ƏDƏBİYYAT
1. Шефтер Я. И. Ветроэнергетические агрегаты, Москва, 1972
2. Ализаде А. С. и Есъман В. И, Ветроэнергетические ресусы Азербайджана, 1980
3. Naxçıvan MR Dövlət Energetika agentliyinin məlumatı
4. Naxçıvan Muxtar Respublikasının 1912-ci il üçün energetika proqramı, Naxçıvan, 2012-ci il, 22
ci səhifə
80
ABSTRACT
Mubariz Nuriyev
Shamsaddin Kazimov
Valida Hajiyeva
Sevinc Novruzova
Wind stoks energy
In this case, the Nakhchivan Autonomous Republic was informed about wind power
resources, energy, speed and main characteristics were determined. The types of wind power plants,
the electric power applied to the purchase and considered.
Electrical and thermal energy conversion plants through wind, wind energy division into two
main parts; automatic control and regulation, wind-mechanical and wind-power installations have
been informed about. wind-power devices, their structure and working principle of the basic
elements of the wind turbine, are explained.
РЕЗЮМЕ
Мубариз Нуриев
Шамсаддин Казымов
Валиде Гаджиева
Севиндж Новрузова
Ветроэнергетических Ресурсов
В этом случае, Нахчыванская Автономная Республика была проинформирована о
ветроэнергетических ресурсов, энергии, скорости и основных характеристик были
определены. Типы ветровых электростанций, электрическая мощность, подаваемая на
покупку и считается.
Электрические и тепловые установки преобразования энергии ветра, за счет разделе-
ния энергии ветра на две основные части; автоматический контроль и регулирование, ветер-
механические и ветровыхэнергетических установок были проинформированы о. ветер
мощностиустройства, их структура и принцип работы основных элементов ветряной
турбины, объясняются.
NDU-nun Elmi Şurasının 26 aprel 2016-cı il tarixli qərarı ilə çapa
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09)
81
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 6 (76)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 6 (76)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 6 (76)
АЛИ ГАСАНОВ
УЛВИЯ ИСКЕНДЕРОВА
E-mail: isgəndərova.86@box.az
Нахчыванский Государственный Университет
УДК:911.2
ЗЕМЛИ, НЕИСПОЛЬЗУЕМЫЕ В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ И
ПРОБЛЕМЫ ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ
ВВЕДЕНИЕ
Açar sözlər: kənd təsərrüfatı, şorakət, eroziya, deqradasiya, istifadə etmək
Key words: Agriculture, saline, degradation, erosion, using
Ключевые слова: Сельского хозяйства, солончак, эрозии, деградации, использования
Если мы сравним участок земли на душу населения 20 годов прошлого века
нынешним, то увидим с возрастом населения республики в 4 – 5 раз, земельный участок на
душу населения настолько уменьшился.
В настоящее время в Азербайджанской республике пригодные для посева земельные
участки на (0,21 га) меньше среднемировых показателей (0,24 га)(6 стр. 61). Как видно мы
проживаем в регионе не только в недостаточности воды, но и недостатка земли.
Поэтому надо не только рационально использовать запасы земли, но и увеличивать их
объём. Увеличение пригодных для посева земель осуществляется за счет осущения болот,
уменьшение лесных, пастбищных участков, что является причиной нарушения баланса в
назначении земли.
Это нарушение баланса станет причиной малого удовлетворения потребностей в
продуктах, не которых участков сельского хозяйства. Поэтому земельные участки,
используемого в земледелии надо увеличить за счет таких участков, которыми люди не
пользуются. Например, за счет пустынь, болот, вообще, неиспользуемых людьми, которые
остаётся дали от производственных участков земель.
Для решения этой проблемы мы с 1980 года стали разыскивать пути увеличения объема
земель, используемых в сельском хозяйстве (4; 5). Для этого мы рассмотрели разные
исследовательские работы. Известно, что это возможно осуществить только за счет земель,
неиспользуемых в сельском хозяйстве.
