İSTİsmar ve ihmaliN Çocuklar üzerindeki FİZİksel ve psikolojik etkileriNİN İncelenmesi
Çocuk İstismarı ve İhmalinin Önlenmesi
Yüklə 449,87 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. MATERYAL METOD 3.1. Araştırmanın Şekli
- Tablo 1.
- Şubesi A Şubesi B Şubesi
- 3.5.Veri Toplama Araçları a) Soru Formu
- Tablo 2.
- Toplam 434 100.0
- Tablo 3.
- Baba
- Tablo 4.
- Tablo 5.
|
2.5. Çocuk İstismarı ve İhmalinin Önlenmesi Çocuk istismarını önleme, hükümet ve çok çeşitli kurumların işin içine girdiği karmaşık ve hassas bir konudur. Daha olumlu bir çocuk ebeveyn etkileşimi ile sonuçlanacak erken müdahalenin, risk altında bulunan çocuklar ve toplum açısından çok önemli yararları olduğu bilinmektedir. Çocuk büyüdükçe bu yararlar daima kendilerini gösterecektir. Travmanın önlenmesi, başta çocuğun kendine güveninin üzerindeki etkisi olmak üzere, korku, endişe ve diğer psikopatolojik durumların ortaya çıkmasını engelleyecek ve dolayısıyla sağlık durumunu da olumlu etkileyecektir 26,31 .
eylemlerine göre iki farklı grupta değerlendirilmelidir. Öncelikle evde, okulda, toplumsal düzeyde ve hükümet ya da karar vericiler düzeyinde yapılacakları değerlendirmek önemlidir. Diğer taraftan yapılacak eylemleri değerlendirmek gerekmektedir. Bunların başında da eğitim gelmektedir. Eğitim denilince hem bu konuda çalışan profesyonellere yönelik eğitim hem de toplum eğitimi yapılmalıdır 60 . 21 Şu anda ülkemizdeki mevcut durumda; doktorlar, hemşireler, ebeler istismara maruz kalan çocuğu ilk fark edebilecek kişiler olmaktadırlar. Bu durumda istismarı fark eden sağlık çalışanının görevi sadece tanı koymak ve tedavi sürecini başlatmak değil ama birey olarak daha fazlasını yapmayı gerektirmektedir. Sağlık çalışanlarının daha fazlasını yapmaları da birey olarak sorumluluk almalarını ve sivil inisiyatif içerisinde gönüllü olarak çocuğa yardım etmesini içermektedir. Ayrıca çocuğun hukuksal sürecinde yardımcı olmak ve sonrasında da desteklemesi, bizim gibi bu konularda yok denebilecek olanaklara sahip ülkelerde bir mecburiyet olarak karşımıza çıkmaktadır 60 . 2.6. Çocuk İstismarı ve İhmalinin Önlenmesinde Hemşirelerin Rolü Hemşireler, birey, aile ve toplumun sağlığının korunması ve geliştirilmesinde önemli rolleri olan sağlık profesyonelleridir. Hemşire gerek koruyucu, gerekse tedavi ve rehabilite edici alanda çocuk ve aile ile ilk karşılaşan meslek üyesi olma özelliği ile anahtar konumdadır. Bu durum özellikle hemşirelere büyük sorumluluklar getirmektedir 1,61 .
koymaktır. Hemşire istismar ve ihmal edilen çocuk ve aile hakkında kapsamlı bir bilgiye sahip olmalı, iyi bir gözlemci olmalı, çocukların büyüme ve gelişme sürecini iyi bilmelidir. Hemşirelik öyküsü alırken, ailenin güvenini kazanmaya çalışmalı ve bazı ailelerden olumsuz davranışlar gelebileceğini bilmelidir. İstismar olgusuna yaklaşımda sadece çocuğun durumunun değil, anne, baba veya istismarı uygulayan bireyin durumunun da değerlendirilmesi gerekmektedir. Hemşire aileden ve çocuktan aldığı bilgilerle gözlemlerini birleştirerek, istismar ve ihmali saptayabilir ve ekibin diğer üyeleri ile gerekli işbirliğini başlatabilir 62 .
