MƏDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ F. KÖÇƏRLİ adına respublika uşAQ

 
 
 

39 
 
18.Azərbaycan alimi, ensiklopediyaçı Nəsirəddin Tusinin anadan olmasının 815 
illiyi (18.02.1201-25.06.1274) 
Tusi Şərq dünyasında etikaya dair "Əxlaqi-Nasiri" adlı məşhur əsəri ilə və Marağa 
rəsədxanasının banisi kimi xüsusi rəğbət qazanmışdır.
 
Nəsirəddin Tusi  filosof, astronom, riyaziyyatçı, tarixçi, maliy-
yəçi, ilahiyyatçı və hüquqşünas, dövlət xadimi.  
Alimin  yaradıcılığı  ensiklopedik  səciyyə  daĢıyır.  Marağada 
yaĢamıĢ  və  fəaliyyət  göstərmiĢdir.  Məhəmməd  ibn  Həsən 
Tusi 1201-ci  il  Ģənbə  günü 18  fevralda Tus Ģəhərində  anadan 
olmuĢdur.  Ġlk  təhsilini  atasından  almıĢ, sonra Həmədan və Tus 
Ģəhərlərində dövrünün tanınmıĢ alimlərinin – Ġbn Sina və   
 Bəhmənyarın  davamçılarının  yanında  təhsil  görmüĢdür.  Otuz 
yaĢında  ikən   Kuhistan   ismaililərinin  rəhbəri   Nasirəddin 
MöhtəĢəm onu  sarayına  qonaq  çağırır  və  gənc  alimdən  əxlaq 
barədə  kitab  yazmasını  xahiĢ  edir.  1235-ci  ildə  Nəsirəddin  Tusi  sonralar  ona  dünya 
Ģöhrəti  gətirən  və  bir  çox  dillərə  tərcümə  olunan  məĢhur  "Əxlaqi  Nasiri"  əsərini 
tamamlayır.  Hülakü  xan 1258-ci  ildə  Bağdadı  fəth  edərək,  Abbasilər  sülaləsinin 
hakimiyyətinə  son  qoymuĢdu.  Hülaku  xan  dövlətinin  mərkəzini  1260-cı  ildə 
Azərbaycana salır. Ġlxanilər adlanan bu yeni dövlətin baĢçıları "ilxan"lar (el xanları) idi. 
Hülaku  xan  öz  dövlətinin  paytaxtı  kimi  əvvəlcə  Azərbaycanın  qədim  mədəni 
mərkəzlərindən  olan   Marağanı,  sonra  isə   Təbrizi   seçir.  Elə  həmin  vaxt 
Nəsirəddin Marağa rəsədxanasının tikintisinə baĢlayır. 25 iyun 1274-cü ildə (18 zilhiccə 
672-ci  il)  Bağdadda  vəfat  etmiĢ  və  öz  vəsiyyəti  ilə Kazımeyn Ģəhərində on  iki  imam 
Ģiələrinin 7-ci  imamı Museyi  Kazımla və  onun  nəvəsi  9-cu  imam  Məhəmmədin 
məzarlarının  ayaq  tərəfində  dəfn  olunmuĢdur.  Nəsirəddin  Tusi  elmin  müxtəlif  sahələri 
ilə  dərindən  maraqlanmıĢdı.  Onun  qələmindən  çıxan  yüzdən  artıq  ciddi  əsər  elmin 
astronomiya,  riyaziyyat,  fizika,  tibb,  fəlsəfə,  etika,  məntiq  və  digər  sahələrinə  həsr 
olunmuĢdu. Bununla belə Nəsirəddinin yaradıcılığından astronomiya və riyaziyyat üzrə 
tədqiqatlar  xüsusi  yer  tutur.  Tusi  bu  sahələrdə  aparılmıĢ  iyirmidən  artıq  uğurlu 
araĢdırmanın müəllifidir. Riyaziyyata həsr etdiyi əsərlər yalnız ərəbcə, astronomiya üzrə 
tədqiqatları  isə  həm  fars,  həm  də  ərəb  dillərində  yazılmıĢdır.  Riyaziyyatçı  alimin  ən 
məĢhur əsərləri arasında "ġəklül-qita" ("Bütöv çoxtərəfli haqda risalə), "Came'ül-hesab" 
("Lövhə  və  tozun  köməyi  ilə  hesab  toplusu"),  "Dairənin  ölçüsü",  "Təhrir  Öqlidis" 
("Evklid  "BaĢlanğıc"ının  təsviri")  kimi  kitablar  xüsusi  yer  tutur.  Dörd  hissədən  ibarət 
"Zici-Ġlxani"  ("Ġlxanilərin  astronomik  cədvəlləri")  əsəri  isə  alimin  adını  dünya 
astronomiya  tarixinə  salmıĢdır.  ÇağdaĢ  tədqiqatçıların  bir  çoxu  Nəsirəddin  Tusini  hər 
Ģeydən  öncə,  riyaziyyatçı  hesab  edir.  Onun  əsərləri  yalnız   ġərqdə  deyil, 
həmçinin  Avropada həndəsə və triqonometriyanın inkiĢafında mühüm rol oynamıĢdır.  
Əsərləri: Təcrid əl-Əqaid (Əqidənin təcridi), Təcrid əl-Kəlam (Kəlamın təcridi), 
Tezker-i hayat, Təhriri-Öqlidis (Evklidin Ģərhi), Təhrir əl-Məcəsti,Əsas əl-
Ġqtibas (Ġqtibasın əsası), Əsraf əl-ƏĢraf, Əxlaqi-Nasiri (1235), Füsul-Nəsiriyyə, Övsafül-
ƏĢraf, Risab fil-Ġmamə (Ġmamətə dair traktat), Cəbr və qədr Cələul-Hesab və s. 

