Ərşad Əzimzadə

SÖZ - LOĞMANDIR, SÖZ - CƏLLADDIR 
 
Bu  əhvalatı  çox  adama  danışmışam.Hər  dəfə  sözdən  söz 
düşəndə  danışıram.  Çox  ibrətamiz  hadisədir.Uzun  illər  bir 
yazıçı-jurnalist  kimi  sözdən  silah  kimi  istifadə  etsəm  də,  sözün 
nəyə  qadir  olduğunu  məhz  o  gün,Bakıdakı  Semaşko  adına 
klinikada xəstə yatarkən əyani şəkildə dərindən dərk etdim.Mən 
yatan  palataya  tez-tez  bir  dayaz  düşüncəli  dosent  gəlirdi.Bütün 
dayaz adamlar kimi,o da özündən çox razı idi.Xəstələrə “dəyərli” 
məsləhətlər verirdi.Mənə təkidlə deyirdi:”Nəbadə qışda çiməsən! 
Çimdin-işin  bitdi.Heç  yazda  da  çimmə...Neçənci  mərtəbədə 
olursan?..Bəxtin  kəsib  ki,  ikinci  mərtəbədə  olursan,yoxsa  belə 
ürəklə işin çoxdan bitmişdi”...Onda xəstəlik “stajim” hələ böyük 
deyildi,  “xam”  idim,  bilmirdim  ki,  bütün  xəstəlikləri  hava,  su, 
qida  və  hərəkətlə  sağaltmaq  mümkündür.Təbiidir  ki,dayaz  dos-

downloaded from KitabYurdu.az
 
116 
entin  dediklərini  qanun  kimi  qəbul  edirdim.Lakin  tezliklə  bir 
faciə baş verdi və mən dosentin səviyyəsinə bələd oldum. 
Palatamızda bir bamazə kişi müalicə alırdı.Vaxtilə “kran-
lardan  su  yerinə  süd  axır”  deyən  Sovet  Hökumətinin  yalançı 
təbliğatına  uyub,Cənubi  Azərbaycandan  köçüb  bura  gələn  çox-
saylı zavallılardan biri idi.Qara ciyəri pis günə qalmışdı.Bir dəfə 
dosent  dərs  dediyi  tələbələrə,  çarpayının  üstündə  oturub  şən 
ovqatla təsbeh çevirən həmin kişini göstərdi və qətiyyətlə dedi: 
-Bunun yaşamağı özündən asılıdır:yönlü yesə,yaxşı istra-
hət etsə,müalicəsi ilə vaxtlı-vaxtında məşğul olsa,on beş-iyirmi il 
də yaşaya bilər.Yox,özünə baxmasa, qara ciyərini soyuğa versə, 
heç bir il də yaşamaz. 
Xəstənin  gözləri  bir  anın  içində  quyunun  dibinə  düşdü, 
üzü  sıyrılmış  qılınc  tək  uzandı,təbəssümü  donub  buz  parçası 
kimi  dodağına  yapışdı,təsbeh  əlində  dondu,xəstə  quruyub 
yerində  qaldı.Həkim,heç  nə  olmayıbmış  kimi,  dəstəsini  çəkib 
getdi.Kişinin  sarsıldığını  görüb  ona  ürək-dirək  verdim,zarafatı 
çox  xoşladığından  zarafata  saldım,gülməli  şeylər  danışdım. 
Fəqət  məni  eşitmirdi.Atmacaları  cavabsız  qoyurdu.Halbuki  ağır 
dərdə  mübtəla  olmasına  baxmayaraq,bircə  dəqiqə  də  zarafatın-
dan  qalmırdı.Dərdi  təkcə  xəstəlik  deyildi.Vətəni  uzaqlarda  qal-
mışdı,külfət  basmışdı,güzəranı  pis  keçirdi.Kürdəmir  dəmir  yol 
vağzalındakı  restoranda  “podavatçı”  işləyirdi.  Deyirdi,  kişi  işi 
deyil,müştərilər onu tez-tez arağa qonaq edirlər. 
-Onun-bunun  sağlığına  vura-vura  öz  sağlığımı  itirdim. 
Xəstələnib  yatağa  düşəndə,gözümü  açıb  gördüm  düz  12  uşaq 
yığılıb  başıma.Arvaddan  soruşdum:“Az,bunların  hamısı  bizim-
di?”.Arvad dedi:“Tanımazsan da,uşaqlar yuxuda olanda gedirsən, 
yatanda  da  qayıdırsan.Həmişə  də  piyan”.Düz  deyirdi  arvad. 
Bədbəxt qara ciyər necə tab gətirsin o boyda zırıltıya.  
Kişi  bir  il  öncə  burada  yatmışdı,yaxşı  müalicə  almışdı, 
indi yenidən müalicə kursunu davam etdirməyə gəlmişdi.İşlər pis 
getmirdi.Mərdimazar dosent dilini farağat qoysaydı,zavallı bəlkə 
də  bir  xeyli  yaşayacaqdı.Xəstəni  şok  vəziyyətdən  çıxartmaq 