22 Mesleki eğitimleri nedeniyle hemşireler, çocuk istismarı ve ihmali sorununa eğilme ve toplumda bu çocukların erken tanı ve tedavisinde rol oynamaya, istismar olaylarını önlemeye çalışmalıdırlar. İstismarı önleme, sağaltıma kıyasla daha ekonomiktir. Bu tür toplumsal sorunların topluma maliyeti yüksektir ve bunlar önlenebilir sorunlardır Erken müdahale ederek çocukların evden kaçmaları, okulda sorun yaşamaları, suç işlemeleri, ilaç ve alkol bağımlısı olmaları ve fahişeliğe yol açabilen ciddi duygusal ve gelişimsel zorluklardan zarar görmeleri engellenmiş ve giderlerden tasarruf edilmiş olur 63,64
. Konu ile ilgilenen koruyucu sağlık hizmeti veren kurumlarda çalışan hemşirelerin, çocuk sağlığı ve hastalıkları hemşirelerinin, adli hemşirelikte görev yapan hemşirelerin istismar ve ihmalin erken tanılanmasında, tedavisinde, risk grubunda yer alan kişilerin tespit edilip önlemlerin alınmasında bireyleri, aileyi ve toplumu bu konuda eğitilmesinde aktif olarak rol almaları gerekmektedir. Çocukların en çok güvende olacakları yer ailelerinin yanı olmasına karşın aynı zamanda istismar olgularında en çok risk altında oldukları yerde aileleridir. Özellikle annelerinin çocuklarını yetiştirmede ya da problem çözme süreçlerinde sıklıkla fiziksel ya da duygusal istismar/ihmal davranışı uyguladıkları bilinmektedir. Ancak bu toplum tarafından ailenin kendi sorunu olarak görüldüğü için sağlık çalışanları tarafından da göz ardı edilen ve koruyucu önlemlerle önlenebilir olan toplumsal bir sorundur. Çocuğun yaşantısının ilk bir iki yılında müdahale edilebilir ve tehlikeyi yok etmek için tarama teknikleri kullanılabilirse ciddi örselenmeler önlenebilir Temel hemşirelik felsefesi olarak aile merkezli bakım hedef alınıp çocuğun bakımı, beslenmesi, korunması konusunda aile bilinçlendirilmeli, aile içi ilişkileri geliştirmede, sorun çözmede ailenin de katkıları sağlanarak aileye destek olunmalıdır 26 . 23 Çocukla ilgilenen tüm hemşireler ve hekimler konuları ne olursa olsun kötü davranma ve ihmalin erken tanı ve tedavisinde, önlenmesinde, aile ve toplumu bu konuda bilinçlendirmede aktif bir rol almalıdırlar. Gerek koruyucu sağlık hizmetlerinde, gerekse tedavi edici kurumlarda çalışan hemşire veya hekimler aileyi bir bütün olarak ele almalı, çocukların sağlığının korunması, bakımı, beslenmesi ve eğitimi ile ilgili konular hakkında aileleri bilinçlendirmeli, aile içi ilişkileri geliştirmeli, sorunları çözmeli, onların da katkılarını sağlayarak ailelere destek olmalıdırlar 26 .