Увеличения посевных земель за счет земель неиспользуемых в сельском хозяйстве
требует актуальности. С этой точки зрения это исследования посвящено одной актуальной
задаче.
История проведение почвенно-исследовательских
работ на участке и изучаемые вопросы
На территории Нахчыванской Автономной Республики первые научно-исследовательские
работы проведены С.А. Захаровым в 1925 – 1937 годах (1). Он провел исследовательские
работы в более чем 40 - а направлениях и различил и выделил на территории 15 типов земли.
В 1957 – 63 годах Р. Г. Мамедов исследовал агрофизические особенности земельных участков
территории (3). Позднее Г.Алиев и А.Зейналов исследовали земли и сгруппировали их по
плодородности (2).
В 1976 – 83 годах А. Гулиев и С. Гаджиев провели исследовательскую работу в сфере
экомелиоративной оценки земель в связи с их повторным засолением (5). Проблема
использования в сельском хозяйстве непригодных земель была в стороне от объекта их
исследования, поэтому в этой сфере не были проведены исследования. О путях использования
82
непригодных земель в сельском хозяйстве мы впервые встречались в исследовательских трудах
А. М. Гасанова (4).
Методика исследования
Пути рационального использования земель были рассмотрены в физико-географическом и
экономико-географическом направлении.
Результаты и их обсуждение
Для решения этой проблемы была сделана опора на опыт народа, в первую очередь
были определены пути использования земель солончаков.
Бывшие исследователи дали конкретные решение об этих землях, что во всех слоях
солончаков соли осадочного происхождения и их использование в сельском хозяйстве
невозможно. Не нужно забывать, что когда-нибудь будут определены природные ресурсы
солончаковые земель и пути их использования с этой целью мы приступили к проведению
научно-исследовательских работ, экспериментов для решения проблемы использования
солончаков. Для этого мы взяли территорию в 0,6 га и хотели вскопать на территории водяной
колодец. Но так, как территория находилась на известково-каменной породе и залежах
травертина, копать вручную было невозможно, после 2 метр глубины работа была
остановлена. Раскопанную впадину наполнили землей, смешанной с навозом и посадили туда
яблоню. Природные воды не охватывали территорию, для ухода за тем деревом и мы были
вынуждены использовать исторически используемую на территории Нахчыванской АР
национальную систему орошения. Для этого мы стали исследовать способы, используемые в
народе для получения урожая во время недостатка воды.
Во время искания способов выращивания урожая в условиях не достаточности воды
было установлено, что с древних времён над водой всегда существовала частная собственность,
до исламизма для сохранения более значительных фруктовых деревьев люди пользовались
способом «капля». Для этого большие посуды наполнялись водой , закрывались крошкой и
ставил под дерево, возле растений овощных огородов. Капли из этих посуд устанавливались
так, чтобы воды их было не так много, чтобы были её потери, и не так мало, чтобы была
причиной засыхания растения.
Больше воспользовались этим способом в огородно-овощных растениях. Эта идея
оказала очень большую помощь нашей исследовательской работе. Во время первого
исследования мы раскопали на участке солончаковой земли впадину в размере 1х1х1 и
насыпали туда землю, смешанную навозом и посадили саженец. Саженец дал свои и плоды, но
через несколько лет он засох. Чтобы определить причину засыхания, мы очистили место этого
дерева, оказалось, что впадина была маленькой. Позже мы копали впадины размером 2х2х2 и
стали свидетелями проживания этих деревьев до 25-30 лет. В этот промежуток времени в
результате орошения и других процессов мы обнаружили расширение плодородных земель,
даже на территориях, где не росли растения, появился травяной покров.
Были найдены пути использования солончаковых земель в качестве природных
«горшков» в них были выращены фруктовые деревья и получен большой урожай (6 стр. 301-
305).
Пользуясь предлагаемым способом можно использовать часть от 113 тысяч гектаров
земельного участка находящегося в фонде мелиорации на территории Нахчыванской АР (4 стр.
126).
