Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hiperaktivlik, impulsivlik, yüksə k h ə r ə ki f əallıq
- . Tapşırıqlarda müxtə lif m ə kt ə b f ə nl
- bu ə sasda inkişafetdirici–korreksiya proqramlarının hazırlanması prinsipi.
- İnkişafetdirici - korreksiya proqramı 3.
- Müşahidəçilik
- Ümumiləşdirici anlayışı müə yy ə n et.
|
f ə aliyy ə t tempinin l ə ngliyinin d ə özünə m ə xsus t əsiri vardır. Belə 270 hallarda uşaq nə q ə d ə r vicdanla, m ə qs ədyönlü olaraq çalışsa da, onun iş tempi ləng olduğundan, ətrafdakılara elə g ə lir ki, o, t ə nb əldir, işi başa çatdıra bilmə y ə r ək yarımçıq qoyacaq. Əslində, bu amil uşağın tə nb ə lliyi il ə deyil, sinir prosesl ə rinin c ə r ə yanetm ə sürə ti il ə bağlıdır və fizioloji t ə bi ə t ə malik bir haldır. Uşaq orqanizminin energetik imkanlarının z əif olması onun t ə limd ə geriliyini yaradan s ə b ə bl ə rd ə n biridir. Bel ə uşaqlar uzun müddə t çarpayıda uzanmağı, saatlarla bir yerdə oturmağı, barmaqları ilə oynamağı xoşlayırlar və el ə buna görə d ə yorulmuş olurlar. Yaşlılara isə el ə g ə lir ki, bel ə boş şeylə r ə görə uşaq yorula bilməz. Uşağın özünə inam sızlığı v ə h ə y əcanlı olması onun ətrafdakı adamların nə z ə rind ə t ə nb əl olması haqqında rəyin formalaşmasına sə b ə b ola bil ə r. Müə lliml ə rl ə münasibə tl ərin pozulması uşağın mə kt ə b h əyatından uzaqlaşamasına sə b ə b olan amill ə rd ə n biridir. Bel ə hallarda uşaq m ə kt ə b ə getm ək, ev tapşırıqlarını yerinə yetirm ə k ist ə mir, m ə kt ə b h əyatı il ə bağlı olan bütün işlə rd ən uzaqlaşmış olur. Ailə münaqişə l əri, yaxın ə hat ə d əki adamların qarşılıqlı ə dav əti uşaqlarda qorxu duyğusu, müdafiəsizlik hissi yaradır. Yaşlıların korlanmış əhvalı nəvaziş və s ə brin çatışmazlığı uşağa qarşı münasibə tin d əyişmə sin ə g ətirib çıxarır. Uşağın dalğınlığı, diqqə tsizliyi v ə diqq ə tin dig ər funksiyalarının formalaşmaması onlarda bə z ən beyinin üzvü zə d ə l ə nm ə si il ə d ə bağlı ola bil ə r. Hiperaktivlik, impulsivlik, yüksə k h ə r ə ki f əallıq kimi hallar da diqq ətin funksiyalarına pozucu təsir göstə r ə n amill ə rd əndir. Uşaqlar arasında az - az hallarda müşa hid ə olunan fenomenal hallardan biri d ə intellektualizm adlanır. Belə uşaqlar məişə t h əyatı ilə bağlı hadisə l ə r ə , qaydalara riay ə t ed ə bilmir, h əmişə dalğın və qayğılı görünür: çantasını unudaraq m ə kt ə bd ə qoyur, yolda m ənzilin açarlarını itirir, və s. Bu hal heç də uşaqlarda diqqətin pozulması ilə deyil, hafiz ənin yüksək seçiciliyi il ə bağlıdır. 