102
IX FƏSİL
Uşaq və yeniyetmələrin fiziki yükə uyğunlaşmalarının
ümumi qanunauyğunluqları. Hərəki keyfiyyətlərin
inkişafı
Uşaq və yeniyetmələrin orqanizminin həm aerob, həm də
anaerob iş qabiliyyəti az olur. Bu isə iş qabiliyyətini
məhdudlaşdırır. Anaerob iş qabiliyyətinin
göstəricilərindən
biri maksimal oksigen borcudur. Məlum olub ki, 9-10 yaşlı
uşaqlarda 8-9 kqm/s iş qabiliyyətinə malik olurlar.
Oksigen
borcu 800-1200 ml çatanda işi davam etdirə bilmirlər. 12-14
yaşlı yeniyetmələr 2000-2500 ml oksigen borcunda 12-17
kqm/s işi icra edirlər. Böyüklər üçün hüdud fiziki yük 20-45
kqm/s iş qabiliyyəti olanda, oksigen borcu 6000 ml olur.
Yaşla əlaqədar orqanizmin anaerob imkanları
qanda süd
turşusunun konsentrasiyasının dəyişməsi ilə təyin olunur.
Maksimal şiddətli hərəkətlər zamanı 7-8 yaşlı uşaqların
qanında süd turşusunun miqdarı 80 mq% çatır. 14-15
yaşlılarda 100 mq%, böyüklərdə isə 112 mq% olur. Buradan
məlum olur ki, böyüklərə nisbətən, uşaqların və
yeniyetmələrin anaerob imkanları azdır.
İnsan
ontogenezinin
yaş
dövrləri.
İnsanın
ontogenetikasına aid müxtəlif sxemlər vardır.
Lakin
bunlardan biri və əsası 1965 – ci ildə Moskvada keçirilmiş
VII konfransda qəbul edilmişdir.
103
İnsan ontogenezinin yaş dövrləri Cədvəl 9.1
İnsan
ontogenezinin yaş dövrləri
Dövrlər
Cinsi
kişi
qadın
Yeni doğulmuşlar
1-10 gün
1-10gün
Südəmərlik
10-gün – 1 yaş
10 gün-1yaş
ilkin uşaqlıq
1-3 yaş
1-3yaş
Birinciuşaqlıq
4-7
4-7 yaş
İkinci uşaqlıq
8-12 yaş
8-11 yaş
Yeniyetməlik
13-16 yaş
12-15 yaş
Gənclik
17-21yaş
16-20 yaş
Yetkin yaş I- dövr
22-35 yaş
21-35 yaş
II- dövr
36-60 yaş
36-55yaş
Ahıl yaş
dövrü
61-74 yaş
56-74yaş
.Qocalıq dövrü
75-90yaş
Uzun
ömürlülük
90 yaş və daha
sonra
Beləliklə, B.B.Bunakın
sxemindən fərqli olaraqVII
regional konfransda qəbul olunmuş sxemdə yeniyetməlik
dövrünün bir qədər tez tamamlanması və qocalıq dövrünün 75
yaşdan 90 yaşadək davam edilməsi göstərilir.
Bu fakt
yeniyetmələrin inkişafında müşahidə olunan
akselerasiya
hadisəsi və ölkəmizdə insanların
orta yaşama müdətinin
artması ilə əlaqədardır.
