Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
IV. Yaşlılarla qarşılıqlı fə
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16 IV. Yaşlılarla qarşılıqlı fə aliyy ət üsullarının inkişafı: 3 aylıqda - ətrafdakılara maraq, ananı tanıma, özü üçün yemə k hazırlan - dığını duy ma, emosional kontakt; 4,5 aylıqda - ünsiyyə t ə t əşəbbüs, nitqi dinlə m ə , insan s ə si g ə l ə n s ə mt ə başı çevirmə ; 6 aylıqda - yaşlıların baxışlarını izlə m ə, qucağa getmək üçün ə ll ə ri uzatma v ə ya geri çə km ə, ilk yamsılama cə hdl əri, ―ə ll ə ri- ə ll əri‖ ― jestini anlama; 7 aylıqda - h ə r ə k ə tl ə ri v ə s ə sl əri yamsılama, arabir öskürmə kl ə diqq ə ti c ə lb etm ə y ə çalışma, öz adı sə sl ə ndikd ə s ə s verm ə c ə hdi, oynamaq ist ə m ə dikd ə dodaqları büzmə ; 8 aylıqda - ana onun burnunu silm ə k ist ə dikd ə onun ə ll ə rini tutma, it ə l ə m ə , qada ğanı başa düşmə , s ə sl ə ri t ə qlid etm ə ; 9 aylıqda - ə ll ə ri yumaq ist ə m ə dikd ə, onları gizlə tm ə, ―gizlənpaç― oynamağı sevmə ; 10 aylıqda - ananın paltarından tutma, ― hə l əlik―, ―sağ ol― jestini anlama, ― ata hanı?― sualına baxış və ya h ə r ə k ə tl ə cavab verm ə ; 11 aylıqda - oyuncaqları götürüb yenidə n ona versinl ə r dey ə onları döşə m ə y ə tullama, geyinm ə y ə kömə k etm ə ; 12 aylıqda - işarə jestini anlama, etiraz ə lam əti olaraq başı bulamaq. V. Emosional inkişaf: 2- 3 aylıqda - t ə b əssüm, anaya emosional bağlılı q. 2-4- 6 aylıqda - inild ə m ə, sızıldama, zingildə m ə, ağlama, çığırtı; yaşlının reaksiyasını qavramaq üçün pauzalarla ağlama; 8 aylıqda - yaşlıların emosional reaksiyalarına qarşı seçici münasibə t barmağı ə mm ənin, yaşlıları görə rk ə n ə ll ə rl ə üzü örtmə k c ə hdinin, v ərdiş almış yırğalanmanın olmaması. 17 VI. Şə xsi s ə s f əallığının inkişafı 2- 3 aylıqda - ilk vokalizasiyanın meydana gə lm ə si; 2- 4 aylıqda - onlardan böyüklə rl ə ünsiyyə td ə istifad ə ; 3- 4 aylıqda - inl ə m ə , t əsadüfə n t ə l əffüz edilə n s ə sl ərin repertuarının ge nişlə nm əsi: ―a‖, ―e‖, ―yu‖, ―ya‖, ―m‖, ―p‖, ―b‖, ―t‖, ―d‖, ilk sə s birl əşmə l ə rinin - ―a -o- u‖, ―yu -a- a‖ təzahürü; 4- 5 aylıqda - manipulyasiya zamanı vokalizasiya, diqqə t m ə rk ə zind ə olmaq t əşəbbüsü; 8 aylıqda - ―day -day- day‖, ―ta -ta- ta‖ tipli sə s birl əşmə l ə rinin t ə l əffüzü; 9 aylıqda - baş verə nl ə r ə qarşı uşağın münasibə tini ə ks etdir ən yalançı, uydurma sözlə rin t ə l əffüzü cə hdi; 10 aylıqda - arzunu s ə sl ə r vasit ə sil ə ifad ə etm ə k c ə hdi; 12 aylıqda - yalnız ana tə r ə find ən anlaşılan qeyri - sosial, jarqon sözlə rin - m ə s ə l ən, ―fu‖, ―qaqa‖, ―məhmi‖, ―apışı‖, ―oppa‖ və s. t ə l əffüzü, 2 -3 sözün tə l əffüzü və onların əşyavi mə nsubiyy ətinin anlaşılması. Psixodiaqnostika t əcrübə sind ə körpəlik dövrünün diaqnostik göstə ricil ərinin patologiyasına aşağıdakı xüsusiyyə tl ə r aid edilir: I. H ə r əki reaksiyalar üzrə : yüngül də r ə c ə d