Выводы
Во время ускоренного развития научно-технического прогресса должны разыскиваться
пути использования «непригодных земель». Для использования таких земель, нужно
воспользоваться силами компаний и акционерных обществ. Для этого эти земли должны быть
отданы в распоряжение частной собственности и чтобы привести их в пригодное состояние им
должна оказываться государственной финансовой помощь.
83
ЛИТЕРАТУРА
1.
Захаров С. А. «Почвы Нахичеванской АССР» . Баку – Азфан – 1939, 194 стр
2.
Алиев Г., Зейналов А. Почвы Нахичеванской АССР, Баку – 1986, 238 стр
3.
Мамедов Р. Агрофизическая характеристика почвы Нахичеванской АССР, Баку –
1963, 258 стр
4.
Гасанов А. М. Природные ресурсы Нахчыванской АР и пути использование их. Баку –
2001, 246 стр
5.
Гулиев А.Г., Динамика засоления почва-грунтов и минерализация грунтовых вод в
условиях Нахичеванской мульды. ДАН Азербайджанской ССР, том, ХХХУ11, Баку, 1981, № 7,
с.65-68
6. Гулиев А.Г., Гасанов А.М. « Рациональное использование почвы Нахчыванской АР».
Произведение Института «Почвоведение и Агрохимия ». Том ХХ, 2011, стр. 301 -305
ABSTRACT
Ali Hasanov
Ülviyya İsgandarova
In the article it is investigated ways to use of unused saline, rocky and stony land in the
agriculture. It is noted that the same areas can be attracted to the turnover of production using such
land as “natural pot”.
Rapid development of scientific-technical progress in the article examined ways of use "of land
unusable".
That is why, first of all the problem of water supplu must be solved at the time it is dealt with
same “drop” method which is used in Nakhchivan region from the anciend time too in the article. It
is recommended to use the strength of companies, joint stock companies and private property for
attract unsuitable land to the turnover of production.
XÜLASƏ
Əli Həsənov
Ülviyyə İsgəndərova
Məqalədə kənd təsərrüfatında istifadə edilməyən şorakət,daşlı-qayalı torpaq sahələrindən
istifadə yolları araşdırılmışdır.Qeyd edilir ki, belə torpaqlardan "təbii dibçəklər" kimi istifadə etməklə
həmin əraziləri istehsal dövrüyyəsinə cəlb etmək olar.Bunun üçün ilk növbədə ərazinin su problemi
həll edilməlidir.
Məqalədə eyni zamanda qədim dövrdən Naxçıvan regionunda insanların suvarmada istifadə
etdikləri "damcı" üsulundan da bəhs edilmişdir.
Məqalədə elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı zamanı "yararsız torpaqların" istifadəsi
yolları araşdırılmış və yararsız torpaqların istehsal dövriyyəsinə cəlb edilməsi üçün şirkətlərin,
səhmdar cəmiyyətlərin və xüsusi mülkiyyətin gücündən istifadə edilməsi tövsiyyə edilmişdir.
NDU-nun Elmi Şurasının 26 aprel 2016-cı il tarixli qərarı ilə çapa
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09)
84
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 6 (76)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 6 (76)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 6 (76)
SONA İMANOVA
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
UOT:504.5
ABŞERON YARIMADASININ TORPAQLARININ ÇİRKLƏNMƏSİNƏ TƏSİR EDƏN
AMİLLƏR
Açar sözlər: antropogen, eroziya, deflyasiya
Key words: anthropogenic, erosion, deflation
Ключевые слова: антропогенный, эрозия, девиация
Ətraf mühitin qorunması müasir dövrün problemlərindən biridir. Bu baxımdan biosferin
neftlə çirklənməsi xüsusi aktuallıq kəsb edir. Neftin çıxarılması, nəqli və emalı prosesində
təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunmasına baxmayaraq torpaqların çirklənməsi qaçınılmazdır. Bu
da öz növbəsində ekoloji tarazlığın pozulmasına, biosenozların strukturunun dəyişməsi prosesinə
mənfi təsir göstərir.
