Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Konflikt – insanla r arasındakı ziddiyyə tl ə rin ifad ə si, bir-birin
- Konfliktli h ə r ə k ə tl ə r
|
Ünsiyyət texnikası il ə m əşğul olan mütə x ə ssisl ə r qeyd edirl ə r ki, ir ə li sürülən mülahizə l ə ri, m ə sl ə h ə tl ə ri v ə veril ə n qiym ə tl əri yumşaltmaq üçün “mə n ə el ə g əlir ki,” , “fikrimcə”, “hesab edirəm ki,” , “tə klif edir əm ki,” v ə s. tipli giriş sözlə rind ə n istifad ə etm ək lazımdır. Nə zak ə tli formada ifad ə olunan ist ə nil ə n r ə yl əri müsahiblər daha asan qavrayır və s ə mimi q ə bul edirl ə r. M ə kt ə bl ə valideynl ər arasında konfliktlərin yaranmasının çoxsaylı s ə b ə bl əri vardır. Bu cür konfliktlə r ə sas ə n problemli ail ə l ə rl ə müə lliml ə r arasındakı qarşıdurmadan yaranır. Çox vaxt valideynlər yaranmış böhranlı v ə ziyy ə t ə , konflikt ə görə müə lliml ə ri v ə m ə kt ə b r ə hb ə rl ərini onların oğluna və ya qızına münasibə td ə ə dal ətsiz olmalarına görə günahlandırırlar. Ad ə t ən müəllimin avtoritar iş üslubu və mövqeyi valideynlə r t ə r ə find ə n q əbul edilmir. İrə lic ə d ə n m ə kt əb haqqında mə nfi r ə y ə malik olan valideynl ə rd ə m ə kt ə bl ə işgüzar ə m əkdaşlığın mümükünsüzlüyü q ə na əti yaranmış olur. Müə llimd ən narazı qalan, onun nüfuzuna hörmə t 290 b ə sl ə m ə y ə n valideynl ər şübhə siz ki, h ər hansı problemin hə lli il ə ə laq ə dar h əmin müə llim ə yardım üçün müraciət etmir. Uşağın problemini görən nüfuz sahibi olan peşəkar müə llim is ə valideynl ə rl ə ə m əkdaşlığın zə ruriliyini d ə rk edir v ə özü ə m əkdaşlıq üçün təşəbbüs göstərmiş olur. Valideynl ə rl ə müə lliml ər arasında qarşılıqlı münasibə tl ə r pozulduqda v ə ya inamsızlıq yarandıqda psixoloq vəkil rolunda çıxış edir. Ailə v ə m ə kt əbin münasibə tl ə rind ə qarşılıqlı günahlandırma b ə z ə n k ə skin münaqişə l ə r ə g ətirib çıxarır. Müəllim özü haqqında formalaşmış məlumatları müxtə lif m ə nb ə l ə rd ə n - ilk növbə d ə , valideynl ə rd ən, başqa müə lliml ə rd ə n v ə uşaqların özlə rind ən alır. Psixoloq m ə kt ə bl ə valideynl ər arasında yaranan konfliktləri vaxtında görmə li v ə onların genişlə nm əsinin qarşısını almaq üçün müvafiq tə dbirl ə r ə əl atmalıdır. Belə bir fikir geniş yayılmışdır ki, konfliktlə r normal h ə yata mane olur, sağlamlığa zə rb ə vurur, ona görə d ə mümükün qə d ə r konfliktl ə rd ən qaçmaq, uzaq olmaq lazımdır. Psixoloqlar isə bunun ə ksin ə olaraq, t ə sdiq edirl ə r ki, konfliktl ə rd ə h əyatın rə ngar əngliyi üzə çıxır, onlar n əinki qaçılmazdır, hə m d ə z ə ruridir. Konflikt – insanla r arasındakı ziddiyyə tl ə rin ifad ə si, bir-birin ə ə ks olan c ə h ə tl ərin, maraqların, tə s əvvürlə rin, d ə y ə rl ərin toqquşmasıdır. Konflikt zamanı özünü düzgün aparan şə xs v ə ya şə xsl ə r onun konstruktiv h ə llini t ə min etdikl ə ri halda, dig ə rl ə ri