40 
 
21.Tənqidçi, tərçüməçi İshaq İbrahimovun anadan olmasının 95 illiyi  
(21.02.1921-05.07.1987) 
Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi — 30.07.1979 
Ġshaq Ġbrahimov 1921-ci il fevralın 21-də Bakı Ģəhərində qulluqçu 
ailəsində  anadan  olmuĢdur.  Ġkinci  Dünya  müharibəsindən  sonra 
Azərbaycan  Dövlət  Teatr  Ġnstitutunun  teatrĢünaslıq  fakültəsində 
təhsilini  davam  etdirmiĢ,  eyni  zamanda  bədii  tərcümə  ilə  məĢğul 
olmuĢdur  (1945-1948).  "Ġnqilab  və  mədəniyyət"  jurnalı 
redaksiyasında  ədəbi  iĢçi,  məsul  katib  (1948-1952),  Azərbaycan 
Radio  VeriliĢləri  Ġdarəsində  bədii  veriliĢlər  Ģöbəsinin  baĢ 
redaktoru  (1952-1959),  "Azərbaycan"  jurnalı  redaksiyasında  məsul  katib  (1959-1962), 
C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm"də ssenari Ģöbəsinin müdiri, eyni zamanda ssenari-
redaksiya  heyətinin  üzvü  (1962-1966),  Azərbaycan  Dövlət  Televiziya  və  Radio 
VeriliĢləri  ġirkətində  Radio  bədii  veriliĢləri  Ģöbəsində  tərcüməçi,  "Ekran"  yaradıcılıq 
birliyi  redaksiya  heyətinin  üzvü,  baĢ  redaktor  vəzifələrində  (1962-1975)  çalıĢmıĢdır. 
Azərbaycan  Yazıçılar  Ġttifaqında  tərcüməçilər  bölməsi  bürosunun  sədri  olmuĢdur. 
Azərbaycan  Yazıçılar  Ġttifaqının  katibi  seçilmiĢdir  (1975-1984).  Yazıçılar  Ġttifaqı 
nümayəndələrinin  tərkibində  Ġraqda  səfərdə  olmuĢdur.  Azərbaycan  KP  26  Bakı 
komissarı  adına  rayon  komitəsi  plenumunun,  SSRĠ  Yazıçılar  Ġttifaqı  idarə  heyətinin 
üzvü, Azərbaycan Yazıçılar Ġttifaqı idarə heyətinin üzvü, Bakı Ģəhər Sovetinin deputatı 
seçilmiĢdir.  SSRĠ  döyüĢ  medalları  ilə  təltif  olunmuĢdur.  1987-ci  il  iyulun  5-də  vəfat 
etmiĢdir. 
Tərcümələri (ruscadan):‖Georgi Qulia. Sagen kəndinin baharı‖ (1949), ‖M.Qorki. 
Məqalə və pamfletlər‖ (1951), ‖Vasilenko‖ (1951), ‖ V.Ajayev. Moskvadan uzaqlarda‖ 
(1952), ‖N.V.Qoqol. Ġvan Ġvanoviçin Ġvan Nikiforoviçdən küsməsi haqqında povest‖ 
(1953), ‖Zekers. Yeddinci xaç‖ (1954), ‖V.Latsis. Qanadsız quĢlar‖, ‖A.P.Çexov. 
Hekayələr‖, ‖Abdulla Qədiri. Ötən günlər‖, ―F.M.Dostoyevski. Netoçka Nezvanova‖, 
―H.AIbert Lixanov. Ailə vəziyyəti (roman)‖(1970), ‖K.Y.Paustovski. Yaxın və uzaq 
adamlar‖ (1971), ‖Abdulla Qədiri. Ötən günlər‖ (1979),  ‖P.Vejinov. Polkovnikə 
məktub yoxdur‖(1982), ‖LayoĢ MeĢterhazi. Prometey müəmması‖ (1984), ‖Çingiz 
Aytmatov. Gün var əsrə bərabər‖ və s. 
Filmoqrafiya: Romeo mənim qonĢumdur (film, 1963), ArĢın mal alan (film, 1965), 
Qaraca qız (film, 1966), Təsnif (film, 1969), Qəribə görüĢlər (film, 1969), Cücələrim 
(film, 1970),   Oxuyur ġövkət Ələkbərova ((sənədli film, Nazim Zeynalovla birgə  
1970), Ġlham (film, 1972),  Gülüstan bayatı-Ģiraz (film, 1972), Axtaran tapar (film, 
1980) və s.  
 
