MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

ə atsa da, 
O buna, bu ona böhtan 
atmadı (55, I, 193). 
 
Z
əhləm gedir sonralardan, 
Vaxtsız dinən zurnalardan. 
Boşboğazdan, avaradan, 

---

          
 
 
32 
Toydan sonra 
nağaradan, 
Sağlığında sevindirin 
 
 
 
t
əmizləri (91, I, 226). 
 
Görüm qara olsun, ey ölüm, üzün, 
Bu nec
ə kədərdir, bu necə hüzn (58, 29). 
 
 
Heç kimin üzün
ə soyuq baxmazdın, 
Ana 
duyğuluydu ana beşiyin. 
Qonaq 
bolluğunda heç darıxmazdın, 
Yorğunu qucardı yorğan-döşəyin. (84, 35). 
 
Varlığı  obrazlı  qavrayışın  estetik  istiqaməti  ətrafında  lirik 
ovqat 
fomalaşdıran frazeoloji dil materiallarından bəhrələnməyin 
özün
əməxsus  istifadəsindəki  cəhətlərindən  biri  də  ondan 
ibar
ətdir ki, o, predmet və hadisələrə poetik münasibətin estetik 
meyarı ola bilir. Frazeoloji vahidlərin strukturunda, deyim qəlib-
l
ərində  orijinal  poetik  nəfəsin  təravəti  duyulur,  bədii  inikas 
prosesind
ə istiqamətləndirici rol oynayır. Digər nitq vahidləri ilə 
el
ə  qaynayıb-qarışır  ki,  əhatəsindəki  söz  mühitini  də  estetik 
münd
əricəli  bir  kateqoriya  səviyyəsinə  qaldırır.  Onu  başqa  bir 
dil  materia
lı ilə əvəzləsək, mətnin bədii sönüklüyü, ifadə bəsit-
liyi 
açıq-aşkar hiss olunur. 
Şeir  mətni  hissədən-hissəyə  keçdikcə  onun  dil  ma-
teriallarından  tutmuş  ritm  və  intonasiya  əlamətləri  də 
müxt
əlifləşir.  Bütün  hallarda  isə  şeirin  dili  sadələşməyə  meyl 
edir.  H
əmin  prosesdə  frazeoloji  dil  faktları  daha  aydın  və  sadə 
s
əslənir. 
 
Kimi çör
ək dərdində, 
Kimi ür
ək dərdində 
...Birinin sin
əsində çiçək, 
Birinin sin
əsində 

---

          
 
 
33 
 
 
güll
ədən yara. 
Dey
əsən, məzhəb itib 
Qarışıb ara... 
M
ən sənə baxıram 
S
ən də divara... (82, 189) 
 
M
ən ki sənə yaraşmadım, 
Söz dem
ədim, dolaşmadım. 
Ulduzumuz 
barışmadı, 
Qoy yen
ə ulduzun gülsün. 
Yüz il qocalma, 
qarıma, 
Bir s
əhər çıxıb yoluma 
Duz s
əpsən köhnə yarama 
Yaram gülsün, duzun gülsün (92, 86). 
 
Sözün  poetik  t
əntənəsi  üçün  meyar  onun  intim  və  ictimai 
duyğulara  böyük  səmimiyyət  qazandırabilmə  qabiliyyətindədir. 
Duyğu  və  mühakimələri  söz  qəliblərində  canlandırmaq  poetik 
m
ədəniyyət  hissindən  qidalanır,  bunun  üçün  müəyyən  olunmuş 
h
ədd, dar çərçivələr mövcud deyildir. Şairin ideya-bədii təkamü-
lünün  m
ənbələri,  onun  estetikasının  mahiyyəti,  üslubi  dərinliyi 
v
ə  yetkinlik  dərəcəsi  sözün  öz  şeiriyyətindən  irəli  gəlir.  Təsirli 
misralar,  emosional  s
ətirlər  sözün  poetik  cizgilərindən  törəyir. 
Müf
əssəl lirik formanın başlıca mühüm amili kimi, şairin poetik 
m
ətnə  cəlb  etdiyi  frazeoloji  söz  birləşmələri  şeirdə  incə 
müşahidələri, səmimi hissləri ifadə etmək vasitəsinə çevrilir. Bu 
sah
ədə  söz  sənətkarının  professional  vərdişləri  poetik  detalları 
üslubi  c
əhətdən  mənalı  vahidlər  səviyyəsinə  qaldırır,  varlığın 
metaforik obra
zını cızır. 
Frazeoloji  dil 
materialı  şeir  mətnində  dramatik  situasiya 
əmələ  gətirməyə  qabildir.  Aşağıdakı  şeir  fraqmentləri  əyani 
şəkildə göstərir ki, fikir dərinliyi, şeir nitqinin fikir yükü əslində 
frazeoloji 
birl
əşmələrinin  işləndiyi  misralardadır.  Bu 
misralardakı  frazeologizmlər  təbii  və  nüfuzedici  şeir  dilinin 

---

          
 
 
34 
forma
laşmasına kömək edir, mətni canlı danışıq faktları ilə zən-
ginl
əşdirir.  Obrazlılıq  frazeoloji  vahidlərin  üzərində  qurulur  və 
estetik  mük
əmməlliyin  təminatçısı  olur.  İfadənin  poetikliyi 
poetik 
fikrin 
tutumunu 
xeyli 
ge
nişləndirir. 
Şairin 
mühakim
ələrindən keçib dövrün yaddaşına çevrilən həyəcanlar, 
düşüncələr  canlı  və  emosional  cizgilərlə  təkrarolunmaz 
dinamizm
ə yiyələnir. Frazeoloji ifadələrə xas olan belə rasional 
poetik  keyfiyy
ət  1960-1980-ci  illər  nəslinə  mənsub  şairlərin 
yaradıcılığında  özünü  bütün  incəlikləri  ilə  büruzə  verir.  Bunu 
M.
Arazın  «Nazimə  Türkiyə  sovqatı»,  Ə.Kürçaylının  «Ülkər», 
A.
Laçınlının  «Dönük»,  A.Kəmərlinin  «Ömrümə  düşən  işıq», 
M.Asla
nın «Məndən sonra» və başqa şeir nümunələrinin dilində 
mü
şahidə etmək olar.