ə pozğunluq: ayrı - ayrı reaksiyaların inkişaf tempinin yavaşıması, bir sıra hə r ə ki v ərdişlərin yarımçıq formada olması; orta d ə r ə c ə d ə pozğunluq : h ə r ə k ə tl ərin formalaşması sisteminin və ardıcıllığının pozulması, onların lə ngim ə si, b ə zil ərinin olmaması ; ağır də r ə c ə d ə pozğunluq: h ə r ə k ə tl ərin inkişafdan qalması, onların kütlə vi xarakterd ə olması. II. Sensor reaksiyalar üzrə : yüngül də r ə c ə d ə pozğunluq: müşahidə ni t ə min etm ək üçün gözün h ə r ə k ə tl ə rinin norma l inkişafdan qalması, xarici alə m ə ifad ə li 18 maraqların olmaması, onların məhdudluğu, sıçrayışlı izlə m ə, baxışları zill ə m ə kd ə çə tinlikl ə r; orta d ə r ə c ə d ə pozğunluq: xarici al ə min oyektl ə rin ə davamsız maraq, daha kiçik yaş dövrü üçün reaksiyaların xarakterik olması; ağır də r ə c ə d ə pozğunluq: görmə reaksiyaları zamanı ə h ə miyy ə tsiz ifad əlilik, qısamüddə tli zill ə nm ə , xarici al ə min obyektl ə rin ə qarşı marağın olmaması. III. Əşyalarla manipulyasiya üzrə : yüngül də r ə c ə d ə pozğunluq: norma il ə müqayisə d ə b ə zi h ə r ə ki reaksiyaların lə ngim əsi, onların tamamlanmaması, əşyalarla manipulyasi ya üzrə b ə zi ə m ə liyyat vasit ə l ə rind ə m ə hdudluq; orta d ə r ə c ə d ə pozğunluq: özündən kiçik yaş dövrü üçün xarakterik reaksiyaların icrası, hə r ə k ə tl ərin davamsızlığı, əşyalara marağın qısamü dd ətli olması, çə tin situasiyalarda əşyalara marağın yoxa çıxması, yeni əşyalara maraq reaksiyalarının zə ifliyi; ağır də r ə c ə d ə pozğunluq: praktik olaraq əşyalara və onlarla oynamağa marağın sönüklüyü və olmaması. IV. Yaşlılarla qarşılıqlı fə aliyy ət üsulları üzrə : yüngül də r ə c ə d ə pozğunluq: uşağın ümumi psixi inkişa f ının normal xarakterd ə olması, lakin yaşlılarla və onlarla qarşılıqlı ə laq ə üsullarının norma il ə müqayisə d ə m əhdudluğu; orta d ə r ə c ə d ə pozğunluq: özündən kiçik yaş dövrü üçün xarakterik reaksiya ların olması, ünsiyyə t t ə l əbatının formalaşmaması, yaşlılara yüngül və davamsız maraq, maneəni aradan qaldırmaq cə hdinin olmaması; ağır də r ə c ə d ə pozğunluq: yaşlılarla qarşılıqlı fə aliyy ət üsullarına, sosial ə laq ə l ə r ə marağın olmaması; 19 V. Emosional reaksiy alar üzrə : yüngül də r ə c ə d ə pozğunluq: xarici stimullara emosional uyğunlaşmanın natamam xarakterdə olması; daha ağır də r ə c ə d ə pozğunluq: emosional davamsızlıq, münasibə tl ərin formalaşmasında aydın hiss edilən pozğunluq və qüsur ə lam ə tl ə ri. 2.1.3. M ə kt ə b ə q ə d ə r yaşlı uşaqların psixoloji diaqnostikasının keçirilmə si M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların (1 - 6 yaş) psixoloji müayinəsi onların psixofizioloji inkişaf sə viyy əsini, şə xsiyy ət baxımından inkişafı gedişini öyrə nm ə kd ən, sosiallaşma prosesini izlə m ə kd ə n v ə n ə hay ə t, m ə kt ə b t ə limin ə funksional hazırlığının sə viyy əsini aşkara çıxarmaqdan ibarə tdir. Psixodiaqnostika