 
 

41 
 
24.Uşaq dramaturgiyasının banisi, yazıçı, ictimai xadim Abdulla Şaiqin anadan  
olmasının 135 illiyi (24.02.1881-1959) 
Abdulla  Şaiq  həqiqəti  hər  şeydən  uca  tutan,  daima  həqiqət  axtaran,  tərəqqi  və 
yüksəliş yolunda fədakarcasına çalışan yazıçı olmuşdur. 
                                                                                                Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov 
Abdulla Şaiqin nəcib həyatı bir çıraq kimi həmişə xalq üçün yanmışdır. Bu çırağın 
işığında  uşaqların  da,  böyüklərin  də  qəlbində  yalnız  xeyirxah  duyğular,  xeyirxah 
arzular baş qaldırmışdır.  
                                                       Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyev 
Talıbzadə Abdulla Şaiq Mustafa oğlu- 
klassik Azərbaycan şairi, yazıçı, dramaturq, publisist, 
pedaqoq, ədəbiyyatşünas, 1934-cü ildən Azərbaycan 
Yazıçılar Birliyinin üzvü, əməkdar incəsənət xadimi (1940) 
Abdulla  ġaiq 1881-ci  il fevralın  24-də Tiflisdə  ruhani  ailəsində 
dünyaya gəlib.  1901-ci ildə Bakıya gələn Ģair maarifçi pedaqoq, 
romantik  Ģair  kimi  formalaĢır.  A.  ġaiq  qadınlar  üçün  jurnal 
çıxarmaq,  uĢaq  bağçası  açmaq,  kitabxana  yaratmaq,  kasıb 
uĢaqları  pulsuz  oxutmaq  kimi  xeyirxah  təĢəbbüslər  irəli  sürüb, 
eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyatını tədqiq və təbliğ edib, Xaqani, Nizami, Nəsimi, 
Füzuli,  Xətai,  Vaqif,  Vidadi,  Zakir,  M.F.Axundov,  S.Ə.ġirvani,  M.Ə.Sabir,  A.Səhhət, 
M.Hadi, H.Cavid kimi Ģair-yazıçıların yaradıcılıqlarını araĢdırıb. A. ġaiq yaradıcılığına 
tərcümə və qəzəllə baĢlasa da, ilk mətbu əsəri "Laylay" adlı uĢaq Ģeiri olub. O, 1906-cı 
ildən baĢlayaraq silsilə Ģeirləri ilə Azərbaycan milli uĢaq poeziyasının incilərini yaradıb. 
Xalq  ədəbiyyatını  toplayıb  araĢdıran  A.  ġaiq  uĢaqlar  üçün  "Tıq-tıq  xanım",  "Tülkü 
həccə  gedir",  "YaxĢı  arxa"  kimi  mənzum  nağıllar  da  yazıb.  Ədibin  "May  nəğməsi", 
"Top oyunu", "BənövĢə", "Qərənfil", "Bülbül" kimi uĢaq Ģeirləri, nağıl və poemaları bu 
gün də öz dəyərini saxlayır. Ədəbiyyat sahəsindəki fəaliyyətinə görə A.ġaiqə "Əməkdar 
incəsənət xadimi" adı verilmiĢdir. A.ġaiq 1959-cu ildə Bakıda vəfat etmiĢdir. 
Kitabları: ‖GülĢən ədəbiyyat‖ (1910), ‖UĢaq gözlüyü‖ (1910), ‖Tülkü, qarğa, 
hacıleylək‖ (1911), ‖Tülkü və xoruz‖ (1911), ―Gözəl bahar‖ (1912), ‖Gülzar qiraət 
kitabı‖ (1912), ―Bədbəxt ailə‖ (1912), ‖Kimdir haqlı?‖ (1913), ‖Murad‖ (1913), ‖Ürək 
tikmək, yaxud Qurban bayramı‖ (1913), ‖ġələquyruq‖(1913),  ‖UĢaq gözlüyü‖ (1915), 
‖Milli qiraət kitabı‖ (1919), ―Türk çələngi‖ (1919), ―Vətən‖ (1919), ‖Ədəbiyyat 
dərsləri‖ (1919), ‖Müəllim (hekayə)‖ (1926), ‖Məktub yetiĢmədi‖ (1926), ‖Göbələk‖ 
(1926), ―Anabacı‖ (1926), ‖Ġldırım‖ (1927), ‖Tülkü həccə gedir‖ (1927), ‖EĢĢək 
üstündə səyahət‖ (1933), ‖SeçilmiĢ hekayələr‖ (1933), ‖Oyunçu bağalar‖ (1934), 
‖Çocuq Ģeirləri‖ (1934), ‖YaxĢı arxa‖ (1939), ―Tapdıq dədə‖ (1939), ‖Araz‖ (roman).            
Tərcümələri:‖Daniel Defo. MəĢhur ingilis Robinzonun hekayəsi‖(1909), ‖ġekspir. 
Maqbet‖(1932), ‖Barto. Pinti qız‖ (1935), ‖Nizami. Ġsgəndərnamə. I hissə (ġərəfnamə)‖ 
(1941), ‖Ġ.A. Krılov. SeçilmiĢ təmsillər‖(1944), ‖Nizami. Sehrli üzük‖(1962), Nizami 
Gəncəvi. Ġsgəndərnamə‖(1964), ―Ġ.A. Krılov. Cırcırama və qarıĢqa‖(1976) və s.  