qeyri - konstruktiv mövqe nümayiş etdirə r ə k h əmin konfliktin inkişafına təkan vermiş olurlar. Tutaq ki, A v ə B adlı iki şə xs eyni m ə qs ə d ə can atır, mə s ə l ə n eyni bir v ə zif ə ni tutmaq ist ə yirl ər. Aydındır ki, bu və zif əni yalnız onlardan biri tuta bil ə r. Dem ə li, m ə nafel ər toqquşur. Tə r ə fl ə rin h ər biri başa düşür ki, situasiya konfliktlidir. Ona görə d ə , bu m ə s ə l ə d ə güzəştə getm ə k ist ə m ə y ə n t ə r ə fl ə rin h ə r biri dig ərinin mövqelə rinin z ə ifl ə m ə sin ə , onun maraqlarına zə rb ə vurm ağa çalışır. Belə halda konflikt aktuallaşır və qaçılmaz olur. Əvvə lc ə bu konflikt t ə r ə fl ər arasında qapalı baş verdiyi 291 halda, sonralar konfliktli h ə r ə k ə tl ə r ə doğru yüksə lir v ə açıq konfliktə çevrilmiş olur. Konfliktli h ə r ə k ə tl ə r bu v ə ya dig ə r s ə viyy ə d ə ad ə t ə n impulsiv, iştirakçıların emosional və ziyy ə tl ə ri il ə xarakteriz ə olunur v ə onları eyni h ə r ə k ə tl ə r ə t ə hrik edir ki, bu halda da konflikt daha da k ə skinl əşmiş olur. Bel ə halda konflikt o vaxt öz hə llini tapa bil ə r ki, situasiya d əyişmiş olsun (m ə s ə l ə n, h ə min v ə zif ə ni A v ə B-d ə n h ər hansı biri yox, üçüncü bir şə xs tutmuş olsun). Bu halda A bə B- nin situasiyaya münasibə ti d əyişir. Bu və dig ə r s ə b ə bd ə n onlar bir-birin ə r əqib kimi baxır. Onlar bir -birin ə qarşı konfliktli h ə r ə k ə tl ə rd ə n əl çə kir, konflikt z ə ifl ə m ə y ə başlayır. Onların hə r biri bu v ə zif ə y ə ən layiqli adamın kim olduğunu müə yy ə n etm əyin müə ssis ə müdriyyə tinin s ə lahiyy ə tind ə olduğunu qə bul edirl ə r. Konfliktl ə r insan c ə miyy ə tind ə, ayrı - ayrı sosial qruplarda baş verə n hadis ə l ə rd ə n biridir. Bel ə hadis ə l ə r v ə situasiyalar ail ə l ə rd ə , pedaqoji kollektivl ə rd ə olduğu kimi, valideynlə rl ə müə lliml ər arasında da tez - tez baş qaldırır. Belə konfliktl ə r ə m ə kt ə b konfliktl ə ri d ə deyilir. Müə lliml ə rl ə valideynl ər arasında konfliktli situasiyalar adə t ən onların tə lim v ə t ə rbiy ə sinin m ə qs ə d v ə vasit ə l əri haqqında tə s əvvürlərinin uyğunsuzluğu zamanı yaranır. Belə halda situasiyanın konfliktli olmasını tə r ə fl ə rd ə n hansının tez qavramasından asılı olaraq onlardan biri konfliktə girişir və konfliktli h ə r ə k ə tl ə r edir. Polyak psixoloqu E.Melbrud konfliktli situasiyada konstruktiv davranışın v ə konfliktl ə rin h əllinin müxtə lif modell ə rini t əklif etmişdir. Onun fikrinc ə, müə lliml ə rl ə valideynl ər arasında istə nil ə n konfliktin konstruktiv h ə llinin əsas şə rti t ə r ə fl ərin açıq ünsiyyə tidir . Əgər müə llim konflikti konstruktiv olaraq h ə ll etm ə k ist ə yirs ə, o, şagirdin ailə sini ə m əkdaşlığa c ə lb etm əlidir. Bunun üçün o, müə yy ə n s ə yl ər göstə rm ə lidir: valideynl ə r ə qarşı mə nfi hissl əri özündən uzaqlaşdırmalı, bu hissləri