24 3. MATERYAL METOD 3.1. Araştırmanın Şekli Araştırma, çocukların karşılaştıkları istismar ve ihmal durumları, etkileyen faktörler ile istismar ve ihmalin çocuklar üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerinin incelenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. 3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırma Eylül 2008-Ağustos 2010 tarihi arasında yapılmıştır. Araştırma verileri, Erzincan il merkezinde bulunan Ziya Gökalp, Göktürk ve Kurtuluş İlköğretim okullarında 2 Mart-31 Mart 2009 tarihleri arasında toplanmıştır. 3.3. Araştırmanın Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini Erzincan il merkezinde bulunan 34 ilköğretim okulunun 6. 7 ve 8. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini, üç farklı sosyoekonomik durumu temsil eden okullar arasından kura ile tespit edilen, Ziya Gökalp, Göktürk ve Kurtuluş İlköğretim okullarının, 6. 7. ve 8. sınıflarının A ve B şubeleri oluşturmaktadır. Bazı okullarda C şubesinin bulunmayışı nedeniyle araştırma A ve B şubelerinde, veri toplama formlarının dağıtıldığı gün okulda bulunan toplam 434 öğrenci ile yapılmıştır (Tablo 1). Çocukların tamamı çalışmaya katılmayı kabul etmiştir. 3.4. Araştırmanın Değişkenleri Bağımsız Değişkenler: Çocukların, ebeveynlerin ve ailelerinin tanıtıcı özellikleri bağımsız değişkenleri oluşturmaktadır.
25 Bağımlı Değişkenler: Çocuklarda gözlenen fiziksel ve psikolojik belirtiler bağımlı değişkenleri oluşturmaktadır.
6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf A Şubesi B Şubesi A Şubesi B Şubesi A Şubesi B Şubesi Göktürk İlköğretim Okulu 19 18 27 28 18 20 Kurtuluş ilköğretim okulu 17 16 19 21 15 16 ZiyaGökalp İlköğretim Okulu 31 32 34 36 33 34 3.5.Veri Toplama Araçları a) Soru Formu: Araştırmanın bağımsız değişkenleri hakkında veri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından literatür doğrultusunda geliştirilen soru formu, çocuklar ve aile ile ilgili soruları içermektedir. Soru formunda, çocuğun cinsiyeti, yaşı, sınıfı, anne babasının sağ/ölü ve bir arada/ayrı oluşu, kardeş sayısı, anne babasının öğrenim düzeyi ve mesleği, ailesinin gelir düzeyi, aile yapısı, bir işte çalışıp çalışmaması ile ilgili sorular yer almaktadır. Ayrıca, ihmal ve istismar ile ilişkili olabilecek bazı şikayetlerin kendilerinde son zamanlarda var olup olmadığını belirleyen sorular bulunmaktadır (EK- 1).
b) Çocuk İstismarı ve İhmalini Tanılama Anketi – Tarama Formu (ÇİTA-T): ÇİTA-T, ilköğretim çağı çocuklarında çocuk istismarı ve ihmalini taramak amacıyla geliştirilmiştir (EK-2). Ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Atamer 65
grubuna uygulanabilmektedir ve zaman sınırlaması yoktur. Her madde için ‘hiç’, ‘zaman zaman’ ve ‘sık sık’ şıklarından birinin seçilip işaretlenmesi gerekmektedir. 26 Ölçekte bazı maddeler için ‘hiç’, bazı maddeler için ise, ‘sık sık’ yanıtlarına ‘0’ puan verilir. Diğer şıklara da ‘1’ ve ‘2’ puan verilir. Çocuk istismar ve ihmalini taramak amacıyla geliştirilen ÇİTA-T anketi bir tarama envanteri olarak düzenlendiğinden herhangi bir toplam ya da kesme puanı yoktur. Ölçeğin değerlendirilmesinde ‘‘0’’ puanını üzerine çıkınca çocuğun herhangi bir tür istismar/ihmal davranışına maruz kaldığı anlaşılmaktadır. ÇİTA-T ile istismar ve ihmal 5 boyutta incelenmektedir. Bu boyutlar; fiziksel istismar, cinsel istismar, duygusal istismar, ekonomik istismar ve ihmal olarak belirlenmiştir. Her boyuta denk gelen maddeler şu şekildedir: 1-Duygusal İstismar (9 madde): 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ve 9. madde. 