O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Savannalar.
|
Subekvatorial o‘rmonlar zonalari. Nam ekvatorial o‘rmonlarning shimoliy
va janubiy qismlarida tor polosa bo‘lib fasliy nam subekvatorial o‘rmonlar zonalari joylashgan. Shimoliy subekvatorial o‘rmonlar zonasi shimoliy yarim sharda juda tor polosa hosil qilib, g‘arbda Atlantika okeani va Gvineya qo‘ltig‘i sohillaridan sharqda Albert ko‘li qirg‘oqlarigacha chuzilgan. Janubiy subekvatorial o‘rmonlar zonasi shimolga nisbatan keng polosa hosil qilib, g‘arbda Atlantika okeani sohilidan sharqda Tanganika ko‘ligacha cho‘zilib borgan. Bu zonalar uchun uzoq davom etadigan nam mavsum va qiska vaqt davom etadigan quruq mavsum harakterlidir. Quruq mavsum paytida ayrim daraxtlar bir necha haftaga bargini tukadi. Bu zonalarda semba, danta, gildegariya, afora va boshqa darxtlar o‘sadi. Savannalar. Ekvatordan shimolga va janubga tomon uzoqlashgan sari nam ekvatorial o‘rmonlar utkinchi polosa hosil qilib fasliy nam subtropik o‘rmonlar zonasi bilan, sungra savannalar bilan almashinadi. Savannalar ekvator atrofidagi nam va fasliy nam o‘rmonlar zonalariga nisbatan quruq va sernam fasllarning almashinishi yaqqol ifodalanganligi, har yer-har yerda yakka darxt yoki siyrak o‘rmonlar va butalar usgan o‘tloqlarnpng keng tarqalganligi bilan ajralib turadp. Ekvatorial va subekvatorial o‘rmonlar zonalari yorug‘likning kamligi, xavosining sernamligi va dimligi bilan farq qilsa, savannalar kunlarning yorug‘ligi, havosining tozaligi, namlikning kamligi bilan ajralib turadi. Atmosfera yog‘inlari ko‘p yog‘adigan faslda baland buyli to‘liq o‘tlar tekisliklarni, platolarni, vodiylarni, tog‘liklarni qamrab oladi. Hammayoq yashil gilamga burkanga uxshaydi. Afrikada boshqa zonalarga nisbatan savannalar juda katta maydonni egallagan. Materik hududining 40% ga yaqin qismi savannalar zonasi bilan band. Afrika savannalarida tuproq hosil bo‘lish jarayoni yil fasllari bilan uzviy bog‘liq. Fasliy yomg‘irlar davrida organik moddalar parchalanadi, o‘simlik qoldiqlari yaxshi chiriydi, tuproqlar yuviladi. Qurg‘oqchil davrda nam yetishmasligi tufayli mikroorganizmlarning hayot faoliyati sekinlashadi, o‘t o‘simlik qoldiqlari sekin chiriydi. Shu tarzda tuproqni unumdor qiluvchi chirindi tuplanadi. Savannalarda tuproq va o‘simlik qoplamining hosil bo‘lishi va rivojlanishi zonaning iqlim sharoiti bilan chambarchas bog‘liq. Subekvatorial o‘rmonlarga yaqin bo‘lgan, yog‘in miqdori 1000-2000 mm atrofida yog‘adigan va yomg‘irli mavsum 6-8 oy davom etadigan joylarda qizil laterit tuproqlar yoki ferralit tuproqlar tarqalgan. Bu yerlarda balandligi 3 m gacha yetadigan bo‘liq o‘t o‘simliklari keng tarqalgan va ular katta maydonlarni egallab yotgan o‘tloqzorlarni hosil qiladi. Har yer-har yerda siyrak daraxtlar uchraydi, bahaybat, sershox baobablar, yog‘ olinadigan palmalar, yolpig‘ichsimon palmalar, dum deb atalad igan palmalar o‘sib yotadi. Yomg‘irli davr 4-5 oy davom etadigan hamda yog‘in miqdori 500-1000 mm atrofida bulgan savannalarning o‘rta polosasida qizil-qo‘ng‘ir tuproqlar shakllangan. Bu joylarda uncha baland bulmagan o‘t o‘simliklar tarkib topgan tropik savannalar vujudga kelgan. Payonsiz savanna o‘tloqlarida, ahyon-ahyonda soyabonsimon sershox akatsiyalarni uchratish mumkin. Chala cho‘llarga chegaradosh, yomg‘irli davr 1,5-2 oy davom etadigan va yoshi 200-500 mm atrofida tushadigan joylarda cho‘llashgan savannalar vujudga kelgan. U yerlarda qattiq o‘t o‘simliklar, tikanli butalar siyrak holda o‘sadi. Qurg‘oqchilikka chidamli semiz tanali daraxsimon o‘simlik-ixrojlar ham uchraydi. Ixrojning bargi bulmaydi, lekin uning tanasi tikanlar bilan qoplangan. Bu o‘simlik quruq iqlimga moslashib, tikanlarida suv to‘plab oladi. Afrika savannalari boshqa tabiat zonalariga nisbatan hayvon turlarining xilma-xillik xususiyatlari bilan farq qiladi. Ayniqsa savannalarda yirik hayvonlar ko‘p miqdorda tuplangan. Masalan antilopalar, yo‘l-yo‘l zebralar, jirafalar, fillar, qo‘toslar, karkidonlar shular jumlasidandir. Cho‘llashgan savannalarda gizollar yashaydi. Daryolarda timsoxlarning bir necha turlari uchraydi, ulardan eng yirigi, uzunligi 5-6 m ga yetadigan Nil timsoxlaridir. Oq Nil, Chad ko‘li va boshqa suv havzalarining botqoqlashgan joylarida katta suv echkilari, daryo va ko‘l qirg‘oqlarida og‘irligi 3 t. gacha keladigan begemotlar yashaydi. Kemiruvchilardan in qazib yashaydigan yer olmaxoni asosiy hayvonlardan hisoblanadi. Afrika savannalari turli-tuman qushlarga juda boy. Bu zonada dunyodagi eng kichik qushni ham, eng katta qushni ham uchratish mumknn. Nixoyatda kichik, guzal qushlardan nektarxur va o‘lkan qushlardan Afrika tuyaqushi, marabu qushi yashaydi. Yirtqich qushlardan o‘zining qurinishn va harakati bilan qotib qush alohida ajralib turadi. Yirtqich qushlar mayda kemiruvchilar, sudralib yuruvchilar bilan oziqlanadi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|