şagirdə kom ə k etm ə yin z ə ruriliyi il ə ə v ə z etm ə lidir. Real h əyatda müə lliml ə rl ə valideynl ə r 292 arasında yaranmış bir neçə konflikti n ə z ə rd ən keçirə k. Qeyd etm ə k l azımdır ki, bu misallarda konflikti yaradan valideynlər olmuş və onların bu t əşəbbüsləri uşaqlarının müdafiə sin ə yönəlmişdir. Raisa s əkkizinci sinif şagirdidir. Orta qabiliyyətli olan bu qız özünə olduqca inamlı v ə t ə k əbbürlüdür. Bu cə h ə td ən hamıdan f ə rql ə nir, m ə kt ə bd ə ictimai işlə rd ən boyun qaçırır. M ə kt ə bd ə baş verə n h ər bir şey haqqında faktları tə hrif etm ə kl ə , b ə z ə n is ə özündə n uydurmaqla danışır. Onun sözlə rin ə görə , sinifd əki uşaqların çoxu siqaret çəkir, söyüş söyür, bir -biri il ə savaşırlar. Oğlanlar özlərini xuliqan kimi, qızlar isə sırtıq aparırlar. Müə lliml ə r ə dal ə tsizliy ə yol verir: öz xoşlarına gə l ən uşaqlara şişirmə qiym ə tl ər yazır, başqalarını, o cümlə d ən onu sıxışdırırlar. Ana m ə kt ə b ə narazı görkə md ə g əlir, müə lliml ə rin v ə m ə kt ə b r ə hb ə rl ə rinin ünvanına təhqiredici sözlər işlədir. Onların Raisanın söylə dikl ərinin yalan olması haqqında fikirləri ananı heç cür sakitləşdirmir. O, qızına qarşı münasibə td ə ə dal ə tin b ərpa olunmasını, sinifdə qayda-qanun yar adılmasını tə l əb edir. Direktorun işə qarışması heç bir fayda vermir. Raisanın evdə danışdıqlarından asılı olraq konflikt gah alovlanır, gah da sönür. Bu hal üç il davam edir. Ana ə vv ə lki t ə k ə dal ə t t ə l ə b edir. Raisa ev ə yalan m ə luma tlar çatdırır. Sinif yoldaşlarında Raisaya qarşı biganə lik v ə yad münasibət yaranır. Göründüyü kimi, bu konflikt yalnız və yalnız Raisanın hə min m ə kt ə bi t ə rk etm ə si il ə öz hə llini tapa bil ə rdi. Qeyd olunan nümunə d ə konflikt qeyri-konstruktivdir. Raisa v ə onun anası sinif rə hb ə rini v ə m ə kt əb müdriyyə tini s əriştə sizlikd ə , ə dal ə tsizlikd ə , ayrı - seçkiliyə yol verm ə kd ə günahlandırır, ə ks t ə r ə f is ə öz hə r ə k ə tl ə rinin düzgün olmasında israrlıdırlar. Raisanın daxili emosional diskomfortund an ir ə li g ə l ən şə xsi narahatçılığı, öz iddialarını həyata keçirə bilm ə m ə si onu ətrafdakıların, o cümlə d ən sinif yoldaşlarının gözündən saldı. Qızının sözlə rin ə qeyri-t ə nqidi yanaşan ana isə bu konflikti böyüdə r ək öz qızına hədsiz iddiaçılıq və a damlara qarşı inamsızlıq təlqin etmiş oldu. Şə h ə r m ə kt ə bl ə rinin birind ə Uşaq -G ə ncl ər Birliyi “Növbətçinin səsi” adlı divar q əzeti buraxırdı . Q əzetin növbəti nömrə sind ə onlar dördüncü sinifdə oxuyan Türkan adlı şagirdin karikaturasını qulaqlarında sırğa ilə t əsvirini vermişdilər. Şəklin altından 293 “Türkan öz sırğaları ilə” sözləri yazılmışdı. Axşam UGB -nin r ə hb ə rin ə Türkanın anası z əng edib bu biabırçılığa nə üçün yol verildiyini soruşdu. Ana deyirdi ki, qızı ağlayır, d ə rs ə getm ə k ist əmir, qorxur. Deyir