42 
 
25.Yazıçı Firuz Sadıxzadənin anadan olmasının 85 illiyi (25.02.1931-24.05.1997) 
 
 
Sadıxov Firuz Sadıx oğlu – nasir, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, 
1959 - cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü. 
 
 
 
 
 
 
 
1931- ci ildə Bakı Ģəhərində qulluqçu ailəsində anadan olmuĢdur. 7 yaĢında ikən atasını 
itirdiyindən  anasının  himayəsi  altında  boya-baĢa  çatmıĢdır.  1938-  ci  ildə  ailəliklə 
Cənubi  Azərbaycana  köçmüĢ,  ibtidai  təhsilini  Sərab  Ģəhərində,  sonra  Tehranda  farsca 
almıĢdır. 1945-ci ildə Ġran Demokratik Gənclər Ġttifaqı sıralarına daxil olmuĢdur. 1946- 
cı  ilin  dekabrında  Bakıda  orta  məktəbi  bitirdikdən  sonra  ADU-nun  filologiya 
fakultəsində  təhsil  almıĢdır  (1950-1955).  Kiçik  yaĢlarından  Ģeir  və  hekayə  yazsa  da, 
onun  ―Ġlk  mahnı‖  adlı  kiçik  həcmli  hekayəsi  1950-ci  ildə  Cənubi  Azərbaycan 
yazıçılarının almanaxında dərc olunmuĢ, bundan sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxıĢ 
etmiĢdir.  Ġctimai  iĢlərdə  fəal  çalıĢmıĢdır.  Cənubi  Azərbaycan  Yazıçılar  Cəmiyyətinin 
məsul  katibi  olmuĢdur  (1957-ci  ildən).  Universitetin  Azərbaycan  ədəbiyyatı  tarixi 
kafedrasında  aspirant  olarkən  Qətran  Təbrizinin  həyat  və  yaradıcılığı  mövzusunda 
namizədlik  dissertasiyası  müdafiə  etmiĢdir  (1958).  Universitetdə  dosent  vəzifəsində 
çalıĢmıĢdır.  Müasir  Cənubi  Azərbaycan  ədəbiyyatının  bir  sıra  məsələlərinə  dair 
məqalələri,  rəyləri  çap  olunmuĢdur.  ―Heyrət  ey  büt‖  (qəzəllər)  kitabı  onun  tərtibi, 
redaktorluğu  ilə  kütləvi  tirajla  buraxılmıĢdır  (1992).  1997-  ci  il  mayın  24-də  Bakıda 
vəfat etmiĢdir. 
 