Bakı aqlomerasiyasının torpaqları təbii və antropogen təsirə məruz qalır. Təbii amillər külək
eroziyası, Xəzər dənizinin səviyyəsinin tərəddüdü, antropogen amillər sənaye sahələrinin
fəaliyyətidir.
Neft və qazın, tikinti materiallarının çıxarılması (antropogen amil) zamanı texnoloji proseslərə
düzgün əməl edilməməsi, istismar işlərini aparmazdan əvvəl münbit torpaq qatının yığılıb
əvvəlcədən hazırlanmış yerlərə çatdırılmaması səbəbindən Abşeron yarımadasının təbiətində,
xüsusilə torpaq örtüyündə antropogen pozuntular əmələ gəlmişdir.
Respublikamızın zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik olması ilə əlaqədar neft kimya
kompleksinin yaradılması artıq xeyli vaxtdır ki, zərurətə çevrilmişdir.
Lakin bu sənaye sahələrinin müsbət tərəflərilə yanaşı mənfi tərəfləri də var. Bir çox on illər
ərzində neft istehsalında köhnəlmiş texnologiyalardan istifadə edilməsi torpağın neft və
minerallaşmış su ilə çirklənməsinə gətirib çıxarmışdır.
Hazırda Abşeron yarımadasında antropogen fəaliyyət nəticəsində yararsız vəziyyətə düşmüş
torpaq sahələrinin ümumi sahəsi 33,3 min hektara çatır ki, bunun da 10,6 min hektarı və ya 31,8%-i
neftqazçıxarma sənayesinin payına düşür. Hazırda neft tullantıları ilə çirklənmiş bu ərazilər yararsız
vəziyyətdədirlər. Binəqədi, Qaradağ, Sabunçu, Bibi-Heybət və digər rayonların ərazisi daha çox
çirklənməyə məruz qalmışdır.
Abşeron yarımadasında mazutlaşmış torpaq sahələri 1148 ha, bitumlaşmış torpaq sahələri
1557,6 ha, zəif bitki ilə örtülən bitumlaşmış torpaq sahələri 1174,3 ha, qazma şlamları ilə çirklənmiş
torpaq sahələri 1680,5 ha, bataqlaşmış torpaq sahələri 1737,9 ha, lay suları və məişət tullantı suları
ilə çirklənmiş torpaq sahələri 3225,3 ha təşkil edir (Şəkil 1).
85
Şəkil 1. Abşeron yarımadasının antropogen təsir nəticəsində yararsız vəziyyətə düşmüş
torpaq sahələri, %-lə
XIX əsrin ortalarından istismar edilən neft yataqları torpaqların ciddi deqredasiyaya məruz
qalmasına səbəb olmuşdur. Neft və neft məhsulları 10-100 sm-ə qədər, bəzi ərazilərdə isə 3m-ə
qədər yayılmışdır.
Antropogen təsir və eroziya nəticəsində çirklənmiş torpaqlarda udulmuş əsasların miqdarı Ca
55,9%, Mg 36,2%, Na7,9%-dir.
Bir sıra hallarda, eyni torpaq sahəsi həm də radionuklidlərlə çirklənmişdir. Bu ərazilərin
bəzisində qamma şualanma maksimum yol verilən həddən 20-50 dəfə yüksəkdir [2].
Neft yataqları və sənaye obyektləri sahəsində aşağıdakı radioaktiv çirklənmə tipləri aşkar
edilmişdir.
1.
Təbii prosseslər ilə radioaktiv çirklənmə;
2.
Neft mədən texnoloji proseslərlə;
3.
Metallurgiya materialları və məhsulları ilə;
4.
Su (enerji) qurğuları ilə;
5.
Tikinti materialları ilə;
6.
Məmulat və preparatlarla;
7.
Fiziki qurğuların işi ilə.
