Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
11 
Cədvəl. Tədqiqat işində istifadə edilmiş bazidili mikromiset növləri 
 
 
 
 
Göbələk növləri 
Coğrafi tiplər 
Sahib bitki cinsləri 
1 
2 
3 
Puccuniomycotina,  Puccinomycetes, Puccinales   
Melampsoraceae 
Melampsora euphorbiae (Fisinus  & 
Schub.)Castagne 
Palearktik, cənuba irrad. 
Euphorbia L. 
M. populina (Jacq.)Lév. 
Palearktik 
Populus L. 
M. populnea (Pers.)P.Karst 
Palearktik 
Populus L. 
M. salicina Desm. 
Palearktik 
Salix L. 
Phragmidiaceae 
Frommeëlla tormentillae (Fuckel) Cummins & 
Y. Hirats 
Holoarktik 
Potentilla L. 
Phragmidium bulbosum (Fr.)Schltdl. 
Palearktik 
Rubus L. 
Ph. fragariae G.Winter 
Holoarktik 
Fragaria L., 
Potentilla L. 
Ph. mucronatum (Pers.) Schltdl. 
Palearktik 
Rosa L. 
Ph. potentillae (Pers.)P.Karst 
Holoarktik 
Potentilla L. 
Ph. sanguisorbae (DC.)Schröt 
Aralıq dənizi-palearktik 
Poterium  L. 
Ph. tuberculatum (Jul.)Müll. 
Palearktik 
Rosa  L. 
Ph. violaceum (Schultz)G.Winter 
Aralıq dənizi-İran 
Rubus  L. 
Trachyspora alchemillae (Pers.)Fuckel 
Holoarktik, cənuba irrad. 
Alchemilla L. 
Puccinaceae 
Gymnosporangium confusum Plowr. 
Aralıq dənizi-Palearktik 
Crataegus Tourn. ex L., 
Mespilus Bosc ex Spach 
G. sabinae (Dicks.)G.Winter 
Avropa 
Pyrus L. 
Puccinia acroptili P.Syd. & Syd.   
Aralıq dənizi-Asiya 
Acroptilon Cass. 
P. agrostidis  Plowr.  
Palearktik, cənuba irrad. 
Agrostis L. 
P. aphanicondra Lindr.  
Kiçik Asiya-Qafqaz 
Ligusticum L. 
P. asperulae Fuckel    
Palearktik 
Galium L., Asperula L. 
P. behenis G.H. Otth   
Holarktik 
Silene  L. 
P. brachypodii G.H. Otth   
Avropa 
Brachypodium P.Beauv., 
Lilium  L., Poa L. 
P. bupleuri (Opiz)F.Rudolphi  
Holarktik 
Bupleurum L. 
P. calcitrapae DC.             
Holarktik 
Arctium L.,Cirsium Mill. 
P. caricina DC.      
Palearktik 
Carex L. 
P. carthami Corda  
Holarktik, cənuba irrad. 
Centaurea L. 
P. cesatii J. Schröt            
Holarktik 
Andropagon L. 
P. chaerophylli Purton      
Palearktik 
Chaerophyllum L. 
P. chrysanthemi Roze      
Palearktik 
Artemisia L. 
P. cnici H.Mart.                           
Holarktik 
Cirsium Mill. 
P. convolvuli (Pers.)Castagne  
Holarktik,  cənuba irrad. 
Calystegia R.Br. 
P. coronata  
Kosmopolit 
Avena L. 
P. coronifera Kleb.                   
Kosmopolit 
Rhamnus L. 
P. crepidicola  Syd. &  P.Syd.   
Avropa,  cənuba irrad. 
Crepis L. 
P. cressae Lagerh.                 
Aralıq dənizi 
Cressa L. 
P. cynodontis Lacroix ex Desm.     
Aralıq dənizi-İran-Turan 
Cynodon Rich. 
P. echinopis DC.                           
Palearktik 
Echinops L. 
P. drabae F. Rudolphi                
Holarktik 
Draba L. 
P. falcariae Fuckel                     
Palearktik 
Falcaria Fabr. 
P. gentianae (F. Strauss)Link        
Holarktik 
Gentiana L. 
