İnsan hüquqlari üZRƏ avropa məHKƏMƏSİ Birinci bölmə Rantsev Kiprə və Rusiyaya qarşı

6. İnsan alverinə qarşı Tədbir haqqında Avropa Şurasının Konvensiyası, CETS № 197, May 2005-ci il

160. İnsan alverinə qarşı Tədbir haqqında Avropa Şurasının Konvensiyası (“İnsan Alverinə qarşı Konvensiya”) Kipr tərəfindən 16 may 2005-ci il tarixdə imzalanmış və 24 oktyabr 2007-ci ildə ratifikasiya olunmuşdur. O, Kiprə münasibətdə 01 fevral 2008-ci il tarixdə qüvvəyə minmişdir. Rusiya Konvensiyanı hələ imzalamaq üzrədir. Ümumilikdə, Avropa Şurasının 41 Üzv Dövləti İnsan Alverinə qarşı Konvensiyanı imzalamış, daha 26 Üzv Dövlət isə onu ratifikasiya etmişdir.

161. İnsan Alverinə qarşı Konvensiyaya əlavə edilən İzahedici məruzə vurğulayır ki, insan alveri bu gün Avropada insan hüquqları və başlıca dəyərlərini təhlükə altına qoyan böyük bir problemdir. Məruzədə bu cür davam edilir:

“Qurbanlarını cinayətə vadar etməklə, insan alveri bütün dünyada yayılmış olan qədim qul alverinin müasir formasıdır. O, insanlarla satıla və ya satın alına bilən mal kimi rəftar edir və onları, adətən fahişəlik sahəsində, həmçinin kənd təsərrüfatı, yaxud rəsmi və ya qeyri-rəsmi ağır əmək tələb edən müəssisələrdə cüzi ödənişlə, yaxud tamamilə pulsuz işləməyə macbur edir. İnsan alverinin daha çox müəyyən olunan qurbanları qadınlar olurlar, lakin kişilər də bəzən insan alverinin qurbanlarına çevrilə bilərlər. Bundan başqa, qurbanlardan çoxu gənc, bəzən uşaq yaşında olurlar. Onların hamısı acından ölməmək üçün pul qazanmağa çalışırlar və nəticədə həyatları istismar və acgözlük qurbanına çevrilir.

Effektiv olmaq üçün insan alveri ilə mübarizə strategiyası önləyici tədbirlər, qurbanların insan hüquqlarının qorunması və insan alverçilərinin məhkəmə təqibini özündə cəmləşdirən çoxsahəli mövqe qəbul etməli və eyni zamanda müvafiq yerli qanunları bir-birinə uyğunlaşdırmalı və həmin qanunların müntəzəm və effektiv şəkildə tətbiq olunmasını təmin etməlidir.”

162. Bu preambulada İnsan Alverinə qarşı Konvensiya, inter alia, aşağıdakıları da bəyan edir:

“Nəzərə alaraq ki, insan alveri insan hüquqlarının pozulması və insan ləyaqətinin alçaldılmasını və şəxsiyyətin toxunulmazlığının pozulmasını təşkil edir;

Nəzərə alaraq ki, insan alveri onun qurbanları üçün köləliklə nəticələnə bilər;

Nəzərə alaraq ki, qurbanların hüquqlarına hörmət, onların müdafiəsi və insan alverinə qarşı mübarizə tədbiri ən vacib vəzifələrdən biri olmalıdır;

...”

163. 1-ci maddə müəyyən edir ki, İnsan Alverinə qarşı Konvensiyanın məqsədi insan alverinin qarşısının alınması və onunla mübarizənin aparılması, insan alverinin qurbanlarının insan hüquqlarının qorunması, qurban və şahidlərin müdafiəsi və onlara yardımın göstərilməsinə dair hərtərəfli sistemin işlənib hazırlanması və insan alverinin effektiv istintaqı və məhkəmə təqibindən ibarətdir.

164. 4-cü maddənin “a” yarımbəndi Palermo Protokolunun insan alveri tərifini qəbul edir və 6-cı maddənın “b” yarımbəndi insan alveri qurbanının istismara razı olub-olmadığı haqqında şərtin əhəmiyyətsiz olduğunu bir daha təkrar edir (baxın, yuxarıda 150-151-ci paraqraflar).

165. 5-ci maddə Dövlətləri insan alverinin qarşısını almağa çağırır və, inter alia, aşağıdakıları müəyyən edir:

“1. Hər bir Tərəf insan alverinin qarşısının alınması və onunla mübarizə aparılması üçün cavabdeh olan müxtəlif orqanlar arasında milli koordinasiyanın qurulması və ya möhkəmləndirilməsi üçün tədbirlər görməlidir.