downloaded from KitabYurdu.az
 
117 
cəhdimiz bir səmərə vermədi. Kürdəmirə zəng vurdular: “Gəlin 
xəstəni aparın”. Öyrəndim ki,yoldaca keçinib. 
Bəli,söz  belə  qüdrətli  silahdır:şəfaverici  loğman  da  ola 
bilər,ürəyi  susduran  cəlladd  rolunu  da  oynaya  bilər.Adamı 
zirvəyə  qaldıra  da  bilər,uçuruma  da  sürükləyər.İndi  çox  dəqiq 
bilirəm:hər  şey  sözdən  necə  istifadə  etməkdən  asılıdır.  Müalicə 
vaxtı  vacib  budur  ki,  “bacarmıram”  kəlməsini  heç  vaxt  dilinə 
gətirməyəsən.Çünki  Allahın  yaratdığı  və  ən  güclü  silahla-ali 
şüurla  təmin  etdiyi,yaratmaq  qabliyyəti  verdiyi  İNSAN 
həqiqətən də çox şeyə qadir olan bir varlıqdır. 
Bu gün söz haqqında ona görə söz açdım ki, cism ilə ruhu 
tam,bütöv  və  ayrılmaz  bir  varlıq  kimi  qəbul  edən  Nişinin  Sağ-
lamlıq  Sistemində  inam  önəmli  yer  tutur,bu  sistem  sözlə 
müalicəyə  böyük  əhəmiyyət  verir.Söz-qüdrətli  müalicə  vasitə-
sidir.Heç  təsadüfü  deyil  ki,  zəngin  Şərq  mifalogiyasına  görə 
dünyanı söz yaratmışdır: Allah “ol!”  demiş və Yer, Göy, İnsan, 
heyvan və s.yaranmışdır.Söz,hətta,adi Allah bəndəsinin əlində də 
böyük  yaradıcı  qüvvədir.Tədqiqatçı  alimlər  belə  bir  qəti  fikir 
söyləyirlər  ki,mağların  peyqəmbəri  Zərdüşt  sözün  gücü  ilə 
əşyalara  təsir  göstərirmiş,sözlə  yağış  yağdıra  bilirmiş.Bu  gün 
elmə  3-4  kilometr  məsafədən  sözün  gücü  ilə  divardakı  saatı 
əyləyən,metal  qaşığı  əyən  adamlar  bəllidir.Bəs  sözün,fikirin 
gücü ilə öz qarınlarını bıçaqsız-filansız,əl ilə yarıb,daxili orqan-
larını bayıra tökən yoqlar?.. 
Sözün  hikməti  ilə  qanı  təmizləmək,qan  dövranını 
yaxşılaşdırmaq,hətta,inamsızlığın  arxasını  yerə  vurub,güclü 
iradə yaratmaq mümkündür.Mən bunu öz təcrübəmdən çox 
dəqiq bilirəm.Hər səhər-yuxudan ayılan kimi,bir də hər axşam-
yatağa gircək,üzümü böyük Yaradana tutb,”Fatiha” və “Ayətül-
kürsi”  surələrini  oxuduqdan  və  mənə  şəfa  verən,ruzu  göndərən 
Tanrıya şükr  etdikdən sonra,dilək diləyirəm:”Ya Rəbbim!  Məni 
pis  vərdişlərdən,pis  niyətlərdən,pis  əməllərdən  uzaq  elə,mənə 
düz  yol  göstər,məni  düzgün  istiqamətləndir,məni  saflaşdır, 
kamilləşdir.İlahi,sən mənə möhkəm iradə, böyük səbr,təmkin və 