ki, bütün uşaqlar ona gülə c ə kl ə r. UGB-nin r ə hb ə ri anaya bildirdi ki, q ə zetd ə n ə çə kildiyind ə n x ə b əri yoxdur, uşaqlar qə zeti onsuz hazırlayıb asıblar. O, Türkanın anasını əmin etdi ki, sabah hökmə n h ə min q ə zetl ə tanış olacaq v ə bu bar ə d ə t ədbir görə c ə k, onu t ə l ə sdirm ə sinl ər. Bir neçə gün keçdi. Ana bu müddə td ə bir neçə d ə f ə z ə ng etdi v ə n ə hay ə t m ə kt ə b ə g ə l ə r ə k q əzetin ona göstə rilm ə sini t ə l ə b etdi. O, sinif r ə hb ə rini b ə UGB-nin r ə hb ə rini sinf ə n ə zar ə t etm ə m ə kd ə t ə qsirl əndirir, onları tə hqir edir v ə deyirdi ki, bu sinifd ə kim n ə ist ə s ə onu da edir. Sırğa taxmaqda heç bir qə bah ət yoxdur, onsuz da indi hamı taxır. Sinif rə hb ə ri v ə UGB-nin r ə hb əri onların bu işdə günahlarının olmadığını deyir və bildirirl ə r ki, divar q əzeti üçün mövzuları redaksiya heyəti özü seçir, uşaqlar qə bah ətli bir iş tutmamışlar. Mə kt ə b b ə z ə k- düzə k yeri deyil. Ana onları mə hk ə m ə il ə h ə d ə l əyir, qızının təhqir olunduğunu israr edirdi. Türkanın sırğaları isə h ə l ə d ə üstündə idi. M ə kt əb direktoru işə qarışdırdıqdan sonra münaqişə aradan qalxdı və ana müə lliml ə rd ən üzr istə di. Bu situasiyada müə lliml ər uşaqlara qarşı yolverilmə z sanksiyaya yol verm ə kd ə t ə qsirl əndirilir. Əslində müə lliml ə r q ə zetd ə ki materiallarla ir ə lic ə d ən tanış olmalı idilə r. Bu onlara ana il ə danışığa daha yaxşı hazırlaşmaq imkanı verərdi. Faktiki olaraq ana müə lliml ə r ə emosional v ə iradi t ə zyiql ər göstərir. Müə lliml ə rin z əruri özünümüdafiə har ə k ə tl ə ri is ə konfliktli situasiyanı daha da kə skinl əşdirirdi. Direktorun sə yl ə ri n ə tic ə sind ə bu konflikt konstruktiv h əllini tapmış oldu. Fizika müəllimi VII sinif şagirdi Aidaya rüblük qiymə tl ə ndirm ə d ə “3” yazmışdı. Aida bu m ə kt ə b ə iki ay ə vv əl başqa m ə kt ə bd ə n g əlmişdi. Əvvə lki m ə kt ə bd ə o, fizikadan “ə la ” qiym ət alırdı. Evdə Aida anasına fizikadan aldığı “üç” qiymətin düzgün verilm ə diyind ən şikayə tl ə nir v ə müəllimin ona qarşı ə dal ətsiz olduğunu bildirirdi. Bundan x ə b ərdar olan müə llim d ə rsd ə Aidaya bu narazılığı istehzalı şə kild ə xatırlatdı. Buna etiraz olaraq Aida d ə rsi t ə rk edib sinifd ən çıxdı. Müə llim Aida v ə onun anasından direktora şikayət etdi. Direktor ananı mə kt ə b ə d ə v ə t ed ə r ə k Aidadan d ərsi anasının və başqa fizika müə llimin in yanında soruşmağı m ə sl ə h ət gördü. Belə d ə oldu. Aidanın biliyi fizikadan ə vv əlki kimi “kafi” qiymə tl ə ndirildi. Ana komissiyanın qərarı ilə razılaşdı. Müəllim Aida üçün fə rdi m əşğə l ə proqramı tə rtib 294 etdi v ə qiym ətini artırmaq istə y ən bütün şag irdl ər üçün belə proqramlar t ə rtib ed ə c ə yin ə söz verdi. Göründüyü kimi, fizika müə llimi il ə Aidanın anası arasındakı konflikt artıq açıq v ə k əskin şəkil almışdı. Direktorun