2. Hər bir Tərəf insan alverinin qarşısını almaq üçün araşdırma, məlumatlandırma, maarifləndirmə və təhsil kampaniyaları, sosial və iqtisadi təşəbbüslər və treninq proqramları (xüsusilə də, insan alverinə qarşı həssas ola bilən qruplar və insan alveri məsələləri ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün) vasitəsilə təsirli siyasət və proqramlar yaratmalı və/ya onları möhkəmləndirməlidir.

...”

166. 6-cı maddə Dövlətlərdən insan alveri üçün zəmin yaradan tələbatı azaltmaq məqsədilə tədbirlər görməyi tələb edir və müvafiq hallarda aşağıdakıları müəyyən edir:

“İnsan, xüsusilə də qadın və uşaqların hər növ istismarı üçün zəmin yaradan və insan alverinə gətirib çıxaran tələbatı azaltmaq məqsədilə bütün Tərəflər qanunverici, təhsil, mədəni və digər tədbirlər görməli, yaxud onları möhkəmləndirməlidir, o cümlədən:

a. qabaqcıl təcrübə, üsul və strategiyaları araşdırmaq;

b. tələbatın insan alverinin ən əsas səbəbi kimi müəyyən olunmasında kütləvi informasiya vasitələri və vətəndaş cəmiyyətinin məsuliyyəti və rolu haqqında biliklərin artırılması;

c. müvafiq surətdə, inter alia, dövlət orqanları və yüksək rütbəli məmurları cəlb etməklə, məlumatlandırma kampaniyalarının aparılması;

...”

167. 10-cu maddə treninq və əməkdaşlığa dair tədbirləri təsvir edir və aşağıdakıları müəyyən edir:

“1. Hər bir Tərəf öz müvafiq orqanlarına insan alverinin qarşısının alınması və onunla mübarizə, qurbanların, o cümlədən uşaqların müəyyən olunması və onlara yardım göstərilməsi işində səriştəli olan və treninq keçmiş şəxslər ayırmalı və təmin etməlidir ki, müxtəlif dövlət orqanları həm bir-biri ilə, həm də müxtəlif yardım təşkilatları ilə əməkdaşlıq etsin, belə ki, insan alveri qurbanları, qadın və uşaq qurbanların xüsusi vəziyyətini nəzərə alan münasib prosedur vasitəsilə müəyyən edilə bilsin...

2. Hər bir Tərəf başqa Tərəflər və əlaqədar yardım təşkilatları ilə əməkdaşlıqda qurbanları müəyyən etmək üçün lazım ola biləcək qanunverici və digər tədbirləri qəbul etməlidir. Hər bir Tərəf təmin etməlidir ki, müvafiq orqanların hər hansı bir şəxsin insan alveri qurbanı olduğunu düşünməyə əsası varsa, həmin şəxs Konvensiyanın 18-ci maddəsində sözügedən cinayət qurbanının müəyyən olunması prosesi müvafiq orqanlar tərəfindən başa çatdırılmayınca, ölkədən xaric edilə bilməsin və bundan başqa, təmin etməlidir ki, həmin şəxs 12-ci maddənin 1 və 2-ci bəndlərində müəyyən olunan yardımı alsın.

...”

168. 12-ci maddə müəyyən edir ki,

“1. Hər bir Tərəf qurbanlara fiziki, psixoloji və sosial cəhətdən bərpa olunmaqda yardım etmək üçün lazım olan qanunverici və digər tədbirləri qəbul etməlidir...

2. Hər bir Tərəf qurbanların təhlükəsizlik və müdafiə tələbatlarını lazımi şəkildə nəzərə almalıdır.

...”

169. 18-dən 21-ci maddəyə kimi müəyyən olunan şərtlər Dövlətlərdən aşağıdakı hərəkətləri cinayət hesab etməyi tələb edir:

“18. Hər bir Tərəf bu Konvensiyanın 4-cü maddəsində sözügedən hərəkətlərin, onlar bilərəkdən törədildiyi halda, cinayət hesab olunması üçün qanunverici və digər tədbirlərin qəbul edilməsini təmin etməlidir.

19. Hər bir Tərəf öz daxili qanunlarına əsasən, bu Konvensiyanın 4-cü maddəsinin “a” yarımbəndində müəyyən olunduğu kimi, hər hansı şəxsin insan alveri qurbanı olduğunu bilərək ondan istismar obyekti kimi istifadə edilməsinin cinayət hesab olunması üçün lazım olan qanunverici və digər tədbirlərin qəbul edilməsi məsələsini nəzərdən keçirməlidir.