downloaded from KitabYurdu.az
 
118 
dərin  zəka  bəxş  elə.Allahım,sən  mənim  bütün  düşmənlərimi 
dosta  çevir”...Son  diləyim  kiməsə  qəribə  görünə  bilər:necə 
yəni,düşmənlərimi dosta çevir?..Biz görmüşük ki,hamı öz düşmə 
-ninin  məhv  olmasını  istəyir,ümumi  axının  tərsinə  üzən  Ərşad 
Əzimzadə  isə  Allaha  yalvarır  ki,düşmənlərinin  canını  almasın, 
sadəcə,onu dosta çevirsin.Düşməndən dost olar?Kiçicik bir şərh 
verim.Məsələ  bundadır  ki,mənim  bircə  nəfər  də  olsun  şəxsi 
düşmənim yoxdur.Potensial düşmənim isə... Oy,oy,oooyy!..Mən 
deyim,siz  sayın:xəstələrə  “kliyent”  kimi  baxan  bütün  tibb 
işçiləri+zəhərli dərmanları icad və istehsal edənlər,satanlar+tibbı 
avadanlıqları,cihazları  icad  və  istehsal  edənlər,satanlar+təhsil 
ocaqlarında dərs deyən təbib alimlər+orqanizmi zəhərliyən çürük 
qidaları insanlara sırıyıb varlanan işbazlar+bütün bunları reklam 
edərək  kalan  pul  qazanan  böyük  jurnalistlər  ordusu...Yadıma 
düşənlər  bunlardı.Təkrar  edirəm:onlar  şəxsən  mənim  düşmənim 
deyil,təbliğ  etdiyim  sağlam  həyat  tərzinin  düşmənləridi.Əlinin 
üstündə  əl  olmayan  qadir  Allah    bir  gecənin  içində  onları  haqq 
yoluna  qaytarsa,hamısı,avtomatik  olaraq,dönüb  olacaq  mənim 
dostum.Bizə  çox  çətin  görünən  bu  iş  böyük  Allahın  əlində    heç 
nədir:ya yolunu azmış bəndələri islah edib düz yola qaytarar,ya 
da,planetimizi,bütün Kainatı mütəmadi olaraq korlayan, zəhərlə-
yən   mutant-insanları bircə anın içində silib Yer üzündən atar 
və dünyanı mikrobdan təmizlər.  
Sən  də  mənə  qoşul,əziz  oxucum,Rəbbimizə  yalvar,sənə 
və  əzizlərinə  möhkəm  iradə  versin  ki,özünüzü  pis  vərdişlərin 
caynağından qurtara biləsiniz.  
Sonuncu dəfə ölüm yatağına düşəndə(2005-2008-ci illər) 
sözün şəfa vermək qüdrətinə bir daha inandım.Həyat yoldaşımın 
təsirli sözləri,mənə tez-tez baş çəkən  dost-tanışin ürəkdən gələn 
“sən  xalqımıza  lazımsan,səni  fayda  verdiyin  minlərlə  insanın 
duası yaşadacaq” kəlmələri məni Əzrayilin caynağından qopart-
dı.Dar  günümdə  mənə  dayaq  duran,ümid  şəmini  sönməyə 
qoymayan imanlı insanların hamısına minnətdaram!..  
 