271 İntellektualizm uşağın ümumi əqli inkişafında harmoniya və balansın pozulmasının nə tic ə sidir. Bel ə uşaqlarda mə ntiqi t ə f əkkür orta yaş normasından da xeyli yüksə k s ə viyy ə d ə inkişaf etmiş olduğu halda, ə yani- obrazlı tə f əkkür, qavrayış kimi idrak prosesləri, motorika inkişafdan qalmış olur. Belə halın yaranma sə b ə bl ə rind ə n biri valideynl ə rin lap kiçik yaşlarından uşağa mə kt əb proqramlarına uyğun mürə kk ə b m ə s ə l ə l ə ri öyrə tm əsi, onu uşaqlıq dövrü üçün sə ciyy ə vi olan f ə aliyy ət növlə rind ə n t ə crid etm ə si il ə bağlıdır. Korreksiya – bu v ə ya dig ər qüsurun, çatışmazlığın və ə yintinin düzə ldilm ə sidir. Korreksion t ə sir t ə dbirl əri psixi funksiyaların aktual inkişaf s ə viyy ə sin ə yönə l ə r ək, müvafiq yaş normalarından kənara çıxma hallarının aradan qaldırılamsına istiqamə tl ə nm ə lidir. Korreksiyaedici t ə dbirl ə rin h ə yata keçirilmə sin ə z ə rur ə t o halda yaranır ki, subyekt inkişafdakı ə yintil ə ri d ə rk etmir v ə onların ə m ə l ə g ə lm ə si daxili, psixi amill ə rin t əsiri altında baş verir. Yaranan qüsurlar, ə yintil ə r v ə çatışmazlıqların qarşısı vaxtında alınmadıqda daha da ir ə lil əyir, xüsusilə t ə limd ə v ə davranışda ağır nə tic ə l ə r ə g ətirib çıxarır. Qeyd etm ək lazımdır ki, tə limd ə gerid əqalmanı şə rtl ə ndir ə n s ə b ə bl ərin geniş v ə çoxcə h ətliliyi müə lliml ərin işini çə tinl əşdirir, bə z ən onları aciz və ziyy ə td ə qoyur. Yaranmış və ziyy ə td ən çıxış yollarını müə lliml ə r ad ə t ə n bel ə şagirdlə rl ə ə n ə n əvi iş üsullarını seçmə kd ə (şagirdlə rl ə ə lav ə m əşğə l ə l ər, keçilmiş materialların də f ə l ə rl ə t əkrarı və s.) görürlə r. T əcrübə göstə rir ki, bel ə iş üsulları böyük vaxt və qüvvə s ə rfi t ə l ə b edir v ə çox vaxt arzu olunan nə tic ə ni vermir. M ə s ə l ə n, b əzi şagirdlə rd ə h ər hansı fikri ə m ə liyyatlar (analiz, ümumiləşdirmə v ə s.) formalaşmadıqda, təlimin müə yy ə n m ə rh ə l ə sind ə bilikl ə rin tam h ə cmd ə , kifay ə t q ə d ə r d ə rind ə n m ə nims ə nilm ə sind ə mane ə l ə rin yaranması baş verir. Belə halda korreksiyaedici proqramların z ə ruriliyi meydana g ə lir. Ad ə t ə n t ə limd ə müşahidə olunan qüsurlar öyrə n ən subyekt kimi şagirdin özü tə r ə find ə n d ərk olunmadığı kimi, 272 öyrə d ə n v ə t ə rbiy ə ed ən subyekt kimi müə llim v ə t ə rbiy əçi tə r ə find ə n d ə aydın də rk olunmur. Bel ə hallarda müə llim f ə nnin m ə nims ə nilm ə sind ə ə ng əl yaradan çə tinlikl ə ri, mane ə l ə rin h ə qiqi s ə b ə bl ərini müə yy ə n ed ə bilmir. Ona görə onun şagirdə yönəlmiş ümumi tə l ə bl əri (―daha çox m əşğul ol‖,―çalış‖,―səy göstər‖, ―tə nb ə llik etm ə‖) şagirdə az fayda verir. Şagird təlim uğursuzluqlarını aradan qaldırmaq üçün ―necə s ə y göstə rm ək‖, ―necə çalışmaq‖ lazım gəldiyini anlamaqda çə t inlik çə kir. Çox vaxt şagidin intellekt testlə rinin t ətbiqi zamanı ə ld ə etdiyi n ə tic ə l ə rl ə onun t əlim göstə ricil əri arasında uyğunluqlar özünü göstə rir. Bu sübut edir ki, şagirdin testdə qazandığı nə tic ə bu v ə ya dig ə r d ə r ə c ə d ə onun t ə lim f ə aliyy ə tind əki uğurlarını əks etdirir. Lakin şagirdin test vasit ə sil ə aşkar edilmiş hansı fərdi xüsusiyyə tinin t ə