t əcrübə sind ə m ə k ə t ə b ə q ə d ər yaş dövründə uşaqlarla aparılan diaqnostik işlər dörd əsas qrupa ayrılır 1. İdrak proseslərinin diaqnostikası; 2. Emosional- iradi sferanın diaqnostikası; 3. Nitq ə q ə d ərki dövrün və nitq inkişafının diaqnostikası; 4. H ə r əki sferanın diaqnostikası. İndi isə, qeyd olunan qrupların hə r biri il ə ayrı - ayrılıqda diaqnostik işin xüsusiyyə tl ə rini n ə z ə rd ən keçirə k: I. İdrak proseslərinin formalaşması xüsusiyyə tl ərinin diaqnostikası M ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqlarda idrak sferasının formalaşması xüsusiyyə tl ərinin diaqnostikası zamanı uşağın psixi fə aliyy ətinin inikası kimi ayrı - ayrı tapşırıqların yerinə yetirilm ə sinin keyfiyy ə t v ə k ə miyy ət baxımından t əhlili uşaq psixoloqunun diqqə t m ə rk ə zind ə olmalıdır. Bu sahə d ə ə ld ə edil ə n n ə tic ə n ə q ə d ə r ə h ə miyy ə t k ə sb edirs ə, tapşırığın icrası üçün uşağın 20 f ə aliyy ə tinin t əşkili də bir o q ə d ə r ə h ə miyy ə t k əsb edir. İdrak proseslə rinin diaqnostik göstə ricil ə rinin t ə hlilind ə uşağın verilən tapşırığın icrasına marağı, f əallılığı, intizamlılığı, birgə f ə aliyy ət imkanları, uğursuzluğa münasibə ti v ə öyrə nm ə y ə qabilliyi kimi amill ə r ciddi n ə z ə r ə alınmalıdır. Aşağıda uşaqların idrak sferasının inkişafını qiymə tl ə ndirm ə y ə imkan ver ən tapşırıqları və onların yerinə yetirilm ə si normativl ə rini qeyd edirik 1. Kubikl ə rl ə iş metodikası Uşağa 8sm 3 ölçülü 10 kubik verilir. Ona bu kubikləri üst - üstə qoymaqla qüllə ni nec ə qurmaq lazım gəldiyi göstə rilir. Bundan s onra uşağa qüllə ni s ə rb əst qurmaq imkanı verilir. Daha sonra uşağa qatar (sıra ilə qoyulmuş 4 kubik), körpü (bir kubik digər ikisinin üstündə durur), n ə rdivan ( 10 kubik h ə r t ə r ə fd ən sıra ilə 5- 5 olmaqla qarşı - qarşıya düzülür, hər bir sonrakı ə vv ə lkind ə n 1kubik qısadır) qurmaq tapşırığı verilir. Bu tapşırığın yerinə yetirilm ə si əsasında uşağın maksimal xüsusiyyə tl əri aydınlaşdırılır. Təcrübə zamanı lazım gə l ə rs ə, uşağa nümunə göstə rm ə k olar. 3 yaşdan yuxarı uşaqlara nümunəni köçürmə kl ə Koos kubikl ə ri il ə sad ə tapşırıqların yerinə yetirilm ə sini t ə klif etm ək olar. 4 yaşdan yuxarı uşaqlara isə bir q ə d ər çətin tapşırıqların yerinə yetirilm ə si t ə klif oluna bil ə r. Bu metodika əsasında alınan nə tic ə l ər müvafiq normativlə rl ə müqayisə olunur v ə uşağın idrak sferasının inkişafı haqqında qə na ə t ə ld ə edilir. Normativl ə r: 15 aylıqda – bir ə lind ə 2 kubik tutur, kubikl ə rd ən qüllə tikir; kubikl ə ri ağzına aparmır; 18 aylıqda – 3-4 kubikd ən qüllə tikm əyi bacarır; onları döşə m ə y ə atmır; 2 yaşda – 8 kubikd ən qüllə tikir, nü mun ə əsasında qatar qurur; 3 yaşda - 9 kubikd ən qüllə tikir, qatar modelini qurur, nümunə əsasında körpü tikir; 3,5 yaşda – verilmiş modelə görə körpü tikir, Koos kubiklə ri əsasında 21 nümunə ni t ə qlid etm ə kl ə ə n sad ə tapşırıqları icra edir, bu zaman eyni ölçülü kubikləri seçir; 4 yaşda – nümunəni görmə kl ə qapı modelini qurur, Koos kubiklə ri əsasında nümunə ni t ə qlid etm ə kl ə ə n sad ə tapşırıqları icra edir, bu zaman eyni ölçülü kubikləri seçir. 5 yaşda – model üzrə n ə rdivan qura bilir, kubikl ə rd ə n ev tikir, Koos kubikl ə ri il ə bir q ə d ər mürə kk əb tapşırıqları nümunə əsasında yerinə yetirir. 6 yaşda - Koos kubikl ə ri əsasında bəzü mürə kk əb tapşırıqları icra ed ə bilir. 2. H ə nd əsi fiqurlarla tapşırıqlar metodikası Bu metodika il ə diaqnostik iş zamanı uşaqlara “Seqen lövhə l əri” t ə qdim olunur. İş ə n sad ə, asan tapşırıqdan başlanır. Uşağa müstəvi lövhə üzə rind ə yerl əşdirmək üçün dairə , kvadrat v ə üçbucaq olmaqla üç hə nd ə si fiqur verilir. H ər bir fiqurun lövhə d əki yeri fiqura uyğun oyuqla müə yy ə nl əşir. Oyuqdan h ə min fiq urlar çıxarılır, uşağa verilir və t əklif olunur ki, bu fiqurları öz yerlə rin ə qoysunlar. Əgər uşaq sə hv ə yol ver ə rs ə , onun ə lind ən tutub lövhə y ə yaxınladırmaq və dem ək lazımdır ki, görürsə n, s ə n fiquru el ə qoydun ki, lövhə hamar olmadı. Deməli, o öz yerində deyil, onu öz yerinə yerl əşdirmə k lazımdır. Uşaq təlimatı başa düşmə dikd ə ona bu t əcrübə ni 2-3 d ə f ə t ə krar etm ə k lazımdır. Bu t əcrübənin sonunda fiqurlardan qurulmuş bu lövhə uşağın gözü qarşısında sökülür və onun yenid ən yığılması tə klif olunur. Normativl ə r: 15 aylıqda – dair əni nümunə göstə rm ə d ən lövhə üzə rind əki oyuğa özü sə rb əst qoymağı bacarır; 18 aylıqda – ―Seqen lövhəsi‖ üzə rind ə ə n sad ə tapşırığı yerinə yetirir, 2 dig ər fiquru da qoymağı bacarır; 22 2 yaşda – lövhə üzə rind ə ki 3 blokun h ə r birirn ə fi qurları düzgün yerl əşdirir, lakin bu zaman 4 sə hv ə yol verir, sonra düzə ldir; 3 yaşda – elementl ə rd ən ayrı - ayrı fiqurları yığır; 4 yaşda – 2 düzbucaqlıdan və ya üçbucaqdan kvadrat, 4 bə rab ə r hiss ə d ə n dair ə yığır; 5 yaşda –―Seqen lövhəsi‖ üzrə bütün tapşırıqları yerinə yetirm ə yi bacarır. 3. Fiqurların uyğun yerlə r ə düzgün yerləşdirilmə si: H əyatın II ilində uşaqlarda forma və ölçünü qavrama sə viyy əsini aşkara çıxarmaq mə qs ə dil ə aşağıdakı metodika əsasında təcrübə aparmaq olar. T əcrübə 1. Bu t əcrübə d ə n m ə qs ə d 2 yaşlı uşaqların sensor etalonları m ə nims ə m ə s ə viyy əsini aşkara çıxarmaqdan ibarətdir (şə kil 1). Bu m ə qs ə dl ə kartondan şə kild ə göstə ril ə n formada yeşik düzəldilir. Yeşiyin üzə rind ə deşiklər ölçüdə kubik v ə kürə hazırlanır. El ə etm ək lazımdır ki, qutunun üstündə ki fiqurların ölçüləri uyğun deşiklə r boyda olsun. ġə kil 3. Ə g ə r t əcrübə zamanı uşaq fiqurları uyğun deşiklə r ə düzgün yerləşdirə bilirs ə , v ə yaxud yaşlının nümunə si əsasında t əcrü b əni düzgün icra edə bilirs ə , bu onun normal sensor inkişafını ə ks etdirir. T əcrübə 2 Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|