O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

«Mohiyat va hodisa»
kategoriyasini olib ko’raylik. Mohiyat-o’zida alohidalik, maxsuslik, umumiylikning 
mazmunini, sababini, zaruriyatini, imkoniyatini, butun, qism, sistema, struktura, element tarzida namoyon qiladi. 
Hodisa esa, ularning bog’lanishi, aloqadorlik va munosabatlarining namoyon bo’lishidir. Mohiyatni alohidalik, 
maxsuslik, umumiylik, butun, qismga mos kelishiga qarab, turkumlashtirib o’rganish maqsadga muvofiq. Bundan 
tashqari, sub’ekt nazarida ahamiyatiga va funktsiyasiga ko’ra, asosiy va asosiy bo’lmagan, nisbatan barqaror yoki 
o’zgaruvchan mohiyatlarga ajratib, ularning rivojlanishi jarayonida o’rnini almashtirib turishlarini e’tiborga olish zarur. 
Narsa va hodisalarning mohiyatini bilish ularning inson ehtiyojlarini qondirish vazifasi va maqsadlarini 
konkretlashtirishdan iborat. Masalan, jamiyat ustqurmasining siyosiy elementi bo’lgan davlatning maqsadi va vazifasi, 
ularni amalga oshirish usul hamda vositalari mamlakat hududida yashayotgan kishilarning muayyan hayot sharoitlarini 
ta’minlashdan iborat bo’lib, uning mohiyatini tashkil qiladi. Shunga ko’ra, har qanday mohiyatni odamlarning 
manfaatlari va ehtiyojlariga, tsivilizatsiya kelajagiga bog’lab tahlil qilgandagina, u ahamiyatga ega bo’ladi. 
Narsa va hodisalarni bilish hamda o’zgartirishga inson muayyan ehtiyojlar asosida yondoshadi. Bu yondoshish 
sub’ektiv harakterga ega bo’lib, uning konkret ehtiyojlari va manfaatlari nuqtai nazaridan baholanadi. Masalan, 
chanqagan kishi uchun suv uning chanqog’ini qondirish, fizik uchun-agregat holati, elektr tokini o’tkazishi yoki optik 

---

xususiyatlari, ximik uchun, uning N
2
O kimyoviy birikma sifati, tegirmonchi uchun-tegirmon parragini aylantirish 
xususiyatlari asosiy mohiyat hisoblanadi. 
Narsa va hodisalar doimiy rivojlanib turishi jarayonida, ularning mohiyati ham, shunga mos tarzda hodisa ham 
o’zgarib turadi. Mohiyatdagi har qanday juz’iy o’zgarish ham, uning muqarrar o’zgargan hodisasida ifodalanadi. 
Masalan, suvning elektr tokini o’tkazish xususiyati, uning temperaturasiga bog’liqligi aniqlangan. Agar biz suvning 
temperaturasini ma’lum darajada ko’tarsak, uning elektr tokini o’tkazish xususiyatini o’lchaydigan asboblar bu 
o’zgarishlarni qayd qilmasligi mumkin. Lekin, bundan suvning mohiyatini ifodalaydigan elektr tokini o’tkazuvchanlik 
xususiyati yo’qolgan, degan xulosa kelib chiqmaydi. 
Narsa va hodisalarning mohiyat va hodisa tarzida bog’lanishlari makon va zamondagi muayyan konkretligi bilan 
ajralib turadi. Mohiyat va hodisa o’z xususiyatlariga ko’ra sistema, struktura va elementlarda o’ziga xos tarzda 
namoyon bo’ladi. Shuning uchun har qanday hodisani va mohiyatni tahlil qilishda aniq tamoyillarga asoslanish lozim.