downloaded from KitabYurdu.az
 
119 
QAN  DÖVRANI  HAQQINDA  
YENİ FİKİR 
Professor  K.Nişi  bir  sıra  tibbi  məsələlərə  tamam  başqa 
gözlə  baxıb.Onun  fikirincə,qanı  bədənə  vuran  “baş  mühərrik” 
ürəkdə deyil, balaca kapilyarlarda qurulub.Bu baxış qan dövranı 
haqqında mövcud olan klassik baxışdan köklü şəkildə fərqlənir. 
Yeri  gəlmişkən,  qeyd  edək  ki,ürəyin  funksiyası  və  fəaliyyəti 
haqqında fikirlər zaman-zaman dəyişib.Hələ 1628-ci ildə Vilyam 
Harvinin əsəri işıq üzü görəndən sonra hamı ürəyin qanı bədənə 
vuran  “nasos”  olması  fikirini,bir  növ,mütləq  həqiqət  kimi  qəbul 
etmişdi.Tədqiqatçıların çox cuzi bir hissəsi bu nəzəriyənin səhih-
liyinə şək gətirdi.Lakin fakt budur ki,həmin nəzəriyyə qan döv-
ranı mexanizmini və digər oxşar fizioloji hadisələri şərh və izah 
etmirdi.Üstəlik,bu  nəzəriyyə  ürəyin  əsl  həqiqətdə  nə  olması 
barədə  tam  aydın  təsəvvür  yaratmırdı.Bu  nəzəriyyə  çoxdan,lap 
çoxdan  köhnəlmişdi!Məhz  bu  yanlış  nəzəriyyənin  təqsiri  üzün-
dən  ürək  sirri  indiyəcən  açılmamış  qalıb  və  indinin  özündə  də 
ürək-tibb aləmində “öz sirrini verməyən” bir orqan kimi tanınır. 
Ürək-damar  xəstəlikləri  isə  bir  nömrəli  qatil kimi,  bəşəriyyətə 
bu  günün  özündə  də  divan  tutmaqda  davam  edir.K.Nişi  bu 
barədə yazırdı:“Nə qədərki müasir tibb elmi öz ənənəvi baxı-
şından  əl  götürməyib,o,heç  vaxt  “sirr”  deyilən  mətləbi  aça 
bilmə-yəcək,ürək-damar  xəstəliklərinin  bəşəriyyətə  vurduğu 
ağır itkinin qarşısını ala bilməyəcək”.Professor Nişi təklif edir 
ki,  ürəyə  yalnız  nəzarətçi  çən,  yaxud  qan  axınını  tənzimlə-  yən 
aparat  kimi  baxmaq  lazımdır.Qəbul  etməliyik  ki,  qanı  hərəkətə 
gətirən mexanizm kapilyarların özündədir. 
Nişinin bir çox baxışları və mövqeləri o dövrdə yaşamış 
mütərəqqi rus təbiblərinin ideyaları və baxışları ilə üst-üstə düşür. 
A.Speranski ilə A.Zalmanov da, Nişi kimi,belə hesab edirdilər ki, 
müalicə  vaxtı  orqanizmi  müdafiə  edən  resursların  fəaliyətini 
yaxşılaşdırmağa  xüsusi  fikir  vermək  çox  vacibdir.  A.Zalmanov 
“İnsan  orqanizminin  sirli  müdrikliyi”  adlı  dahiyanə  əsərində 
“kapilyaro-terapiya”,yəni  kapilyarlara  dərin  təsir  göstərmək 

downloaded from KitabYurdu.az
 
120 
ideyasını  irəli  sürmüş,bu  metodla  müalicə  apararaq,  gözəl 
nəticələr əldə etmişdir. 
Rusiyada,  Almaniyada  və  İtaliyada  3  dəfə  tibb  elmləri 
doktoru  elmi  adını  müdafiə  edən,bolşevik  rejiminin  dar  düşün-
cəli  məmurlarının  və  siyasiləşdirilmiş  tibb  elminin,onun  “baş 
qərərgahı”  olan  “Minzdrav”ı  əlində  möhkəm  saxlayan  dayaz 
alimlərin  təqibinə  tab  gətirə  bilməyib,xaricə  köçən  və  ömrünü 
qürbətdə başa vuran bu dəyərli təbibin müalicə metodu haqqında 
ayrıca  bir  fəsil  verəcəyik.  İndi  isə  qan  dövranı  haqqında  fikir 
tarixinə nəzər salaq. 
Qeyd edək ki, qanın hərəkəti problemi ta 1930-cu ilədək, 
yəni, tanınmış təbib Laubri Fransa Akademiyasında qan dövranı 
mexanizminə  dair  öz  parlaq  əsəri  barədə  məlumat  verənə  qədər 
toxunulmaz,“bağlı”  qalmışdı.Laubri  təsdiq  etdi  ki,ürək  qanı 
hərəkətə gətirən yeganə qüvvə deyil,ürək -qanı yalnız arteriya və 
kapilyar sistemində irəli itələyən hərəkətverici qüvvədir.Vena isə 
ikinci  ürək  kimi  fəaliyyət  göstərir,qanın  venoz  hərəkətini,  yəni 
qanın  ürəyə  qayıtmasını  təmin  edir.Nişi  bu  məsələyə  öz  müna-
sibətini  belə  bildirmişdir:“Əlbəttə,Laubrinin  nəzəriyyəsi-qan 
haqqında elmdə irəli atılmış  mütərəqqi addımdır.Lakin onun bu 
yeni nəzəriyyəsi, nə qədər parlaq olur-olsun, qan dövranı barədə 
həqiqətin  yalnız  yarsını  açıqlamışdır.  Çox  təəssüf  ki,  o,  yalnız 
bununla  kifayətlənmişdir”.Belə  bir  qənaətə  gələn  Nişi  tam 
müstəqil şəkildə öz qan dövranı nəzəriyəsini hazırlamağa başladı. 
Məlumdur ki,arteriya həm quruluşuna görə,həm də funk-
siyasına  görə  venadan  seçilir.Arteriya  qalın  və  elastik  daxili 
örtüyə(divara)  malikdir,dartıla  və  genişlənə  bilir.Venanın  isə 
nazik divarı və klapanı vardır.Bu klapan ona xidmət edir ki,vena 
boyunca üzü yuxarı, bu və ya digər orqandan ürəyə qalxan qan 
geri qayıdıb, aşağı tökülə bilməsin (şəkilə bax). 
Vena  maksimum  darala  və  vakuum  (tam  boşluq)  yarada 
bilir.Əgər biz qan dövranı mexanizmini nasosla müqayisə etsək, 
deməliyik  ki,arteriya  sorucu  borucuğu  xatırladır,çünki  sorucu 
borucuq,itələyən borucuğa nisbətən,daha yoğun və elastik divara 