P. glumarum                                     
Kosmopolit 
Avena L., Triticum L. 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
12 
 
 
növünə  düzənlikdən  yuxarı  dağ  qurşağınadək  otlu  yamaclarda,  kolluqlarda,  meşə  kənarlarında  və 
alaqlıqlarda təsadüf edilir. Digər üç növ isə ağaclarda rast gəlinir. M. populina və M. populnea qovaq 
ağaclarında  (Populus  alba  L.)  ən  geniş  yayılmış  göbələk  növləri  hesab  edilir.  M.  populina  orta  dağ 
qurşağında rast gəlir. M. populnea (Syn.:  M. tremulae Tul. & C.Tul.) dağətəyi,  çaykənarı ərazilərdə 
bitən qovaqlarda  yayılmışdır. Hər iki növ Avropa və Asiyada qeyd edilmişdir. M. salicina aşağı dağ 
qurşağından orta dağ qurşağınadək suvarma kanalları  boyu, çayların kənarında və rütubətli  yerlərdə 
tapılır.  Ümumiyyətlə,  Melampsora  cinsinin  növləri  polimorfdurla  və  onların  təyinatı  xüsusi 
eksperimental yanaşma tələb edir.  
Phragmidiaceae  fəsiləsinə  aid  Frommeëlla    tormentillae  (Syn.:  Frommea  obtusa  (F.  Strauss) 
Arthur) növü orta dağ qurşağı meşələrində təsadüf edilir. Phragmidium cinsi Şimal yarımkürəyə xas 
hesab  edilən  60-a  yaxın  birsahibli  növləri  birləşdirir  və  onlar  əsasən  Rosaceae  fəsiləsinin 
nümayəndələrinin  üzərində  yayılırlar  [8].  Bu  tədqiqat    işində  cinsə  aid  yeddi  növ  təyin  edilmişdir. 
1 
2 
3 
P.graminis Pers.             
Kosmopolit 
Avena  L.,  Berberis L., 
Elymus L.,  Hordeum L., 
Phleum L., Triticum L. 
P. graminis f. tritici Erikss. & Henning     
Kosmopolit 
Triticum L. 
P. helianthi Schwein  
Kosmopolit 
Helianthus Helianthus 
P.hieracii (Röhl.)H.Mart.   
Holarktik, cənuba irrad. 
Centaurea L., Hieracium 
L., Leontodon L. 
P. jasmini DC.                              
Aralıq dənizi 
Jasminum L. 
P. malvacearum Bertero ex Mont.   
Kosmopolit 
Alcea L., Malva L. 
P. menthae Pers.               
Holarktik, cənuba irrad. 
Calamintha Mill., Mentha 
L.,  Origanum L., Orchis 
Tourn. ex L.  
P. nigrescens L.A. Kirchn.       
Holarktik 
Salvia L. 
P. nitidula Tranzschel   
Palearktik 
Aethusa L. 
P. oblongata (Link)G.Winter       
Palearktik 
Luzula DC. 
P. pimpinellae (F.Strauss) Link      
Holarktik 
Pimpinella L. 
P. poarum Nielsen         
Holarktik 
Poa L., Tussilago L. 
P. polygoni-amphibii Pers.      
Holarktik 
Polygonum L. 
P. psephelli Uljan.                
Qafqaz 
Psephellus Cass. 
P. recondita Dietel & Holw.           
 
Bromis Scop,  Lolium L., 
Melica L., Nonea Medik. 
P. sessilis J. Schröt           
Holarktik 
Orchis Tourn. ex L,  
Neotinea Rchb.f. 
P. striiformis Westend.          
Kosmopolit 
Triticum L. 
P. tanaceti DC. 
Avropa 
Pyrethrum (Gaertn.)Boiss. 
Uromyces dactylidis Gäum.      
Holarktik 
Ranunculus L. 
Uromyces pisi (DC.)G.H.Otth 
Palearktik 
Euphorbia L. 
Uromyces polygoni-avicularis (Pers.)G.H. 
Otth. Syn.: Hyalopsora  polypodii 
(Pers.)Magnus 
Holarktik 
Cystopteris Bernh. 