Əsərləri: ―Savalan ətəklərində‖ (1956), ―Məhəbbət və azadlıq‖ (1963), ―Tüfənglə 
ölçülən torpaq (povest və hekayələr)‖ (1967),  ―Məhəbbət körpüsü‖ (1975), ―Nizami və 
müasirlik‖ (1992) və s.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

43 
 
27.Xalq yazıçısı Əli Vəliyevin anadan olmasının 115 illiyi (27.02.1901-02.02.1983)  
“Əli Vəliyev haqqında danışmaq həyatın dibindən dırmana-dırmana qalxan bir 
bahadır haqqında danışmaq deməkdir.” 
                                                                                                           Xalq şairi
 
Məmməd Rahim 
“Əli Vəliyev uzun illərdən bəri bir əlində qələm tutmuş, gözəl, səmimi, dolğun əsərlər 
yaratmış, bir əli ilə də ədəbiyyata yeni gələn gənclərin qolundan tutub qaldırmışdır.” 
                                                                                                    
Şair Qasım Qasımzadə
                                             
 
Əli Vəliyev  nasir, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1937), 
Azərbaycan  SSR  xalq  yazıçısı  (1974),  M.F.Axundov  adına 
Dövlət mükafatı laureatı (1958). 
Əli  Vəliyev 1901-ci  il   fevralın  27-də  Zəngəzur  mahalının 
Ağudi kəndində  anadan  olmuĢdur.  1923-cü  ildə  ġuĢa  firqə 
məktəbinə  daxil  olmuĢdur.  ġuĢa  firqə  məktəbindən  sonra  Bakı 
mərkəzi  firqə  məktəbində  və  mühazirəçilər  qrupunda  təhsilini 
davam  etdirmiĢdir.
 
1933-1934-cü  illərdə  "ġərq  qapısı"  qəzetinin 
redaktoru  vəzifəsində  çalıĢmıĢdır. 1945-1950-ci  illərdə Kommunist 
qəzetinin məsul  redaktoru  vəzifəsində  çalıĢmıĢdır.  1950-1954-cü  illərdə Azərbaycan 
Yazıçılar  Ġttifaqının  məsul  katibi  vəzifəsində  iĢləmiĢdir. 1954-cü  ildə  M.F.Axundov 
adına 
Respublika 
Dövlət 
mükafatına 
layiq 
görülmüĢdür. 1954-1959-cu 
illərdə "Azərbaycan"  jurnalının  məsul  redaktoru  vəzifəsində  çalıĢmıĢdır.  1937-1941-ci 
illərdə  "Qarlı  dağlar",  "Qəhrəman",  "Ordenli  çoban"  və  "Sübut"  kitabları  çap 
edilmiĢdir. 1941-1942-ci  illərdə Böyük  Vətən  müharibəsi cəbhələrində  yazıçı-jurnalist 
kimi  iĢtirak  etmiĢ,  gördüyü,  Ģahidi  olduğu  insanlar  və  onların  qəhrəmanlığı  haqqında 
"Cəbhə  hekayələri"  kitabını  yazmıĢdır. 1942-1945-ci  illərdə  "Ərköyün",  "Sovqat" 
kitablarını  çap  etdirmiĢdir.  1945-1950-ci  illərdə  "GülĢən"  povesti  və  "Hekayələr" 
kitabları  nəĢr  edilmiĢdir. 1954-cü  ildə  "GülĢən"  povesti  və  "Çiçəkli"  romanı 
M.F.Axundov  adına  Respublika  Dövlət  mükafatına  layiq  görülmüĢdür. 1954-1959-cu 
illərdə  yazıçının  "Madarın  dastanı",  "Ürək  dostları",  Azərbaycan,  rus  və  Ukrayna 
dillərində "Çiçəkli" romanı, "SeçilmiĢ əsərləri"nin I cildi oxuculara təqdim olunmuĢdur. 
Əli Vəliyev  2 fevral 1983-cü ildə Bakı Ģəhərində vəfat etmiĢdir. 
Əsərləri:‖Allahın səyahəti‖ (1930), ‖Nənəmin cəhrəsi‖ (1930), ‖Qarlı dağlar‖ (1938), 
―Dostlar‖ (1939), ‖Ordenli çoban‖ (1939), ‖Qəhrəman‖ (1940), ‖Sübut‖ (1941), ‖Cəbhə 
hekayələri‖ (1942), ‖GülĢən‖ (1953), ‖Çiçəkli‖ (1955), ‖Turaclıya gedən yol‖ (1961), 
―Anaqız‖ (1965), ‖Bir cüt ulduz‖ (1967), ‖Bir cüt tərlan‖ (1968), ‖SeçilmiĢ əsərləri,(6 
cilddə)‖(1968),   Ürək dostları‖ (1970), ‖Samovar tüstüləri‖ (1971), ‖Durna qatarı‖ 
(1972), ‖Budağın xatirələri‖(1974), ―Zamanın ulduzları‖ (1976), ‖Narahat adam‖ 
(1978), ‖Oçerklər‖ (1978), ‖Ötən günlər‖ (1981), ‖Madarın dastanı‖ (1988) və s.  
 