2-Cinsel İstismar (13 madde): 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21 ve 22. madde. 3-Fiziksel İstismar (8 madde): 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29 ve 30 madde. 4-İhmal (21 madde):31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47 ve 48, 49, 50 madde. 5-Ekonomik İstismar ve Sömürü (6 madde):51, 52, 53, 54, 55 ve 56 madde. Ölçeğin güvenilirlik çalışmalarında iki-yarım test güvenirliliği kullanılmıştır. Buna göre, iki-yarım test güvenilirliği 86 ve iç tutarlılık katsayısı Cronbach’s α= 0.82 olarak tespit edilmiştir. Ölçeğin yapı geçerliliği her bir alt ölçek için şu şekildedir: Duygusal istismar alt-ölçeği % 72, Fiziksel istismar alt-ölçeği % 77, Cinsel istismar alt-ölçeği % 72, İhmal alt ölçeği % 72, Ekonomik sömürü alt-ölçeği % 74. ÇİTA-T, faktör yapısı yoluyla yapı geçerliliği, yarım-test yolu ve iç-tutarlılık katsayısı yoluyla güvenirliği incelenmiş ve 6. 7. ve 8. sınıf öğrencileri düzeyinde geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu saptanmıştır. ÇİTA-T’nin, 12-15 yaş grubu öğrenciler için %78 güvenirlik oranına sahip olduğu belirlenmiştir 65 .
27 c) Kısa Semptom Envanteri (KSE) (Brief Symptom Inventory): Ölçek psikopatolojik değerlendirme yapmak amacıyla kullanılmaktadır. Derogatis tarafından 1992 yılında geliştirilmiş olan ölçek kendini değerlendirme türü bir envanterdir (EK-3). KSE, Ruhsal Belirti Tarama Listesi (Symptom Distress Check List- SCL 90-R) ile yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan, SCL–90-R’nin kısa formudur
66,67 . KSE, SCL-90-R’nin 9 faktörüne dağılmış olan 90 madde arasından, her faktörde en yüksek yükü almış toplam 53 madde seçilmesiyle, 5-10 dakikada uygulanabilen, benzer yapıda kısa bir ölçektir. Aynen SCL-90-R’de olduğu gibi 9 alt ölçek, ek maddeler ve 3 global indeksten oluşur. Ölçek bireylerin kendisini değerlendirmesine dayanan ifadelerden oluşmaktadır. Bu ifadeler “hiç yok”, “biraz var”, “orta derecede var”, “epey var”, “çok fazla var” şeklinde 5’li Likert derece yöntemiyle değerlendirilmekte ve sırasıyla 0 ile 4 arasında puan verilerek ölçek puanlarına ulaşılmıştır. Puan ranjı 0-212’dir. Ölçekten alınan puanların yüksekliği, bireyin semptomlarının sıklığını göstermektedir. KSE’nin Türkçe formunun ergen yaş grubu için güvenilirliğine ait bulgular, Cronbach alfa iç tutarlılık katsayılarının hesaplanmasıyla elde edilmiştir. Bulunan en düşük katsayının α.= .70 (somatizasyon), en yüksek katsayının ise α.= .88 (depresyon) olduğu görülmektedir 66 . KSE’nin Türkiye uyarlaması üç ayrı çalışma ile Şahin ve Durak 67 tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar da ölçeğin “anksiyete”, “depresyon”, “olumsuz benlik”, “somatizasyon”, “hostilite” adı verilen beş faktörden oluştuğu bildirilmekte ve geçerlilik güvenilirlik bilgilerine ayrıntılı bir biçimde yer verilmektedir. Bu çalışmada anksiyete alt ölçeği Cronbach alfa katsayısı 0.83 , depresyon alt ölçeği Cronbach alfa katsayısı 0.87, olumsuz benlik alt ölçeği Cronbach alfa katsayısı 0.79, somatizasyon alt
28 ölçeği Cronbach alfa katsayısı 0.78, hostilite alt ölçeği Cronbach alfa katsayısı 0.73 olarak tespit edilmiştir.
