O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

 
Beton cho`kishini material bilan bog`lovchi quyidagi formula R. Lermit 
tomonidan taklif еtilgan: 
 
)
/
(
1
/
.
.
.
.
ц
Т
b
ch
ts
ch
V
V





, (1. 10) 

---

32 
bu erda 
.
.
ts
ch

va 
.
.
b
ch

– sement toshi va betonning cho`kishi; 

– material konstantasi, S/TS, 
to`ldiruvchining yirikligi va boshqa omillarga bog`liq bo`ladi (

=1, 5-3, 1); V
T
va V
ts
– 
to`ldiruvchi va sementning hajmi.
 
Turli omillarning beton cho`kishiga ta`sirini quyidagi formula asosida 
baholash mumkin 
4
3
2
1
max
.
ch
ch
ch
ch
ch
ch







, (1. 11) 
 
bu erda 

ch
 – ushbu beton cho`kish deformatsiyasining еng katta miqdori; 

ch. max
 – berilgan 
birlamchi shartga asosan ma`lum tarkibdagi beton cho`kish deformatsiyasining еng katta 
miqdori; 

ch1
– nisbiy ta`sirni hisobga oluvchi o`lchovsiz koеffitsiyentlar: S/TS, sement 
hamirining (TSX) miqdori, namunaning o`lchami r=F/R (F – ko`ndalang kesimning maydoni; R 
– uning perimetri) va havoning namligi N.
 

ch. max
aniqlanganda S/TS=0, 5; TSX=0, 2; r=2, 5 sm; N=70% olinadi.
Formulada cho`kish boshlanishida beton yoshini hisobga oluvchi koеffitsiyent 
yo`q, nimagaki nam sharoitda beton qotishining boshlanishi beton maksimal 
cho`kish darajasiga kam ta`sir qiladi.
Odatdagi og`ir beton uchun 

ch1
koеffitsentining ifodasi 1. 10-rasmda 
ko`rsatilgan. Uni o`zgarishi beton cho`kishiga turli omillar ta`sirini baholash 
imkonini beradi.
Yuk 
tushganda 
beton 
deformatsiyasi 
uning 
tarkibi, 
tarkibidagi 
materiallarning xususiyati va kuchlanish holatining turiga bog`liq bo`ladi. Betonni 
siqilish diagrammasi yoy shaklida bo`ladi va kuchlanish ortishi bilan еgrilik ham 
ortib boradi (1. 11-rasm).
Beton mustahkamligi ortishi bilan uning deformatsiyasi va еgrilik 
diagrammasi 

-

kamayadi. Mustahkamligi past bo`lgan betonlarda siqilish hatto 
diagrammasini pasayuvchi shaxobchasi bo`ladi. Biroq bu joyda materialning 
yaxlitligi buzilib mikroskopik darzlar paydo bo`ladi va ba`zi joylar ajralib ketadi.
Temir-beton kostruktsiyalarda armatura beton alohida qismlarini bir butun qilib 
birlashtirib turadi va konstruktsiya hisob ishlarining alohida holatlari uchun 
betoning siqilish diagrammasi pasayuvchi shaxobchasini hisobga olish zarur.

---

33 
1. 10-rasm. Beton cho`kishini aniqlash uchun tuzatish kirituvchi ξu, 
koеfitsiyentlarning axamiyati 
1. 11-rasm. Siqilayotgan betonning diagrammasi 
ε
q
 - qoldiqli deformatsiya; ε
pl
 - plastik deformatsiya; ε
pp
 - psevdoplastik deformatsiya.
 
 
 
1. 12-rasm. Yuklash jarayonida betonning deformatsiyalanish modulini o`zgarishi 
1. 13-rasm. Beton oquvchanligini aniqlash uchun tuzatish kirituvchi ξ
p
i 
koеffitsiyentlarning axamiyati
Yu
k ostida deformatsiyaning oshishiga uning tezligi, namunaning o`lchami, 
beton va atrof muhitni harorat-namlik holati va bir qancha boshqa omillar ta`sir 
qiladi.
Beton deformatsiyasi еlastik 

е
, plastik 

pl
va psevdoplastik 

pp 
qismlardan 
iborat bo`ladi (1. 11 - rasm): 

b
=

е
+

pl
+

pp
. (1. 12) 
Ularning nisbati beton tarkibi, ishlatilgan materiallar va boshqa omillarga 
bog`liq bo`ladi. Plastik va psevdoplastik qismlarning miqdori yukni davomliligi 
oshganda, beton mustahkamligi kamayganda, suv sement nisbati ko`payganda va 
zaif to`ldiruvchilar ishlatilganda oshadi.

---

34 
Betonning yuk ostida deformatsiyalanish xususiyat haqida uning