‘shimcha lavhalar, kiritma voqealar,
peyzaj, portret, ruhiy tahlil va h.k. kompozision vositalar hisoblanadi. Adabiyotlar va elektron resurslar 1.
Karimova S. Kompozision mukammallik yo‘lida //O‘zbek
tili va adabiyoti. - №6. 1991.
2.
Turdiyev K. Asar syujeti va kompozisiyasi haqida// Til va
adabiyot ta’limi. - №3. 2001.
3.
Qurbonov T. Portret yaratish uslubi haqida //O‘zbek tili va
adabiyoti. - №5. 1996
15
4.
Jirmunskiy V.M. Vvedenie v literaturovedeniyu.-SPb.,
1996. // www. studfiles.net
5.
Vinogradov V.V. Syujet i stil: Sravnitelno-istoricheskoe
issledovanie - M., 1963 // www. books.e-heritage.ru