lim f ə aliyy ə tind ə uğur və ya uğursuzluqlarını praktik olaraq yüksəltdiyi aydın olmur. Odur ki, bel ə testl ə r vasit ə sil ə proqnoz ə h ə miyy ətli korreksiya planlarının tə rtib edilm əsi mümükün deyildir. Rus psixoloqu K.M. Qureviç yazır ki, əqli inkişafın mə kt ə b testl ə rind ə buraxılan xarakterik sə hvl ə ri t ə hlil etm ə kl ə , bu sah ə d ə korreksiya- inkişafetdirici proqramlar işlə yib h əyata keçirmək mümükündür. Şagird hə m riyazi, h ə m humanitar, h ə m d ə t ə bii-elmi f ə nl ər üzrə tapşırıqları yerinə yetir ə rk ə n eyni xarakterli s ə hvl əri buraxdıqda (m ə s ə l ə n, analogiya əsasında ə qli n ə tic ə çıxarma ə m əliyyatını icra edə bilm ə dikd ə ) bu ə qli ə m əliyyatın formalaşdırılmasına yönəlmiş korreksiyaedici proqramlar t ə tbiq edil ə bil ə r. H əmin proqramların hazırlanması zamanı aşağıdakı prinsiplə r ə ə m ə l edilm ə lidir. 1. Fikri ə m əliyyatların şüurluluğu prinsipi. M ə lumdur ki, fikri f ə aliyy ət bir sıra ə m ə liyyatlara əsaslanır və onların sırasında mücə rr ə dl əşdirmə, ümumiləşdirmə , analiz, sintez, müqayisə v ə t əsnifat mühüm yer tutur. Fikri fə aliyy ə tin s ə hvsiz yerin ə yetirilm əsi üçün fə rd bu prosesi d ə rk etm ə li, onu bir ə m ə liyyat kimi 273 qavramalıdır. Öz tə f əkkür fə aliyy ətinin xüsusiyyə tl ə rini d ə rk ed ə n f ə rd ə qli inkişafın süksə k s ə viyy ə sin ə yüksə l ə bil ər. Öz fikri fə aliyy ə tini d ə rk ed ə n h ər bir adam fikrinin gedişinə n ə zar ə t ed ə bilir, onu idar ə edir, buraxdığı s ə hvl ə ri v ə qüsurları tə hlil ed ə r ək aradan qaldıra bilir. 2 . Tapşırıqlarda müxtə lif m ə kt ə b f ə nl ə rin ə v ə bilik sah ə l ə rin ə aid r ə ngar ə ng materiallardan istifad ə olunması prinsipi. 3. Şagirdlə rd ə ə sas (baza) fikri ə m əliyyatlarının və mühüm intellektual bacarıqların inkişaf etdirilmə sinin z ə ruriliyi v ə bu ə sasda inkişafetdirici–korreksiya proqramlarının hazırlanması prinsipi. Bu bacarıqlar insanın ist ə nil ə n f ə aliyy ə t sah ə sind ə idrak f ə aliyy ə tinin v ə f əallığının əsasını təşkil edir. Nümunə üçün bir neçə korreksiyaedici proqramın mə zmununa diqq ə t yetir ə k: İnkişafetdirici korreksiya proqramı 1. II- IV sinif şagirdlə rind ə anal iz, oxşar ə lam ə tl ə r ə görə müqayisə , sintez, ümumi -l əşdirmə ə m əliyyatları ilə bağlı müxtə lif m ə ntiqi ə laq ə l ə rin qurulması bacarıqlarının formalaşdırılması. Sadalanan ə m ə liyyatlar fikri f ə aliyy ə tin əsas üsulları olmaqla, mühakimə v ə ə qli n ə tic ə üçün əsasdır v ə t ə f əkkürün mürə kk ə b m ə qs ə d əyönəlmiş aktıdır. İnkişafetdirici korreksiya proqramı 2. Pedaqoqların sə yl ərinin arzu edilın nə tic ə ni verm ə si, m ə kt ə bin şagirdlə r ə elmi bilikl əri öyrə tm əsi üçün anlama kimi mühüm intellektual bacarıqların inkişaf etdirlmə si v ə korreksiyası zə ruridir. Bu m ə qs ə din reallaşması üçün proqrama daxil edilən tapşırıqlar III - V sinif