Uromyces trifolii-repentis R. Hedw. 
Holarktik, Avstraliya və 
C.Amerikaya irrad.  
Trifolium L. 
Incertae sedis 
Aecidium thalictri-flavi (DC.)G.Winter 
Holarktik 
Thalictrum Tourn. ex L. 
Ustilaginomycotina,  Ustilaginomycetes, Ustilaginales 
Ustilaginaceae 
Ustilago Grossheimii Uljan. 
Kosmopolit 
Bromus Scop. 
U. nagornyi Uljan. 
Kosmopolit 
Parapholis C.E.Hubb. 
U. nuda (C.N.Jensen) Rostr.  Syn.: U. tritici 
C.Bauhin 
Kosmopolit 
Hordeum L. 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
13 
Phragmidium  bulbosum  (Syn.:  Ph.  rubi  (Pers.)Winter)  və  Ph.  violaceum  növləri  böyürtkən  pasını 
törədirlər. Ph. bulbosum  düzən, aşağı  və orta dağ qurşaqlarında kanal,  çay, meşə kənarlarında bitən 
kolluqlarda  yayılır.  Ph.  violaceum  düzənlikdə,  aşağı  və  orta  dağ  qurşağında,  meşədə  və  meşə 
kənarında, çayların kənarlarında və hasarların yaxınlığında bitən böyürtkən bitkisində rast gəlinir. 
Ph. mucronatum (Syn.: Pr. rubi (Pers.) Winter, Puccinia mucronata Pers. var. rubi Pers.) və Ph. 
tuberculatum növləri Rosa L. cinsinə aid bitkilərdə pas törədir. Ph. mucronatum düzən, aşağı və orta 
dağ  qurşaqlarında,  kanal,  çay,  meşə  kənarlarında,  kolluqlarda  rast  gəlinir.  Ph.  tuberculatum  daşlı 
yamaclarda, meşələrdə, bağlarda, düzənlikdən başlayaraq yuxarı dağ qurşağınadək yayılır. Bu iki növ 
morfoloji nöqteyi-nəzərdən çox yaxın hesab edilsə də hazırda onlar filogenetik olaraq cins daxilində 
fərqli qruplara aid edilirlər [10]. 
Ph. fragariae (Syn.: Ph. fragariastri (DC.) J.Schröt) və Ph. potentilla növləri Potentilla L. cinsinə 
aid  bitkilərdə  təsadüf  edilir.  Ph.  fragariae  orta  dağ  qurşağında,  əsasən  meşələrdə  təsadüf  edilir.  Ph. 
potentilla  düzənlikdən  orta  dağ  qurşağınadək,  çəmənliklərdə,  meşə  kənarlarında  geniş  yayılmış 
növdür.  
Ph.  sanguisorbae  növü  Poterium  polygamum  Waldst.et  Kitt.  bitki  növü  üzərində  meşəkənarı 
kolluqlarda,  gilli-daşlı  yamaclarda,  düzənlikdən  yuxarı  dağ  qurşağınadək  təsadüf  edilir.  Bu  fəsiləyə 
aid Trachyspora alchemillae növü Alchemilla caucasica Bus. bitkisi üzərində qayalı-çınqıllı yerlərdə, 
çəmənlərdə, orta, subalp və alp dağ qurşağında yayılır.  
Puccinales sırasının Puccinaceae  fəsiləsi  Gymnosporangium  cinsinə  aid  iki, Puccinia  cinsinə aid 
43  və  Uromyces  cinsinə  aid  dörd  olmaqla,  bütövlükdə  ən  çox  sayda  növlə  təmsil  olunub. 
Gymnosporangium confusum  və  G. sabinae növləri ikievlidir. Əsas inkişaf mərhələləri (spermaqoni, 
esidi)  Crataegus  Tourn  ex  L.,  Mespilus  Bosc  ex  Spach  və  Pyrus  L.  cinslərinin,  teli  mərhələsi  isə 
Juniperus L. cinsinin növləri üzərində müşahidə edilir. Hər iki növə aşağı dağ qurşağından yuxarı dağ 
qurşağınadək meşə zonasında, meşə kənarında, quru və daşlı yamaclarda rast gəlinir. Oxşar cəhətlərə 
malik olmaqla yanaşı  coğrafi yayılma tiplərinə görə fərqlənirlər. 
