Koordinasiya c r yanına (5-14 kA) uy un olan g rginlikdir, kV-la

13.1.3. Yüks k g rginlikli kabel muftalarının  elektrik  hesabatı
   
 
 
 
 
Yüks k g rginlikli kabell ri zavodlarda istehsal ed rk n, avadanlı ın v
texnoloji prosesin xüsusiyy tl rin  uy un olaraq mü yy n tikinti uzunlu unda
buraxırlar. Kabell r dair vi barabanlara sarınır v   h min v ziyy td   ç kili
yerl rin  g tirilir. Ç kili  zamanı ayrı-ayrı tikinti uzunluqları bir-biri il  kabel 
muftaları vasit si il  birl dirilir. Kabel x tl rind  istifad  olunan muftalar 
birl m  yerl rin   v   i l m  funksiyalarına uy un olaraq birl dirici,
dayandırıcı v  sonluq muftalarına bölünür. 
Birl dirici muftalar ayrı-ayrı tikinti uzunluqları arasında qura dırılır.
Dayandırıcı muftalar ya  doldurulmu  kabell rd  mü yy n m saf l rd  ya ın
t zyiqini saxlamaq üçün v  müxt lif hündürlüklü, relyefli traslarda ya ın a a ı
istiqam td  axmasının qar ısını dayandırmaq üçün i l dilir. 
Sonluq muftaları kabel x tl rinin sonunda, kabell rin transformator v
dig r aparatlara giri l rind   i l dilir. Sonluq muftaları h m d  kabell rin açıq
uclarından ya ın axmasının v  izolyasiyasının çirkl nm sinin qar ısını alır.
Konstruksiyasına gör  yüks k g rginlik muftalarının iki izolyasiya 
hiss si vardır. Xarici izolyasiya: – farfor gövd , daxili izolyasiya: – ya -ka ız
sar ıları. G rginliyin qiym tin  gör  daxili izolyasiya adi sar ı tipli v
kondensator tipli izolyasiyalara malik olurlar. Kondensator tipli yüks k
g rginlikli muftaların izolyasiaysının hesablanması v  layih l ndirilm si
zamanı onların bir sıra xüsusiyy tl ri n z r  alınmalıdır. Bunların birincisi 
kabel izolyasiyasına nisb t n muftaların l il  montaj edilm si il  izah edilir. 
Kabel x tl rinin ç kili   v  ya t miri zamanı çöl  raitind  montaj edil rk n
atmosferd n izolyasiyaya tozlar v  su buxarları dü m si ehtimalı çox olur. 
Ikincisi, muftalarda qeyri-b rab r elektrik sah l rinin v  izolyasiyanın
müxt lif hiss l rind  tangensial elektrik sah  
g rginliyinin (ESG)
yaranmasıdır. Daxili izolyasiyası ya la hopdurulmu  ka ız lent 
izolyasiyasından sarınmı  muftalarda tangensial elektrik möhk mliyi, radial 
istiqam td  elektrik möhk mliyind n bir neç   d f  az olur. Ona gör
tangensial elektrik sah sinin yaranması arzuolunmaz haldır. 
 Kabel 
v  kabel muftalarının izolyasiyasının hesbatları üçün verilmi
sas parametrl r, g rginliyin hesabat qiym ti U
h
 v  izolyasiyada elektrik sah
g rginliyidir (ESG) – E
h
. Mufta izolyasiyasının hesabatı radial v  tangensial 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
349 
ESG il  aparıldı ından, onlarda ESG-nin iki qiym ti radial v  tangensial 
hesabat qiymt l ri (E
hr
, E
h
) t yin edilir. 
 Muftalarda g rginliyin hesabat qiym ti, bütün kabel x ttinin etibarlı i i
n z r  alınmaqla t qribi seçilir. 
Bu
rt daxilind  sonluq muftaların daxili izolyasiyasının elektrik 
möhk mliyi, farfor çarxlardan ibar t xarici izolyasiyasının elektrik 
möhk mliyin  nisb t n böyük olmalıdır.
far. n
U
U
h
)
1
,
1
05
,
1
(
          (13.1.7)
burada U
far.sın
 – farfor izolyatorun sınaq g rginliyidir.
Muftalarda hesabatlar impuls sınaq g rginliyinin bütöv dal ası üçün 
aparılır. Hesabat g rginliyi v  farforun sınaq g rginliynin (13.1.7)-d  verilmi
münasib ti daxili izolyasiyasının elektrik möhk mliyinin xarici izolyasiyasının
elektrik möhk mliyind n çox oldu unu göst rir. Bu ifad y  gör , elektrik 
bo alması zamanı onların qövsl  bürünm  ehtimalı farfor çarxının xarici s thi
üzr  daha çox olar. 
Muftaların izolyasiya sar ılarının elektrik möhk mliyi kabelin elektrik 
möhk mliyin   b rab r götürüldüyünd n hesabat g rginliyi d  kabell rd kin
b rab r q bul edilir. 
C dv l 13.1.2 -d  normal izolyasiya s viyy sin  gör  layih l ndirilmi
farfor izolyatorların impuls v   s naye tezlikli sınaq g rginlikl ri verilmi dir. 
Kabell rd  hesabat g rginlikl rinin seçilm si c dv l 13.1.2-d  göst rilmi dir. 
Hesabat g rginliyi seçil rk n istismar müdd tind  kabell r  daxili v
atmosfer (xarici) g rginlikl rinin t siri, kabelin uzunlu u boyu sarınan
izolyasiya ka ız lentl ri arasında müxt lif ölçüd  bo luqlar (qat aralıqları)
olması, onların müxt lif qatlarda üst-üst  dü m l ri, defektl ri v  qabarcıqları
olması n z r  alınmalıdır. Ona gör  kabel izolyasiyası seçil rk n s naye
tezlikli hesabat g rginliyi v  impuls hesabat g rginlikl rini mü yy nl dirm k
lazımdır. Çünki izolyasiyanın layih l ndirilm si h r iki g rginliy
sas n
yoxlanılır.
Hesabat g rginliyini t yin ed n müxt lif xarici amill r v  defektl r
uy un msalların köm yi il   n z r  alınır. S naye tezlikli hesabat g rginliyi
a a ıdakı düsturla hesablanır:
   