Bu çirklənmə mənbələrində radioaktiv çirklənmə çox böyük diapazonda 120-1000 mk R/saat-
dan 1,0 R/saat-a qədər dəyişir. Neft mədənləri və onların texnoloji prosesləri sahələrində – Bayıl,
Sabunçu, Ramana 120-1000 mk R/saat, Zığ, Suraxanı, Binə sahələrində – 1000 mk R/saat-dan – 1,0
R/saata qədər, yuxarıda göstərilən – 3-7 pozisiyalarda isə lokal yerlərdə daha yüksək 1 R/saat
çirklənmə aşkar edilmişdir [1].
Suraxanı rayonu ərazisindəki yod-brom istehsalı zamanı əmələ gəlmiş, tərkibində radioaktiv
maddələr olan tullantılar (45 min ton kömür) hələ də bu ərazidə qalmaqdadır. Bakı Yod zavodunun
ərazisində yığılaraq qalaqlanmış radioaktiv tullantıları daş hasar vasitəsilə ətraf mühitdən təcrid
olunsa da, bu tullantıların zərərsizləşdirilməsi üçün xüsusi müəssisə fəaliyyət göstərmədiyindən
mövcud vəziyyət radiasiyanın müəyyən olunmuş normativ həddən artıq olmasına gətirib çıxarır və
nəticədə ətrafda yaşayan əhali üçün əsas təhlükə mənbəyi rolunu oynayır.
Neftayırma və neft kimya zavodlarının ətrafındakı torpaqlar neft və maye karbohidrogenləri
ilə çirklənmiş, bu da öz növbəsində atmosferin çirkləndirilməsi mənbəyinə çevrilmişdir. Məsələn,
civə texnologiyasına əsaslanan kaustik soda və xlor istehsalı Sumqayıt şəhərində və ümumilikdə
Abşeron yarımadasında böyük ekoloji problemlər yaratmışdır. Abşeron yarımadasında kimyəvi
tullantıların lazımı səviyyədə idarə edilməməsi, Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin ətraf ərazilərində
qeyri-qanuni zibilliklərin yaranmasına gətirib çıxarmışdır ki, bu da öz növbəsində torpaqların
çirklənməsinə səbəb olur. Təkcə Abşeron yarımadasında ümumi sahəsi 4486 ha olan 128 ədəd belə
zibilliklər mövcuddur. Tullantıların çeşidlənməsi aparılmadığından təhlükəli və bir sıra sənaye
tullantıları ilə birlikdə zibilliklərdə yerləşdirilir ki, bu da torpaqların kimyəvi çirklənməsinə və onun
10.8
14.66
11.08
15.81
16.35
31.3
Mazutlaşmış torpaq sahələri
Bitumlaşmış torpaq sahələri
Zəif bitki ilə örtülən bitumlaşmış
torpaq sahələri
Qazma şlamları ilə çirklənmiş
torpaq sahələri
Bataqlaşmış torpaq sahələri
86
fiziki xüsusiyyətlərinin korlanmasına səbəb olur [4].
Abşeron yarımadasının ümumi sahəsi 222 min ha-dır ki, bununda 192 hektarı və ya 86,5%-i
Bakı şəhərinin payına düşür. Abşeron yarımadasında neft emalı və neft kimya sənayesinin inkişafı
şübhəsiz ki, iqtisadiyyatın dinamik inkişafı üçün çox vacibdir. Lakin, bununla yanaşı qeyd etmək
lazımdır ki, bu zaman ətraf mühitə bu və ya digər şəkildə dəyən zərər minimuma endirilməlidir.
Abşeron yarımadasının kompleks landşaft meliorativ cəhətdən də mürəkkəb ərazidir. Belə
mürəkkəblik və çətinliklər şəhərətrafı zonanın yalnız texnogen pozulmuş landşaft sahələrinin olması
ilə deyil, genetik cəhətdən landşaftın mürəkkəbliyi, torpaq qatının zəif inkişaf etməsi, həmçinin
mürəkkəb iqlim şəraitinin, xüsusilə il ərzində yağıntıların az və küləkli günlərin sayının çox olması
ilə izah edilir.