downloaded from KitabYurdu.az
 
121 
malikdir(“pipetka”  kimi).Nişi  yazırdı:Heç  şübhəsiz,nasos  bu  iki 
borucuğun birləşdiyi yerdə yerləşir.Lakin nasosdan fərqli olaraq 
arteriya və vena hər iki ucdan birləşir:bir ucu ürəyə,o biri kapil-
yarlara.Sual oluna bilər:bunlardan hansı nasosu təmsil edir-ürək, 
yoxsa  kapilyarlar?Nişinin  cavabı  qətidir:Əlbəttə,kapilyarlar! 
Bunun  alternativi  yoxdur.Çünki  arteriya-soran  borcuğa  uyğun 
gəlir,vena  isə  itələyən  borucuğa.Ürəyin  nasos  ola  biləcəyi 
ehtimalı bizi yanlış nəticə çıxarmağa sövq edir: guya, ürək soran 
borucuqdan (arteriyadan ) istifadə edir ki, qanı itələsin, itələyici 
borucuqdan (venadan) isə qanı daxilə qovmaq üçün istifadə edir. 
 
 
 
Şəkil 4. Qan dövranı sxemi. 
1- beyin, 
2- ağ ciyər, 
3- böyrəklər,  
4- qara ciyər, 
5- həzmetmə orqanları, 
6- limfatik axınlar, 
7- ağ ciyər arteriyası, 
8- aorta. 
 
Şəksiz,insan  bədənindəki 
fizioloji  “nasos”  süni  nasosdan 
fərqlidir.Bununla  belə,  qalın  və 
elastik  divara  malik  olan  arteri-
yanın  əks-təsirə  malik  olan  hər 
cür  qüvvənin  qarşısını  almağa 
göstərdiyi  cəhd  çox  önəmlidir. 
Lakin bu cür müqavimət gücünə 
və  böyük  ciddi-cəhdə  baxma-
yaraq,  arteriya-kapilyarların  təsiri  altında  yaranan  və  qanı 
damarlardan geri soran boşluqla müqayisədə çox zəyifdir. Yalnız 