 
3
4
3
2
1
~
nom
h
U
k
k
k
k
U
           (13.1.8)
burada U
nom
 – kabel x ttinin nominal g rginliyidir, k
1
msalı mümkün olan  n
böyük i çi g rginliyi t yin edir. C dv l 13.1.3 -d  müxt lif g rginlik sinifl ri 
üçün k
1
 v U
n.b.i
 verilmi dir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
350 
Muftaların xarici izolyasiya gövd l rinin hesablanmasına aid c dv l
 C dv l 13.1.2
S naye  tezlikli  sınaq g rginliyi,   kV 
Impuls    sınaq g rginliyi,  kV 
Ayrılıqda
sınaq olunan 
farfor 
izolyator  
üçün, kV 
Ayırıcıların bir qütbünün 
kontaktları açıq oldu u halda 
aradakı sınaq g rginliyi, kV 
Ayrılıqda sınaq olunan farfor 
izolyatorlar  üçün, kV
Ayırıcıların bir qüt-bünün 
kontaktları açıq oldu u halda, 
aradakı sınaq g rginliyi, kV 
Tam v  k silmi  impulslar 
     Tam        k silmi  impuls  kV 
3
6
10
15
20
35
110 
150 
220 
330 
500 
25
32
42
57
68
100
265
340
490
630
800
28
40
53
70
85
130
355
460
675
890
1225
44
60
80
105 
195 
480 
660 
950 
950 
1200 
1600 
50
65
90
115
280
570
720
850
1250 
1450 
1800 
 