şagirdlə rind ə semantik t ə hlil aparmaq v ə sözün, ifadə v ə m ə tnl ərin ümumi və xüsu si m ənalarını anlamaq, mə tnd ə ə sas fikirl əri ayırmaq bacarıqlarının formalaşdırılmasını nə s ə rd ə tutur. İnkişafetdirici - korreksiya proqramı 3. Bu proqram tam şə kild ə aktiv nitqin inkişafına yönəlmişdir. Bu proqram əsasında uşaqlarda nitqin inkişaf etdirilm əsi üçün sözlərin yadda saxlanılmasını sürə tl ə ndirm ə y ə imkan 274 ver ə n s ə rb əst söz assosiasi - yaları metodu tə tbiq edilir. (M ə s ə l ən: şə h ə r- Bakı, də niz-X ə z ə r, parta-m ə kt ə b v ə s.) Uşaqlarda idrak fə aliyy ə tinin v ə idrak prosesl ə rinin z ə ifliyi, motivl əşmənin olmaması tə limd ə gerid əqalmanın ə sas s ə b ə bl ə rind ən biri olduğuna görə , idrak prosesl ərinin inkişafına yönəlmiş bir sıra korreksiya proqramlarından istifadə etm ə k m ə qs ə d əuyğundur. Bu m ə qs ə dl ə bir neçə korreksiya proqramına nə z ə r salaq. Kim daha tez? Şagirdlə r ə h ər hansı bir mətn parçası tə klif olunur. Bu m ə tnd ə tez-tez rast g ə lin ə n, m ə s ə l ən, ―o‖ və ―e‖ hə rfl ərinin altından xətt çə km ək tapşırığı verilir. Tapşırığın uğurla yerinə yetirilm əsi buraxılmış sə hvl ərin sayına və s ə rf edilmiş vaxta görə müə yy ən edilir. Bu göstə ricil ə r n ə q ə d ər aşağıdırsa, müvə ff ə qiyy ət daha yüksə kdir. Müşahidəçilik Uşaqlara tə klif olunur ki, evd ə n-m ə kt ə b ə g ə l ə rk ən yüzlə rl ə d ə f ə gördüklə ri h ər şeyi yolda və m ə kt ə b h ə y ə tind ə rastlaşdıqları bütün obyektl ərin adlarını müfə ss əl şə kild ə t ə svir etsinl ə r. Çə tindir, yadda saxla! Müəllim şagirdlə r ə 25-30 saniy ə ə rzind ə yazılışı çətin olan on sözün yazıldığı şə kill ər göstərir. Vaxt başa çatdıqdan sonra şə kill əri götürür. Bundan sonra şagirdlər müə llimin dikt ə si il ə bu sözləri yazırlar. Görmə hafiz əsi bu halda eşitmə hafiz ə si il ə ə laq ə l ənmiş olsa da, burada birincinin üstünlüyü daha ə h ə miyy ətlidir. Bütün sözləri düzgün yazmış şagird qalib hesab olunur. Ümumiləşdirici anlayışı müə yy ə n et. Şagirdlə r ə blankda 20 ümumiləşdirici söz və onların hə r biri il ə ə laq ə li olan beş söz təklif olunur. Bu sözlə rd ən ikisi ümumiləşdirici sözlə daha sıx bağlıdır. Həmin sözləri tapıb altından xətt çə km ək lazımdır. M ə s ə l ə n: 1) Bağ (bitki, bağban, it, hasa r, torpaq). ( bitki, torpaq) ; 2) Kitab (şə kill ər, müharibə, kağız, mə h ə bb ə t, m ətn). (kağız, m ə tn) v ə s. 275 İnkişafetdirici - korreksiya proqramlarının qurulmasının IV prinsipi t ə dricilik adlanır. Bu prinsip həmin proqramlarla iş qaydalarını, sadə bilikl ə rd ə n t ə dric ən daha mürə kk ə b ə m ə liyyat v ə bacarıqlara keçidi n ə z ə rd ə tutur. Bel ə proqramlar t ə rtib edil ə rk ə n h ər bir tapşırıq və çalışma daha mürə kk əb tapşırıqların yerinə yetirilm ə sin ə hazırlıq mə qs ədi daşıyır. Beşinci prinsip adlanan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|