downloaded from KitabYurdu.az
 
122 
kapilyarların  qanı  arteriyadan  sorması  ehtimalını  qəbul 
etdikdə,  anlaya  bilərik:  nə  üçün  arteriya  öz  qurluşuna  və 
funksiyasına  görə  sorucu  borucuğa  bənzəyir?  Bu,bir  daha  onu 
göstərir ki,insan bədənindəki nasosu ürək deyil, məhz kapilyarlar 
təmsil edir. 
Bu  mətləbi  tibbi  təhsili  olmayan  sıravi  oxuculara  loru 
dildə izah etmək istəyirəm. Bina ayrı-ayrı daşlardan, taxtalardan 
ibarət  olduğu  kimi,insan  bədəni  də  kiçicik  hüceyrələrdən 
ibarətdir.Hər  bir  hüceyrə  əyninə  tüklü  borucuqların  torundan 
tikilmiş“libas”  geyib.Bu  “libas”-kapilyarlardır.Arteriya  və  vena 
damarları məhz kapilyarlara bitişib. Hüceyrələrə qida daşıyan da 
elə bu tüklü borucuqlardır. Sağlamlıq üçün gərək olan hər şeyi – 
oksigeni,  enerjini,  vitaminləri,  zülalı,  yağı,  mineral  maddələri, 
karbohidratları  daşıyıb,hüceyrələri  yedizdirən  möhnətkeş  kapil-
yarlardır.Məhz  onlar  hüceyrələri,maddələr  müba  diləsi  vaxtı 
əmələ  gələn,  gərəksiz  və  zərərli  parçalanma  məhsul-larından 
təmizləyir.A.Zalmanov kapilyarların fəaliyyətindən bəhs edərkən 
yazırdı:  “Hüceyrələrin  daima  ölməsi,  yarpaqların  və  ləçəklərin 
tökülməsi zəruri olduğu kimi, vacibdir”. 
Uzunluğu  100.000  kilometr,  ümumi  sahəsi  600  kvadrat 
metr  olan  kapilyarların  diametri  günün,  ayın  və  ilin  müxtəlif 
vaxtlarında  müxtəlif  cür  olur.Bu  mənada  onu  çay  məcrasına 
bənzətmək  olar:çay  məcrası  baharda  genişlənir,yayda,qışda, 
sular  azalanda  daralır.Kapilyarlar  səhər  çağı,  axşama  nisbətən, 
çox  yığılmış  olur,ümumi  tutumu  azalır.Bunu  səhərlər  bədənin 
ümumi hərarətinin azalması, axşam isə çoxalması ilə izah etmək 
lazım gəlir. Qadınlarda aybaşı ərəfəsində açıq kapilyarların sayı 
çoxalır, odur ki, maddələr mübadiləsi fəallaşır, bədənin hərarəti 
artır. Sentyabr-yanvar dövründə kapilyarların sıxılması (spazma) 
və  durqunlaşma  baş  verir. Mövsümi  xəstəliklər (mədə  xorası  ən 
çox sentiyabr və mart aylarında baş verir) başlayır. 
Kapilyarların  xəstələnməsi-bütün  patoloji  proseslərin 
əsasıdır.A.Zalmanov“İnsan  orqanizminin  sirli  müdrikliyi” 
kitabında  yazırdı:“Kapilyarların  fiziologiyası  olmadığı  halda- 

downloaded from KitabYurdu.az
 
123 
təbabət  hadisələrin  səthində  durur,həm  ümumilikdə,həm  də 
xüsusi  patalogiyada  bir  şeyi  dərk  etməyə  qadir  deyildir”.Nişi 
kimi,A.Zalmanov da belə qənaətə  gəlmişdir:“Bütün xəstəliklərin 
müalicəsini kapilyarların müalicəsindən başlamaq lazımdır”. Bu 
məsələ  ilə  bağlı  daha  bir  məsləhətə  qulaq  asaq.A.Zalmanov 
öyrədirdi:”Əgər  siz  tənəffüs  həcmini  genişləndirsəniz,beyinə  və 
bütün  orqanlara  oksigen  axınını  gücləndirsəniz,  əgər  siz  xüsusi 
rejimin köməyi ilə (dərmanın yox, məhz xüsusi rejimin! -Ə.Ə), 
yüz minlərlə kapilyara işıq aça bilsəniz, belə müalicənin köməyi 
ilə  dəf  edilməyən  bir  xəstəliyə  də  rast  gəlməyəcəksiniz”.  Başqa 
sözlə  desək:  Yer  üzündə  müalicəsi  mümkün  olmayan  xəstəlik 
qalmayacaq. 
Çox  ağıllı  məsləhətdir!Məhz  ona  qulaq  asdığım  üçün, 
məhz  dava-dərmana  həmişəlik  “yox”  dediyim  üçün,xüsusi 
rejimin  köməyi  ilə  kapilyarları  işə  saldım,hüceyrələrimi  yaxşı-
yaxşı  qidalandırdım  və  ağır  xəstəliklərin,  o  cümlədən,  ürək-
damar  xəstəliyinin,şəkərli  diabetin  cəngindən  qurtardım. 
Bütövlükdə tibb elminin, eləcə də ayrı-ayrı həkimlərin və bizim 
hər  birimizin  fikir  vermədiyimiz,  necə  deyərlər,  adam  yerinə 
qoymadığımız kapilyarlar belə böyük qüdrətə malikdir. 
Bu  yerdə  mən  bir  ibratamiz  müqayisədən  vaz  keçə 
bilməyəcəm.Mən  kapilyarları  cəfakeş  əskərlərə,ziyalılara,kəndli 
lərə,  fəhlələrə  oxşadıram.  Dövləti  (yəni  orqanizmi)  yedirən  də, 
geydirən  də,yaşadan  da,  qoruyan  da  müsəlləh  əskər,  əli  qabarlı 
fəhlə və kəndli, gecə-gündüz beynini çalışdıran ziyalıdır. Onların 
vəziyyəti ağır olanda-dövlətin(orqanizmin) vəziyyəti də ağırlaşır, 
dövlət(orqanizm)  “xəstələnir”.Deməli,ölkənin,dövlətin  “səhhəti” 
onu yedizdirən qara camaatın vəziyyətindən asılıdır.Ona görə də 
ağıllı  millətlər  və  ağıllı  dövlət  başçıları  çalışırlar  ki,məmləkətin 
sağlamlığının  və  rifahının  əsas  dayağı  olan  qara  camaat 
(kapilyarlar) sağlam olsun, yaxşı işləsin, öz dövlətini (orqanizmi) 
gümrah  saxlamağa,  qorumağa  qadir  olsun.Bu  hikməti  unudan 
dövlətlər  isə,öz  kapilyarlarının  qeydinə  qalmağı  unudan 
tamahkır, acgöz və qarınqulu adamlar kimi, gününü ah-zar içində 