k
2
msalı layih l ndiril n izolyasiyanın elektrik möhk mliyinin real 
orta qiym tl rd n f rqini göst rir. T crüb d  ka ız lentl rin aralıqları statistik 
qanunauy un
kild  paylanır. Bu s b bd n, kabel izolyasiyasının de ilm
g rginliyi 15 20% h dl rind   d yi  bil r. Bunlardan  lav
zilm , bükülm
v  kabelin hazırlanma texnologiyasının qeyri-mük mm lliyi il  yaranan ba qa
defektl r elektrik möhk mliyini 10 25% azaldır.
 Deyil nl ri n z r  aldıqda k
2
msalı üçün 1,25 1,4 h dl rind
qiym tl r seçilir. k
3
msalı kabel x tl rin  t sir ed n daxili ifrat (kommutasiya) 
g rginlikl rini n z r  alır. Kabel x tl rinin istismar t crüb l ri göst rir ki, 
onlarda ifrat g rginlik s viyy sinin qiym tl ri c dv l 13.1.3- d  göst rilmi
h ddl rd   d yi ir.  k
4
msalı kabeld  ya ın t zyiqinin hesabat qiym tind n n
kiçik buraxıla bil n qiym tin   q d r d yi m si halında de ilm   g rginliyinin
azalmasını göst rir, k
5
 qaz v  ya  doldurulmu  kabell r üçün uzun müdd tli 
t sir ed n d yi n g rginlikl rd  1,10 1,20 h ddl rind  qiym tl r alır . 
Bel likl , yüks k g rginlik kabell rind  izolyasiyanın elektrik möhk mliyinin 
ehtiyat msalı 3,3 5,0 qiym tl ri h ddi arasında götürül   bil r.
 Elektrik 
möhk mliyinin ehtiyat  msalının a a ı qiym ti,
b k nin ifrat 
g rginlikl rind n etibarlı mühafiz  olundu u v  yüks k keyfiyy tli  izolyasiya 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
351 
materialları i l dildiyi hallarda t tbiq edilir. Hesabat impuls g rginliyi is
a a dakı düstur il  seçilir:
U
h.imp
=K
im
U
imp 
 
 
                      
  (13.1.9)
burada,  U
imp
 – impuls sınaq g rginliyidir.  K
im
 –  msalı, izolyasıyanın
qeyribircinsliliyi v  impulsların sayının artması il  de ilm d  elektrik 
möhk mliynin azalmasını n z r  alır, K
imp
=1,10  1,20. 
 Müxt lif g rginlik sinifli kabel muftalarının elektrik hesabatları üçün 
g rginlikl r c dv l 13.1.3-d  verilmi dir.
 Hesabat 
g rginlikl ri  üçün k
1
v  k
2
düz li
msallarının c dv li  
 
 
 
 
 
  
 
 
      C dv l 13.1.3
U
nom 
, kV
3 
6 
10 
20 
35 
110 
220 
330 
500 
750 
U
n.b.i
kV
3,6 6,9 11,5 23
40,5 126  252 366  
 
 
525
787
k
1
 1,15 
1,1 
1,05 
k
2
 5,2 
4,6 
3,8 
3,5 
3,2 
3 
2,7 
2,5  2,1 
 
  
13.1.4. Muftaların elektrik sah  g rginliyinin hesabat qiym tl ri
 
Elektrik sah   g rginliyinin hesabat qiym tl ri muftaların ya ama
yrisind n t yin edilir. T crüb  göst rir ki, d yi n c r yan kabel v
muftalarında ESG-nin hesabat qiym tl ri arasında a a ıdakı asılılıq öd nilir
[19]. Sonluq v  dayandırıcı muftalar üçün:
E
h
= 0,5· E
hk 
=25,  E
t
=0,04E
h                                               
    (13.1.10)
 Burada, 
E
hk
– kabel izolyasiyasının maksimal hesabat qiym tidir,  V-
birl dirici muftalar üçün:
E
h
=0,6E
hk
; E
t
=0,04E
h
   olur.
        (13.1.11)
 Texniki  d biyyatlarda t crüb l rin n tic l rin
sas n tapılmı
müxt lif tip d yi n c r yan muftalarının izolyasıyasında yaranan ESG-nin
hesabat qiym tl ri c dv l 13.1.4-d  verilmi dir.
 Kabell rd n f rqli olaraq d yi n c r yan kabel muftalarının elektrik 
hesabatı yalnız s naye tezlikli g rginlik üçün aparılır. Muftaların impuls 
g rginlikl r  qar ı möhk mliyin  qoyulan t l bl r is , yüks k olmadı ı üçün 
birinci hesabatlardan öd nilir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
352 
 Sabit  c r yan kabel muftalarında ESG-nin hesabat qiym tl rinin
seçilm si, t crübi n tic l rin az olması üzünd n ç tinl ir. T xmini hesbatlar 
üçün c dv l 13.1.4-d  verilmi  qiym tl rd n istifad  etm k olar. 
 