Gerekli yasal izinler alındıktan sonra, araştırma kapsamındaki ilköğretim okullarının müdürleriyle görüşülmüş ve araştırma için çalışma saatleri belirlenmiştir. Çocuklar ve ailesi ile ilgili sosyo-demografik bilgilerin ve ihmal ve istismar ile ilişkili olabilecek bazı şikayetlerin kendilerinde son zamanlarda var olup olmadığını belirleyen soruların yer aldığı 15 sorudan oluşan soru formu, 44 sorudan oluşan ‘‘Çocuk İstismarı ve İhmali Tanılama Anketi-Tarama Formu (ÇİTA-T)’’, 53 sorudan oluşan ‘‘Kısa Semptom Envanteri’’, ebeveynlere ve çocuklara araştırma hakkında ön bilgi verilip ebeveynlerin yazılı izni alındıktan sonra belirlenen tarihler ve saatlerde rehber öğretmen eşliğinde öğrencilere uygulanmıştır. Her uygulama ortalama 25-30 dakika sürmüştür. 3.7.Verilerin Değerlendirilmesi Araştırma sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesi bilgisayar ortamında, SPSS 11.5 (Statistical Package for Social Science) paket programında yapılmıştır. •
özellikleri ve ihmal ve istismar ile ilişkili olabilecek bazı şikâyetleri incelemek amacıyla yüzdelik dağılımlar, ortalamalar, •
•
İstismar ve ihmalin bazı değişkenlerden etkilenme durumunu incelemek amacıyla ki kare testi, 29 •
Ölçek puanlarının istismar ve ihmalden etkilenme durumunu incelemek amacıyla bağımsız gruplarda t testi, •
katsayı hesaplaması uygulanmıştır. 3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları ve Genellenebilirliği Araştırma 2008–2009 eğitim-öğretim yılında Erzincan ilinde bulunan 3 ilköğretim okulunun 6. 7.ve 8. sınıfında okuyan öğrencileri ile yürütülmüştür. Bu nedenle araştırma sonuçları, bu gruba genellenebilir. Araştırma çocuk istismarı ve ihmali konusunda fiziksel, duygusal, ekonomik istismar ve ihmal boyutlarıyla sınırlıdır. Cinsel istismar boyutu araştırmanın yapıldığı bölgenin sosyokültürel yapısı göz önüne alındığında katılımcılardan doğru ve sağlıklı bir sonuç alınamayacağı düşüncesinden dolayı araştırma dışı bırakılmıştır. 3.9.Araştırmanın Etik Yönü Araştırmanın yapılabilmesi için ilgili kurumlardan yasal izinler alınmıştır. 24.12.2008 tarih ve 2008.5.1/K numaralı etik kurul kararı ile çalışmaya başlanmıştır (EK-4). Araştırma verilerini toplamak için İl Milli Eğitim Müdürlüğünden izin alınmıştır (EK-5). Anket uygulaması ile ilgili cevapların gönüllü olarak verilmesi gerekliliğinden araştırmaya alınan öğrencilerin gönüllü ve istekli olmalarına özen gösterilmiş, çalışmaya katılıp katılmamakta özgür oldukları açıklanmıştır. Bunun yanında veri toplamadan önce ebeveynlerden yazılı onam alınmıştır (EK–6). Öğrencilere verdikleri bilgilerin gizli tutulacağı, başka hiçbir yerde kullanılmayacağı, istedikleri anda çalışmadan ayrılabilecekleri açıklanmıştır. 30 4. BULGULAR Araştırmada; çocukların, ebeveynlerinin ve ailelerinin tanıtıcı özelliklerine ait bulgular, istismarı ve ihmali etkileyen faktörler ve istismar ve ihmalin çocuklar üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerine ait bulgular yer almaktadır. Tablo 2. Çocukların Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı Tanıtıcı Özellikler Sayı % Cinsiyet Kız
Erkek Yaş 11-13 yaş 14-16 yaş
6. sınıf 7. sınıf 8. sınıf Okul Dışında Çalışma Durumu Çalışıyor Çalışmıyor
216 218
335 99
132 166 136
31 403
49.8 50.2
77.2 22.8
30.5 38.2 31.3
7.1 92.9 Toplam 434 100.0
Çalışma kapsamına alınan çocukların tanımlayıcı özelikleri tablo 2’de sunulmuştur. Elde edilen verilere göre araştırma kapsamındaki çocukların %49.8’i (n=216) kız, %77.2’si (n=335) 11-13 yaş arasında, %38.2’si (n=166) 7. sınıf, %7.1’inin (n=31) okul dışındaki zamanlarda çalıştığı belirlenmiştir.