downloaded from KitabYurdu.az
 
124 
keçirir,  vəsaiti  müxtəlif  bəlalardan  yaxa  qurtarmaq  üçün  həyata 
keçirilən lüzumsuz tədbirlərə xərcləyir. 
Indi  isə  yenidən  keçmişə  qayıdaq.Bayaq  qeyd  etdik  ki, 
Nişi Sistemi  yaranana  qədər  dünyanın  bir çox istedadlı alimləri 
və  qabaqcıl  həkimlər  kapilyarlar  barəsində  dəyərli  fikirlər 
söyləmiş,  kapilyaro-terapiya  ilə  məşğul  olmağın  zəruriliyini 
əsaslandırmışlar.Hətta, kapilyarların fiziologiyasının tədqiqatı ilə 
məşğul  olan  alman  alimi  A.Kroq  Nobel  mükafatına  layiq 
görülmüşdür.Lakin  yalnız Nişi Sistemi  yaranandan  sonra bəşər-
iyyətin  əlində  tam  və  dolğun  metodika  oldu,insanlar  kapilyar- 
ların bərpası yolunu tanıdılar. Nişi bu məqsədlə xüsusi vibrasiya 
(titrəmə) təmrinləri yaratdı, onların köməyi ilə kapilyarları bərpa 
etmək,möhkəmlətmək,təmizləmək,enerjisini  artırmaq,bunun  sa-
yəsində  immuniteti  yüksəltmək,müdafiə  qüvvələrini,bütün  orqa-
nizmin  həyat  qabiliyyətini  gücləndirmək  mümkün  oldu.Bu 
sistem,bir  növ,bütün  “arxları”  təmizləyir  ki,hüceyrələrə  qida 
daşıyan qan maneəsiz, tam sərbəst şəkildə hərəkət etsin, lazımsız 
maddələri bədəndən rahat çıxartsın. 
Bir  məqamı  xüsusi  vurğulamaq  istəyirəm:Nişinin  Sağ-
lamlıq  Sistemi  xəstələr  üçün  nə  qədər  vacibdirsə,  sağlam 
adamlarlar üçün,xüsusilə də uşaqlar,yeniyetmələr və gənclər 
üçün də bir  o qədər vacibdir: xəstələrə-ağır dərddən qutar- 
maq üçün,sağlamlara-heç vaxt xəstələnməmək, uzun müddət 
gənc qalmaq və çox yaşamaq üçün. 
Nişi  öz  sistemini  yaradarkən  tam  əmin  oldu  ki,sonsuz 
Kainatın  ayrılmaz  tərkib  hissəsi  olan  insan  bədəni,böyük 
Kainatın  özü  kimi,müxtəlif  mikrobların  və  bakteriyaların 
məskunlaşdığı  məkandır.Orqanizm  yorulmayıbsa,qıcıqlandır-
ılmayıbsa,zədələnməyibsə,çirklənmiyibsə-heç  bir  mikrob  təhlü-
kəsi  yoxdur,onun  çalışqan  hüceyrələri  çoxsaylı  mikroorqa-
nizmlər  dünyasında  rahat  yaşaya  bilər.Çünki  mikroblar  və 
bakteriyalar,  əlverişli  mühit  yaranmadığı  halda,  məskunlaşdığı 
məkanla(ayrı-ayrı  orqanlarla)  deyil,paxıl  millətlər  kimi,  öz 
aralarında didişməklə məşğul olacaqlar. 

