8-bob. KIChIK BIZNES VA TADBIRKORLIK SUBYeKTLARINING MOLIYaVIY FAOLIYaTI TAHLILI 8.1. Kichik biznes va tadbirkorlikning moliyaviy faoliyatini ifodalovchi ko’rsatkichlar Kichik biznes korxonalarining moliyaviy faoliyati ularning davlat, boshqa
korxonalar, tashkilotlar va shaxslar bilan o’zaro munosabatini tartibga solish bilan
bog’liq pul hisob-kitoblarini ifodalaydi.
Kichik biznes korxonalarining ish faoliyati uning moliyaviy holati bilan
chambarchas bog’langanidir. Moliyaviy holat korxonaning har tomonlama
faoliyatining natijalarini aks ettiradi va rejada belgilangan ishlarning bajarilishiga
ta’sir ko’rsatadi. Har bir kichik korxonaning moliyaviy xo’jalik faoliyatini to’g’ri
olib borilishi juda muhim ahamiyat kasb etadi.
Korxonalar faoliyatining moliyaviy natijalarini ifodalovchi ko’rsatkichlardan
asosiysi foydadir. Korxonalar foydasining turlari quyidagilardan iborat:
a) mahsulotlar sotishdan tushgan yalpi foyda (YaF). Bu sotishdan tushgan sof
tushum (ST) va sotilgan mahsulotning tannarxi (MT) o’rtasidagi farqdan iborat,
ya’ni
YaF = ST – MT; b) asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan tushgan foyda (IChF). Bu ma’lum davr
ichida mahsulotlar sotishdan tushgan yalpi foyda (YaF) va xarajatlar (Aharaj.)
o’rtasidagi farq va plyus boshqa asosiy faoliyat sohalari daromadlari (Bdar.) yoki
kamomadlari (Bkam.) ayirmasidan iborat, ya’ni:
IChF = YaF – Aharaj. + Bdar. – Bkam.; v) umumiy xo’jalik faoliyatidagi foyda (UXF). Bu algebraik ifodalar
yig’indisi tarzida ifodalanadi: asosiy faoliyatidagi foyda (AFF) plyus dividendlar
(DD) va foizlar bo’yicha daromadlar (FD) plyus (yoki minus) chet el valyutalari
bo’yicha operasiyalaridan olingan daromadlar (yoki kamomadlar) (ChEV) plyus
(yoki minus) qimmatbaho qog’ozlarni qayta baholashdagi daromadlar (yoki
kamomadlar) (KKKB) minus foizlar bo’yicha xarajatlardan (FX) iborat, ya’ni:
