I oliy va o`rta

4-bosqich 
Mustahkamlash va baholash uchun savollar: 
Nazorat topshiriqlari. 
1. Forobiy o`simlik va insonga oid bulgan xususiyat va 
kobilyatlarni bir-butin xolda kanday ataydi? 
A) akl, 
B) so`zlash, 
V) quvvat, 
G) kuch, 
2. Forobiyning fikricha, bilishning necha boskichi bor? 
A) ikkita, 
B) turtta, 
V) beshta, 
G) oltita,  
O‗qituvchi-talaba 
5-bosqich 
Umumiy yakuniy xulosalar chiqarish: Maqsadga erishildi. 
Vazifalar bajarildi.
Adabiyotlarni tahlil qilib kelish topshirildi. 
O‗qituvchi 
 
 
Asosiy savollar 
1.O`tmish mutafakkirlari va ta‘lim -tarbiyaning falsafiy muammolari. 
2.Ta‘lim-tarbiyaning umumiy va xususiy muammolari. 
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Forobiy, pedagogik karashlar, 
falsafiy muammolar ta‘lim-tarbiya, axloq, ilm va xk. 

---

43 
1-asosiy masala buyicha ukituvchining maqsadi: O‗quvchilarga utmish 
mutafakkirlar va ta‘lim tarbiyaning falsafiy muammolari haqida tushintirish. 
Identiv o‘quv maqsadlari: 
1.3. Utmish mutafakkirlar xaqida ma‘lumotlar beradilar, 
1.4. Ta‘limg‗tarbiyaning falsafiy muammolarini taxlil kiladilar. 
1-asosiy masalaning bayoni: 
Sharqda ilk o‗rta asirda eng muxim tarixiy voqea islom dinning vujudga kelishi 
tarqalishi va arab xalifaligining tashkil topishi bo‗ldi. 9-10 asrlar Arab xalifaligining 
eng kuchaygan, Yaqin Sharq shaharlari-Bag‗dod, Damashq shaxarlarida madaniyatning 
tez rivojlangan davri bo‗ldi. 
Xalifalikka qaram bo‗lgan o‗rta va yaqin sharqning boshqa shqxarlaridan 
Bog‗dodga ayniqsa, 813-833 yillarda o‗qimishli ma‘rifatparvarlar oqib keldi. Bu yerda 
o‗z davri akademiyasi hisoblangan, «Donolik uyi», kutubxonasi, opservatoriya vujudga 
keldi. O‗rta Osiyodan borgan M.Xorazmiy, Farg‗oniy, Marvoziy, Mavludiy kabi 
olimlar xam Bog‗dodda ilm ma‘rifatning rivojiga katta xissa qo‗shdilar ayniqsa, O‗rta 
Osiyolik olimlardan Forobiy bu davr ilimi- ma‘naviyatiga madaniyatiga katta xissa 
qo‗shdi. 
Abu Nasr Forobiy –O‗rta Asir Sharqning mashxur-mutaffakkiri qadimgi yunon 
falsafasining Sharqdagi mashxur mutaffakkiri targ‗ibotchisidir .U Sirdaryo bo‗idagi 
o‗tror shaxrida 873-yilda tug‗ilib, Shosh Buxoro shaxarlarida o‗qidi, sungra arab 
xalifaliginig markazi Bog‗dod shaxriga borib u yerda ko‗p yil istiqomat qildi. Yunon 
faylasuflarinig asarlarini mutola qilish ,turli tillarni o‗rganish bilan shug‗ullandi, 
umrining so‗nggi yillarida Damashqda yashab, 950- yilda vafot etdi. U turli soxalarga 
oid ilmiy asarlar qoldirdi. U «Aql xaqidagi risola», «Falsafadan oldin nimani o‗rganish 
kerak», «Substansiya xaqida» kabi 160 dan ortiq risolalar yaratdi. 
Forobiy qadimgi yunon ilimlaring chuqur bilimdoni bo‗lgani, uning sharqda 
tarqalishi va rivojiga katta xissa qo‗shgani tufayli Sharq Aristgotieli Ikkinchi muaallim 
hisoblangan. 
Forobiy birinchi bo‗lib o‗z davri ilmlari klasifikatsiyasini yaratdi va unga 
bagishlab, katgor risolalar yozdi. Forobiy o‗z davrining buyuk olimi sifatida matetatika, 
tibbiyot, arab tili gramatikasi, alximiya, mantiq, ilmlariga oid asarlar xam yozdi. Ammo 
Forobiy avvalambor mashkur faylasuf bo‗lib, falsafaning eng muhxim masalalari 
bo‗yicha kator asarlarinig muallifidir. 
U Sharqda qadim yunon falsafasi ayniqsa qadimgi dunyoning eng mashxur olimi 
Aristgotelning asarlarini o‗rganish ularga sharhlar yozish, g‗oyalarini targ‗ib etdi va 
faylasuf g‗oyasini yanada rivojlantirdi, butun sharqda ikkinchi muallim unvoniga 
sazovor bo‗ldi, yunon olimlari Platon, Galiyon,Evkulit, Parafiy, Suqrot kabi olimlar 
risolalariga sharxlar yozdi. 
Farobi o‗z davrida ijtimoiy siyosiy xayotning turli masaalalari xaqida fikr 
bildirib uni boshqarish, kamolotga erishgan ijtimoiy jamoani yaratish kabi ijtimoiy 
utopik masalalkarni olg‗a suradi, yetuk jamoani vujudga keltirish komil insonni yaratish 
muammosini xal etish bilan bog‗liq ekanlagini bayon etadi.
Forobiy olamning turli tumanligini tabiatning nixoyatda boyligini etirof etib, ular 
asosida 4 element yer, suv, ollov, havo yotishini shu bilan birga olamni ibtidosi 
boshlanishi boshlang‗ich yaratuvchi kuchdan nurlanish yordamida pog‗onama -pog‗ona 
bo‗lib vujudga kelganligini ta‘kidlaydi. 