 
 

44 
 
Xarici ədəbiyyat 
9.Özbək şairi Əlişir Nəvainin anadan olmasının 575 illiyi (09.02.1441-1501) 
Zəmanəmizdə yayılan bütün ədəbiyyat tarixlərində  Nəvainin  elmi, dini, sənəti, 
Türkçülüyü xüsusi yer tutur. Nəvai yalnız elm və sənət sahəsində deyil, ölkənin 
mədəniyyətində, texniki sənətlərin inkişafında və iqtisadiyyatının güclənməsində də 
böyük xidmətləri olan şəxsiyyətlərdəndir. 
 
ƏliĢir  Nəvai   9  fevral   1441-ci  ildə Herat Ģəhərində  anadan 
olmuĢdur. Zamanın bəstəkar və rəssamlarını ən çox təĢviq və 
himayə  edənlərdən  biri  də  Nəvai  olmuĢdur.  Ancaq  onun  əsas 
böyük  xidməti  "Türkçülük"  və  "Türk  dilçiliyi"  sahəsində 
olmuĢdur və bu baxımdan  misilsizdir. ƏliĢir Nəvai ərəbcə və 
farsçanı ana dili kimi bilmiĢ, öz dövründə bu dillərdə ən gözəl 
əsərləri  yaza  biləcək  qədər  incəliklərinə  vaqif  olmuĢdur. 
Əsrlərə  örnək  olacaq  əsərləriylə  bunu  sübuta  yetirmiĢdir. 
Ancaq  o  dövrün  dəbinə  uyaraq  ərəb  dilində  və  xüsusilə  fars 
dilində yazan Türk Ģairlərinə qarĢı çıxmıĢ, Türk dilinin əcnəbi 
dillərin kölgəsində qalmasına qarĢı üsyan etmiĢdir. Nəvai Türk 
dilinin bir məcazlar, cinaslar, qafiyələr və fellər dili olduğunu, 
səs  və  məna  incəlikləriylə  çatdırılan  qüdrətli  ifadə  imkanlarının  fars  dilindən  üstün 
olduğunu  bilir,  bunu  sübut  etmək  istəyirdi.  Ona  görə  milli  və  yüksək  bir  ədəbiyyat, 
ancaq milli Ģüur və milli zövqün inkiĢaf etdirildiyi bir dildə yaradılırdı. "Mühakəmət-ül-
Lüğəteyn"  adlı  əsərini  bu  məqsədlə  meydana  gətirmiĢdi.  ƏliĢir  Nəvai  16-sı  mənzum, 
16-sı  mənsur  olmaqla  bir-birindən  dəyərli  32  əsər  yazmıĢdır.  Çoxunun  əlyazma 
nüsxələri  kitabxanalarımızda  saxlanılır.  Bu  əsərlərin  hamısı  məĢhurdur,  amma  ən 
məĢhurları  "Mühakəmət-ül  Lüğəteyn",  "Məcalisün-Nəfais"  adlı  əsərləriylə,  beĢ 
məsnəvidən  ibarət  olan  "Xəmsə"si  və  bütün  Ģerlərini  topladığı  "Divan"lardır. 
"Mühakəmət-ül Lüğəteyn" adlı əsərində Türk və fars dillərini qarĢılaĢdırır. Türk dilinin 
və  Türklərin  əcəm  dilindən  və  əcəmlərdən  hansı  baxımdan  üstün  olduğunu  açıqlayır, 
sübuta yetirir. "Məcalisün-Nəfais" Ģairlər və ədiblər təzkirəsidir, bir ədəbiyyat tarixidir 
və  Türküstan  və  Ġranda  yetiĢən  Ģairlərin  həyat  və  yaradıcılıqlarına  dair  dəyərli 
məlumatlar  verməkdədir.  "Xəmsə"sində  "Fərhad  və  ġirin","Leyli  və  Məcnun"  kimi 
mənzum  romanları,  Makedoniyalı  Ġskəndərin  həyatından  bəhs  edən  "Səddi-Ġskəndəri", 
sasani  hökmdarı  Bəhram  Gurun  həyatından  bəhs  edən  "Səbəy-Səyyarə"  adlı  tarixi 
əsərləri,  əxlaq  və  təsəvvüfə  dair  fikirlərini  əks  etdirir.  Divanlarında  isə  uĢaqlığından 
etibarən  yazdığı  bütün  Ģerləri  toplanıb.  Qəzəllər,  müxəmməslər,  rübailər,  müstəzadlar, 
müfrədlərdən  ibarət  bu  Ģerlər  Orta  Asiya  Türk  dilinin  ən  gözəl  nümunələridir.  ƏliĢir 
Nəvainin  Ģeirləri  həm  yazıldıqları  dövrdə,  həm  də  sonralar  bütün  Türk  dünyasında 
zövqlə oxunmuĢ, çox məĢhur Türk Ģairləri onu örnək bilmiĢ, ona təriflər yazmıĢdır.  
 Kitabları: ―Yeddi səyyarə‖ 
 