downloaded from KitabYurdu.az
 
125 
Nişinin  yaratdığı  təmrinlər  yorğunluğu  çıxarır,  bütün 
fizioloji  prosesləri  səhmana  salır,orqanizmdə  enerji  balansını, 
turşu-qələvi  balansını  tənzimləyir,bədəni,hər  bir  hüceyrə 
səviyyəsində, təmizləyir və masaj edir. 
Qəribədir,nə  üçün  Nişi  bu  qədər  hərəkət  növü  içində 
məhz vibrasiyanı seçmişdir?Bu sualın cavabını N.Arinçinin “Hər 
gün  kemokibernetika”  adlı  məqaləsində  tapmaq  olar:“Çoxdan 
bəlli  idi  ki,  orqanlar-istər  zehni  iş  vaxtı  beyin,istərsə  də  mədə-
bağırsaq  traktı  qidanı  həzm  edərkən-sakit  vaxta  nisbətən  daha 
çox  qan  alır.Özü  də  qana  olan  belə  böyük  təlabat  ürəyə  düşən 
yük  və  ağırlıq  kimi  qiymətləndirilir.İnfarkt  xəstəliyinə  tutulan 
adamı yatağa uzadır və ona, hətta, bircə barmağını tərpətməyə də 
icazə  vermirlər.Belə  rejimdə  xəstələr  özlərini  pis  hiss  edirlər  və 
çox  vaxt  ölürlər.Təyin  olunmuş  rejimin  ziddinə  hərəkət  edənlər 
isə  özlərinə  xidmət  göstərmiş  olurlar  və  tez  sağalıb  əmək 
fəaliyyətinə qayıdırlar. Beləliklə də kliniki təcrübə əzələ sakitliyi 
rejimini  inkar  etdi,onun  yerini  erkən  hərəkət  fəallığı,  idman 
tutdu”.Müəmma  olaraq  qalırdı:nə    üçün  həkimlərin  belə  bərk 
qorxduğu hərəkət orqanizmə şəfaverici təsir göstərir? Mətləbi bir 
qədər xırdalayaq. 
Təbiblər  yaxşı  bilir:skelet  əzələləri  əzələ  liflərindən 
ibarətdir.Bu  liflər  səs  tezliyinə  uyğun  sürətlə  yığılır.Bunu  hiss 
etmək  üçün  qulaqlarınızı  əllərinizlə  möhkəm  qapayın  və 
dişlərinizi  qıcayın.Bu  vaxt  çeynəmə  əzələləri  yığılacaq  və 
onların  uçan  arının  çıxardığı  səsə  bənzər,uğultusunu  eşidəcək-
siniz.Çənə  nə  qədər  bərk  sıxılarsa,  əzələlərin  səsi  bir  o  qədər 
güclü olacaq.Deməli, skelet əzələləri, bir növ, “fizoloji vibirator” 
rolunu da oynayır. 
Əlavə  edək  ki,  skelet  əzələlərinin  mikronasos  fəaliyyəti 
uşaq  dünyaya  gələndə  başlayır,  yetkinlik  dövründə  inkişaf  edir 
və  daha  yüksək  səmərəli  olur.Qocaldıqda-sönür.Bu  fəaliyyəti 
fiziki  təmrinlər  vasitəsilə  gücləndirmək  mümkündür.  Əksinə,  o, 
fiziki passivlik vaxtı zəiyfləyir, bu da orqanizmin məhvinə səbəb 
olur. Çünki hərəkət passivliyi dövründə skelet əzələləri ürəyə pis 

downloaded from KitabYurdu.az
 
126 
kömək  edir,  ürək  vaxtından  qabaq  “köhnəlir”.  Ürək–damar 
xəstəliklərinin  ən  mühüm  səbəblərindən  biri  məhz  budur.  Bunu 
yaxşı dərk edən professor Nişi hələ 1927- ci ildə bəyan etmişdir: 
hər  hansı  ürək-damar  xəstəliyini  dava–dərmansız  sağaltmaq 
mümkündür.Mən  bu  danılmaz  həqiqəti  1995-ci  ildə,  xəstə