O’zbekIstOn Respublikası OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLLIGI Berdaq NOMIGA QORAQALPOQ DAVLAT universiteti UMUMIY BIOLOGIYA VA FIZIOLOGIYA KAFEDRASI «BIOINFORMATIKA» fanidan KURS ISHI
Mavzu : KOILIN – RNK BOG’LOVCHI FUNKSIYALARGA EGA MULTIDOMEN OQSIL Bajardi :Biologiya fakulteti
5-kurs talabasi Abdirasulov Jahongir
Tekshirdi : Kaljanov Damir
Kurs ishini fikrga topshirgan sana
“____” _______2023 y.
Kirish 3
I BOB. Rebonuklein kislota tuzilishi 5
1.1. Rebonuklein kislota turlari 5
1.2. Rebonuklein kislota funksiyalari 10
II BOB. RNK bog’lovchi funksiyalarga ega multidomen oqsil 16 2.1. RNK bog’lovchi funksiyalarga ega multidomen oqsilning ishlash mexanizmi 19
2.2. RNK bog’lovchi funksiyalarga ega multidomen oqsilning ahamiyati 24
Xulosa 29
Foydalanilgan adabiyotlar 30
KIRISH Bugungi kunda sanoatning yuqori suratlar bilan takomillashuvi ishlab chiqarish texnologiyalarini rivojlantirish bilan birga radiatsiya nurlarining ko’payishi turli kasalliklar ehtimolining ortishiga ham olib kelmoqda .Ayniqsa bu kasalliklarni mutatsiyaga uchrab turli organizmlarda turlicha kechishi kuzatilmoqda. Shu bois bu muammoni hal qilish uchun mutatsion jarayonlarni,ularni kelib chiqish sabablarini o’rganish muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda. Bugungi kunda biz talaba yoshlarning oldimizda turgan asosiy vazifalardan biri yuqori malakali kadrlar bo’lib yetishish,shuningdek kasbimizni puxta egallash,chuqur bilimga ega bo’lish va bu asosida fan rivojiga munosib hissa qo’shishdir.Biologiyaning yangi yo’nalishi hisoblangan “Genetika “ning yuqori suratlar bilan rivojlanayotganligi ham mutatsion kasalliklarni oldini olish va davolash uchun bugungi kunda dasturi amal bo’lib xizmat qilib kelmoqda. Asosiy maqsadimiz vatanimiz taraqiyoti va xalqimiz farovonligi ni yanada yuksaltirishdir.Biz hayotda o’zini to’la oqlagan “Islohot- islohot uchun emas, avvalo inson uchun “degan tamoildan kelib chiqqan holda, ijtimoiy sohadagi islohotlarni, xalqimizning hayot darajasi va sifatini yuksaltirish yo’lini davom ettiramiz . Mustaqil vatanimizda ilm-fan yo’lida xzmat qilish har birimizning burchimizdir. O`zbеkiston Rеspublikasining “Ta’lim to`g`risida” gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” yuksak umumiy madaniyatga, kasb–hunar ko`nikmalariga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, mantiqiy mushohada qilish hamda ijtimoiy hayotdagi muammolarning oqilona еchimlarini topish mahoratiga ega bo`lgan, istiqbol vazifalarini odilona baholay oladigan kadrlar yangi avlodini shakllantirish, shuningdеk, har tomonlama barkamol, ta’lim va kasb–hunar dasturlarini ongli ravishda mukammal o`zlashtirgan, mas’uliyatli fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutgan pеdagogik g`oyani ilgari suradi. Istiqlol tufayli o`zining mustaqil taraqqiyot yo`lidan borayotgan jamiyatimiz kun sayin dеmokratlashib, davlat, jamiyat va shaxs munosabatlari tobora ko`proq 4 mantiqiy mushohada qilish tamoyillariga asoslanmoqda. Ta’lim tizimi oldidagi davlat buyurtmasi O`zbеkiston Rеspublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning asosiy g`oyalarida o`z aksini topgan. Dastlab o'ylab topilganidek, genom loyihasidagi model organizmlarning roli keng ko'lamli ketma-ketlikni aniqlash usullarini sinab ko'rish va natijada olingan ketma-ketlik ma'lumotlarining yuqori o'tkazuvchanlik tahlillarini ishlab chiqish edi. Bu Drosophila Genom loyihasining ushbu maqsadlarga erishishdagi rolini baholash va ushbu klassik model organizmdagi genomik tahlilning hozirgi holatini ko'rib chiqish uchun qulay vaqt. Drosophila genomining evromatik qismi hozirda tayyor ketma-ketlik uchun jamiyat sifat standartlaridan oshib ketadi, garchi biz markazlashgan heterokromatin ketma-ketligi