Seyrək bitki örtüyü, relyefin mürəkkəbliyi və daimi əsən güclü küləklər deflyasiya (külək
eroziyası) prosesinin əmələ gəlməsi və inkişaf etməsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Beləliklə, Abşeronun ərazisində təbii amillərin məcmusu deflyasiya prosesinin yaranıb inkişaf
etməsi üçün əlverişli şərait yaradır ki, bunun da nəticəsində havanın müxtəlif aerozollarla çirklən-
məsi müşahidə olunur.
Abşeronda deflyasiya prosesinin intensivliyi o qədər yüksəkdir ki, hətta «sovrulma vadiləri»
və «sovrulma dərələri» formasında makrorelyef formaları əmələ gəlmişdir [1].
Onu da qeyd etməliyik ki, bütün yarımada boyunca küləyin təsiri relyefin ilkin formasını
dəyişir. Küləyin təsiri ən çox torpaq səthinin nahamar, təpəlik olan yerlərində müşahidə edilir.
Yarımadada il ərzində güclü küləkli günlərin sayı 139-a çatır (Cədvəl 1).
Cədvəl 1.
Abşeron yarmadasının müxtəlif rayonlarında güclü (15 m/san) küləkli günlərin miqdarı.
Meteoroloji
stansiya
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII IX
X
XI
XII
İl ərzində,
cəmi
Bakı
4,9
6,0
7,5
6,8
5,2
6,2
6,6
5,2
4,7
5,3
4,2
4,8
67
Sumqayıt
13,2 13,9 14,6 12,9 9,8
9,1 10,4 9,5 10,7 11,6 10,5 13,0
139
Maştağa
6,7
6,1
7,9
6,0
4,4
4,2
5,1
3,6
4,7
5,6
4,7
5,4
64
Ələt
8,7
9,5 10,8 9,9 10,1 10,8 18,2 10,0 9,5
8,3
7,0
7,5
114
1987-ci ildən başlayaraq Xəzər dənizinin səviyyəsinin qalxması, müxtəlif problemlər
yaratmışdır. Pirallahı, Neft daşları, Qum adaları su altında qalmışdır. Maşınqayırma müəssisələrin-
dən Dərin dəniz özüllər zavodu, Bayıl qəsəbəsindəki gəmi təmiri birlikləri və istehsal zavodu, Ələt
maşın təmiri zavodu və lövhələr bloku, tikinti sənayesi, yüngül sənayeyə aid olan Pirallahı tikiş
fabriki, Z.Tağıyev adına toxuculuq kombinatı, yeyinti sənayesinin Hövsan balıq kombinatı,
Pirallahı və Ələtin stasionar balıq ovlama bazası daimi ziyan çəkir.
Abşeronda Xəzərin səviyyəsinin qalxmasından sonra daha çox zərər çəkən sahələrdən biri də
kurort-rekreasiya sahəsidir. Səviyyənin kəskin qalxması nəticəsində dəniz sahili çimərlik zonasına
doğru müxtəlif yerlərdə 300-400 m-ə qədər irəliləmiş, 5 min ha-dək qumluq sahələri və çimərlik
avadanlıqları suyun altında qalmışdır.
Xəzərin səviyyə tərəddüdlərindən daha çox ziyan çəkən sahələrdən biri də əhali və yaşayış
məntəqələridir. Əvvəlcə sahil zonasından müvəqqəti bostan, bağ yeri kimi, sonradan isə digər
təsərrüfat məqsədləri üçün istifadə edilmişdir.
Bakı şəhəri ətrafında yerləşən 80-dən artıq yaşayış məntəqəsinin 30-dan çoxu dənizin
səviyyəsinin qalxmasına görə subasmaya məruz qalmışdır. Burada xüsusilə böyük məbləğdə
zərərlər Xəzər sahillərində yerləşən Bakı şəhər əhalisinin ən sevimli istirahət məskənləri olan
bağlara dəymişdir. Sahil zonalarında bağ sahələrinin subasmaya məruz qalması ilə bərabər qrunt və
87
quyu sularının səthə qalxması, tərkiblərinin dəyişməsi bağ sahələrindən və quyu sularından əhalinin
istifadəsini xeyli çətinləşdirmişdir [3].