45 
 
13.İngilis uşaq yazıçısı, Andersen mükafatı laureatı (1956) Eleanor Farconun 
anadan olmasının 135 illiyi (13.02.1881-05.06.1965) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ġngilis  uĢaq  yazıçısı,  Andersen  mükafatı  laureatı  Eleanor  Farcon  Ģeirlər,  hekayə  və 
povestlər,  uĢaqlar  üçün  opera  tamaĢalarına  Ģeir  mətnləri  və  s.  yazmıĢdır.  Lakin  onun 
yaradıcılığının  əsasını  nağıllar  təĢkil  edir.  Yazıçı  13  fevral  1881-ci  ildə  Ġngiltərədə 
dünyaya  gəlmiĢdir.  E.Farconun  atası  da  yazıçı  olmuĢdur.  1912-ci  ildə  yazıçı  ―Panç‖ 
jurnalında özünün  London haqqında  Ģeirlərini çap  etdirməyə  baĢlamıĢdır. 1916-cı ildə 
onun  ―Köhnə  Londonun  uĢaq  nəğmələri‖  adlı  kitabı  çapdan  çıxmıĢdır.  ―Yeddinci 
Ģahzadə  qız‖  və  ―Ay  istəyirəm‖  adlı  nağılları  ona  keçmiĢ  SSRĠ-də  də  Ģöhrət 
qazandırmıĢdır.  ―Qoca  dayənin  nağılları‖,  ―Büllur  baĢmaq‖,  ―Qaraçı  və  zəncəfil‖, 
―Kaleydoskop‖  və  s.  əsərlərin  müəllifidi.  E.Farcon  1955-ci  ildə  uĢaqlar  üçün  yazdığı 
əsərlərə  görə  Karnegi  medalı,  1956-cı  ildə  isə  YUNESKO-nun  UĢaq  və  gənclər 
ədəbiyyatı  üzrə  Beynəlxalq  ġurasının  (ĠBBY)  Hans  Xristian  Andersen  adına 
mükafatının ilk laureatı olmuĢdur. Bu mükafat qeyri-rəsmi olaraq uĢaq ədəbiyyatı üzrə 
Nobel  mükafatı  da  adlanır.  E.Farcon  1965-ci  il  iyunun  5-də  85  yaĢında  öz  vətənində 
vəfat etmiĢdir.  
Əsərləri: ―Köhnə Londonun uĢaq nəğmələri‖, ―Ay istəyirəm‖, ―Qoca dayənin nağılları‖, 
―Büllur baĢmaq‖, ―Qaraçı və zəncəfil‖, ―Kaleydoskop‖ və s. 
 