va tuzilishini aniqlashning dastlabki bosqichida bo'lsak-da, bu hech qanday genom uchun bajarilmagan qiyin vazifadir. Keng ko'lamli ifodalangan ketma-ketlik yorlig'i (EST) va qo'shimcha DNK (cDNK) ketma-ketligi ma'lumotlari yordamida biz genomdagi ko'pgina protein kodlovchi genlarning gen soni va umumiy gen tuzilishini oqilona aniq baholaymiz. Biz muqobil qo'shilish darajasiga yoki oqsillarni kodlamaydigan transkriptlarning soni va turlariga ishonchimiz komil emas. Bundan tashqari, ushbu dastlabki tahlillar natijasida aniqlangan genlarni tashkil etishning hayratlanarli murakkabligi metazoa genomlarining strukturaviy izohlari biroz vaqt davomida eksperimental ma'lumotlarga bog'liq bo'lishini aniq ko'rsatmoqda. Strukturaviy izohning maqsadlari aniq belgilanishi mumkin va bu vazifani osonlashtirish uchun ko'plab qiyosiy ketma-ketlik ma'lumotlari mavjud bo'ladi. Funktsional annotatsiya - kodlangan transkriptlar va oqsillarning biologik rollarini, ularning ifodasi va faoliyati qanday tartibga solinishini aniqlash - DNK ketma-ketligini aniqlash va izohlashdan ko'ra ko'proq tadqiqot hamjamiyatining a'zolarini jalb qiladigan yanada xilma-xil, ochiq ishdir. Garchi bu ishlarning aksariyati bir vaqtning o'zida bir yoki bir nechta genlar tomonidan amalga oshirilsa ham, ba'zilari tizimli, genomik yondashuvlar bilan amalga oshirilishi mumkin. 5 Mavzuning dolzarbligi. Tibbiy genomika biologiya fanining eng tez rivojlanayotgan yo'nalishlaridan biridir. So'nggi 25 yil ichida kuzatilgan tibbiyotning ushbu yo'nalishi "Inson genomi" xalqaro loyihasining boshlanishi bilan bog'liq. Ushbu mavzuni chuqur o’rganish,ushbu mavzu haqidagi bilimlarni rivojlantirish bugungi kunda asosiy masalalardan biridir. Kurs ishining maqsad va vazifalari. Oqsillarni identifikatsiyalash resursi mavzusini o’rganish hama mutatsion kasalliklarning oldini olish chora tadbirlarini rivojlantirishdan iborat. Kurs ishining tuzilishi:Kurs ishi kirish ,asosiy qism, xulosa 3 ta rasm, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati, Jami 27 betdan iborat 1. Shavkat Mirziyoev. Tanqidiy taxlil qat’tiy tartib, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-xar bir raxbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. «O‘zbekiston», 2017 yil. 6 II Asosiy qism 1.1. RNKning tuzilishi DNKning oʻzi genlar ekspressiyasini amalga oshira olmaydi. DNKdagi koʻrsatmalarni bajarish uchun unga RNK kerak. DNKga oʻxshab RNK ham nukleotidlardan iborat boʻlib, nukleotidlar oʻz navbatida 5-halqali riboza monosaxaridi, fosfat guruhi va azot asoslaridan tashkil topgan. Shunga qaramay, DNK va RNK oʻrtasida uchta asosiy farq bor: 1. RNKda dezoksiriboza emas, balki riboza boʻladi. 2. RNK ikki zanjirli emas, balki bir zanjirli boʻladi. 3. RNKda timin oʻrniga urasil boʻladi. Bu farqlar hujayra fermentlariga DNKni RNKdan ajratishda yordam beradi. 7 Bir zanjirli RNK bilan qoʻsh zanjirli DNKni oʻzaro taqqoslaydigan rasm. RNK va DNK molekulalarini taqqoslash. Rasm Wikimedia, CC BY-SA 3.0 asosida oʻzgartirildi. RNK turlari Turi Vazifasi Informatsion RNK (i-RNK) Yadrodagi DNKdan sitoplazmadagi ribosomalarga axborotni yetkazadi Ribosomal RNK (r-RNA) Ribosomalarning struktur komponenti Tranport RNK (tRNK) Translyatsiya vaqtida ribosomaga aminokislotalarni tashib, aminokislota zanjirini hosil qilishga yordam beradi. Polipeptidlarni kodlovchi genlar ikki bosqichda ifodalanadi (ekspressiyalanadi). Ushbu jarayonda axborot DNK \rightarrow→right arrow RNK \rightarrow→right arrow oqsil yoʻnalishida uzatiladi va bu yoʻnalishli bogʻlanish biologiyaning markaziy dogmasi deyiladi. Genetik axborotni oʻqish jarayonining birinchi bosqichi transkripsiya boʻlib, bunda DNKdan RNKga nukleotidlar ketmaketligi koʻchirib olinadi. Keyingi bosqichda