Hazırda Abşeron yarımasında rekultivasiyaya ehtiyacı olan torpaqlar antropogen landşaftın
texnogen sahələrində, faydalı qazıntılardan, tikinti materiallarından istifadə edilən sahələrin, sənaye
obyektlərinin, əhalinin sıx məskunlaşdığı yaşayış məntəqələrinin ətrafındadır. Sənaye tullantıları,
yeraltı sərvətlərin qırıntıları, qazıntı materialları vasitəsilə basdırılmış və çirkləndirilmiş torpaqlar
isə əsasən neft-mədənləri sahəsində, Bakı, Sumqayıt şəhərləri ətrafındadır. Bakı aqlomerasiyası neft
və neft-kimya mənşəli tullantılarla çirklənmiş, ekoloji baxımdan sağlamlaşdırmaya ehtiyacı olan
sahələr təkcə neftçıxarma rayonları və qəsəbələri ətrafında deyil. Bu da şəhərsalma və yaşıllaşdırma
işlərinə, həm də regionda kurort-sağlamlıq ocaqlarının yaradılmasına xeyli maneəçilik törədir.
Abşeron yarımadasının müxtəlif istehsalat sahələrinin landşaft komponentlərinə (torpağa,
suya) olan tələbatının öyrənilməsində ehtiyat mənbə kimi torpaqların rekultivasiyasının və suların
təmizlənmsinin əhəmiyyəti, onların radikal, eyni zamanda daha məqbul və əlverişli sxemlərinin
ortaya çıxarılması, ekoloji-iqtisadi və estetik məqsədəyönlülüyün əsaslandırılması ilə müəyyən
edilir.
Təbii ehtiyatlardan düzgün istifadə olunması, müxtəlif istehsalat sahələri ilə təbii mühitin
qarşılıqlı təsirinin elmi əsaslarla izahı yaranmış ekoloji şəraitdə landşaft komponentlərinin yaxşılaş-
dırılmasında ən optimal variantların seçilməsini tələb edir ki, bu da öz növbəsində bir çox məsələlə-
rin həllini irəli çəkir.
Neftin çıxarılması tarixi ilə yığılıb qalmış ekoloji problemlərin yaşı eynidir. Öz həcminə və
kəskinliyinə görə bu problemlər dünyada ön planda olan ölkələr sırasındadır. Odur ki, son illərdə
Azərbaycan hökuməti uzun illərdən bəri yığılıb qalmış ekoloji problemlərin həllindən ötrü müvafiq
qərarlar vermiş milli ekoloji proqramlar həyata keçirməkdədir. Bu problemin həlli üçün Azərbaycan
Respublikası Dövlət Neft Şirkətindən daha çox böyük səylər tələb olunur və onun qarşısında
vəzifələr qoyulmuşdur.
“Ekol Mühəndislik Xidmətləri QSC-nin Torpaqların Rekultivasiyası Departamenti tərəfindən
2014-cü ildə “Azərneft yağ” Bakı Ağ şəhəri layihəsi ərazisində yerləşən istehsalat sahələrindən
662398 m
3
neftlə çirklənmiş torpaqların daşınması təmin edilib. Trend QSC-yə istinadən məlumat
verir ki, il ərzində Departamentin 1-ci və 3-cü sahələrinin əməkçiləri ARDNŞ-nin Qaz emalı
Zavodunun ərazisində 11 min ədəd, “H.Z.Tağıyev” adına NQÇİ-nin mədən ərazisində 6624 ədəd,
“Abşeronneft” NQÇİ-nin mədən ərazisində 18804 ədəd, “Bibiheybət neft” NQÇİ-nin mədən
ərazisində 49012 ədəd müxtəlif növ ağac və bəzək kolluqlarına aqrotexniki xidmətlər göstərmişlər.
Yaşıllıq sahələrində mövsümi işlər yerinə yetirilib [4].
Dostları ilə paylaş: |