Sonluq muftaların elektrik hesabatında daxili (ka ız lentl rin sar ısı) v
xarici (farfor çarxın) izolyasiyasının ölçül ri v  onların konstruksiyası t yin
edilir. Sonluq muftaları daxili izolyasiyasına gör  adi (qeyri kondensator tipli) 
v  kondensator tipli növl r  malikdir § 13.1.5.
Muftalarda daxili izolyasiyanın buraxıla bil n hesabat qiym tl ri
 
 
 
 
 
 
 
 
C dv l 13.1.4 
Kabelin tipi 
Kabel
izolyasiyası
ESG-nin
hesabat
qiym ti 
Muftada ESG-nin hesabat qiym ti, kV/mm 
Radial Tangensial 
Ya
durducu
sonluq 
muftası
Birl diri
ci
muftalar
Ya
durducu
sonluq 
muftası
Birl diri
ci
muftalar 
Yüks k
t zyiqli ya
doldurulmu
kabel (15 
atm) 
50
25
30
1
1,2 
A a ı v  orta 
t zyiqli ya lı
kabel
30
15
18
0,6 0,7 
Qaz 
doldurulmu
yüks k
t zyiqli 
kabel (15 
atm) 
15
7,5
9
0,3 0,35
13.1.5  Sonluq muftasının xarici izolyasiyasının  hesabatı
 
1000 kV –a q d r g rginlikl rd  havada i l y n hiss d   H
b.f.
-nın
hesablanması (13.1.12) il  yana ı, apparat izolyasiyası üçün, t crüb l rd
alınmı  a a ıdakı yril rin köm yi il  yoxlanılır
k.13.1.7.
Farfor çarxının elektrik hesbatında m qs d onun uzunlu unun, 
qabır alarının sayı v  formasının t yin edilm sidir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
353 
Çarxın uzunlu u onlarda s thi bo almaların qar ısını alır. Çarxların
radial ölçül ri is , konstruktiv mülahiz l r  gör , daxili izolyasiya sar ısı v
ekranların konstruksiyasından asılı olaraq t yin edilir. Sonluq muftalarının
hesablanmasında c dv l 13.1.5, 13.1.6 v  13.1.7 istifad  edilir. 
k.13.1.7 Aparatların xarici izolyasiyasının t yin edilm sin  aid bo alma
g rginliyinin m saf d n asılılı ı.
Farfor çarxların uzunlu u d yi n c r yanda bo alma g rginliyin   v
standartlarda  göst ril n t l batlara gör  t yin edilir c dv l 13.1.5: 
Quru–t miz  v  ya ı  altında bo alma g rginlikl rinin c dv li
 
 
 
 
 
 
 
C dv l  13.1.5  
Sınaq Parametri 
G rgnilik sinfi, kV 
110 220 500 
D yi n c r yanda quru 
bo alma g rginliyi U
qur.b.
, kV
315 610 925 
D yi n c r yanda ya ı
altında bo alma g rginliyi, 
U
ya .b. 
kV
220 430 700 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
354 
Quru bo alma v  ya   v ziyy td  bo alma elektrik g rginliyin  uy un
sonluq muftalarının elektrik hesabatlarında ESG-nin hesabat qiym tl ri 
a a ıdakı kimi seçilir.
Müxt lif kateqoriyalı izolyatorların sızma yolunun boyu:
mm
kV
E
mm
kV
h
b
qur
26
,
0
23
,
0
43
,
0
33
,
0
.
.
.
.
ya .b.h
(13.1.12)
Kabel v  muftaların elektrik möhk mlikl rinin hesabat c dv li 
 
 
 
 
 
 
 
C dv l 13.1.6 
Kabelin 
tipi
Kabelin
elektrik 
möhk mli-
yinin
hesbat
qiym ti, 
kV/mm
Muftada
radial 
ESG-nin 
hesbat
qiym ti,
kV/mm 
Nominal g rginlikd  i l y n
muftanın tangensial ESG-nin 
hesabat qiym ti, kV/mm 
200 400 600 
Alçaq v
orta 
t zyiqli
ya
doldurul-
mu
kabell r
120 60 2,0 
1,7 
1,2 
Özülü
hopduru-
cusu olan 
kabell r
80 40 2,0 
1,7 
1,2 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
355 
Farfor çarxlarının uzunlu u (H
b.f.
), farforun s thi üzr  bo alma 
m saf sind n 10-15% böyük götürülür. Hesabat g rginlikl ri üçün aksial sah
g rginliyinin qiym ti is  3-3,5 kV/sm q bul edilir. 
 
Farfor izolyatorun konfiqurasiyasının seçilm sind  sızma c r yanının
yolunun uzunlu u sas olur. Izolyatorun s thi üzr  sızma c r yanının yolunun 
boyu is  a a ıdakı ifad  il  t yin edilir: 
 
Sızma yollarının uzunluqlarına aid c dv l
 
 
 
 
 
 
 
 
C dv l 13.1.7 
 
  
n
uz
ef
x
U
l
L
.
.
s z
         (13.1.13)
burada, l
x.ef.uz
 – sızma c r yanının yolunun xüsusi effektiv uzunlu udur.  
Bu parametr izolyatorların hansı üslubda hazırlanmasından asılıdır. Atmosferin 
çirkl nm si
raitin  gör  izolyatorlar üç kateqoriyada hazırlanır: A, B, V. 
A kateqoriyası – normal hazırlanmı
B kateqoriyası – 1-ci d r c d  gücl ndirilmi
V kateqoriyası – xüsusi gücl ndirilmi
Bu  t kl rin konfiqurasiyası v  ölçül ri a a ıdakı t klifl rd n t yin edilir 
k.13.1.8:   –  t kl rin çıxıntı uzunlu u a=0,5·l,  l –  t k lr arası m saf dir.
a-nın 0,5l-d n çox olması bo alma g rginliyinin qiymt inin artmasına t sir
etmir. Ad t n a üçün 50-60 mm götürülür. Buradan qabır alar arası m saf
üçün 100-120mm götürm k olar.  t kl rin izolyatorun silindrik s th  nisb t n
meyli 25-30
0
 bucaq q d r götürlür. 9920-96 DÜIST-
sas n elektrik 
G rginli
k sinfi, 
kV
n böyük  
i çi
g rginlik,
kV
Neytralın i
rejimi
Müxt lif kateqoriyalı izolyatorların
sızma yolunun uzunlu u, sm 
A B  V 
3
6
10
15
20
35
3,6
7,2
12
17,5 
24
40,5 
Neytralı izol
edilmi
6
12
20
30
40
70
9
18
30
45
60
105
12,5
25
42
62
84
140

_________________Milli Kitabxana__________________ 
356 
avadanlı ının izolyasiyasının sızma yolunun minimal ölçül ri h r bir 
kateqoriya üçün t yin edilmi dir.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
kil 13.1.8. Farfor çarxlarda  t kl rin  konfiqurasiyası
a) A kateqoriyasında normal hazırlanmı  izolyasiya 
b) B kateqoriyasında 1 d r c d  gücl ndirilmi  izolyasiya 
v)V kateqoriyası is  xüsusi gücl ndirilmi  izolyatordur üçün verilmi
qiym tl rdir.
Hesablandı ı g rginlikd n asılı olaraq muftalar, bir v  ya bir neç
elementli farfor çarxlardan ibar t olur. Müxt lif kateqoriyalı izolyatorlar üçün 
g rginlik sinifl rin  aid farfor çarxlarda olan izoyatorların sayı c dv l 13.1.8-
d  göst rilmi dir.
 Izolyatorların kateqoriyalarına uy un t rkibi v  sayların c dv li
c dv l 13.1.8 
G rginlik 
sinfi, kV 
Sızma c r ya-
nının yolu, sm 
Muftada 
çarxların sayı
Elektrik avadanlı-
ının kateqoriyası
110
220
380
500
246
457
803
952
1
2
3
3
A
A
B
A
13.1.6. Muftaların daxili izolyasiyasının hesabatı
 
