Multipl skleroz (Multiple Sclerosis; ms) tanim ms beyin ve omuriliğin bir hastalığıdır

MS’ de çoğunlukla ak maddede “Plaklar” görülür.

Beyin ve omurilikte MS’in belirteci plaklardır.

“Plak”, MS’e özgü hasarın oluştuğu, çoğunlukla yuvarlak ya da oval görünümlü sınırlı bir alandır. Özel bir madde ya da birikinti değildir. Ciltte değil de doku içerisinde oluşmuş bir tür yara gibi düşünülebilir.

Plaklar, toplu iğne başı kadar küçük olabilecekleri gibi, çok ender olarak santimetrelerce büyük olabilirler. Ancak çoğunlukla 3–5 mm büyüklüğünde olurlar. Çapı bir santimetreyi aşanlar büyük plak olarak değerlendirilir.

Plaklar çoğunlukla birden çok sayıda oluşur.

Plakların ne zaman, nerede ve ne büyüklükte oluşacağı önceden kestirilememektedir. Plaklar, değişik zamanlarda, değişik yerlerde, değişik sayıda, değişik büyüklüklerde oluşabilirler.

Plakların tümü belirti vermez. Kimi zaman sessiz kalıp, hiç bir bulguya yol açmazlar.

MS’li kişilerin her birinin diğerinden çok farklı belirtilere sahip olmasının ve çok farklı bir seyir göstermesinin temel nedenleri bunlardır.

MS yangısal (enflamatuar) bir durumdur.

Başlangıç evresinde MS plaklarının içerisi kan yoluyla geldiği düşünülen iltihap hücreleri ile doludur. Bu duruma Enflamasyon Dönemi denir.

Bu evrede, kontrast madde diye anılan özel kimyasal maddeler kan yoluyla verildikten sonra görüntüleme yapılırsa, bu plaklar diğer dokulardan çok daha parlak olarak izlenir. Buna plağın kontrast tutması adı verilir. Bu bulgu, plağın yeni oluştuğunun ve hastalığın aktif olduğunun göstergesi olarak yorumlanır. Plaklar haftalarca böyle bir aktif bir süreçte kalabilirler. Bu, Plağın kontrast tutma süresidir.

İltihap oluşturan hücrelerinin yıkıcı etkisi ile plak bölgesinin içine denk gelen yerdeki miyelin giderek yok olur. Bu aktif aşamada miyelin kılıfın parçalandığı yerdeki akson, soyulmuş olduğundan korunmasız olarak ortaya çıkmıştır. Buna miyelin kaybı (Demiyelinizasyon) denir. Bu aşamada çıplak sinirlerde iletim aksar ya da tümüyle kesilir. Karşılığında o sinirlerin ilişkide olduğu beden bölümünde belirtiler oluşur. Buna “Atak” ya da “Alevlenme Dönemi” denir. Daha sonra bu tür iltihap hücreleri plak içinde azalır.

Böylece MS plağının oluşum mekanizmasının aşamaları, önce miyelin hasarı sonra aksonda etkilenme şeklindedir.

MS sıradan bir yangısal (Enflamatuar ) hastalık değildir.

Son zamanlarda yapılan pek çok inceleme akson hasarının sanılanın tersine önceden başladığını ve miyelin yapımından sorumlu olan oligodendrositlerde de olayın başından itibaren sorunlar olduğunu ortaya koymuştur.

MS’de oluşan bu tür etkilenmelerinin hangi sırayla oluştuğuna ilişkin bilgilerin pratikteki anlamı hala araştırılmaktadır.

MS’de hem yıkım hem de yıkılan yerde yeniden yapım vardır.

Yer yer soyularak aksonu çıplak bırakan miyelini, Oligodendrositler yeniden yaparak siniri çevrelerler. Bu iyileştirme (Remiyelinizasyon) aşamasıdır. Bu dönem atağın bittiği bulguların kaybolduğu ya da azaldığı iyileşme ya da sönme aşamasıdır.

Yıkım sonrası yapım eskisi kadar iyi sonuç vermeyebilir.

Ataktan sonra yapılan bu iyileştirme yani yeniden miyelin yapımı, aslı kadar başarılı olamamaktadır. Aynı bölgede yıkım defalarca yinelemişse yapım daha da yetersiz kalacaktır. Bu yüzden, remiyelinize olan yani tamir edilmiş miyelin bölgesindeki aksonun akım iletimi tümüyle normal olmaz. İletim eskisinden daha yavaş olur. Buna Aksonal ileti yavaşlaması adı verilir.

MS plaklarının oluştuğu yerler iyileşseler bile görüntü vermeyi sürdürebilirler.

Plak oluşan bölgede zamanla iltihap oluşturan hücreler kaybolur, kalıntılar yok olur ve normal dokunun yerini bir çeşit tamir dokusu doldurur. Bu dokunun hacmi, asıl dokudan daha az olduğundan ve esnekliği daha az olduğundan, etkilenen plak bölgesi, tıpkı geçirilmiş bir yaranın izi gibi, büzüşmüş ve sertleşmiş olarak izlenir. Buna Glial Skar denir.

Bir kez oluşan plak, belirtilerdeki iyileşme tam olsa bile BT ve MR’ da, çoğunlukla kalıntı olarak görüntü vermeye devam eder. Bu görüntü Eski plak adıyla anılır.

Plaklar değişik yerlerde oluşabilecekleri gibi aynı yerde de tekrarlayabilirler.

Aynı yerde bir çok kez plak oluşmuşsa, defalarca onarılan dokunun giderek daha yetersiz onarımı söz konusu olabilir. Buna bağlı olarak bazı belirtiler kalıcı olabilir; Sekel.

Plak sayısı ile hastalığın ağırlığı bire bir bağlantılı değildir.

Bazı bireylerde çok fazla plak oluştuğu halde belirtiler ve kalıntı bulgular az olabilmektedir. Bazılarında da tersi söz konusu olabilmektedir. Plakların yerleştiği yer ile belirtiler bağlantılı olduğu halde, plak sayısı ile belirtilerin şiddeti, süresi ve ağırlığı bire bir ilişkili değildir.

MS bulguları ile “Aksonal İleti ” bire bir ilişkilidir.

Plak bölgesinin içersinden geçtiği için myelinini kaybeden aksonlar, aktif hastalık evresinde iletimi ya hiç sağlayamaz ya da yavaş olarak, aksayarak sağlarlar. Bu dönem “Atak Bulguları’nın oluştuğu dönemdir. İyileşen plak bölgesinde ise demiyelinize aksonlar eskiden oldukları kadar hızlı iletim sağlayamazlar. Bu evrede belirtiler iyileşmiştir.

Vücutta bir belirtinin oluşması bir atağın başladığı anlamına gelmez.

Daha önceden olup geçen bulguların yeniden ortaya çıkması, yeni bir Atak başladığı anlamına gelmeyebilir. Çeşitli etkenler ile eski bulgular kolayca tekrar tekrar ortaya çıkabilir. Bu durum geçicidir ve plağın tekrarladığı, yeniden atak başladığı anlamına gelmez. Bu durum birkaç gün sürerse Yalancı Atak adı verilir. Bazen nezle grip gibi bir başka hastalık yüzünden oluşur. Daha kısa bir sürede geçen ama belirsiz aralarla sık sık tekrarlayan belirtiler Paroksismal belirtiler adı ile anılır. Çoğunlukla yineleyen hep aynı şeydir. Kendiliğinden geçebilirse de tedaviyi de gerektirebilir. Bazen çok inatçı belirtiler bezdirici olabilir.