20. Hər bir Tərəf aşağıda müəyyən olunan hərəkətlərin, onlar bilərəkdən törədildikdə və insan alverinə imkan yaratmaq məqsədi daşıdıqda, cinayət hesab olunması üçün qanunverici və digər tədbirlərin qəbul edilməsini təmin etməlidir:

a. səfər və ya şəxsiyyət sənədlərinin saxtalaşdırılması;

b. bu cür sənədin əldə olunması və ya təmin edilməsi;

c. başqa şəxsin səfər və ya şəxsiyyət sənədinin saxlanması, alınması, gizlədilməsi, korlanması və ya məhv edilməsi.

21(1). Hər bir Tərəf bu Konvensiyanın 18 və 20-ci maddələrində sözügedən hərəkətlərin hər hansının bilərəkdən törədilməsinin və ya onların törədilməsinə bilərəkdən sövq edilməsinin cinayət hesab olunması üçün qanunverici və digər tədbirlərin qəbul edilməsini təmin etməlidir.

(2). Hər bir Tərəf bu Konvensiyanın 18 və 20-ci maddələrinin “a” bəndində müəyyən olunan hərəkətlərin bilərəkdən törədilməsinə cəhd edilməsinin cinayət hesab olunması üçün qanunverici və digər tədbirlərin qəbul edilməsini təmin etməlidir.”

170. 23-cü maddə Dövlətlərdən 18-ci maddədən başlayaraq 21-ci maddəyə kimi müəyyən olunan cinayət əməllərinin effektiv və mütənasib sanksiyalarla cəzalandırıla bilməsi üçün lazım olan qanunverici və digər tədbirləri qəbul etməsini tələb edir. 18-ci maddəyə əsasən müəyyən olunan cinayət əməlləri ilə bağlı bu cür sanksiyalar ekstradisiyaya gətirib çıxaran azadlıqdan məhrum olma kimi cəzanı daxil etməlidir.

27-ci maddəyə əsasən, Dövlətlər təmin etməlidir ki, ən azı cinayət onun ərazisi və ya ərazisinin bir hissəsində törədildiyi halda, İnsan Alverinə qarşı Konvensiya ilə müəyyən olunan cinayətlərin istintaqı və məhkəmə təqibi qurban tərəfindən verilən məlumat, yaxud onun ittihamından asılı olmasın. Bundan başqa, Dövlətlər təmin etməlidir ki, öz yaşadıqları Dövlətlərin ərazisində yox, digər Dövlətin ərazisində törədilən cinayət qurbanları öz yaşadıqları Dövlətlərin əlaqədar orqanlarına şikayət verə bilsinlər. Qurbanların yaşadıqları Dövlət ləngitmədən şikayəti cinayətin törədildiyi Dövlətin əlaqədar orqanına göndərməli və orada şikayətə cinayətin törədildiyi Dövlətin daxili qanunlarına əsasən baxılmalıdır.

172. 31-ci maddənin 1-ci bəndi yurisdiksiya məsələsinə aiddir və İnsan Alverinə qarşı Konvensiyaya əsasən müəyyən olunmuş hər hansı cinayət üzərində, cinayətin aşağıda sadalanan şərtlərlə törədildiyi halda, yurisdiksiyanın təyin olunması üçün qanunverici və digər tədbirlərin qəbul edilməsini Dövlətlərdən tələb edir:

“a. onun ərazisində törədilmişdir; yaxud

d. əgər cinayət onun törədildiyi yerin cinayət qanunvericiliyinə əsasən cəzalandırılmalıdırsa, yaxud cinayət hər hansı Dövlətin ərazi yurisdiksiyasından kənarda törədildiyi halda, onun hər hansı vətəndaşı, yaxud ərazisində daimi yaşayış yeri olan vətəndaşlığı olmayan şəxs tərəfindən törədilmişdirsə;

e. onun vətəndaşlarından birinə qarşı törədilmişdir.”

173. Dövlətlər 31-ci maddənin 1-ci bəndinin “d” və “e” yarımbəndlərində sözügedən yurisdiksiya qaydalarını tətbiq etməmək, yaxud xüsusi hallarda və ya xüsusi şəraitdə tətbiq etmək hüququna malikdir.

174. 32-ci maddə Dövlətlərdən aşağıda sadalanan məqsədlərlə bu Konvensiyanın müddəalarına əsasən və müvafiq beynəlxalq və yerli sənədlərin şərtlərini tətbiq etməklə, mümkün qədər bir-biri ilə əməkdaşlıq etməyi tələb edir:

“ - insan alverinin qarşısını almaq və onunla mübarizə aparmaq;

-qurbanlara müdafiə və yardım təmin etmək;

-bu Konvensiyaya əsasən müəyyən olunmuş cinayətlərin istintaqı və məhkəmə təqibi.”