 
 
 
 

46 
 
15.Tatar şairi Musa Cəlilin anadan olmasının 110 illiyi (15.02.1906-25.08.1944) 
 
Yarandın, yaşadın şanlı bir gündə 
Sözün ulduz-ulduz, çiçək-çiçəkdir. 
Xatirən daima torpaq üstündə,  
Yaşıl bir ot kimi göyərəcəkdir... 
                                                                                                    Xalq şairi Səməd Vurğun 
 Musa Cəlil (15 fevral 1906 - 25 avqust 1944) - XX əsr tatar 
ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi,  Sovet İttifaqı 
Qəhrəmanı(1956). 
Musa  Cəlil   Rusiyanın   Orenburq Ģəhərində  anadan  olmuĢdur. 
UĢaqlıqdan atasını itirmiĢ, anasının himayəsində yaĢamıĢdır. 1920-ci 
illərdən  bədii  yaradıcılığa  baĢlamıĢ,  Ģeirlərini  vətən,  xalq,  ayrılıq 
mövzularında 
yazmıĢdır. 1931-ci 
ildə 
Moskva 
Dövlət 
Universitetinin  ədəbiyyat  fakültəsini  bitirən  Musa  Cəlil  əvvəl  tatar 
dilində  nəĢr  olunan  bəzi  uĢaq  jurnallarının  redaktoru,  sonralar  isə  yenə  tatar  dilindəki 
"Kommunist"  qəzetinin  redaktor  müavini  olmuĢdur.  Tatar  gənclər  təĢkilatına  rəhbərlik 
edən  Musa  Cəlil, Ġkinci  dünya  müharibəsi illərində  sovet  ordusunun  tərkibində 
vuruĢmuĢ, 1942-ci  ildə  almanlara  əsir  düĢərək   ġpandau  toplama  düĢərgəsinə 
göndərilmiĢdir. Əsirlikdə də fəallıq göstərmiĢ, almanların tatarlardan təĢkil etdiyi Ġdil-
Ural  Legionunun  üzvləri  arasında  antifaĢist  qüvvələrin  yaradıcılarından  olmuĢdur. 
1944-cü  ilin  avqustunda  əsirlərin  kütləvi  Ģəkildə  qaçıĢını  təĢkil  etmiĢdir.  Lakin  onları 
satmıĢ  və  Musa  Cəlil  tutularaq 25  avqust 1944-cü  ildə Berlindəki  Plötzenzee 
həbsxanasında  digər  məĢhur  tatar  yazıçısı Abdulla  AliĢlə  birlikdə  edam  edilmiĢdir. 
Sovet  hökuməti  ona  Vətən  xaini  damğası  "vurmuĢ",  ailəsini  isə  sürgün 
etdirmiĢdir. 1949-cu  ildə  Musa  Cəlilin  belçikali  əsir  yoldaĢı SSRĠ-nin Brüsseldəki 
konsulluğuna  gələrək  onun  əsirlikdə  olarkən  antifaĢist  qüvvələrinin  döyünən  ürəyi  və 
düĢünən beyni olduğunu söyləmiĢ, əvvəlcə onun bir neçə Ģeirini, bir müddət sonra isə 
iki kitabını konsulluğa təqdim etmiĢdir. Bu kitablar tezliklə çap olunmuĢ, 1956-cı ildə 
Ģairə  bəraət  verilmiĢ  və  onun  əsərlərinin  çapına  qoyulan  qadağa  birdəfəlik  aradan 
qaldırılmıĢdır.  Həmin  il  Musa  Cəlilə  ölümündən  sonra  Sovet  Ġttifaqı  Qəhrəmanı 
adı, 1957-ci  ildə  isə  Lenin  mükafatı  verilmiĢdir. Kazan Ģəhərində  onun  heykəli 
ucaldılmıĢ,  tatar  milli  dram  teatrına  onun  adı  verilmiĢ,  adına  ədəbi  mükafat  təsis 
olunmuĢdur.  1954-cü  ildə  böyük  Azərbaycan  Ģairi Səməd  Vurğun Musa  Cəlilin 
xatirəsinə həsr olunmuĢ "Musa Cəlilə" Ģeirini yazmıĢdır. Musa Cəlilin ilk əsəri 1919-cu 
ildə dərc olunmuĢdur. 1925-ci ildə onun "Biz gəlirik" adlı Ģeir və poemalar toplusu iĢıq 
üzü  görmüĢdür. 1941-ci  ildə  "Altun  çeç"  və  "İldar"  operaları  üçün  4  libretto 
yazmıĢdır.  Alman  əsirliyində  yazdığı  "Moabit  gündəliyi"  adlı  Ģeirlər  toplusuna  görə 
ölümündən sonra Lenin mükafatına layiq görülmüĢdür (1957). 
 
 
 

47