Adi tipli (qeyri kondensator) sonluq muftaları sad  daxili izolyasiyaya 
malikdir. Kabelin qurtaraca ında izolyasiyanı gücl ndirm k üçün istifad
olunan bu muftalar üç hiss d n ibar tdir: b rab rl dirici konus (ab) – kabelin 
zavodda hazırlanan izolyasiyasından, s lis olaraq muftanın gücl ndirilmi
izolyasiyasına keçid t kil edir; silindrik hiss  (bc) v  t rs konik hiss  (cd)-dir. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
357 
T rs konik hiss , öz növb sind  izolyasiyasının maksimal diametrind n s lis 
olaraq damara keçid t kil edir  k. 13.1.9.  
k. 13.1.9. Muftaların daxili izolyasiya konstruksiyaları v  hesabat 
elementl ri 
 
Sonluq muftasının hesablanmasında m qs d onun xarici diametrinin v
birl dirici (ab) konusunun forma v  uzunlu unun t yin edilm sidir. Silindrik 
hiss nin v  t rs konik hiss nin (cd) ölçül rini sonlu un sar ısının farfor çarxlar 
iç risin  yerl dirilm sind n sonra t yin edirl r. Bu zaman muftanın daxilind
yarana bil c k bo alma prosesi n z r  alınır. cd hiss sinin ümumi uzunlu u el
olmalıdır ki, bu sonluq hiss l rd   s th üzr   d  bo alma yaranmasın. Sar ının
diametri  D
s
v  ya radiusu R
s
 radial ESG-nin maksimal qiym tinin hesabat 
qiym tind n böyük olması
rtind n t yin edilir.  g r mufta izolyasiyası üçün 
kabel izolyasiyasının sar ılarında i l dil n ka ız istifad  edil rs , sar ının
radiusunu a a ıdakı formuladan hesab-lamaq olar:
h
h
E
r
U
s
s
h
h
e
r
R
r
R
n
r
U
E
0
0
0
0
;
              (13.1.15)
Laplas t nliynin h llinin (13.1.15) ifad si, muftanın oxu istiqam tind
potensialın d yi m sinin n z r  alınmaması s b bind n, ESG-nin radial 
istiqam tind ki hesabatları t qribi n tic l r  g tirir.
g r kabel d r c l nmi  izolyasiyaya malikdirs   v  muftanın
izolyasiyası kabelin izolyasiyasının xarici qatındakı ka ızdan hazırlanmı
olarsa, sar ının radiusu a a ıdakı t nlikd n hesablanır:
1
2
0
1
1
1
0
ln
1
ln
1
r
R
r
r
r
U
E
s
r
r
r
h
h
        (13.1.16) 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
358 
burada, 
r1
 v
r2
 – daxili radiusları r
0
 v r
1
 olan hopdurulmu  ka ız izolyasiya 
qatlarının dielektrik nüfuzluqlarıdır.
B rab rl dirici konusun uzunlu u v  formasını t yin etdikd  muftada 
tangensial ESG-ni n z r  almaq lazımdır. Tangensial ESG-nin maksimal 
qiym tl ri izolyasiyaının b rab rl dirici konusun yerl  birl dirilmi  ekranla 
toxundu u nöqt l rind  olacaqdır. Ona gör , b rab rl dirici konusun a-b
yrisi, ESG-nin tangensial konusun s thi üzr  sabit qalması v
ESG-nin
hesabat qiym tini a maması (E
h
)
rtind n tapılır. ab
yrisinin s thind
ixtiyari A (x,y) nöqt si götürülürs , h min nöqt d ESG-nin tangensial qiym ti
üçün yazmaq olar:
             
tg
h