---

44 
Farnobiyning fikricha, mavjudodning eng buyuk yetuk bu insondir. Inson 
o‗zining ongi ,aqli sezish a‘zolari tufayli, olamni xar tomonlama o‗rganish qobiliyatiga 
ega.inson o‗z aqli yordamida o‗zini o‗rab olgan mavjudotning moxiyatini tushinadi. 
Forobiyning pedagogik ta‘limotlari o‗z davri uchun ayniqsa katta axamiyatga ega 
bo‗lib insonparvarlik g‗oyalari bilan sug‗orilgan. 
Forobiyning gumanizm uning ta‘lim tarbiya inson shaxsiyatini kamol 
toptirishning 
yo‗l 
yo‗riqlari 
ilm-ma‘rifatga 
erishuvning 
usullari, 
ijtimoiy 
muammmolarni yechish masalalari, asosida yotadi. Bu muammolarni Forobiy inson 
insoniylik yetuk insoniy jisimlarni yaratish nuqtayi nazaridan xal etishga intiladi. 
Forobiy O‗rta asir Yaqin va O‗rta Sharqda ilgor pedagogik ta‘limotlarning 
asoschilaridan biri sifatida o‗z asarlarida didaktik ta‘lim -ta‘rbiyaning pisixologik 
asoslarini etika estetikaning muxim nazariy masalalarini o‗z falsafasining ajralmas 
qismi tarzida taxlil etdi. 
Forobiy insonning kamolotga yetkazish ta‘lim- tarbiya ijtimoiy xayot, 
muammola-rini xal etish kabi kundalik masalalar bilan mashgul bo‗ldi.Uning 
uqtirishicha, insonni baxt saodatga elitivchi jamoa yetuk jamoa bo‗la olishi mumkun. 
Komil insonni yaratish uni baxt saodatga eltish , xar qanday davlat jamoa boshligining, 
vazifasi bo‗lishi darkor. 
Forobiy inson bilimining rivojida ilm fanning rolini xal etuvchi debyut biladi 
tashqi olamni o‗rganish tabiat sirlarini bilishda, tabiiy bilimning rolni aloxida qayd 
qiladi. 
Forobiyning ta‘kidlashicha, insonni tarbiyalash 2–xil usul yordamida olib 
borilishi mumkun. Agar tarbiyalanuvchi ixtiyoriy ravishda zaruriy aqliy va axloqiy 
xislatlarni-bilimli bo‗lishga to‗grilik xaqiqatni sevishga jasurlik do‗stlarga sadoqatli 
bo‗lish kabi fazilatlarni egallashga intilmasa tarbiyachi muallim unda fazilatlarni 
shakillantirmog‗i lozim. 
Demak, Forobiy pedagogik masalalarni va ularni uzviy bog‗liq bo‗lgan 
pisixologik fizologik muammolarni falsafaning muxim qismi sifatida talqin etadi xamda 
insonni xar tomonlama yaxlit va o‗zaro uzviy bog‗liq bo‗lgan qismlardan iborat 
ekanligini aytib uni bir butun xolda o‗rganishi tavsiya etadi. 
Inson baxt saodatli jamoaning a‘zosi qilib yetishtirish uchun izchillik bilan ish 
olib borishi lozim. Koimil inson va baxt saodatga elituvchi jamoaning raxbari 
Forobiyning fikricha komil inson uchun zarur bo‗lgan barcha fazilatlarni xamda yetuk 
raxbar uchusn shart bo‗lgan xislatlarni egallagan bo‗lishi kerak. 
Farobiy o‗z falsafiy qarashlarida jumladan pedagogik g‗oyalari xususiy ijtimoiy 
pedagogik g‗oyalari bilan Sharq va G‗arbning so‗ngi mutaffakkir olimlariga – Ibn sino 
Beruniy Ibn Rushid, Rodjer, Bekon, Didakta, Sipinozaga katta ta‘sir ko‗rsatdi.