Fəsiləyə aid Puccinia cinsi əsasən birillik və çöxillik ot bitkiləri üzərində təsadüf edilir.  Yalnız P. 
jasmini növü və P. graminis növünün müəyyən mərhələsi kollar üzərində qeyd edilmişdir.  Puccinia 
cinsinə  aid  birevli  növlər  üstünlük  təşkil  edir.  Lakin  P.  agrostidis,  P.  brachypodii,  P.  coronata  P. 
coronifera, P. cynodontis, P. graminis, P. nitidula, P. poarum, P. polygoni-amphibii, P. sessilis və P. 
striiformis  müxtəlifevli növlərdir. Cinsə aid növlərin sahib bitki sırasına baxdıqda göbələklərin əsasən 
Apiaceae,  Asteraceae  və  Poaceae  fəsilələrinə  aid  bitkilər  üzərində  inkişafı  müşahidə  edilir.  Belə  ki, 
Apiaceae  fəsiləsindən  olan  bitkilər  üzərində  P.  aphanicondra,  P.  bupleuri,  P.  chaerophylli,  P. 
falcariae, P. hieracii, P. nitidula və P. pimpinellae; Asteraceae fəsiləsindən olan bitkilər üzərində P. 
acroptili, P. carthami, P. chrysanthemi, P. cnici, P. crepidicola, P. echinopis, P. helianthi, P. hieracii, 
P. poarum və P. tanaceti, Poaceae fəsiləsindən olan bitkilər üzərində P. agrostidis, P. brachypodii, P. 
cesatii,  P.  coronata,  P.  cynodontis,  P.  glumarum,  P.  graminis,  P.  graminis  f.  tritici,  P.  poarum,  P. 
recondita və P. striiformis taksonları yayılmışdır. 
Göbələk növlərindən P. recondita (Boraginaceae), P. behenis (Caryophillaceae), P. convolvuli, P. 
cressae  (Convolvulaceae),  P.  gentianae  (Gentianaceae),  P.  oblongata  (Juncaceae),  P.  menthae,  P. 
nigrescens  (Lamiaceae),    P.  brachypodii  (Liliaceae),  P.  malvacearum  (Malvaceae),  P.  jasmini 
(Oleaceae),  P.  sessilis  (Orchidaceae),  P.  polygoni-amphibii  (Polygonaceae),  P.  coronifera 
(Rhamnaceae), P. asperulae (Rubiaceae) və P. caricina (Urticaceae) az sayda digər bitki fəsilələrinə 
aid  bitkilər  üzərində  yayılmışdır.  Bəzi  növlər  iki  fəsilənin  nümayəndələrində  təsadüf  edilirlər.  P. 
brachypodii  (Liliaceae/Poaceae),  P.  graminis  (Rosaceae/Poaceae)  P.  hieracii  (Apiaceae/Asteraceae) 
və P. recondita növlərini (Boraginaceae/Poaceae) qeyd etmək olar.  
Fəsiləyə  aid  Uromyces  cinsi  U.  dactylidis,  U.  pisi,  U.  polygoni-avicularis  və  U.  trifolii-repentis 
növləri  ilə  təmsil  olunub.  U.  dactylidis  və  U.  pisi  müxtəlifevli  növlərdir.  U.  dactylidis  növü 
Ranunculus  və  Dactylis  cinsləri  üzərində  yayılmışdır,  əsasən  çəmənliklərdə,  meşə  kənarında, 
düzənlikdən yüksəkdağ qurşağınadək təsadüf edilir. U. pisi aşağı orta dağ qurşağında və nadir hallarda 
yuxarı  dağ  qurşağında  çəmənliklərdə,  meşə  və  çayların  kənarında,  əkinlərdə  yayılır.  U.  polygoni-
avicularis  və  U.  trifolii-repentis  növləri  birevlidir.  U.  polygoni-avicularis  zibilliklərdə,  əkinlərdə, 

---