Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

GƏNCƏ – 2017
Mövzu 22. Mühitin abiotik və biotik amillərinin zərərverici canlıların həyatında rolu.

Mühit amilləri 2 qrupa bölünür:

1. Abiotik, yaxud təbiətin cansız amilləri. Buraya temperatur, rütubət, külək, Günəş və torpaq amilləri aiddir.
2. Biotik amillər, yaxud təbiətin canlı amilləri. Buraya bitkilər, heyvanlar və insanların fəaliyyəti nəticəsində əmələ gələn amillər daxildir.
Temperatur amili – Həşəratın yaşaması üçün temperatur amili vacibdir. Həşərat istiqanlı olmadığı üçün bədəninin temperaturunu nizamlaya bilmir. Odur ki, havanın temperaturu nə qədər olarsa həşəratın bədəninin temperaturu da o qədər olur.
Temperatur həşərata optimum, minimum və maksimum prinsipi üzrə təsir edir. Temperaturun maddələr mübadiləsində böyük rolu var və bioloji proseslərin bütün komplekslərini dəyişə bilir.
Əksər həşərat +10 +35⁰S temperaturda normal yaşayır. Temperatur +35⁰S-dən artıq olduqda, yaxud +10⁰S-dən aşağı düşdükdə həşəratın orqanizmində fizioloji və bioloji proseslər dayanır. Yəni həşərat öz fəallığını itirir.
Müsbət 35⁰C ilə 50⁰S temperatur arasında həşəratda müvəqqəti keyimə baş verir və temperatur 50⁰S-dən yuxarı olduqda isə həşərat yaşaya bilmir, məhv olur.
Temperatur azaldıqda həşəratın inkişafı, yüksək temperatura nisbətən ləng gedir.
Rütubət amili – Həşəratın inkişaf etməsi üçün rütubət amili də əsas rol oynayır. Həşəratın bədənində rütubət 60-90% ola bilər. Əksər həşəratın yaşayışı üçün rütubət 35-75%-dir. Normadan artıq rütubət həşərata pis təsir edir. Çünki nəfəs boruları üzərində olan suyun buxarlanması azalır, bu da hüceyrə protoplazmasında normadan artıq su toplanmasına səbəb olur.
Havanın quraqlığı da həşərata mənfi təsir edir. Quraqlıq nəticəsində həşəratın bədəni quruyur.
Həşəratın orqanizmində su bədən temperaturunu nizamlamaq, bəzi maddələri həll etmək üçün lazımdır.
Külək amili – Bu amil həşəratın bir yerdən digər yerə yayılmasına təsir edir. Belə ki, küləyin təsiri nəticəsində bir növ həşərat bir bitki üzərindən digər bitki üzərinə keçir. Bundan başqa külək orqanizmdə olan suyu şiddətlə buxarlandırır. Bunun nəticəsində də həşəratın bədəni quruyur və s. məhv olur. Digər tərəfdən, külək bir sıra həşəratın qoyduğu xorionsuz yumurtalarını da qurudur.
Günəş amili – Bu amil həşərata həm istilik, həm də işıq amili kimi təsir edir. Bəzi həşəratlarda işıq şüaları müsbət taksisə, bəzilərində isə mənfi taksisə səbəb olur.
Günəş şüası həşərata bir istilik enerjisi kimi təsir edir. Bu təsir də hava temperaturunun təsiri kimidir.