ağıllı təklifi qarşıdurmanı aradan qaldırdı və ə m əkdaşlığa yol açdı. Ko nflikt konstruktiv yolla h ə ll olundu. İbtidai sinifdə t əhsili başa vurduqdan sonra müə llim ə il ə münasibə tl ə rinin pisl əşdiyinə görə valideynl əri Elbrusu başqa mə kt ə b ə köçürdülə r. Elbrus yeni m ə kt ə bd ə bir il oxudu, yeni d ərs ili başlayarkə n is ə d ə rsl ə r ə g ə lm ə di. Elbrusun valideynl əri şagirdlə maraqlanan sinif r ə hb ə rin ə bildirdil ər ki, uşağı ə vv ə lki m ə kt ə bin ə göndə r ə c ə kl ər. İki ay uşaq heç bir mə kt ə b ə getm ə di. H ə r iki m ə kt ə bd ən uşağın mə kt ə b ə g ə tirilm əsi üçün z ə ngl ə r olsa da, bu n ə tic əsiz qaldı. Valideynlə r Elbrusun evd ə f ə rdi t əhsil alacağını bildirdil ə r. M ə s ə l ə il ə ə laq ədar Şə h ər İcra Hakimiyyə tin ə edil ən müraciə tl ə r ə müsbə t cavab verilm ə di. Hakimiyy ət orqanı evdə t əhsilin yalnız xə st ə v ə z əif uşaqlar üçün mümkün olduğunu bildirmişdi. Elbrus d ə rsl ə rind ə n z əif olmasa da, öz qabiliyyə tl ə ri il ə seçilmirdi. Də rsl ə rd ə passiv idi, lakin h ər şeyə maraq göstərir, ev tapşırıqlarını yerinə yetirir, böyüklə rl ə n ə zak ə tli r ə ftar edirdi. O, bir q ə d ər mütə h ə rrik v ə x ə st ə uşaq təsiri bağışlayırdı. Konfliktli situasiya bu halda onunla izah oluna bil ə r ki, valideynl ə r yegan ə övladlarının tə limi v ə t ə rbiy ə sini m ə kt ə b ə etibar etmirl ə r. Onlar m ə kt ə bl ə h ər hansı ə m əkdaşlıqdan, açıq dialoqdan imtina edir, mə kt ə bin h ər hansı kömə yin ə bel bağlamırlar. Çıxış yolu uşağın hər hansı üçüncü bir mə kt ə b ə göndə rilm əsi idi. Ötə n müddə t ə rzind ə Elbrus d ə rs ə getm ə diyind ə n t ə limd ə xeyli gerid ə qalmışdı. Göstə ril ə n h əyati nümunə l ə rd ə konfliktli situasiyaların və toqq uşmaların yaranmasında ə sas s ə b ə b t ə r ə fl ər arasında dialoji ünsiyyətin yaradıl - masında müə lliml ə rin s əriştəsizliyi, onların psixoloji baxımdan mə har ə tinin olmamasıdır. Belə hallarda konfliktl ə rin idar ə olunması mümükünsüz olur. Qeyd olunan tip situasiyalarda, h əmçinin valideynlə rl ə m ə kt əb arasında yaranan konfliktl ə rin h ə llind ə praktik psixoloq ağırlığı öz çiyinlə rin ə götürmə li, t ə r ə fl ər arasında açıq dialoq və ə m əkdaşlıq mühiti yaratmalıdır. O, m ə kt ə bin v ə müə lliml ərin deyil, uşağı n t əmsilçisi olmaqda valideynlə ri inandırmalıdır ki, mə kt əb uşağın mə nafel ərini müdafiə edir. Uşağın yaxşı oxuması, intizamlı olması, mə kt ə bdaxili qaydalara ə m ə l etm ə si h ə r bir m ə kt ə blinin borcudur. M ə kt ə bd ə h ər bir şagirdə qarşı eyni mün asib ə t, 295 eyni qayğı və eyni t ə l əbkarlıq vardır. Mümükün konfliktlə rin konstruktiv h əll yolunun tapılmasında psixoloq yalnız müə lliml ə r ə deyil, m ə kt ə b r ə hb ə rl ə rin ə d ə optimal v ə konstruktiv davranış yolu tapmaqda yardımçı olmalıdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|