31 Tablo 3’de ebeveynlerin tanıtıcı özelliklerine göre dağılımları verilmiştir. Annelerin %99.3’ ünün sağ olduğu, %68.0’ ının ilkokul-ortaokul mezunu olan gurupta yer aldığı, %94.4’ünün ise ev hanımı olduğu saptanmıştır. Babaların ise %3.7’sinin hayatta olmadığı, %24.9’unun lise mezunu olduğu, %50.2’sinin memur-işçi gurubunda yer aldığı, ebeveynlerin %93.1’inin evlilik durumunun devam ettiği belirlenmiştir (Tablo3).
Yaşıyor
Yaşamıyor Annenin Eğitim Durumu Okur yazar değil İlkokul-Ortaokul Lise
Üniversite ve üzeri Annenin Mesleği Ev hanımı Memur-işçi Emekli
Baba Yaşıyor
Yaşamıyor Babanın Eğitim Durumu Okur yazar değil İlkokul-Ortaokul Lise
Üniversite ve üzeri Babanın Mesleği Çalışmıyor Memur-işçi Serbest meslek Emekli
Devam ediyor Devam etmiyor
431 3
58 293 67
13
407 22 2
418 16
16
238 104
60
33 210 138
37
404 30
99.3 0.7
13.5 68.0 15.5
3.0
94.4 5.1 0.5
96.3
3.7
3.8 56.9 24.9
14.4
7.9 50.2 33.0
8.9
93.1 6.9
32 Tablo 4’de ailelerin tanıtıcı özelliklerine göre dağılımları incelendiğinde; %28.3’ünün çocuk sayısının 0-2 arasında olduğu, %18.2’sinin orta gelir düzeyine sahip olduğu ve %71.4’ünün çekirdek aile olduğu tespit edilmiştir. Tablo 4. Ailelerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımları Tanıtıcı Özellikler Sayı % Kardeş Sayısı 0-2
3-5 6 ve üzeri Ailenin Gelir Düzeyi Düşük
Orta İyi
Aile Yapısı Çekirdek Aile Geniş Aile
123 280 31
166
79 189
310
124
28.3 64.6 7.1
38.2
18.2 43.6
71.4
28.6 Toplam 434 100.0
Tablo 5’de çocuklarda son zamanlarda görülen bazı fiziksel problemlerin dağılımları incelenmiştir. Bu tabloya göre, öğrencilerin %65.9’unun iştahsızlık, %61.9’ u uyku bozukluğu, %75.6’sının baş ağrısı, %67.5’inin karın ağrısı, %30.0’ının kusma, %2.2’sinin altını ıslatma, %6.5’inin parmak emme, %25.3’ünün tırnak yeme sorunuyla karşılaştıkları görülmektedir. 33 Tablo 5. Çocuklarda Son Zamanlarda Görülen Bazı Fiziksel Problemlerin Dağılımları Fiziksel Problemler Sayı % İştahsızlık Evet
Hayır Uyku Bozukluğu Evet
Hayır Yüklə 449,87 Kb. Dostları ilə paylaş:
|